n;in ÉvÃ;n( Ð yuyo?ySmÆuór;,meno .uÉyÏ;' te nm¬áÿ_' Év/em Ð18
nAni vidvAn . yuyodhyasmajjuhurANameno bhuyiSThAM te nama\uktiM vidhema .18
nAni vidvAn . yuyodhyasmajjuhurANameno bhuyiSThAM te namauktiM vidhema .18
नानि विद्वान् ॥ युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भुयिष्ठां ते नमउक्तिं विधेम ॥१८
नानि विद्वान् ॥ युयोध्यस्मज्जुहुराणमेनो भुयिष्ठां ते नमौक्तिं विधेम ॥१८
p[tIt a;w¶;likr;¨É,mRTp[sO·" Ð su%\ r;]I" xÉyt; vItmNyuSTv;' d¶-
pratIta A?ddAlakirAruNirmatprasqSTaH . sukhaMM rAtrIH fayitA vItamanyustvAM dadda-
pratIta auddAlakirAruNirmatprasqSTaH . sukhaMM rAtrIH fayitA vItamanyustvAM dadda-
प्रतीत आ?द्दालकिरारुणिर्मत्प्रसृष्टः ॥ सुखँ रात्रीः शयिता वीतमन्युस्त्वां दद्द-
प्रतीत औद्दालकिरारुणिर्मत्प्रसृष्टः ॥ सुखँ रात्रीः शयिता वीतमन्युस्त्वां दद्द-
)) devwr];ip ÉvÉcikâTst' pur; n
,, devairatrApi vicikitsitaM purA na
. devairatrApi vicikitsitaM purA na
।। देवैरत्रापि विचिकित्सितं पुरा न
॥ देवैरत्रापि विचिकित्सितं पुरा न
Ð a,or,Iy;Nmhto mhIy;n;Tm;Sy jNtoinRihto G[h;y;m( Ð tm-
. aNoraNIyAnmahato mahIyAnAtmAsya jantornihito g?hAyAm . tama-
. aNoraNIyAnmahato mahIyAnAtmAsya jantornihito grhAyAm . tama-
॥ अणोरणीयान्महतो महीयानात्मास्य जन्तोर्निहितो ग्?हायाम् ॥ तम-
॥ अणोरणीयान्महतो महीयानात्मास्य जन्तोर्निहितो ग्र्हायाम् ॥ तम-
tSye²N{ey; tasyendri?yANyavafyAni duSTAfvA iva sAratheH .5 tasyendrie!yANyavafyAni duSTAfvA iva sAratheH .5 तस्येन्द्रि?याण्यवश्यानि दुष्टाश्वा इव सारथेः ॥५ तस्येन्द्रिए!याण्यवश्यानि दुष्टाश्वा इव सारथेः ॥५ Ð y EW su¢esu j;gitR k;m' k;m'( pu¨Wo inÉmRm," Ð tdev . ya eSa suptesu jAgarti kAmaM kAmM puruSo nirmimaNaH . tadeva . ya eSa suptesu jAgarti kAmaM kAmM puruSo nirmimaNaH . tadeva ॥ य एष सुप्तेसु जागर्ति कामं काम्ं पुरुषो निर्मिमणः ॥ तदेव ॥ य एष सुप्तेसु जागर्ति कामं कामं पुरुषो निर्मिमणः ॥ तदेव x£ù td(B[÷ tdev;mOtmuCyte Ð tâSm\Llok;" ÉÅt;" sveR tdu n;Tyeit Kn fukraM tadrb\hma tadevAmqtamucyate . tasmiMMllokAH fritAH sarve tadu nAtyeti kfcana fukraM tadbrhma tadevAmqtamucyate . tasmiMMllokAH fritAH sarve tadu nAtyeti kfcana शुक्रं तद्र्ब्ह्म तदेवामृतमुच्यते ॥ तस्मिँल्लोकाः श्रिताः सर्वे तदु नात्येति क्श्चन शुक्रं तद्ब्र्ह्म तदेवामृतमुच्यते ॥ तस्मिँल्लोकाः श्रिताः सर्वे तदु नात्येति क्श्चन úd; mnIWI mns;É.kªlO¢o y EtiÃdursOt;Ste .v²Nt Ð9 hqdA manISI manasA'bhikl\qpto ya etadvidurasqtAste bhavanti .9 hqdA manISI manasA'bhiklqpto ya etadvidurasqtAste bhavanti .9 हृदा मनीषी मनसाऽभिक्लृप्तो य एतद्विदुरसृतास्ते भवन्ति ॥९ हृदा मनीषी मनसाऽभिक्लृप्तो य एतद्विदुरसृतास्ते भवन्ति ॥९ tSmw s hov;c EtÃø sTyk;m pr' c;pr' c b[÷ ydo'k;rStSm;iÃÃ;nete- tasmai sa hovAca etadvai satyakAma paraM cAparaM ca brahma yadoMkArastasmAdvidvAnete- tasmai sa hovAca etadvai satyakAma paraM cAparaM ca brahma yadOkArastasmAdvidvAnete- तस्मै स होवाच एतद्वै सत्यकाम परं चापरं च ब्रह्म यदोंकारस्तस्माद्विद्वानेते- तस्मै स होवाच एतद्वै सत्यकाम परं चापरं च ब्रह्म यदॐकारस्तस्माद्विद्वानेते- yjuÉ.RrNtár=' s;mÉ.yRÿTkvyo vedyNte tmo'k;re,wv;ytnen;Nveit yajurbhirantarikSaM sAmabhiryattatkavayo vedayante tamoMkAreNaivAyatanenAnveti yajurbhirantarikSaM sAmabhiryattatkavayo vedayante tamOkAreNaivAyatanenAnveti यजुर्भिरन्तरिक्षं सामभिर्यत्तत्कवयो वेदयन्ते तमोंकारेणैवायतनेनान्वेति यजुर्भिरन्तरिक्षं सामभिर्यत्तत्कवयो वेदयन्ते तमॐकारेणैवायतनेनान्वेति Ð te tM[cyNtSTv' ih n" ipt; yoSm;km- . te tam?cayantastvaM hi naH pitA yo'smAkama- . te tamrcayantastvaM hi naH pitA yo'smAkama- ॥ ते तम्?चयन्तस्त्वं हि नः पिता योऽस्माकम- ॥ ते तम्र्चयन्तस्त्वं हि नः पिता योऽस्माकम- Ð b[÷wvedmmOt' purSt;Ê÷ p;- . brahmaivedamamqtaM purastA?hma pafcA- . brahmaivedamamqtaM purastA[Ê]hma pafcA- ॥ ब्रह्मैवेदममृतं पुरस्ता?ह्म पश्चा- ॥ ब्रह्मैवेदममृतं पुरस्ता[Ê]ह्म पश्चा- Ê÷n( ?hman [Ê]hman ?ह्मन् [Ê]ह्मन् Sq;py;m" SvgRs\(St;v\( ih s;me#it Ð5 sthApayAmaH svargasMMstAvMM hi sAmeThati .5 sthApayAmaH svargasstAMMvMM hi sAmeThati .5 स्थापयामः स्वर्गस्ँस्ताव्ँ हि सामेठति ॥५ स्थापयामः स्वर्गस्स्ताँव्ँ हि सामेठति ॥५ Êv;y;vmOtmekù c # Ð ?vAyAvamqtamekaM ca Tha . [Ê]vAyAvamqtamekaM ca Tha . ?वायावमृतमेकं च ठ ॥ [Ê]वायावमृतमेकं च ठ ॥ Ð #ah\ W$Ø(#Ð . Tha\ahaMM SaT/Tha. . ThaahaMM SaTTha/. ॥ ठअहँ षट्॑ठ॥ ॥ ठअहँ षट्ठ॑॥ devo .v Ð aÉqitdevo .v )) yNynv´;in km;ÜÉ, Ð t;in seÉvt- devo bhava . athitidevo bhava ,, yanyanavadyAni karmANi . tAni sevita- devo bhava . athitidevo bhava . yanyanavadyAni karmANi . tAni sevita- देवो भव ॥ अथितिदेवो भव ।। यन्यनवद्यानि कर्माणि ॥ तानि सेवित- देवो भव ॥ अथितिदेवो भव ॥ यन्यनवद्यानि कर्माणि ॥ तानि सेवित- yuv;?y;yk" Ð a;;²xÏo {É!Ïo b²lÏ" Ð tSyey' pOÉqvI sv;Ü ÉvÿSy yuvAdhyAyakaH . AfiSTho draDhiSTho baliSThaH . tasyeyaM pqthivI sarvA vittasya yuvAdhyAyakaH . AAfiSTho draDhiSTho baliSThaH . tasyeyaM pqthivI sarvA vittasya युवाध्यायकः ॥ आशिष्ठो द्रढिष्ठो बलिष्ठः ॥ तस्येयं पृथिवी सर्वा वित्तस्य युवाध्यायकः ॥ आआशिष्ठो द्रढिष्ठो बलिष्ठः ॥ तस्येयं पृथिवी सर्वा वित्तस्य .OguStSmew yto vw Évx²Nt tiÃÉjD;sSv t#yodx;¥' p[;,' mno bhqgustasme? yato vai vifanti tadvijijxAsasva taThayodafAnnaM prANaM mano bhqgustasmeai! yato vai vifanti tadvijijxAsasva taThayodafAnnaM prANaM mano भृगुस्तस्मे? यतो वै विशन्ति तद्विजिज्ञासस्व तठयोदशान्नं प्राणं मनो भृगुस्तस्मेऐ! यतो वै विशन्ति तद्विजिज्ञासस्व तठयोदशान्नं प्राणं मनो Myet;su .;ÉgNy*; kromIit Ð tSm;´Syw kSyw c devt;yw hÉvgORçte myetAsu bhAginyau? karomIti . tasmAdyasyai kasyai ca devatAyai havirgqhyate myetAsu bhAginyauA! karomIti . tasmAdyasyai kasyai ca devatAyai havirgqhyate म्येतासु भागिन्यौ? करोमीति ॥ तस्माद्यस्यै कस्यै च देवतायै हविर्गृह्यते म्येतासु भागिन्यौआ! करोमीति ॥ तस्माद्यस्यै कस्यै च देवतायै हविर्गृह्यते yq;¦emRNqnm;je" sr,' ë!Sy /nuW a;ymnmp[;,¥np;n\(St;in yathAgnermanthanamAjeH saraNaM dqDhasya dhanuSa AyamanamaprANannanapAnMMstAni yathAgnermanthanamAjeH saraNaM dqDhasya dhanuSa AyamanamaprANannanapAnstAMMni यथाग्नेर्मन्थनमाजेः सरणं दृढस्य धनुष आयमनमप्राणन्ननपान्ँस्तानि यथाग्नेर्मन्थनमाजेः सरणं दृढस्य धनुष आयमनमप्राणन्ननपान्स्ताँनि dev; vw mOTyoÉbR>ytS]#yI' Év´;' p[;Évx\(Ste zNdoÉ.rCz;dyNydeÉ.r;Cz;- devA vai mqtyorbibhyatastraThayIM vidyAM prAvifMMste chandobhiracchAdayanyadebhirAcchA- devA vai mqtyorbibhyatastraThayIM vidyAM prAvifsteMM chandobhiracchAdayanyadebhirAcchA- देवा वै मृत्योर्बिभ्यतस्त्रठयीं विद्यां प्राविश्ँस्ते छन्दोभिरच्छादयन्यदेभिराच्छा- देवा वै मृत्योर्बिभ्यतस्त्रठयीं विद्यां प्राविश्स्तेँ छन्दोभिरच्छादयन्यदेभिराच्छा- dy\(StCzNds;' zNdSTvm( Ð2 dayMMstacchandasAM chandastvam .2 daystaMMcchandasAM chandastvam .2 दय्ँस्तच्छन्दसां छन्दस्त्वम् ॥२ दय्स्तँच्छन्दसां छन्दस्त्वम् ॥२ Sq;py;m" SvgRs\(St;v\( ih s;me#it Ð5 sthApayAmaH svargasMMstAvMM hi sAmeThati .5 sthApayAmaH svargasstAMMvMM hi sAmeThati .5 स्थापयामः स्वर्गस्ँस्ताव्ँ हि सामेठति ॥५ स्थापयामः स्वर्गस्स्ताँव्ँ हि सामेठति ॥५ mo'3 moM3 mO3 मों३ मॐ३ mo'3 moM3 mO3 मों३ मॐ३ ay' v;v loko h;uk;ro v;yuáh;Ük;rN{m; aqk;r a;Tmehk;- ayaM vAva loko hA?kAro vAyurhi?kArafcandramA athakAra AtmehakA- ayaM vAva loko hAu!kAro vAyurhiA!kArafcandramA athakAra AtmehakA- अयं वाव लोको हा?कारो वायुर्हि?कारश्चन्द्रमा अथकार आत्मेहका- अयं वाव लोको हाउ!कारो वायुर्हिआ!कारश्चन्द्रमा अथकार आत्मेहका- Ð a;idTy èk;ro inhv Ek;ro Évedev; a*áhok;r" . Aditya UkAro nihava ekAro vifvedevA auhi?kAraH . Aditya UkAro nihava ekAro vifvedevA auhio!kAraH ॥ आदित्य ऊकारो निहव एकारो विश्वेदेवा औहि?कारः ॥ आदित्य ऊकारो निहव एकारो विश्वेदेवा औहिओ!कारः s p[St;vStdSy mnuãy; aNv;yÿ;StSm;ÿe p[Stuitk;m;" p[x\(s;k;m;" sa prastAvastadasya manuSyA anvAyattAstasmAtte prastutikAmAH prafMMsAkAmAH sa prastAvastadasya manuSyA anvAyattAstasmAtte prastutikAmAH prafsAMMkAmAH स प्रस्तावस्तदस्य मनुष्या अन्वायत्तास्तस्मात्ते प्रस्तुतिकामाः प्रश्ँसाकामाः स प्रस्तावस्तदस्य मनुष्या अन्वायत्तास्तस्मात्ते प्रस्तुतिकामाः प्रश्साँकामाः qo©;r; .v²Nt s p[ith;r ¬px;M#yit tÉ¥/n\( s\(x;m(#yit tÉ¥- tho'zgArA bhavanti sa pratihAra upafAmThayati tannidhanMM sMMfAmThayati tanni- tho'zgArA bhavanti sa pratihAra upafAmThayati tannidhanMM sfAMMmThayati tanni- थोऽङ्गारा भवन्ति स प्रतिहार उपशाम्ठयति तन्निधन्ँ स्ँशाम्ठयति तन्नि- थोऽङ्गारा भवन्ति स प्रतिहार उपशाम्ठयति तन्निधन्ँ स्शाँम्ठयति तन्नि- mh;NkITy;Ü n p[Tv##ɦm;c;me¥ inÏIveÿÃ[tm( Ð2 mahAnkIrtyA na pratvaTha\iThazagnimAcAmenna niSThIvettadvratam .2 mahAnkIrtyA na pratvaThaiThazagnimAcAmenna niSThIvettadvratam .2 महान्कीर्त्या न प्रत्वठइठङग्निमाचामेन्न निष्ठीवेत्तद्व्रतम् ॥२ महान्कीर्त्या न प्रत्वठैठङग्निमाचामेन्न निष्ठीवेत्तद्व्रतम् ॥२ pu puNyalokA bhavanti brahmasMMstho'mqtatvameti .1 puNyalokA bhavanti brahmassthoMM'mqtatvameti .1 पुण्यलोका भवन्ति ब्रह्मस्ँस्थोऽमृतत्वमेति ॥१ पुण्यलोका भवन्ति ब्रह्मस्स्थोँऽमृतत्वमेति ॥१ Ñk;r" s'p[;§vÿ´q; xn; sv;ÜÉ, p,;Üin s'tO<,;Nyevmo'k;re, sv;Ü OkAraH saMprAsravattadyathA fazkunA sarvANi parNAni saMtqNNAnyevamoMkAreNa sarvA OkAraH saMprAsravattadyathA fazkunA sarvANi parNAni saMtqNNAnyevamOkAreNa sarvA ॐकारः संप्रास्रवत्तद्यथा शङ्कुना सर्वाणि पर्णानि संतृण्णान्येवमोंकारेण सर्वा ॐकारः संप्रास्रवत्तद्यथा शङ्कुना सर्वाणि पर्णानि संतृण्णान्येवमॐकारेण सर्वा v;kª s'tO<,o'k;r Eved\( svRmo'k;r Eved\( svRm( Ð3 vAk saMtqNNoMkAra evedMM sarvamoMkAra evedMM sarvam .3 vAk saMtqNNOkAra evedMM sarvamOkAra evedMM sarvam .3 वाक् संतृण्णोंकार एवेद्ँ सर्वमोंकार एवेद्ँ सर्वम् ॥३ वाक् संतृण्णॐकार एवेद्ँ सर्वमॐकार एवेद्ँ सर्वम् ॥३ ##ytp\(#StSy;.(#t¢Sy#yxStej ²N{y' vIyRm¥;´\( rsoj;yt# Ð2 ThaThayatapMMThastasyAbhThataptasyaThayafasteja indriyaM vIryamannAdyMM raso'jAyataTha .2 ThaThayatapThaMMstasyAbhThataptasyaThayafasteja indriyaM vIryamannAdyMM raso'jAyataTha .2 ठठयतप्ँठस्तस्याभ्ठतप्तस्यठयशस्तेज इन्द्रियं वीर्यमन्नाद्य्ँ रसोऽजायतठ ॥२ ठठयतप्ठँस्तस्याभ्ठतप्तस्यठयशस्तेज इन्द्रियं वीर्यमन्नाद्य्ँ रसोऽजायतठ ॥२ p;m;n' kWm;,mupopÉvvex t'( h;>yuv;d Tv' nu .gv" syuGv; rwKv pAmAnaM kaSamANamupopavivefa tM hAbhyuvAda tvaM nu bhagavaH sayugvA raikva pAmAnaM kaSamANamupopavivefa tM hAbhyuvAda tvaM nu bhagavaH sayugvA raikva पामानं कषमाणमुपोपविवेश त्ं हाभ्युवाद त्वं नु भगवः सयुग्वा रैक्व पामानं कषमाणमुपोपविवेश तं हाभ्युवाद त्वं नु भगवः सयुग्वा रैक्व jint; p[j;n;\# ihr janitA prajAnAMMTha hiraNyadMMSTro babhaso'nasUrirmahAntamasya mahimAnamAhurana- janitA prajAnAMMTha hiraNyadSTroMM babhaso'nasUrirmahAntamasya mahimAnamAhurana- जनिता प्रजानाँठ हिरण्यद्ँष्ट्रो बभसोऽनसूरिर्महान्तमस्य महिमानमाहुरन- जनिता प्रजानाँठ हिरण्यद्ष्ट्रोँ बभसोऽनसूरिर्महान्तमस्य महिमानमाहुरन- sh\(# s'pedu" Ð5 sahasnMMTha saMpeduH .5 sahasnThaMM saMpeduH .5 सहस्न्ँठ संपेदुः ॥५ सहस्न्ठँ संपेदुः ॥५ .gSy /ImhIit sv| ipbit inÉ,RJy k\ªs' cms' v; p;d¦e" bhagasya dhImahIti sarvaM pibati nirNijya kMMsaM camasaM vA pafcAdagneH bhagasya dhImahIti sarvaM pibati nirNijya ksaMMM! camasaM vA pafcAdagneH भगस्य धीमहीति सर्वं पिबति निर्णिज्य क्ँसं चमसं वा पश्चादग्नेः भगस्य धीमहीति सर्वं पिबति निर्णिज्य क्सँं! चमसं वा पश्चादग्नेः /Rmey;y t\(hov;c;nnu²xãy v;v ikl m; .gv;nb[vIdnu Tv;²xWÉmit rdhameyAya tMMhovAcA'nanufiSya vAva kila mA bhagavAnabravIdanu tvA'fiSamiti rdhameyAya thoMMvAcA'nanufiSya vAva kila mA bhagavAnabravIdanu tvA'fiSamiti र्धमेयाय त्ँहोवाचाऽननुशिष्य वाव किल मा भगवानब्रवीदनु त्वाऽशिषमिति र्धमेयाय थोँवाचाऽननुशिष्य वाव किल मा भगवानब्रवीदनु त्वाऽशिषमिति v; vOko v; vrho v; k¡$o v; pt©o v; d\(xo v; mxko v; y´#- vA vqko vA varaho vA kITo vA patazgo vA dMMfo vA mafako vA yadyaTha- vA vqko vA varaho vA kITo vA patazgo vA dfoMM vA mafako vA yadyaTha- वा वृको वा वरहो वा कीटो वा पतङ्गो वा द्ँशो वा मशको वा यद्यठ- वा वृको वा वरहो वा कीटो वा पतङ्गो वा द्शोँ वा मशको वा यद्यठ- pt©o v; d\(xo v; mxko v; y´ºv²Nt td;.v²Nt Ð2 patazgo vA dMMfo vA mafako vA yadyadbhavanti tadAbhavanti .2 patazgo vA dfoMM vA mafako vA yadyadbhavanti tadAbhavanti .2 पतङ्गो वा द्ँशो वा मशको वा यद्यद्भवन्ति तदाभवन्ति ॥२ पतङ्गो वा द्शोँ वा मशको वा यद्यद्भवन्ति तदाभवन्ति ॥२ mev¿eh;c;yRv;n( pu¨Wo ved tSy t;vdev Écr' y;v¥ Évmo+yeq s'pTSy mevQ?hAcAryavAn puruSo veda tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye'tha saMpatsya mevQe!hAcAryavAn puruSo veda tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye'tha saMpatsya मेवॄ?हाचार्यवान् पुरुषो वेद तस्य तावदेव चिरं यावन्न विमोक्ष्येऽथ संपत्स्य मेवॄए!हाचार्यवान् पुरुषो वेद तस्य तावदेव चिरं यावन्न विमोक्ष्येऽथ संपत्स्य smKlOpt;' ´;v;pOÉqvI smkLpet;' v;yu;k;x' c smkLpNt;p samakl\qpatAM dyAvApqthivI samakalpetAM vAyufcAkAfaM ca samakalpantApafca samak\patAM dyAvApqthivI samakalpetAM vAyufcAkAfaM ca samakalpantApafca समक्लृपतां द्यावापृथिवी समकल्पेतां वायुश्चाकाशं च समकल्पन्तापश्च समकॢपतां द्यावापृथिवी समकल्पेतां वायुश्चाकाशं च समकल्पन्तापश्च tej teW;\ s'kªlO¢äw vW\R( s'kLpte vWRSy s'kªlO¢ä; a¥\( s'kLpte¥Sy tejafca teSAMM saMkl\qptyai varSMM saMkalpate varSasya saMkl\qptyA annMM saMkalpate'nnasya tejafca teSAMM saMklqptyai varSMM saMkalpate varSasya saMklqptyA annMM saMkalpate'nnasya तेजश्च तेषाँ संक्लृप्त्यै वर्ष्ँ संकल्पते वर्षस्य संक्लृप्त्या अन्न्ँ संकल्पतेऽन्नस्य तेजश्च तेषाँ संक्लृप्त्यै वर्ष्ँ संकल्पते वर्षस्य संक्लृप्त्या अन्न्ँ संकल्पतेऽन्नस्य s'kªlO¢äw p[;,;" s'kLpNte p[;,;n;\# s'kªlO¢äw mN];" s'kLpNte mN];,;\# saMkl\qptyai prANAH saMkalpante prANAnAMMTha saMkl\qptyai mantrAH saMkalpante mantrANAMMTha saMklqptyai prANAH saMkalpante prANAnAMMTha saMklqptyai mantrAH saMkalpante mantrANAMMTha संक्लृप्त्यै प्राणाः संकल्पन्ते प्राणानाँठ संक्लृप्त्यै मन्त्राः संकल्पन्ते मन्त्राणाँठ संक्लृप्त्यै प्राणाः संकल्पन्ते प्राणानाँठ संक्लृप्त्यै मन्त्राः संकल्पन्ते मन्त्राणाँठ s'kªlO¢äw km;ÜÉ, s'kLpNte kmR,;\# s'kªlO¢äw lok" s'kLpte lokSy saMkl\qptyai karmANi saMkalpante karmaNAMMTha saMkl\qptyai lokaH saMkalpate lokasya saMklqptyai karmANi saMkalpante karmaNAMMTha saMklqptyai lokaH saMkalpate lokasya संक्लृप्त्यै कर्माणि संकल्पन्ते कर्मणाँठ संक्लृप्त्यै लोकः संकल्पते लोकस्य संक्लृप्त्यै कर्माणि संकल्पन्ते कर्मणाँठ संक्लृप्त्यै लोकः संकल्पते लोकस्य s'kªlO¢äw sv\R( s'kLpte s EW s'kLp" s'kLpmup;SSveit Ð2 saMkl\qptyai sarvMM saMkalpate sa eSa saMkalpaH saMkalpamupAssveti .2 saMklqptyai sarvMM saMkalpate sa eSa saMkalpaH saMkalpamupAssveti .2 संक्लृप्त्यै सर्व्ँ संकल्पते स एष संकल्पः संकल्पमुपास्स्वेति ॥२ संक्लृप्त्यै सर्व्ँ संकल्पते स एष संकल्पः संकल्पमुपास्स्वेति ॥२ b[÷eTyup;Ste kªlO¢;Nvw s lok;n( /[uv;n( /[uv" p[itÉÏt;n( p[itÉÏtoVyq- brahmetyupAste kl\qptAnvai sa lokAn dhruvAn dhruvaH pratiSThitAn pratiSThito'vyatha- brahmetyupAste klqptAnvai sa lokAn dhruvAn dhruvaH pratiSThitAn pratiSThito'vyatha- ब्रह्मेत्युपास्ते क्लृप्तान्वै स लोकान् ध्रुवान् ध्रुवः प्रतिष्ठितान् प्रतिष्ठितोऽव्यथ- ब्रह्मेत्युपास्ते क्लृप्तान्वै स लोकान् ध्रुवान् ध्रुवः प्रतिष्ठितान् प्रतिष्ठितोऽव्यथ- Ð goaÉmh mihmeTy;c=te hâStihr . go\afvamiha mahimetyAcakSate hastihiraNyaM dAsabhAryaM kSetrANyAyatanA- . goafvamiha mahimetyAcakSate hastihiraNyaM dAsabhAryaM kSetrANyAyatanA- ॥ गोअश्वमिह महिमेत्याचक्षते हस्तिहिरण्यं दासभार्यं क्षेत्राण्यायतना- ॥ गोअश्वमिह महिमेत्याचक्षते हस्तिहिरण्यं दासभार्यं क्षेत्राण्यायतना- Nmihm;Nvj;yt tSy pUveR smu{e yonI r;][en' p;Nmihm;Nvj;yt nmahimA'nvajAyata tasya pUrve samudre yonI rAtrenaM pafcAnmahimA'nvajAyata nmahimA'nvajAyata tasya pUrve samudre yonI rAtrrenaM pafcAnmahimA'nvajAyata न्महिमाऽन्वजायत तस्य पूर्वे समुद्रे योनी रात्रेनं पश्चान्महिमाऽन्वजायत न्महिमाऽन्वजायत तस्य पूर्वे समुद्रे योनी रात्र्रेनं पश्चान्महिमाऽन्वजायत Éj²~[t td;Tmne ) te Évdurnen vw n ¬í;];SyeãyNtIit tmÉ.&Ty p;Pm- jigh?ita tadAtmane , te viduranena vai na udgAtrA'syeSyantIti tamabhidrutya pApma- jighrti tadAtmane , te viduranena vai na udgAtrA'syeSyantIti tamabhidrutya pApma- जिघ्?ित तदात्मने । ते विदुरनेन वै न उद्गात्राऽस्येष्यन्तीति तमभिद्रुत्य पाप्म- जिघ्र्ति तदात्मने । ते विदुरनेन वै न उद्गात्राऽस्येष्यन्तीति तमभिद्रुत्य पाप्म- )) ÉvD;t' ÉvÉjD;SymÉvD;tmet Ev y²Tkùc ÉvD;t'v;cSt{Up' v;âG` ÉvD;t; v;gen' tºËTv;vit Ð8 ,, vijxAtaM vijijxAsyamavijxAtameta eva yatkiMca vijxAtaMvAcastadrUpaM vAgghi vijxAtA vAgenaM tadbhUtvA'vati .8 . vijxAtaM vijijxAsyamavijxAtameta eva yatkiMca vijxAtaMvAcastadrUpaM vAgghi vijxAtA vAgenaM tadbhUtvA'vati .8 ।। विज्ञातं विजिज्ञास्यमविज्ञातमेत एव यत्किंच विज्ञातंवाचस्तद्रूपं वाग्घि विज्ञाता वागेनं तद्भूत्वाऽवति ॥८ ॥ विज्ञातं विजिज्ञास्यमविज्ञातमेत एव यत्किंच विज्ञातंवाचस्तद्रूपं वाग्घि विज्ञाता वागेनं तद्भूत्वाऽवति ॥८ Ð aq;t" s'p[áÿyRd; p[wãyNmNyteq pu]m;h Tv' b[÷Tv' yDSTv' lok it s pu]" p[Ty;h;h' b[÷;h' yDoh' lok it yÃøikùc;nUÿ_' tSy svRSy b[÷eTyekt; ) ye vw k c yD;SteW;\ sveRW;' yDTyekt; ye vw k c lok;SteW;\ sveRW;' lok Tyektwt;vÃ; d\ svR-metNm; sv\R s¥yÉmto.unjidit tSm;t( pu]mnu²x·' loKym;óSt-Sm;denmnux;sit s ydev'ÉvdSm;Llok;Tp[wTyqwÉ.rev p[;,w" sh pu]m;Év-xit ) s y´nen ikùÉcd+,y;Õt' .vit tSm;den\ svRSm;Tpu]o muittSm;Tpu]o n;m s pu]e,wv;âSm\Llok p[ititÏTyÉqenmete dev;" p[;,; amOt;a;Évx²Nt Ð17 . athAtaH saMprattiryadA praiSyanmanyate'tha putramAha tvaM brahmatvaM yajxastvaM loka iti sa putraH pratyAhAhaM brahmAhaM yajxo'haM loka iti yadvaikiMcAnUktaM tasya sarvasya brahmetyekatA , ye vai ke ca yajxAsteSAMM sarveSAM yajxa\ityekatA ye vai ke ca lokAsteSAMM sarveSAM loka ityekataitAvadvA idaMM sarva-metanmA sarvaMM sannayamito'bhunajaditi tasmAt putramanufiSTaM lokyamAhusta-smAdenamanufAsati sa yadevaMvidasmAllokAtpraityathaibhireva prANaiH saha putramAvi-fati , sa yadyanena kiMcidakSNayA'kqtaM bhavati tasmAdenaMM sarvasmAtputro muxcatitasmAtputro nAma sa putreNaivAsmiMMlloke pratitiSThatyathi?namete devAH prANA amqtAAvifanti .17 . athAtaH saMprattiryadA praiSyanmanyate'tha putramAha tvaM brahmatvaM yajxastvaM loka iti sa putraH pratyAhAhaM brahmAhaM yajxo'haM loka iti yadvaikiMcAnUktaM tasya sarvasya brahmetyekatA , ye vai ke ca yajxAsteSAMM sarveSAM yajxaityekatA ye vai ke ca lokAsteSAMM sarveSAM loka ityekataitAvadvA idaMM sarva-metanmA sarvaMM sannayamito'bhunajaditi tasmAt putramanufiSTaM lokyamAhusta-smAdenamanufAsati sa yadevaMvidasmAllokAtpraityathaibhireva prANaiH saha putramAvi-fati , sa yadyanena kiMcidakSNayA'kqtaM bhavati tasmAdenaMM sarvasmAtputro muxcatitasmAtputro nAma sa putreNaivAsmiMMlloke pratitiSThatyathie!namete devAH prANA amqtAAvifanti .17 ॥ अथातः संप्रत्तिर्यदा प्रैष्यन्मन्यतेऽथ पुत्रमाह त्वं ब्रह्मत्वं यज्ञस्त्वं लोक इति स पुत्रः प्रत्याहाहं ब्रह्माहं यज्ञोऽहं लोक इति यद्वैकिंचानूक्तं तस्य सर्वस्य ब्रह्मेत्येकता । ये वै के च यज्ञास्तेषाँ सर्वेषां यज्ञइत्येकता ये वै के च लोकास्तेषाँ सर्वेषां लोक इत्येकतैतावद्वा इदँ सर्व-मेतन्मा सर्वँ सन्नयमितोऽभुनजदिति तस्मात् पुत्रमनुशिष्टं लोक्यमाहुस्त-स्मादेनमनुशासति स यदेवंविदस्माल्लोकात्प्रैत्यथैभिरेव प्राणैः सह पुत्रमावि-शति । स यद्यनेन किंचिदक्ष्णयाऽकृतं भवति तस्मादेनँ सर्वस्मात्पुत्रो मुञ्चतितस्मात्पुत्रो नाम स पुत्रेणैवास्मिँल्लोके प्रतितिष्ठत्यथि?नमेते देवाः प्राणा अमृताआविशन्ति ॥१७ ॥ अथातः संप्रत्तिर्यदा प्रैष्यन्मन्यतेऽथ पुत्रमाह त्वं ब्रह्मत्वं यज्ञस्त्वं लोक इति स पुत्रः प्रत्याहाहं ब्रह्माहं यज्ञोऽहं लोक इति यद्वैकिंचानूक्तं तस्य सर्वस्य ब्रह्मेत्येकता । ये वै के च यज्ञास्तेषाँ सर्वेषां यज्ञैत्येकता ये वै के च लोकास्तेषाँ सर्वेषां लोक इत्येकतैतावद्वा इदँ सर्व-मेतन्मा सर्वँ सन्नयमितोऽभुनजदिति तस्मात् पुत्रमनुशिष्टं लोक्यमाहुस्त-स्मादेनमनुशासति स यदेवंविदस्माल्लोकात्प्रैत्यथैभिरेव प्राणैः सह पुत्रमावि-शति । स यद्यनेन किंचिदक्ष्णयाऽकृतं भवति तस्मादेनँ सर्वस्मात्पुत्रो मुञ्चतितस्मात्पुत्रो नाम स पुत्रेणैवास्मिँल्लोके प्रतितिष्ठत्यथिए!नमेते देवाः प्राणा अमृताआविशन्ति ॥१७ ÐÑ Ð ë¢b;l;ikh;ÜnUc;no g;GyR a;s s hov;c;j;tx]u' k;Xy' b[÷te b[v;,Iit s hov;c;j;tx]u" sh§metSy;' b;Éc dµo jnko jnkit cw jn; /;vNtIit Ð1 .O . dqptabAlAkirhAnUcAno gArgya Asa sa hovAcAjAtafatruM kAfyaM brahmate bravANIti sa hovAcAjAtafatruH sahasrametasyAM bAci dadmo janako janaka\iti cai janA dhAvantIti .1 .O . dqptabAlAkirhAnUcAno gArgya Asa sa hovAcAjAtafatruM kAfyaM brahmate bravANIti sa hovAcAjAtafatruH sahasrametasyAM bAci dadmo janako janakaiti cai janA dhAvantIti .1 ॥ॐ ॥ दृप्तबालाकिर्हानूचानो गार्ग्य आस स होवाचाजातशत्रुं काश्यं ब्रह्मते ब्रवाणीति स होवाचाजातशत्रुः सहस्रमेतस्यां बाचि दद्मो जनको जनकइति चै जना धावन्तीति ॥१ ॥ॐ ॥ दृप्तबालाकिर्हानूचानो गार्ग्य आस स होवाचाजातशत्रुं काश्यं ब्रह्मते ब्रवाणीति स होवाचाजातशत्रुः सहस्रमेतस्यां बाचि दद्मो जनको जनकैति चै जना धावन्तीति ॥१ Ð s hov;c g;GyoR y Ev;ym;dseR pu¨W Etmev;h' b[÷op;sit s hov;c;j;tx]um;Ü mwtâSmNs'vidÏ; joÉcã,uárit v; ahmetmu-p;s hit s y Etmevmup;Ste roÉcã,uhR .vit roÉcã,uh;ÜSy p[j; .v-Tyqo yw" s'ingCzit sv;\ÜSt;nitrocte Ð9 . sa hovAca gArgyo ya evAyamAdarse puruSa etamevAhaM brahmopAsa\iti sa hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvadiSThA jociSNuriti vA ahametamu-pAsa hati sa ya etamevamupAste rociSNurha bhavati rociSNurhAsya prajA bhava-tyatho yaiH saMnigacchati sarvAMMstAnatirocate .9 . sa hovAca gArgyo ya evAyamAdarse puruSa etamevAhaM brahmopAsaiti sa hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvadiSThA jociSNuriti vA ahametamu-pAsa hati sa ya etamevamupAste rociSNurha bhavati rociSNurhAsya prajA bhava-tyatho yaiH saMnigacchati sarvAMMstAnatirocate .9 ॥ स होवाच गार्ग्यो य एवायमादर्से पुरुष एतमेवाहं ब्रह्मोपासइति स होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवदिष्ठा जोचिष्णुरिति वा अहमेतमु-पास हति स य एतमेवमुपास्ते रोचिष्णुर्ह भवति रोचिष्णुर्हास्य प्रजा भव-त्यथो यैः संनिगच्छति सर्वाँस्तानतिरोचते ॥९ ॥ स होवाच गार्ग्यो य एवायमादर्से पुरुष एतमेवाहं ब्रह्मोपासैति स होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवदिष्ठा जोचिष्णुरिति वा अहमेतमु-पास हति स य एतमेवमुपास्ते रोचिष्णुर्ह भवति रोचिष्णुर्हास्य प्रजा भव-त्यथो यैः संनिगच्छति सर्वाँस्तानतिरोचते ॥९ Ð s hov;c g;MyoR y Ev;ym;Tmin pu¨W Etmev;h' b[÷op;sit s hov;c;j;tx]um;Ü mwtâSmNs'vidÏ; a;TmNvIit v; ahmetmu-p;s it s y Etmevmup;St a;TmNvI h .vTy;TmâNvnI h;Sy p[j;.vit s h tUã,Im;s g;GyR" Ð13 . sa hovAca gArmyo ya evAyamAtmani puruSa etamevAhaM brahmopAsa\iti sa hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvadiSThA AtmanvIti vA ahametamu-pAsa iti sa ya etamevamupAsta AtmanvI ha bhavatyAtmanvinI hAsya prajAbhavati sa ha tUSNImAsa gArgyaH .13 . sa hovAca gArmyo ya evAyamAtmani puruSa etamevAhaM brahmopAsaiti sa hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvadiSThA AtmanvIti vA ahametamu-pAsa iti sa ya etamevamupAsta AtmanvI ha bhavatyAtmanvinI hAsya prajAbhavati sa ha tUSNImAsa gArgyaH .13 ॥ स होवाच गार्म्यो य एवायमात्मनि पुरुष एतमेवाहं ब्रह्मोपासइति स होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवदिष्ठा आत्मन्वीति वा अहमेतमु-पास इति स य एतमेवमुपास्त आत्मन्वी ह भवत्यात्मन्विनी हास्य प्रजाभवति स ह तूष्णीमास गार्ग्यः ॥१३ ॥ स होवाच गार्म्यो य एवायमात्मनि पुरुष एतमेवाहं ब्रह्मोपासैति स होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवदिष्ठा आत्मन्वीति वा अहमेतमु-पास इति स य एतमेवमुपास्त आत्मन्वी ह भवत्यात्मन्विनी हास्य प्रजाभवति स ह तूष्णीमास गार्ग्यः ॥१३ Ð y]ih ÃøtÉmv .vit tidtr tr' Éj`[it tidtr tr' pXyit tidtrtr\ ê,oit tidtr trmÉ.vdit tidtr tr' mnute tidtr tr'Évj;n;it y] v; aSy svRm;Tmwv;.UÿTkn kù Éj`[eÿTkn kù pXyeÿTknk\ ê,uy;ÿTkn kmÉ.vdeÿt( kn kù mNvIt tt( kn kù Évj;nIy;´e-ned\ sv| Évj;n;it t' kn Évj;nIy;iÃD;t;rmre kn Évj;nI-y;idit Ð14 . yatrahi dvaitamiva bhavati taditara itaraM jighrati taditara itaraM pafyati taditara\itaraMM fqNoti taditara itaramabhivadati taditara itaraM manute taditara itaraMvijAnAti yatra vA asya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaM jighrettatkena kaM pafyettatkenakaMM fqNuyAttatkena kamabhivadettat kena kaM manvIta tat kena kaM vijAnIyAdye-nedaMM sarvaM vijAnAti taM kena vijAnIyAdvijxAtAramare kena vijAnI-yAditi .14 . yatrahi dvaitamiva bhavati taditara itaraM jighrati taditara itaraM pafyati taditaraitaraMM fqNoti taditara itaramabhivadati taditara itaraM manute taditara itaraMvijAnAti yatra vA asya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaM jighrettatkena kaM pafyettatkenakaMM fqNuyAttatkena kamabhivadettat kena kaM manvIta tat kena kaM vijAnIyAdye-nedaMM sarvaM vijAnAti taM kena vijAnIyAdvijxAtAramare kena vijAnI-yAditi .14 ॥ यत्रहि द्वैतमिव भवति तदितर इतरं जिघ्रति तदितर इतरं पश्यति तदितरइतरँ शृणोति तदितर इतरमभिवदति तदितर इतरं मनुते तदितर इतरंविजानाति यत्र वा अस्य सर्वमात्मैवाभूत्तत्केन कं जिघ्रेत्तत्केन कं पश्येत्तत्केनकँ शृणुयात्तत्केन कमभिवदेत्तत् केन कं मन्वीत तत् केन कं विजानीयाद्ये-नेदँ सर्वं विजानाति तं केन विजानीयाद्विज्ञातारमरे केन विजानी-यादिति ॥१४ ॥ यत्रहि द्वैतमिव भवति तदितर इतरं जिघ्रति तदितर इतरं पश्यति तदितरैतरँ शृणोति तदितर इतरमभिवदति तदितर इतरं मनुते तदितर इतरंविजानाति यत्र वा अस्य सर्वमात्मैवाभूत्तत्केन कं जिघ्रेत्तत्केन कं पश्येत्तत्केनकँ शृणुयात्तत्केन कमभिवदेत्तत् केन कं मन्वीत तत् केन कं विजानीयाद्ये-नेदँ सर्वं विजानाति तं केन विजानीयाद्विज्ञातारमरे केन विजानी-यादिति ॥१४ ÐÑ Ð jnko h vwdeho bód²=,en yDeneje t] h kÚ¨p;l;n;'b[;÷,; aÉ.smet; b.UvuStSy h jnkSy vwdehSy ÉvÉjD;s; b.Uvk"¾SvdeW;' b[;÷,;n;mnUc;ntm it s h gv;\ sh§mv¨ro/ dx dxp;d; EkkSy;" ê©yor;b«;# b.Uv;u Ð1 .O . janako ha vaideho bahudakSiNena yajxeneje tatra ha kurupaxcAlAnAMbrAhmaNA abhisametA babhUvustasya ha janakasya vaidehasya vijijxAsA babhUvakaHsvideSAM brAhmaNAnAmanUcAnatama iti sa ha gavAMM sahasramavarurodha dafa dafapAdA ekaikasyAH fqzgayorAbadghATha babhUvA? .1 .O . janako ha vaideho bahudakSiNena yajxeneje tatra ha kurupaxcAlAnAMbrAhmaNA abhisametA babhUvustasya ha janakasya vaidehasya vijijxAsA babhUvakaHsvideSAM brAhmaNAnAmanUcAnatama iti sa ha gavAMM sahasramavarurodha dafa dafapAdA ekaikasyAH fqzgayorAbadghATha babhUvAu! .1 ॥ॐ ॥ जनको ह वैदेहो बहुदक्षिणेन यज्ञेनेजे तत्र ह कुरुपञ्चालानांब्राह्मणा अभिसमेता बभूवुस्तस्य ह जनकस्य वैदेहस्य विजिज्ञासा बभूवकःस्विदेषां ब्राह्मणानामनूचानतम इति स ह गवाँ सहस्रमवरुरोध दश दशपादा एकैकस्याः शृङ्गयोराबद्घाठ बभूवा? ॥१ ॥ॐ ॥ जनको ह वैदेहो बहुदक्षिणेन यज्ञेनेजे तत्र ह कुरुपञ्चालानांब्राह्मणा अभिसमेता बभूवुस्तस्य ह जनकस्य वैदेहस्य विजिज्ञासा बभूवकःस्विदेषां ब्राह्मणानामनूचानतम इति स ह गवाँ सहस्रमवरुरोध दश दशपादा एकैकस्याः शृङ्गयोराबद्घाठ बभूवाउ! ॥१ it s hov;c nmo vy' b[²÷Ï;y kÚmoR gok;m; Ev vy\ Smit t\ h tt Ev p[·' d/[e hot;l" Ð2 iti sa hovAca namo vayaM brahmiSThAya kurmo gokAmA eva vayaMM sma\iti taMM ha tata eva praSTuM dadhre hotA'fvalaH .2 iti sa hovAca namo vayaM brahmiSThAya kurmo gokAmA eva vayaMM smaiti taMM ha tata eva praSTuM dadhre hotA'fvalaH .2 इति स होवाच नमो वयं ब्रह्मिष्ठाय कुर्मो गोकामा एव वयँ स्मइति तँ ह तत एव प्रष्टुं दध्रे होताऽश्वलः ॥२ इति स होवाच नमो वयं ब्रह्मिष्ठाय कुर्मो गोकामा एव वयँ स्मैति तँ ह तत एव प्रष्टुं दध्रे होताऽश्वलः ॥२ Ð y;D-vLKyeit hov;c yidd\ sv| pUvRp=;prp=;>y;m;¢\ sv| pUvRp=;pr-p=;>y;mÉ.p¥' kn yjm;n;" pUvRp=;prp=yor;i¢mitmuCyt Tyuí;]-âTvRj; v;yun; p[;,en p[;,o vw yDSyoí;t; t´oy' p[;," s v;yu" s¬í;t; s muáÿ_" s;itmuáÿ_" Ð5 . yAjxa-valkyeti hovAca yadidaMM sarvaM pUrvapakSAparapakSAbhyAmAptaMM sarvaM pUrvapakSApara-pakSAbhyAmabhipannaM kena yajamAnAH pUrvapakSAparapakSayorAptimatimucyata ityudgAtra-rtvijA vAyunA prANena prANo vai yajxasyodgAtA tadyo'yaM prANaH sa vAyuH sa\udgAtA sa muktiH sA'timuktiH .5 . yAjxa-valkyeti hovAca yadidaMM sarvaM pUrvapakSAparapakSAbhyAmAptaMM sarvaM pUrvapakSApara-pakSAbhyAmabhipannaM kena yajamAnAH pUrvapakSAparapakSayorAptimatimucyata ityudgAtra-rtvijA vAyunA prANena prANo vai yajxasyodgAtA tadyo'yaM prANaH sa vAyuH saudgAtA sa muktiH sA'timuktiH .5 ॥ याज्ञ-वल्क्येति होवाच यदिदँ सर्वं पूर्वपक्षापरपक्षाभ्यामाप्तँ सर्वं पूर्वपक्षापर-पक्षाभ्यामभिपन्नं केन यजमानाः पूर्वपक्षापरपक्षयोराप्तिमतिमुच्यत इत्युद्गात्र-र्त्विजा वायुना प्राणेन प्राणो वै यज्ञस्योद्गाता तद्योऽयं प्राणः स वायुः सउद्गाता स मुक्तिः साऽतिमुक्तिः ॥५ ॥ याज्ञ-वल्क्येति होवाच यदिदँ सर्वं पूर्वपक्षापरपक्षाभ्यामाप्तँ सर्वं पूर्वपक्षापर-पक्षाभ्यामभिपन्नं केन यजमानाः पूर्वपक्षापरपक्षयोराप्तिमतिमुच्यत इत्युद्गात्र-र्त्विजा वायुना प्राणेन प्राणो वै यज्ञस्योद्गाता तद्योऽयं प्राणः स वायुः सौद्गाता स मुक्तिः साऽतिमुक्तिः ॥५ Ð y;DvLKyeit hov;c kTyym´oí;t;-âSmNyDe Stoi]y;" StoãytIit it§ it ktm;St;âSt§ it puronuv;Ky;c y;Jy; c xSywv tOtIy; ktm;St; y; a?y;TmÉmit p[;, Ev puronu-v;Ky;p;no y;Jy; Vy;n" xSy; ikù t;É.jRytIit pOÉqvIlokmev puro-nuv;Kyy; jyTyNtár=lokù y;Jyy; ´ulok\ xSyy; tto h hot;l¬prr;m Ð10 . yAjxavalkyeti hovAca katyayamadyodgAtA-'sminyajxe stotriyAH stoSyatIti tisra iti katamAstAstisra iti puronuvAkyAca yAjyA ca fasyaiva tqtIyA katamAstA yA adhyAtmamiti prANa eva puronu-vAkyA'pAno yAjyA vyAnaH fasyA kiM tAbhirjayatIti pqthivIlokameva puro-nuvAkyayA jayatyantarikSalokaM yAjyayA dyulokaMM fasyayA tato ha hotA'fvala\upararAma .10 . yAjxavalkyeti hovAca katyayamadyodgAtA-'sminyajxe stotriyAH stoSyatIti tisra iti katamAstAstisra iti puronuvAkyAca yAjyA ca fasyaiva tqtIyA katamAstA yA adhyAtmamiti prANa eva puronu-vAkyA'pAno yAjyA vyAnaH fasyA kiM tAbhirjayatIti pqthivIlokameva puro-nuvAkyayA jayatyantarikSalokaM yAjyayA dyulokaMM fasyayA tato ha hotA'fvalaupararAma .10 ॥ याज्ञवल्क्येति होवाच कत्ययमद्योद्गाता-ऽस्मिन्यज्ञे स्तोत्रियाः स्तोष्यतीति तिस्र इति कतमास्तास्तिस्र इति पुरोनुवाक्याच याज्या च शस्यैव तृतीया कतमास्ता या अध्यात्ममिति प्राण एव पुरोनु-वाक्याऽपानो याज्या व्यानः शस्या किं ताभिर्जयतीति पृथिवीलोकमेव पुरो-नुवाक्यया जयत्यन्तरिक्षलोकं याज्यया द्युलोकँ शस्यया ततो ह होताऽश्वलउपरराम ॥१० ॥ याज्ञवल्क्येति होवाच कत्ययमद्योद्गाता-ऽस्मिन्यज्ञे स्तोत्रियाः स्तोष्यतीति तिस्र इति कतमास्तास्तिस्र इति पुरोनुवाक्याच याज्या च शस्यैव तृतीया कतमास्ता या अध्यात्ममिति प्राण एव पुरोनु-वाक्याऽपानो याज्या व्यानः शस्या किं ताभिर्जयतीति पृथिवीलोकमेव पुरो-नुवाक्यया जयत्यन्तरिक्षलोकं याज्यया द्युलोकँ शस्यया ततो ह होताऽश्वलौपरराम ॥१० Ð ikùdev-toSy;' d²=,;y;' idXysIit ymdevt it s ym" kâSmNp[itÉÏt it yDit kâSm¥u yD" p[itÉÏt it d²=,;y;Émit kâSm¥u d²=,; p[itÉÏteitÅõ;y;Émit yd; ç¼v Åõÿeq d²=,;' dd;it Åõ;y;\ ç¼v d²=,;p[itÉÏteit kâSm¥u Åõ; p[itÉÏteit údy it hov;c údyen ih Åõ;'j;n;it údye ç¼v Åõ; p[itÉÏt; .vtITyevmevwt´;DvLKy Ð21 . kiMdeva-to'syAM dakSiNAyAM difyasIti yamadevata iti sa yamaH kasminpratiSThita iti yajxa\iti kasminnu yajxaH pratiSThita iti dakSiNAyAmiti kasminnu dakSiNA pratiSThitetifraddhAyAmiti yadA hyeva fraddhatte'tha dakSiNAM dadAti fraddhAyAMM hyeva dakSiNApratiSThiteti kasminnu fraddhA pratiSThiteti hqdaya iti hovAca hqdayena hi fraddhAMjAnAti hqdaye hyeva fraddhA pratiSThitA bhavatItyevamevaitadyAjxavalkya .21 . kiMdeva-to'syAM dakSiNAyAM difyasIti yamadevata iti sa yamaH kasminpratiSThita iti yajxaiti kasminnu yajxaH pratiSThita iti dakSiNAyAmiti kasminnu dakSiNA pratiSThitetifraddhAyAmiti yadA hyeva fraddhatte'tha dakSiNAM dadAti fraddhAyAMM hyeva dakSiNApratiSThiteti kasminnu fraddhA pratiSThiteti hqdaya iti hovAca hqdayena hi fraddhAMjAnAti hqdaye hyeva fraddhA pratiSThitA bhavatItyevamevaitadyAjxavalkya .21 ॥ किंदेव-तोऽस्यां दक्षिणायां दिश्यसीति यमदेवत इति स यमः कस्मिन्प्रतिष्ठित इति यज्ञइति कस्मिन्नु यज्ञः प्रतिष्ठित इति दक्षिणायामिति कस्मिन्नु दक्षिणा प्रतिष्ठितेतिश्रद्धायामिति यदा ह्येव श्रद्धत्तेऽथ दक्षिणां ददाति श्रद्धायाँ ह्येव दक्षिणाप्रतिष्ठितेति कस्मिन्नु श्रद्धा प्रतिष्ठितेति हृदय इति होवाच हृदयेन हि श्रद्धांजानाति हृदये ह्येव श्रद्धा प्रतिष्ठिता भवतीत्येवमेवैतद्याज्ञवल्क्य ॥२१ ॥ किंदेव-तोऽस्यां दक्षिणायां दिश्यसीति यमदेवत इति स यमः कस्मिन्प्रतिष्ठित इति यज्ञैति कस्मिन्नु यज्ञः प्रतिष्ठित इति दक्षिणायामिति कस्मिन्नु दक्षिणा प्रतिष्ठितेतिश्रद्धायामिति यदा ह्येव श्रद्धत्तेऽथ दक्षिणां ददाति श्रद्धायाँ ह्येव दक्षिणाप्रतिष्ठितेति कस्मिन्नु श्रद्धा प्रतिष्ठितेति हृदय इति होवाच हृदयेन हि श्रद्धांजानाति हृदये ह्येव श्रद्धा प्रतिष्ठिता भवतीत्येवमेवैतद्याज्ञवल्क्य ॥२१ -ikùdevtoSy;' p[tICy;' idXysIit v¨,devt it s v¨," kâSmNp[itÉÏt Ty®PSvit kâSmNNv;p" p[itÉÏt; it retsIit kâSm¥u ret" p[itÉÏtÉmitúdy it tSm;dip p[itåp' j;tm;óú³dy;idv sO¢o údy;idv inÉmRtit údye ç¼v ret" p[itÉÏt' .vtITyevmevwt´;DvLKy Ð22 -kiMdevato'syAM pratIcyAM difyasIti varuNadevata iti sa varuNaH kasminpratiSThita ityapsviti kasminnvApaH pratiSThitA iti retasIti kasminnu retaH pratiSThitamitihqdaya iti tasmAdapi pratirUpaM jAtamAhurhqdayAdiva sqpto hqdayAdiva nirmita\iti hqdaye hyeva retaH pratiSThitaM bhavatItyevamevaitadyAjxavalkya .22 -kiMdevato'syAM pratIcyAM difyasIti varuNadevata iti sa varuNaH kasminpratiSThita ityapsviti kasminnvApaH pratiSThitA iti retasIti kasminnu retaH pratiSThitamitihqdaya iti tasmAdapi pratirUpaM jAtamAhurhqdayAdiva sqpto hqdayAdiva nirmitaiti hqdaye hyeva retaH pratiSThitaM bhavatItyevamevaitadyAjxavalkya .22 -किंदेवतोऽस्यां प्रतीच्यां दिश्यसीति वरुणदेवत इति स वरुणः कस्मिन्प्रतिष्ठित इत्यप्स्विति कस्मिन्न्वापः प्रतिष्ठिता इति रेतसीति कस्मिन्नु रेतः प्रतिष्ठितमितिहृदय इति तस्मादपि प्रतिरूपं जातमाहुर्हृदयादिव सृप्तो हृदयादिव निर्मितइति हृदये ह्येव रेतः प्रतिष्ठितं भवतीत्येवमेवैतद्याज्ञवल्क्य ॥२२ -किंदेवतोऽस्यां प्रतीच्यां दिश्यसीति वरुणदेवत इति स वरुणः कस्मिन्प्रतिष्ठित इत्यप्स्विति कस्मिन्न्वापः प्रतिष्ठिता इति रेतसीति कस्मिन्नु रेतः प्रतिष्ठितमितिहृदय इति तस्मादपि प्रतिरूपं जातमाहुर्हृदयादिव सृप्तो हृदयादिव निर्मितैति हृदये ह्येव रेतः प्रतिष्ठितं भवतीत्येवमेवैतद्याज्ञवल्क्य ॥२२ Ð ikùdev-toSy;mudICy;' idXysIit somdevt it s som" kâSmNp[itÉÏt it dI=;y;Émit kâSm¥u dI=; p[itÉÏteit sTy it tSm;dip dI²=tm;ó"sTy' vdeit sTye ç¼v dI=; p[itÉÏteit kâSm¥u sTy' p[itÉÏtÉmit údyit hov;c údyen ih sTy' j;n;it údye ç¼v sTy' p[itÉÏt' .vtITyevme-vwt´;DvLKy Ð23 . kiMdeva-to'syAmudIcyAM difyasIti somadevata iti sa somaH kasminpratiSThita iti dIkSAyAmiti kasminnu dIkSA pratiSThiteti satya iti tasmAdapi dIkSitamAhuHsatyaM vadeti satye hyeva dIkSA pratiSThiteti kasminnu satyaM pratiSThitamiti hqdaya\iti hovAca hqdayena hi satyaM jAnAti hqdaye hyeva satyaM pratiSThitaM bhavatItyevame-vaitadyAjxavalkya .23 . kiMdeva-to'syAmudIcyAM difyasIti somadevata iti sa somaH kasminpratiSThita iti dIkSAyAmiti kasminnu dIkSA pratiSThiteti satya iti tasmAdapi dIkSitamAhuHsatyaM vadeti satye hyeva dIkSA pratiSThiteti kasminnu satyaM pratiSThitamiti hqdayaiti hovAca hqdayena hi satyaM jAnAti hqdaye hyeva satyaM pratiSThitaM bhavatItyevame-vaitadyAjxavalkya .23 ॥ किंदेव-तोऽस्यामुदीच्यां दिश्यसीति सोमदेवत इति स सोमः कस्मिन्प्रतिष्ठित इति दीक्षायामिति कस्मिन्नु दीक्षा प्रतिष्ठितेति सत्य इति तस्मादपि दीक्षितमाहुःसत्यं वदेति सत्ये ह्येव दीक्षा प्रतिष्ठितेति कस्मिन्नु सत्यं प्रतिष्ठितमिति हृदयइति होवाच हृदयेन हि सत्यं जानाति हृदये ह्येव सत्यं प्रतिष्ठितं भवतीत्येवमे-वैतद्याज्ञवल्क्य ॥२३ ॥ किंदेव-तोऽस्यामुदीच्यां दिश्यसीति सोमदेवत इति स सोमः कस्मिन्प्रतिष्ठित इति दीक्षायामिति कस्मिन्नु दीक्षा प्रतिष्ठितेति सत्य इति तस्मादपि दीक्षितमाहुःसत्यं वदेति सत्ये ह्येव दीक्षा प्रतिष्ठितेति कस्मिन्नु सत्यं प्रतिष्ठितमिति हृदयैति होवाच हृदयेन हि सत्यं जानाति हृदये ह्येव सत्यं प्रतिष्ठितं भवतीत्येवमे-वैतद्याज्ञवल्क्य ॥२३ ÐkâSm¥u Tv' c;Tm; c p[itÉÏt* Sq it p[;, it kâSm¥u p[;," p[itÉÏtTyp;n it kâSmNNvp;n" p[itÉÏt it Vy;n it kâSm¥u Vy;n" p[it-ÉÏt Tyud;n it kâSm¥Ud;n" p[itÉÏt it sm;n it s EW neitneTy;Tm;gOço n ih gOçtexIyoR n ih xIyRtes©o n ih sJyteÉston Vyqte n árãyit ) Et;Ny·;v;ytn;Ny·* lok; a·* dev; a·* pu¨W;"s ySt;Npu¨W;É¥¨ç p[Syuç;Ty£;mÿ' Tv*pinWd' pOCz;Ém t' ceNme nÉvv+yÉs mU/;Ü te ÉvpitãytIit ) t\ h n mene x;kLyStSy h mU/;ÜÉvpp;t;ip h;Sy pármoiW,oSqINypjh(¨rNyNmNym;n;" Ð26 .kasminnu tvaM cAtmA ca pratiSThitau stha iti prANa iti kasminnu prANaH pratiSThita\ityapAna iti kasminnvapAnaH pratiSThita iti vyAna iti kasminnu vyAnaH prati-SThita ityudAna iti kasminnUdAnaH pratiSThita iti samAna iti sa eSa netinetyAtmA'gqhyo na hi gqhyate'fIryo na hi fIryate'sazgo na hi sajyate'sitona vyathate na riSyati , etAnyaSTAvAyatanAnyaSTau lokA aSTau devA aSTau puruSAHsa yastAnpuruSAnniruhya prasyuhyAtyakrAmattaM tvaupaniSadaM pqcchAmi taM cenme navivakSyasi mUrdhA te vipatiSyatIti , taMM ha na mene fAkalyastasya ha mUrdhAvipapAtApi hAsya parimoSiNo'sthInyapajahruranyanmanyamAnAH .26 .kasminnu tvaM cAtmA ca pratiSThitau stha iti prANa iti kasminnu prANaH pratiSThitaityapAna iti kasminnvapAnaH pratiSThita iti vyAna iti kasminnu vyAnaH prati-SThita ityudAna iti kasminnUdAnaH pratiSThita iti samAna iti sa eSa netinetyAtmA'gqhyo na hi gqhyate'fIryo na hi fIryate'sazgo na hi sajyate'sitona vyathate na riSyati , etAnyaSTAvAyatanAnyaSTau lokA aSTau devA aSTau puruSAHsa yastAnpuruSAnniruhya prasyuhyAtyakrAmattaM tvaupaniSadaM pqcchAmi taM cenme navivakSyasi mUrdhA te vipatiSyatIti , taMM ha na mene fAkalyastasya ha mUrdhAvipapAtApi hAsya parimoSiNo'sthInyapajahruranyanmanyamAnAH .26 ॥कस्मिन्नु त्वं चात्मा च प्रतिष्ठितौ स्थ इति प्राण इति कस्मिन्नु प्राणः प्रतिष्ठितइत्यपान इति कस्मिन्न्वपानः प्रतिष्ठित इति व्यान इति कस्मिन्नु व्यानः प्रति-ष्ठित इत्युदान इति कस्मिन्नूदानः प्रतिष्ठित इति समान इति स एष नेतिनेत्यात्माऽगृह्यो न हि गृह्यतेऽशीर्यो न हि शीर्यतेऽसङ्गो न हि सज्यतेऽसितोन व्यथते न रिष्यति । एतान्यष्टावायतनान्यष्टौ लोका अष्टौ देवा अष्टौ पुरुषाःस यस्तान्पुरुषान्निरुह्य प्रस्युह्यात्यक्रामत्तं त्वौपनिषदं पृच्छामि तं चेन्मे नविवक्ष्यसि मूर्धा ते विपतिष्यतीति । तँ ह न मेने शाकल्यस्तस्य ह मूर्धाविपपातापि हास्य परिमोषिणोऽस्थीन्यपजह्रुरन्यन्मन्यमानाः ॥२६ ॥कस्मिन्नु त्वं चात्मा च प्रतिष्ठितौ स्थ इति प्राण इति कस्मिन्नु प्राणः प्रतिष्ठितैत्यपान इति कस्मिन्न्वपानः प्रतिष्ठित इति व्यान इति कस्मिन्नु व्यानः प्रति-ष्ठित इत्युदान इति कस्मिन्नूदानः प्रतिष्ठित इति समान इति स एष नेतिनेत्यात्माऽगृह्यो न हि गृह्यतेऽशीर्यो न हि शीर्यतेऽसङ्गो न हि सज्यतेऽसितोन व्यथते न रिष्यति । एतान्यष्टावायतनान्यष्टौ लोका अष्टौ देवा अष्टौ पुरुषाःस यस्तान्पुरुषान्निरुह्य प्रस्युह्यात्यक्रामत्तं त्वौपनिषदं पृच्छामि तं चेन्मे नविवक्ष्यसि मूर्धा ते विपतिष्यतीति । तँ ह न मेने शाकल्यस्तस्य ह मूर्धाविपपातापि हास्य परिमोषिणोऽस्थीन्यपजह्रुरन्यन्मन्यमानाः ॥२६ Ð t; v; aSywt; iht; n;m n;@äo yq;kx" sh§/; É.¥St;vt;É,»; itϲNt xKlSy nIlSy ip©lSy hár-tSy loihtSy pU,;Ü aq y]wn' ßNtIv ÉjnNtIv hStIv ÉvCz;yyitgtRÉmv ptit ydev j;g[ºy' pXyit td];Év´y; mNyteq y] devv r;jev;hmeved\ svoRSmIit mNyte soSy prmo lok" Ð20 . tA vA asyaitA hitA nAma nADyo yathAkefaH sahasradhA bhinnastAvatA'NimnA tiSThanti fuklasya nIlasya pizgalasya hari-tasya lohitasya pUrNA atha yatrainaM ghnantIva jinantIva hastIva vicchAyayatigartamiva patati yadeva jAgradbhayaM pafyati tadatrAvidyayA manyate'tha yatra deva\iva rAjevAhamevedaMM sarvo'smIti manyate so'sya paramo lokaH .20 . tA vA asyaitA hitA nAma nADyo yathAkefaH sahasradhA bhinnastAvatA'NimnA tiSThanti fuklasya nIlasya pizgalasya hari-tasya lohitasya pUrNA atha yatrainaM ghnantIva jinantIva hastIva vicchAyayatigartamiva patati yadeva jAgradbhayaM pafyati tadatrAvidyayA manyate'tha yatra devaiva rAjevAhamevedaMM sarvo'smIti manyate so'sya paramo lokaH .20 ॥ ता वा अस्यैता हिता नाम नाड्यो यथाकेशः सहस्रधा भिन्नस्तावताऽणिम्ना तिष्ठन्ति शुक्लस्य नीलस्य पिङ्गलस्य हरि-तस्य लोहितस्य पूर्णा अथ यत्रैनं घ्नन्तीव जिनन्तीव हस्तीव विच्छाययतिगर्तमिव पतति यदेव जाग्रद्भयं पश्यति तदत्राविद्यया मन्यतेऽथ यत्र देवइव राजेवाहमेवेदँ सर्वोऽस्मीति मन्यते सोऽस्य परमो लोकः ॥२० ॥ ता वा अस्यैता हिता नाम नाड्यो यथाकेशः सहस्रधा भिन्नस्तावताऽणिम्ना तिष्ठन्ति शुक्लस्य नीलस्य पिङ्गलस्य हरि-तस्य लोहितस्य पूर्णा अथ यत्रैनं घ्नन्तीव जिनन्तीव हस्तीव विच्छाययतिगर्तमिव पतति यदेव जाग्रद्भयं पश्यति तदत्राविद्यया मन्यतेऽथ यत्र देवैव राजेवाहमेवेदँ सर्वोऽस्मीति मन्यते सोऽस्य परमो लोकः ॥२० Ðv] v;Nyidv Sy;ÿ];NyoNyTpXyedNyoNy²Æ`[edNyoNy{syedNyoNy-ÃdedNyoNyCz,uy;dNyoNyNmNvIt;NyoNyTSpOxedNyoNyiÃj;nIy;t( )Ð31 .vatra vAnyadiva syAttatrAnyo'nyatpafyedanyo'nyajjighredanyo'nyadrasayedanyo'nya-dvadedanyo'nyacchqNuyAdanyo'nyanmanvItAnyo'nyatspqfedanyo'nyadvijAnIyAt ,.31 .vatra vAnyadiva syAttatrAnyo'nyatpafyedanyo'nyajjighredanyo'nyadrasayedanyo'nya-dvadedanyo'nyacchqNuyAdanyo'nyanmanvItAnyo'nyatspqfedanyo'nyadvijAnIyAt .,31 ॥वत्र वान्यदिव स्यात्तत्रान्योऽन्यत्पश्येदन्योऽन्यज्जिघ्रेदन्योऽन्यद्रसयेदन्योऽन्य-द्वदेदन्योऽन्यच्छृणुयादन्योऽन्यन्मन्वीतान्योऽन्यत्स्पृशेदन्योऽन्यद्विजानीयात् ।॥३१ ॥वत्र वान्यदिव स्यात्तत्रान्योऽन्यत्पश्येदन्योऽन्यज्जिघ्रेदन्योऽन्यद्रसयेदन्योऽन्य-द्वदेदन्योऽन्यच्छृणुयादन्योऽन्यन्मन्वीतान्योऽन्यत्स्पृशेदन्योऽन्यद्विजानीयात् ॥।३१ Ð b[÷ t' pr;d;´oNy];Tmno b[÷ veda]' t' pr;d;´oNy];Tmn" =]' ved lok;St' pr;duyoRNy];Tmno lok;-Nved dev;St' pr;duyoRNy];Tmno dev;Nved ved;St' pr;duyoRNy];Tmnoved;Nved .Ut;in t' pr;duyoRNy];Tmno .Ut;in ved sv| t' pr;d;´oNy-];Tmn" sv| veded' b[÷ed' =]Émme lok; me dev; me ved; m;in .Ut;-nId\ sv| ydym;Tm; Ð7 . brahma taM parAdAdyo'nyatrAtmano brahma veda\atraM taM parAdAdyo'nyatrAtmanaH kSatraM veda lokAstaM parAduryo'nyatrAtmano lokA-nveda devAstaM parAduryo'nyatrAtmano devAnveda vedAstaM parAduryo'nyatrAtmanovedAnveda bhUtAni taM parAduryo'nyatrAtmano bhUtAni veda sarvaM taM parAdAdyo'nya-trAtmanaH sarvaM vededaM brahmedaM kSatramime lokA ime devA ime vedA imAni bhUtA-nIdaMM sarvaM yadayamAtmA .7 . brahma taM parAdAdyo'nyatrAtmano brahma vedaatraM taM parAdAdyo'nyatrAtmanaH kSatraM veda lokAstaM parAduryo'nyatrAtmano lokA-nveda devAstaM parAduryo'nyatrAtmano devAnveda vedAstaM parAduryo'nyatrAtmanovedAnveda bhUtAni taM parAduryo'nyatrAtmano bhUtAni veda sarvaM taM parAdAdyo'nya-trAtmanaH sarvaM vededaM brahmedaM kSatramime lokA ime devA ime vedA imAni bhUtA-nIdaMM sarvaM yadayamAtmA .7 ॥ ब्रह्म तं परादाद्योऽन्यत्रात्मनो ब्रह्म वेदअत्रं तं परादाद्योऽन्यत्रात्मनः क्षत्रं वेद लोकास्तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनो लोका-न्वेद देवास्तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनो देवान्वेद वेदास्तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनोवेदान्वेद भूतानि तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनो भूतानि वेद सर्वं तं परादाद्योऽन्य-त्रात्मनः सर्वं वेदेदं ब्रह्मेदं क्षत्रमिमे लोका इमे देवा इमे वेदा इमानि भूता-नीदँ सर्वं यदयमात्मा ॥७ ॥ ब्रह्म तं परादाद्योऽन्यत्रात्मनो ब्रह्म वेदअत्रं तं परादाद्योऽन्यत्रात्मनः क्षत्रं वेद लोकास्तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनो लोका-न्वेद देवास्तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनो देवान्वेद वेदास्तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनोवेदान्वेद भूतानि तं परादुर्योऽन्यत्रात्मनो भूतानि वेद सर्वं तं परादाद्योऽन्य-त्रात्मनः सर्वं वेदेदं ब्रह्मेदं क्षत्रमिमे लोका इमे देवा इमे वेदा इमानि भूता-नीदँ सर्वं यदयमात्मा ॥७ Ð y] ih ÃøtÉmv.vit tidtr tr' pXyit tidtr tr' Éj`[it tidtr tr\ rsytetidtr trmÉ.vdit tidtr tr\ ê,oit tidtr tr' mnute tidtrtr\ SpOxit tidtr tr' Évj;n;it y] TvSy svRm;Tmwv;.UÿTkn kùpXyeÿTkn kù Éj`[eÿTkn k\ rsyeÿTkn kmÉ.vdeÿTkn k\ ê,uy;ÿ-Tkn kù mNvIt tTkn k\SpOxeÿTkn kù Évj;nIy;´ened\ svR Évj;n;itt' kn Évj;nIy;Ts EW neit neTy;Tm;gO÷o n ih gO÷texIyoR n ih xI-yRtes©o nih sJyteÉsto n Vyqte n árãyit ÉvD;t;rmre kn Évj;-nIy;idTyuÿ_;nux;sn;És mw]eYyet;vdre %LvmOtTvÉmit hoKTv; y;Dv-LKyo Évjh;r Ð15 . yatra hi dvaitamivabhavati taditara itaraM pafyati taditara itaraM jighrati taditara itaraMM rasayatetaditara itaramabhivadati taditara itaraMM fqNoti taditara itaraM manute taditara\itaraMM spqfati taditara itaraM vijAnAti yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaMpafyettatkena kaM jighrettatkena kaMM rasayettatkena kamabhivadettatkena kaMM fqNuyAtta-tkena kaM manvIta tatkena kaMMspqfettatkena kaM vijAnIyAdyenedaMM sarva vijAnAtitaM kena vijAnIyAtsa eSa neti netyAtmA'gqhmo na hi gqhmate'fIryo na hi fI-ryate'sazgo nahi sajyate'sito na vyathate na riSyati vijxAtAramare kena vijA-nIyAdityuktAnufAsanAsi maitreyyetAvadare khalvamqtatvamiti hoktvA yAjxava-lkyo vijahAra .15 . yatra hi dvaitamivabhavati taditara itaraM pafyati taditara itaraM jighrati taditara itaraMM rasayatetaditara itaramabhivadati taditara itaraMM fqNoti taditara itaraM manute taditaraitaraMM spqfati taditara itaraM vijAnAti yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaMpafyettatkena kaM jighrettatkena kaMM rasayettatkena kamabhivadettatkena kaMM fqNuyAtta-tkena kaM manvIta tatkena kaMMspqfettatkena kaM vijAnIyAdyenedaMM sarva vijAnAtitaM kena vijAnIyAtsa eSa neti netyAtmA'gqhmo na hi gqhmate'fIryo na hi fI-ryate'sazgo nahi sajyate'sito na vyathate na riSyati vijxAtAramare kena vijA-nIyAdityuktAnufAsanAsi maitreyyetAvadare khalvamqtatvamiti hoktvA yAjxava-lkyo vijahAra .15 ॥ यत्र हि द्वैतमिवभवति तदितर इतरं पश्यति तदितर इतरं जिघ्रति तदितर इतरँ रसयतेतदितर इतरमभिवदति तदितर इतरँ शृणोति तदितर इतरं मनुते तदितरइतरँ स्पृशति तदितर इतरं विजानाति यत्र त्वस्य सर्वमात्मैवाभूत्तत्केन कंपश्येत्तत्केन कं जिघ्रेत्तत्केन कँ रसयेत्तत्केन कमभिवदेत्तत्केन कँ शृणुयात्त-त्केन कं मन्वीत तत्केन कँस्पृशेत्तत्केन कं विजानीयाद्येनेदँ सर्व विजानातितं केन विजानीयात्स एष नेति नेत्यात्माऽगृह्मो न हि गृह्मतेऽशीर्यो न हि शी-र्यतेऽसङ्गो नहि सज्यतेऽसितो न व्यथते न रिष्यति विज्ञातारमरे केन विजा-नीयादित्युक्तानुशासनासि मैत्रेय्येतावदरे खल्वमृतत्वमिति होक्त्वा याज्ञव-ल्क्यो विजहार ॥१५ ॥ यत्र हि द्वैतमिवभवति तदितर इतरं पश्यति तदितर इतरं जिघ्रति तदितर इतरँ रसयतेतदितर इतरमभिवदति तदितर इतरँ शृणोति तदितर इतरं मनुते तदितरैतरँ स्पृशति तदितर इतरं विजानाति यत्र त्वस्य सर्वमात्मैवाभूत्तत्केन कंपश्येत्तत्केन कं जिघ्रेत्तत्केन कँ रसयेत्तत्केन कमभिवदेत्तत्केन कँ शृणुयात्त-त्केन कं मन्वीत तत्केन कँस्पृशेत्तत्केन कं विजानीयाद्येनेदँ सर्व विजानातितं केन विजानीयात्स एष नेति नेत्यात्माऽगृह्मो न हि गृह्मतेऽशीर्यो न हि शी-र्यतेऽसङ्गो नहि सज्यतेऽसितो न व्यथते न रिष्यति विज्ञातारमरे केन विजा-नीयादित्युक्तानुशासनासि मैत्रेय्येतावदरे खल्वमृतत्वमिति होक्त्वा याज्ञव-ल्क्यो विजहार ॥१५ Ð ]y;" p[;j;pTy;" p[j;pt* iptár b[÷cyRmUWudeRv; mnuãy; amur; ¬iWTv; b[÷cy| dev; ècub[RvItu no .v;init te>yo hwtd=rmuv;c dit VyD;És·; 3 . trayAH prAjApatyAH prajApatau pitari brahmacaryamUSurdevA manuSyA amurA uSitvA brahmacaryaM devA UcurbravItu no bhavAniti tebhyo haitadakSaramuvAca da\iti vyajxAsiSTA 3 . trayAH prAjApatyAH prajApatau pitari brahmacaryamUSurdevA manuSyA amurA uSitvA brahmacaryaM devA UcurbravItu no bhavAniti tebhyo haitadakSaramuvAca daiti vyajxAsiSTA 3 ॥ त्रयाः प्राजापत्याः प्रजापतौ पितरि ब्रह्मचर्यमूषुर्देवा मनुष्या अमुरा उषित्वा ब्रह्मचर्यं देवा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति तेभ्यो हैतदक्षरमुवाच दइति व्यज्ञासिष्टा ३ ॥ त्रयाः प्राजापत्याः प्रजापतौ पितरि ब्रह्मचर्यमूषुर्देवा मनुष्या अमुरा उषित्वा ब्रह्मचर्यं देवा ऊचुर्ब्रवीतु नो भवानिति तेभ्यो हैतदक्षरमुवाच दैति व्यज्ञासिष्टा ३ )) aq hwnmsur; ècub[RvItu no.v;init te>yo hwtdev;=rmuv;c d it VyD;És·; 3 ,, atha hainamasurA UcurbravItu nobhavAniti tebhyo haitadevAkSaramuvAca da iti vyajxAsiSTA 3 . atha hainamasurA UcurbravItu nobhavAniti tebhyo haitadevAkSaramuvAca da iti vyajxAsiSTA 3 ।। अथ हैनमसुरा ऊचुर्ब्रवीतु नोभवानिति तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच द इति व्यज्ञासिष्टा ३ ॥ अथ हैनमसुरा ऊचुर्ब्रवीतु नोभवानिति तेभ्यो हैतदेवाक्षरमुवाच द इति व्यज्ञासिष्टा ३ Ð t;\ hwt;mek s;Év]Imnu·.mNv;óv;Ügnu·betÃ;cmnub[Umit n tq; kÚy;Üí;y]Imev s;Év]Imnub[Uy;´idh v; aPyev'ÉvÃÉðvp[itgOð;it n hwv tí;yHy;# Ekùcn pd' p[it Ð5 . tAMM haitAmeke sAvitrImanuSTubhamanvAhurvAganuSTubetadvAcamanubrUma\iti na tathA kuryAdgAyatrImeva sAvitrImanubrUyAdyadiha vA apyevaMvidvahNivapratigqhNAti na haiva tadgAyaxyATha ekaMcana padaM prati .5 . tAMM haitAmeke sAvitrImanuSTubhamanvAhurvAganuSTubetadvAcamanubrUmaiti na tathA kuryAdgAyatrImeva sAvitrImanubrUyAdyadiha vA apyevaMvidvahNivapratigqhNAti na haiva tadgAyaxyATha ekaMcana padaM prati .5 ॥ ताँ हैतामेके सावित्रीमनुष्टुभमन्वाहुर्वागनुष्टुबेतद्वाचमनुब्रूमइति न तथा कुर्याद्गायत्रीमेव सावित्रीमनुब्रूयाद्यदिह वा अप्येवंविद्वह्णिवप्रतिगृह्णाति न हैव तद्गायञ्याठ एकंचन पदं प्रति ॥५ ॥ ताँ हैतामेके सावित्रीमनुष्टुभमन्वाहुर्वागनुष्टुबेतद्वाचमनुब्रूमैति न तथा कुर्याद्गायत्रीमेव सावित्रीमनुब्रूयाद्यदिह वा अप्येवंविद्वह्णिवप्रतिगृह्णाति न हैव तद्गायञ्याठ एकंचन पदं प्रति ॥५ Ð aq h p[;, ¬T£ÉmãyNyq; mh;suhy"swN/v" p@±vIxxûËNs'vOhedev\ hwvem;Np[;,;Ns'vvhR te hocum;Ü .gv¬T£mInR vw x+y;mSTvëte jIÉvtuÉmit tSyo me v²l' kÚ¨teit tqeitÐ13 . atha ha prANa utkramiSyanyathA mahAsuhayaHsaindhavaH paDvIfafazkUnsaMvqhedevaMM haivemAnprANAnsaMvavarha te hocurmA bhagava\utkramIrna vai fakSyAmastvadqte jIvitumiti tasyo me valiM kuruteti tatheti.13 . atha ha prANa utkramiSyanyathA mahAsuhayaHsaindhavaH paDvIfafazkUnsaMvqhedevaMM haivemAnprANAnsaMvavarha te hocurmA bhagavautkramIrna vai fakSyAmastvadqte jIvitumiti tasyo me valiM kuruteti tatheti.13 ॥ अथ ह प्राण उत्क्रमिष्यन्यथा महासुहयःसैन्धवः पड्वीशशङ्कून्संवृहेदेवँ हैवेमान्प्राणान्संववर्ह ते होचुर्मा भगवउत्क्रमीर्न वै शक्ष्यामस्त्वदृते जीवितुमिति तस्यो मे वलिं कुरुतेति तथेति॥१३ ॥ अथ ह प्राण उत्क्रमिष्यन्यथा महासुहयःसैन्धवः पड्वीशशङ्कून्संवृहेदेवँ हैवेमान्प्राणान्संववर्ह ते होचुर्मा भगवौत्क्रमीर्न वै शक्ष्यामस्त्वदृते जीवितुमिति तस्यो मे वलिं कुरुतेति तथेति॥१३ Ð aqwn' vsTyopmN]y;'c£n;ëTy vsit' kÚm;r" p[du{;v sa;jg;m iptr' t\ hov;ceit v;v ikl no .v;Npur;nu²x·;nvocit kq\ sume/ it p m; p[Xn;n( r;jNybN/urp[;=Iÿto nwkùcn vedeitktme t tIm it h p[tIk;Nyud;jh;r Ð3 . athainaM vasatyopamantrayAMcakre'nAdqtya vasatiM kumAraH pradudrAva saAjagAma pitaraM taMM hovAceti vAva kila no bhavAnpurAnufiSTAnavoca\iti kathaMM sumedha iti paxca mA prafnAn rAjanyabandhuraprAkSIttato naikaMcana vedetikatame ta itIma iti ha pratIkAnyudAjahAra .3 . athainaM vasatyopamantrayAMcakre'nAdqtya vasatiM kumAraH pradudrAva saAjagAma pitaraM taMM hovAceti vAva kila no bhavAnpurAnufiSTAnavocaiti kathaMM sumedha iti paxca mA prafnAn rAjanyabandhuraprAkSIttato naikaMcana vedetikatame ta itIma iti ha pratIkAnyudAjahAra .3 ॥ अथैनं वसत्योपमन्त्रयांचक्रेऽनादृत्य वसतिं कुमारः प्रदुद्राव सआजगाम पितरं तँ होवाचेति वाव किल नो भवान्पुरानुशिष्टानवोचइति कथँ सुमेध इति पञ्च मा प्रश्नान् राजन्यबन्धुरप्राक्षीत्ततो नैकंचन वेदेतिकतमे त इतीम इति ह प्रतीकान्युदाजहार ॥३ ॥ अथैनं वसत्योपमन्त्रयांचक्रेऽनादृत्य वसतिं कुमारः प्रदुद्राव सआजगाम पितरं तँ होवाचेति वाव किल नो भवान्पुरानुशिष्टानवोचैति कथँ सुमेध इति पञ्च मा प्रश्नान् राजन्यबन्धुरप्राक्षीत्ततो नैकंचन वेदेतिकतमे त इतीम इति ह प्रतीकान्युदाजहार ॥३ Ð Etmu hwv v;jsneyo y;DvLKyo m/uk;y pw©ä;y;Ntev;Ésn¬KTvov;c;ip y En\ xãk Sq;,* iniWeÆ;yerHz;%;" p[ro-heyu" pl;x;nIit Ð8 . etamu haiva vAjasaneyo yAjxavalkyo madhukAya paizgyAyAntevAsina\uktvovAcApi ya enaMM fuSke sthANau niSixcejjAyeraxchAkhAH praro-heyuH palAfAnIti .8 . etamu haiva vAjasaneyo yAjxavalkyo madhukAya paizgyAyAntevAsinauktvovAcApi ya enaMM fuSke sthANau niSixcejjAyeraxchAkhAH praro-heyuH palAfAnIti .8 ॥ एतमु हैव वाजसनेयो याज्ञवल्क्यो मधुकाय पैङ्ग्यायान्तेवासिनउक्त्वोवाचापि य एनँ शुष्के स्थाणौ निषिञ्चेज्जायेरञ्छाखाः प्ररो-हेयुः पलाशानीति ॥८ ॥ एतमु हैव वाजसनेयो याज्ञवल्क्यो मधुकाय पैङ्ग्यायान्तेवासिनौक्त्वोवाचापि य एनँ शुष्के स्थाणौ निषिञ्चेज्जायेरञ्छाखाः प्ररो-हेयुः पलाशानीति ॥८ )) Etmu hwv sTyk;mo j;b;-loNtev;És>y ¬KTvov;c;ip y En\ xãk Sq;,* iniWeÆ;yerHz;%;"p[roheyu" pl;x;nIit tmet' n;pu];y v;nNtev;Ésne v; b[Uy;t( Ð12 ,, etamu haiva satyakAmo jAbA-lo'ntevAsibhya uktvovAcApi ya enaMM fuSke sthANau niSixcejjAyeraxchAkhAHpraroheyuH palAfAnIti tametaM nAputrAya vA'nantevAsine vA brUyAt .12 . etamu haiva satyakAmo jAbA-lo'ntevAsibhya uktvovAcApi ya enaMM fuSke sthANau niSixcejjAyeraxchAkhAHpraroheyuH palAfAnIti tametaM nAputrAya vA'nantevAsine vA brUyAt .12 ।। एतमु हैव सत्यकामो जाबा-लोऽन्तेवासिभ्य उक्त्वोवाचापि य एनँ शुष्के स्थाणौ निषिञ्चेज्जायेरञ्छाखाःप्ररोहेयुः पलाशानीति तमेतं नापुत्राय वाऽनन्तेवासिने वा ब्रूयात् ॥१२ ॥ एतमु हैव सत्यकामो जाबा-लोऽन्तेवासिभ्य उक्त्वोवाचापि य एनँ शुष्के स्थाणौ निषिञ्चेज्जायेरञ्छाखाःप्ररोहेयुः पलाशानीति तमेतं नापुत्राय वाऽनन्तेवासिने वा ब्रूयात् ॥१२ Ð s h p[j;-pitrI=;'c£ hNt;Smw p[itÏ;' kLpy;nIit s âS]y\ smOje t;\ sO;/¬p;St tSm;²TS]ym/ ¬p;sIt s Et' p[;' g[;v;,m;Tmn Ev smudp;-ryÿenwn;m>ysOjt( Ð2 . sa ha prajA-patirIkSAMcakre hantAsmai pratiSThAM kalpayAnIti sa striyaMM samqje tAMM sqSTvA'dha\upAsta tasmAtstriyamadha upAsIta sa etaM prAxcaM grAvANamAtmana eva samudapA-rayattenainAmabhyasqjat .2 . sa ha prajA-patirIkSAMcakre hantAsmai pratiSThAM kalpayAnIti sa striyaMM samqje tAMM sqSTvA'dhaupAsta tasmAtstriyamadha upAsIta sa etaM prAxcaM grAvANamAtmana eva samudapA-rayattenainAmabhyasqjat .2 ॥ स ह प्रजा-पतिरीक्षांचक्रे हन्तास्मै प्रतिष्ठां कल्पयानीति स स्त्रियँ समृजे ताँ सृष्ट्वाऽधउपास्त तस्मात्स्त्रियमध उपासीत स एतं प्राञ्चं ग्रावाणमात्मन एव समुदपा-रयत्तेनैनामभ्यसृजत् ॥२ ॥ स ह प्रजा-पतिरीक्षांचक्रे हन्तास्मै प्रतिष्ठां कल्पयानीति स स्त्रियँ समृजे ताँ सृष्ट्वाऽधौपास्त तस्मात्स्त्रियमध उपासीत स एतं प्राञ्चं ग्रावाणमात्मन एव समुदपा-रयत्तेनैनामभ्यसृजत् ॥२ -´*rh' pOÉqvI Tv' t;veih s\r.;vhw sh reto d/;vhw pu\se pu];y Évÿyit Ð20 -dyaurahaM pqthivI tvaM tAvehi saMMrabhAvahai saha reto dadhAvahai puMMse putrAya vittaya\iti .20 -dyaurahaM pqthivI tvaM tAvehi saMMrabhAvahai saha reto dadhAvahai puMMse putrAya vittayaiti .20 -द्यौरहं पृथिवी त्वं तावेहि सँरभावहै सह रेतो दधावहै पुँसे पुत्राय वित्तयइति ॥२० -द्यौरहं पृथिवी त्वं तावेहि सँरभावहै सह रेतो दधावहै पुँसे पुत्राय वित्तयैति ॥२० )) soãyNtIm²ºr>yu=ityq; v;yu" puãkár,I\ sÉm©yit svRt" ) Ev; te g.R Ejtu sh;vwtujr;yu,; ) N{Sy;y' v[j" Õt" s;gRl" spárÅy" ) tÉmN{ injRih g.eR,s;vr;\ sheit Ð23 ,, soSyantImadbhirabhyukSatiyathA vAyuH puSkariNIMM samizgayati sarvataH , evA te garbha ejatu sahAvaitujarAyuNA , indrasyAyaM vrajaH kqtaH sArgalaH saparifrayaH , tamindra nirjahi garbheNasAvarAMM saheti .23 . soSyantImadbhirabhyukSatiyathA vAyuH puSkariNIMM samizgayati sarvataH , evA te garbha ejatu sahAvaitujarAyuNA , indrasyAyaM vrajaH kqtaH sArgalaH saparifrayaH , tamindra nirjahi garbheNasAvarAMM saheti .23 ।। सोष्यन्तीमद्भिरभ्युक्षतियथा वायुः पुष्करिणीँ समिङ्गयति सर्वतः । एवा ते गर्भ एजतु सहावैतुजरायुणा । इन्द्रस्यायं व्रजः कृतः सार्गलः सपरिश्रयः । तमिन्द्र निर्जहि गर्भेणसावराँ सहेति ॥२३ ॥ सोष्यन्तीमद्भिरभ्युक्षतियथा वायुः पुष्करिणीँ समिङ्गयति सर्वतः । एवा ते गर्भ एजतु सहावैतुजरायुणा । इन्द्रस्यायं व्रजः कृतः सार्गलः सपरिश्रयः । तमिन्द्र निर्जहि गर्भेणसावराँ सहेति ॥२३ Ð j;teɦmupsm;/;y;û a;/;y k\se pOWd;Jy\(s'nIy pOWd;JySyop`;t' juhoTyâSmNsh§' puãy;sme/m;n" Sve gOhe )aTyops'´;' m; CzøTsIt( p[jy; c pxÉ. Sv;h; ) mÉy p[;,;\STvÉymns; juhoÉm Sv;h; ) yTkmR,;TyrIárc' yÃ; NyUnÉmh;krm( ) aɦ·®TSv-·ÕiÃÃ;®NSv·\ suót' krotu n" Sv;heit Ð24 . jAte'gnimupasamAdhAyAzka AdhAya kaMMse pqSadAjyMMsaMnIya pqSadAjyasyopaghAtaM juhotyasminsahasraM puSyAsamedhamAnaH sve gqhe ,atyopasaMdyAM mA cchaitsIt prajayA ca pafubhifca svAhA , mayi prANAMMstvayimanasA juhomi svAhA , yatkarmaNA'tyarIricaM yadvA nyUnamihAkaram , agniSTatsvi-STakqdvidvAnsviSTaMM suhutaM karotu naH svAheti .24 . jAte'gnimupasamAdhAyAzka AdhAya kaMMse pqSadAjysaMMM!nIya pqSadAjyasyopaghAtaM juhotyasminsahasraM puSyAsamedhamAnaH sve gqhe ,atyopasaMdyAM mA cchaitsIt prajayA ca pafubhifca svAhA , mayi prANAMMstvayimanasA juhomi svAhA , yatkarmaNA'tyarIricaM yadvA nyUnamihAkaram , agniSTatsvi-STakqdvidvAnsviSTaMM suhutaM karotu naH svAheti .24 ॥ जातेऽग्निमुपसमाधायाङ्क आधाय कँसे पृषदाज्य्ँसंनीय पृषदाज्यस्योपघातं जुहोत्यस्मिन्सहस्रं पुष्यासमेधमानः स्वे गृहे ।अत्योपसंद्यां मा च्छैत्सीत् प्रजया च पशुभिश्च स्वाहा । मयि प्राणाँस्त्वयिमनसा जुहोमि स्वाहा । यत्कर्मणाऽत्यरीरिचं यद्वा न्यूनमिहाकरम् । अग्निष्टत्स्वि-ष्टकृद्विद्वान्स्विष्टँ सुहुतं करोतु नः स्वाहेति ॥२४ ॥ जातेऽग्निमुपसमाधायाङ्क आधाय कँसे पृषदाज्य्सँं!नीय पृषदाज्यस्योपघातं जुहोत्यस्मिन्सहस्रं पुष्यासमेधमानः स्वे गृहे ।अत्योपसंद्यां मा च्छैत्सीत् प्रजया च पशुभिश्च स्वाहा । मयि प्राणाँस्त्वयिमनसा जुहोमि स्वाहा । यत्कर्मणाऽत्यरीरिचं यद्वा न्यूनमिहाकरम् । अग्निष्टत्स्वि-ष्टकृद्विद्वान्स्विष्टँ सुहुतं करोतु नः स्वाहेति ॥२४ -ÕÕÊ ÊÀ ʿ ¿ Õ kª----------------------136- -kqkq?Q ?QLLa ?Q?Q Q?Q kq k----------------------136- -kqkq[Ê]Q [Ê]Q[L][L]a [Ê]QQ QQ kq k----------------------136- -कृकृ?ॄ ?ॄळ्ळ ?ॄ?ॄ ॠ?ॄ कृ क्----------------------१३६- -कृकृ[Ê]ॠ [Ê]ॠळ्ळ [Ê]ॠॠ ॠॠ कृ क्----------------------१३६- Ð n kmR,; n p[jy; /nen Ty;genwkamOtTvm;nx" ) pre, n;kù iniht' guh;y;' Év.[;jte y´tyo Évx²NtÐ 3 . na karmaNA na prajayA dhanena tyAgenaike\amqtatvamAnafuH , pareNa nAkaM nihitaM guhAyAM vibhrAjate yadyatayo vifanti. 3 . na karmaNA na prajayA dhanena tyAgenaikeamqtatvamAnafuH , pareNa nAkaM nihitaM guhAyAM vibhrAjate yadyatayo vifanti. 3 ॥ न कर्मणा न प्रजया धनेन त्यागेनैकेअमृतत्वमानशुः । परेण नाकं निहितं गुहायां विभ्राजते यद्यतयो विशन्ति॥ ३ ॥ न कर्मणा न प्रजया धनेन त्यागेनैकेअमृतत्वमानशुः । परेण नाकं निहितं गुहायां विभ्राजते यद्यतयो विशन्ति॥ ३ -NtoVyÿ_ a;Tm; soÉvmuÿ_e p[itÉÏt it ) soÉvmuÿ_" kâSmNp[itÉÏtit vr,;y;' n;Sy;' c m?ye p[itÉÏt it ) k; vw vr,; k; c n;sIitsv;Üin²N{yÕt;NdoW;Nv;rytIit ten vr,; .vit sv;Üin²N{yÕt;Np;-p;¥;xytIit ten n;sI .vtIit Ð ktm°;Sy Sq;n' .vtIit ) .[uvo-`[;Ü,Sy c y" s'É/" s EW ´*loRkSy prSy c s'É/.RvtIit Ð EtÃøs'É/' s'?y;' b[÷Évd ¬p;st it soÉvmuÿ_ ¬p;Sy it ) soÉvmuÿ_'D;nm;c·e yo vw tdetdev' vedeit Ð 2 -nto'vyakta AtmA so'vimukte pratiSThita iti , so'vimuktaH kasminpratiSThita\iti varaNAyAM nAsyAM ca madhye pratiSThita iti , kA vai varaNA kA ca nAsItisarvAnindriyakqtAndoSAnvArayatIti tena varaNA bhavati sarvAnindriyakqtAnpA-pAnnAfayatIti tena nAsI bhavatIti . katamaccAsya sthAnaM bhavatIti , bhruvo-rghrANasya ca yaH saMdhiH sa eSa dyaurlokasya parasya ca saMdhirbhavatIti . etadvaisaMdhiM saMdhyAM brahmavida upAsata iti so'vimukta upAsya iti , so'vimuktaMjxAnamAcaSTe yo vai tadetadevaM vedeti . 2 -nto'vyakta AtmA so'vimukte pratiSThita iti , so'vimuktaH kasminpratiSThitaiti varaNAyAM nAsyAM ca madhye pratiSThita iti , kA vai varaNA kA ca nAsItisarvAnindriyakqtAndoSAnvArayatIti tena varaNA bhavati sarvAnindriyakqtAnpA-pAnnAfayatIti tena nAsI bhavatIti . katamaccAsya sthAnaM bhavatIti , bhruvo-rghrANasya ca yaH saMdhiH sa eSa dyaurlokasya parasya ca saMdhirbhavatIti . etadvaisaMdhiM saMdhyAM brahmavida upAsata iti so'vimukta upAsya iti , so'vimuktaMjxAnamAcaSTe yo vai tadetadevaM vedeti . 2 -न्तोऽव्यक्त आत्मा सोऽविमुक्ते प्रतिष्ठित इति । सोऽविमुक्तः कस्मिन्प्रतिष्ठितइति वरणायां नास्यां च मध्ये प्रतिष्ठित इति । का वै वरणा का च नासीतिसर्वानिन्द्रियकृतान्दोषान्वारयतीति तेन वरणा भवति सर्वानिन्द्रियकृतान्पा-पान्नाशयतीति तेन नासी भवतीति ॥ कतमच्चास्य स्थानं भवतीति । भ्रुवो-र्घ्राणस्य च यः संधिः स एष द्यौर्लोकस्य परस्य च संधिर्भवतीति ॥ एतद्वैसंधिं संध्यां ब्रह्मविद उपासत इति सोऽविमुक्त उपास्य इति । सोऽविमुक्तंज्ञानमाचष्टे यो वै तदेतदेवं वेदेति ॥ २ -न्तोऽव्यक्त आत्मा सोऽविमुक्ते प्रतिष्ठित इति । सोऽविमुक्तः कस्मिन्प्रतिष्ठितैति वरणायां नास्यां च मध्ये प्रतिष्ठित इति । का वै वरणा का च नासीतिसर्वानिन्द्रियकृतान्दोषान्वारयतीति तेन वरणा भवति सर्वानिन्द्रियकृतान्पा-पान्नाशयतीति तेन नासी भवतीति ॥ कतमच्चास्य स्थानं भवतीति । भ्रुवो-र्घ्राणस्य च यः संधिः स एष द्यौर्लोकस्य परस्य च संधिर्भवतीति ॥ एतद्वैसंधिं संध्यां ब्रह्मविद उपासत इति सोऽविमुक्त उपास्य इति । सोऽविमुक्तंज्ञानमाचष्टे यो वै तदेतदेवं वेदेति ॥ २ Ð aq h's AiW" aVyÿ_g;y]I zNd" )prmh'so devt; ) hÉmit bIjm( ) s it xáÿ_" ) sohÉmit k¡l-km( ) W$(s':yy; ahor;]yorekÉv'xitsh§;É, W$(xt;NyÉ/k;in .v-²Nt ) sUy;Üy som;y inrïn;y inr;.;s;y tnusU+m p[cody;idita¦IWom;>y;' v*W$( údy;´©Ny;skrNy;s* .vt" ) Ev' ÕTv; údye-·dle h's;Tm;n' ?y;yet( ) a¦IWom* p=;vo'k;r" ²xro ÉbNduStu ne]'mu%' ¨{o ¨{;,I cr,* b;ô k;l;ɦo.e p;eR .vt" ) pXyTyn;g;-r ²x·o.yp;eR .vt" ) EWos* prmh'so .;nukoi$p[tIk;xo yened'Vy;¢m( ) tSy;·/; vOáÿ.Rvit ) pUvRdle pu . atha haMsa qSiH avyaktagAyatrI chandaH ,paramahaMso devatA , hamiti bIjam , sa iti faktiH , so'hamiti kIla-kam , SaTsaMkhyayA ahorAtrayorekaviMfatisahasrANi SaTfatAnyadhikAni bhava-nti , sUryAya somAya niraxjanAya nirAbhAsAya tanusUkSma pracodayAditiagnISomAbhyAM vauSaT hqdayAdyazganyAsakaranyAsau bhavataH , evaM kqtvA hqdaye-'STadale haMsAtmAnaM dhyAyet , agnISomau pakSAvoMkAraH firo bindustu netraMmukhaM rudro rudrANI caraNau bAhU kAlafcAgnifcobhe pArfve bhavataH , pafyatyanAgA-rafca fiSTobhayapArfve bhavataH , eSo'sau paramahaMso bhAnukoTipratIkAfo yenedaMvyAptam , tasyASTadhA vqttirbhavati , pUrvadale puNye matiH Agneye nidrAlasyA-dayo bhavanti yAmye krUre matiH nairqtye pApe manISA vAruNyAM krIDA vAyavyegamanAdau buddhiH saumye ratiprItiH IfAne dravyAdAnaM madhye vairAgyaM kesarejAgradavasthA karNikAyAM svapnaM lizge suSuptiH padmatyAge turIyaM yadA haMso nAdelIno bhavati tadA turyAtItamunmananamajapopasaMhAramityabhidhIyate , evaM sarvaMhaMsavafAttasmAnmano vicAryate , sa eva japakoTyAM nAdamanubhavati evaMsarvaM haMsavafAnnAdo dafavidho jAyate , ciNIti prathamaH , cixciNIti dvitIyaH ,ghaNTAnAdastqtIyaH , fazkhanAdafcaturtham , paxcamastantrInAdaH , SaSThastAlanAdaH , sa-ptamo veNunAdaH , aSTamo mqdazganAdaH , navamo bherInAdaH , dafamo meghanAdaH ,navamaM parityajya dafamamevAbhyaset , prathame cixciNIgAtraM dvitIye gAtrabhaxja-nam , tqtIye khedanaM yAti caturthe kampate firaH , paxcame sravate tAlu SaSThe'mq-taniSevaNam , saptame gUDhavijxAnaM parA vAcA tathA'STame . adqfyaM navame dehaMdivyacakSustathA'malam , dafamaM paramaM brahma bhavedbrahmAtmasaMnidhau . tasminmanovilIyate manasi saMkalpavikalpe dagdhe puNyapApe sadAfivaH faktyAtmA sarva-trAvasthitaH svayaMjyotiH fuddho buddho nityo niraxjanaH fAntaH prakAfata iti .O vedapravacanaM vedapravacanamiti . 2 . atha haMsa qSiH avyaktagAyatrI chandaH ,paramahaMso devatA , hamiti bIjam , sa iti faktiH , so'hamiti kIla-kam , SaTsaMkhyayA ahorAtrayorekaviMfatisahasrANi SaTfatAnyadhikAni bhava-nti , sUryAya somAya niraxjanAya nirAbhAsAya tanusUkSma pracodayAditiagnISomAbhyAM vauSaT hqdayAdyazganyAsakaranyAsau bhavataH , evaM kqtvA hqdaye-'STadale haMsAtmAnaM dhyAyet , agnISomau pakSAvOkAraH firo bindustu netraMmukhaM rudro rudrANI caraNau bAhU kAlafcAgnifcobhe pArfve bhavataH , pafyatyanAgA-rafca fiSTobhayapArfve bhavataH , eSo'sau paramahaMso bhAnukoTipratIkAfo yenedaMvyAptam , tasyASTadhA vqttirbhavati , pUrvadale puNye matiH Agneye nidrAlasyA-dayo bhavanti yAmye krUre matiH nairqtye pApe manISA vAruNyAM krIDA vAyavyegamanAdau buddhiH saumye ratiprItiH IfAne dravyAdAnaM madhye vairAgyaM kesarejAgradavasthA karNikAyAM svapnaM lizge suSuptiH padmatyAge turIyaM yadA haMso nAdelIno bhavati tadA turyAtItamunmananamajapopasaMhAramityabhidhIyate , evaM sarvaMhaMsavafAttasmAnmano vicAryate , sa eva japakoTyAM nAdamanubhavati evaMsarvaM haMsavafAnnAdo dafavidho jAyate , ciNIti prathamaH , cixciNIti dvitIyaH ,ghaNTAnAdastqtIyaH , fazkhanAdafcaturtham , paxcamastantrInAdaH , SaSThastAlanAdaH , sa-ptamo veNunAdaH , aSTamo mqdazganAdaH , navamo bherInAdaH , dafamo meghanAdaH ,navamaM parityajya dafamamevAbhyaset , prathame cixciNIgAtraM dvitIye gAtrabhaxja-nam , tqtIye khedanaM yAti caturthe kampate firaH , paxcame sravate tAlu SaSThe'mq-taniSevaNam , saptame gUDhavijxAnaM parA vAcA tathA'STame . adqfyaM navame dehaMdivyacakSustathA'malam , dafamaM paramaM brahma bhavedbrahmAtmasaMnidhau . tasminmanovilIyate manasi saMkalpavikalpe dagdhe puNyapApe sadAfivaH faktyAtmA sarva-trAvasthitaH svayaMjyotiH fuddho buddho nityo niraxjanaH fAntaH prakAfata iti .O vedapravacanaM vedapravacanamiti . 2 ॥ अथ हंस ऋषिः अव्यक्तगायत्री छन्दः ।परमहंसो देवता । हमिति बीजम् । स इति शक्तिः । सोऽहमिति कील-कम् । षट्संख्यया अहोरात्रयोरेकविंशतिसहस्राणि षट्शतान्यधिकानि भव-न्ति । सूर्याय सोमाय निरञ्जनाय निराभासाय तनुसूक्ष्म प्रचोदयादितिअग्नीषोमाभ्यां वौषट् हृदयाद्यङ्गन्यासकरन्यासौ भवतः । एवं कृत्वा हृदये-ऽष्टदले हंसात्मानं ध्यायेत् । अग्नीषोमौ पक्षावोंकारः शिरो बिन्दुस्तु नेत्रंमुखं रुद्रो रुद्राणी चरणौ बाहू कालश्चाग्निश्चोभे पार्श्वे भवतः । पश्यत्यनागा-रश्च शिष्टोभयपार्श्वे भवतः । एषोऽसौ परमहंसो भानुकोटिप्रतीकाशो येनेदंव्याप्तम् । तस्याष्टधा वृत्तिर्भवति । पूर्वदले पुण्ये मतिः आग्नेये निद्रालस्या-दयो भवन्ति याम्ये क्रूरे मतिः नैरृत्ये पापे मनीषा वारुण्यां क्रीडा वायव्येगमनादौ बुद्धिः सौम्ये रतिप्रीतिः ईशाने द्रव्यादानं मध्ये वैराग्यं केसरेजाग्रदवस्था कर्णिकायां स्वप्नं लिङ्गे सुषुप्तिः पद्मत्यागे तुरीयं यदा हंसो नादेलीनो भवति तदा तुर्यातीतमुन्मननमजपोपसंहारमित्यभिधीयते । एवं सर्वंहंसवशात्तस्मान्मनो विचार्यते । स एव जपकोट्यां नादमनुभवति एवंसर्वं हंसवशान्नादो दशविधो जायते । चिणीति प्रथमः । चिञ्चिणीति द्वितीयः ।घण्टानादस्तृतीयः । शङ्खनादश्चतुर्थम् । पञ्चमस्तन्त्रीनादः । षष्ठस्तालनादः । स-प्तमो वेणुनादः । अष्टमो मृदङ्गनादः । नवमो भेरीनादः । दशमो मेघनादः ।नवमं परित्यज्य दशममेवाभ्यसेत् । प्रथमे चिञ्चिणीगात्रं द्वितीये गात्रभञ्ज-नम् । तृतीये खेदनं याति चतुर्थे कम्पते शिरः । पञ्चमे स्रवते तालु षष्ठेऽमृ-तनिषेवणम् । सप्तमे गूढविज्ञानं परा वाचा तथाऽष्टमे ॥ अदृश्यं नवमे देहंदिव्यचक्षुस्तथाऽमलम् । दशमं परमं ब्रह्म भवेद्ब्रह्मात्मसंनिधौ ॥ तस्मिन्मनोविलीयते मनसि संकल्पविकल्पे दग्धे पुण्यपापे सदाशिवः शक्त्यात्मा सर्व-त्रावस्थितः स्वयंज्योतिः शुद्धो बुद्धो नित्यो निरञ्जनः शान्तः प्रकाशत इति ॥ॐ वेदप्रवचनं वेदप्रवचनमिति ॥ २ ॥ अथ हंस ऋषिः अव्यक्तगायत्री छन्दः ।परमहंसो देवता । हमिति बीजम् । स इति शक्तिः । सोऽहमिति कील-कम् । षट्संख्यया अहोरात्रयोरेकविंशतिसहस्राणि षट्शतान्यधिकानि भव-न्ति । सूर्याय सोमाय निरञ्जनाय निराभासाय तनुसूक्ष्म प्रचोदयादितिअग्नीषोमाभ्यां वौषट् हृदयाद्यङ्गन्यासकरन्यासौ भवतः । एवं कृत्वा हृदये-ऽष्टदले हंसात्मानं ध्यायेत् । अग्नीषोमौ पक्षावॐकारः शिरो बिन्दुस्तु नेत्रंमुखं रुद्रो रुद्राणी चरणौ बाहू कालश्चाग्निश्चोभे पार्श्वे भवतः । पश्यत्यनागा-रश्च शिष्टोभयपार्श्वे भवतः । एषोऽसौ परमहंसो भानुकोटिप्रतीकाशो येनेदंव्याप्तम् । तस्याष्टधा वृत्तिर्भवति । पूर्वदले पुण्ये मतिः आग्नेये निद्रालस्या-दयो भवन्ति याम्ये क्रूरे मतिः नैरृत्ये पापे मनीषा वारुण्यां क्रीडा वायव्येगमनादौ बुद्धिः सौम्ये रतिप्रीतिः ईशाने द्रव्यादानं मध्ये वैराग्यं केसरेजाग्रदवस्था कर्णिकायां स्वप्नं लिङ्गे सुषुप्तिः पद्मत्यागे तुरीयं यदा हंसो नादेलीनो भवति तदा तुर्यातीतमुन्मननमजपोपसंहारमित्यभिधीयते । एवं सर्वंहंसवशात्तस्मान्मनो विचार्यते । स एव जपकोट्यां नादमनुभवति एवंसर्वं हंसवशान्नादो दशविधो जायते । चिणीति प्रथमः । चिञ्चिणीति द्वितीयः ।घण्टानादस्तृतीयः । शङ्खनादश्चतुर्थम् । पञ्चमस्तन्त्रीनादः । षष्ठस्तालनादः । स-प्तमो वेणुनादः । अष्टमो मृदङ्गनादः । नवमो भेरीनादः । दशमो मेघनादः ।नवमं परित्यज्य दशममेवाभ्यसेत् । प्रथमे चिञ्चिणीगात्रं द्वितीये गात्रभञ्ज-नम् । तृतीये खेदनं याति चतुर्थे कम्पते शिरः । पञ्चमे स्रवते तालु षष्ठेऽमृ-तनिषेवणम् । सप्तमे गूढविज्ञानं परा वाचा तथाऽष्टमे ॥ अदृश्यं नवमे देहंदिव्यचक्षुस्तथाऽमलम् । दशमं परमं ब्रह्म भवेद्ब्रह्मात्मसंनिधौ ॥ तस्मिन्मनोविलीयते मनसि संकल्पविकल्पे दग्धे पुण्यपापे सदाशिवः शक्त्यात्मा सर्व-त्रावस्थितः स्वयंज्योतिः शुद्धो बुद्धो नित्यो निरञ्जनः शान्तः प्रकाशत इति ॥ॐ वेदप्रवचनं वेदप्रवचनमिति ॥ २ Ð £tuk;le s'p[yog;dek-r;]oiWt' k²ll' .vit s¢r;]oiWt' bud' .vit a/Rm;s;>yNtre,ip<@o .vit m;s;>yNtre, ki#no .vit m;sÃyen ²xr" s'p´te m;s-]ye, p;dp[dexo .vit Ð aq ctuqeR m;sei©uLyj#rki$p[dexo .vit Ð----------------------150- . kratukAle saMprayogAdeka-rAtroSitaM kalilaM bhavati saptarAtroSitaM budbudaM bhavati ardhamAsAbhyantareNapiNDo bhavati mAsAbhyantareNa kaThino bhavati mAsadvayena firaH saMpadyate mAsa-trayeNa pAdapradefo bhavati . atha caturthe mAse'zgi?lyajaTharakaTipradefo bhavati .----------------------150- . kratukAle saMprayogAdeka-rAtroSitaM kalilaM bhavati saptarAtroSitaM budbudaM bhavati ardhamAsAbhyantareNapiNDo bhavati mAsAbhyantareNa kaThino bhavati mAsadvayena firaH saMpadyate mAsa-trayeNa pAdapradefo bhavati . atha caturthe mAse'zgiu!lyajaTharakaTipradefo bhavati .----------------------150- ॥ क्रतुकाले संप्रयोगादेक-रात्रोषितं कलिलं भवति सप्तरात्रोषितं बुद्बुदं भवति अर्धमासाभ्यन्तरेणपिण्डो भवति मासाभ्यन्तरेण कठिनो भवति मासद्वयेन शिरः संपद्यते मास-त्रयेण पादप्रदेशो भवति ॥ अथ चतुर्थे मासेऽङ्गि?ल्यजठरकटिप्रदेशो भवति ॥----------------------१५०- ॥ क्रतुकाले संप्रयोगादेक-रात्रोषितं कलिलं भवति सप्तरात्रोषितं बुद्बुदं भवति अर्धमासाभ्यन्तरेणपिण्डो भवति मासाभ्यन्तरेण कठिनो भवति मासद्वयेन शिरः संपद्यते मास-त्रयेण पादप्रदेशो भवति ॥ अथ चतुर्थे मासेऽङ्गिउ!ल्यजठरकटिप्रदेशो भवति ॥----------------------१५०- Ðn;r;y,;qvR²xr¬pinWt( Ð 18 .nArAyaNAtharvafira\upaniSat . 18 .nArAyaNAtharvafiraupaniSat . 18 ॥नारायणाथर्वशिरउपनिषत् ॥ १८ ॥नारायणाथर्वशिरौपनिषत् ॥ १८ Ð p[Tyg;nNd' b[÷pu¨W' p[,vSvåpm( Ð ak;r ¬k;ro mk;rit Ð t; anek/; sm.vÿdetdoÉmit ymuKTv; muCyte yogI jNms's;r-bN/n;t( Ð Ñ nmo n;r;y,;yeit m']op;sko vwkÚ<#.uvn' gÉmãyit Ðtidd' pu<@rIkù ÉvD;n`n' Ð tSm;ÿÉ@d;.m;]m( Ð b[÷ . pratyagAnandaM brahmapuruSaM praNavasvarUpam . akAra ukAro makAra\iti . tA anekadhA samabhavattadetadomiti yamuktvA mucyate yogI janmasaMsAra-bandhanAt . O namo nArAyaNAyeti maMtropAsako vaikuNThabhuvanaM gamiSyati .tadidaM puNDarIkaM vijxAnaghanaM . tasmAttaDidAbhamAtram . brahmaNyo devakIputro----------------------152- . pratyagAnandaM brahmapuruSaM praNavasvarUpam . akAra ukAro makAraiti . tA anekadhA samabhavattadetadomiti yamuktvA mucyate yogI janmasaMsAra-bandhanAt . O namo nArAyaNAyeti maMtropAsako vaikuNThabhuvanaM gamiSyati .tadidaM puNDarIkaM vijxAnaghanaM . tasmAttaDidAbhamAtram . brahmaNyo devakIputro----------------------152- ॥ प्रत्यगानन्दं ब्रह्मपुरुषं प्रणवस्वरूपम् ॥ अकार उकारो मकारइति ॥ ता अनेकधा समभवत्तदेतदोमिति यमुक्त्वा मुच्यते योगी जन्मसंसार-बन्धनात् ॥ ॐ नमो नारायणायेति मंत्रोपासको वैकुण्ठभुवनं गमिष्यति ॥तदिदं पुण्डरीकं विज्ञानघनं ॥ तस्मात्तडिदाभमात्रम् ॥ ब्रह्मण्यो देवकीपुत्रो----------------------१५२- ॥ प्रत्यगानन्दं ब्रह्मपुरुषं प्रणवस्वरूपम् ॥ अकार उकारो मकारैति ॥ ता अनेकधा समभवत्तदेतदोमिति यमुक्त्वा मुच्यते योगी जन्मसंसार-बन्धनात् ॥ ॐ नमो नारायणायेति मंत्रोपासको वैकुण्ठभुवनं गमिष्यति ॥तदिदं पुण्डरीकं विज्ञानघनं ॥ तस्मात्तडिदाभमात्रम् ॥ ब्रह्मण्यो देवकीपुत्रो----------------------१५२- ÐÑ s h n;vvâTvit x;²Nt" ÐÐ it n;r;y,;qvR²xr¬pinWTsm;¢; Ð 18 .O sa ha nAvavatviti fAntiH .. iti nArAyaNAtharvafira\upaniSatsamAptA . 18 .O sa ha nAvavatviti fAntiH .. iti nArAyaNAtharvafiraupaniSatsamAptA . 18 ॥ॐ स ह नाववत्विति शान्तिः ॥॥ इति नारायणाथर्वशिरउपनिषत्समाप्ता ॥ १८ ॥ॐ स ह नाववत्विति शान्तिः ॥॥ इति नारायणाथर्वशिरौपनिषत्समाप्ता ॥ १८ Ð n sNdÈxe itÏit åpmSy n c=uW; pXyit k-nwnm( ) úd; mnIW; mns;É.KlO¢o y En' ÉvdurmOt;Ste .v²Nt Ð 11 . na sandqfe tiSThati rUpamasya na cakSuSA pafyati kafca-nainam , hqdA manISA manasAbhikl\qpto ya enaM viduramqtAste bhavanti . 11 . na sandqfe tiSThati rUpamasya na cakSuSA pafyati kafca-nainam , hqdA manISA manasAbhik\pto ya enaM viduramqtAste bhavanti . 11 ॥ न सन्दृशे तिष्ठति रूपमस्य न चक्षुषा पश्यति कश्च-नैनम् । हृदा मनीषा मनसाभिक्लृप्तो य एनं विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥ ११ ॥ न सन्दृशे तिष्ठति रूपमस्य न चक्षुषा पश्यति कश्च-नैनम् । हृदा मनीषा मनसाभिकॢप्तो य एनं विदुरमृतास्ते भवन्ति ॥ ११ Ð aTy;xn;dtIp;n;´°¬g[;Tp[itg[h;t( ) tNme v¨,o r;j; p;É,n; çvmxRtu Ð 2 . atyAfanAdatIpAnAdyacca\ugrAtpratigrahAt , tanme varuNo rAjA pANinA hyavamarfatu . 2 . atyAfanAdatIpAnAdyaccaugrAtpratigrahAt , tanme varuNo rAjA pANinA hyavamarfatu . 2 ॥ अत्याशनादतीपानाद्यच्चउग्रात्प्रतिग्रहात् । तन्मे वरुणो राजा पाणिना ह्यवमर्शतु ॥ २ ॥ अत्याशनादतीपानाद्यच्चौग्रात्प्रतिग्रहात् । तन्मे वरुणो राजा पाणिना ह्यवमर्शतु ॥ २ Ða£;NTsmu{" p[qme Év/mRn( jnyNp[j; .uvnSy r;j; ) vOW; pÉv]eaÉ/ s;no aVye bOhTsomo v;vO/e suv;n Ndu" Ð 1 .akrAntsamudraH prathame vidharman janayanprajA bhuvanasya rAjA , vqSA pavitre\adhi sAno avye bqhatsomo vAvqdhe suvAna induH . 1 .akrAntsamudraH prathame vidharman janayanprajA bhuvanasya rAjA , vqSA pavitreadhi sAno avye bqhatsomo vAvqdhe suvAna induH . 1 ॥अक्रान्त्समुद्रः प्रथमे विधर्मन् जनयन्प्रजा भुवनस्य राजा । वृषा पवित्रेअधि सानो अव्ये बृहत्सोमो वावृधे सुवान इन्दुः ॥ १ ॥अक्रान्त्समुद्रः प्रथमे विधर्मन् जनयन्प्रजा भुवनस्य राजा । वृषा पवित्रेअधि सानो अव्ये बृहत्सोमो वावृधे सुवान इन्दुः ॥ १ Ðk&{;y p[cetse mIh(Âu·m;y tVyse ) vocem xNtm' úde Ð svoR ç¼W¨{StSmw ¨{;y nmo aStu Ð 6 .kadrudrAya pracetase mIhLuSTamAya tavyase , vocema fantamaM hqde . sarvo hyeSarudrastasmai rudrAya namo astu . 6 .kadrudrAya pracetase mIh[L]uSTamAya tavyase , vocema fantamaM hqde . sarvo hyeSarudrastasmai rudrAya namo astu . 6 ॥कद्रुद्राय प्रचेतसे मीह्ळुष्टमाय तव्यसे । वोचेम शन्तमं हृदे ॥ सर्वो ह्येषरुद्रस्तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ ६ ॥कद्रुद्राय प्रचेतसे मीह्ळुष्टमाय तव्यसे । वोचेम शन्तमं हृदे ॥ सर्वो ह्येषरुद्रस्तस्मै रुद्राय नमो अस्तु ॥ ६ Ð sUyR m; mNyu mNyupty mNyuÕte>y" p;pe>yor=Nt;m( ) y{;}y; p;pmk;W| mns; v;c; hSt;>y;' pÎ;mudre,²xXn; r;i]StdvluMptu y²Tk duárt' mÉy ) dmh' m;mmOtyon* sUyeRJyoitiW juhoÉm Sv;h; Ð 4 . sUryafca mA manyufca manyupatayafca manyukqtebhyaH pApebhyorakSantAm , yadrAtryA pApamakArSaM manasA vAcA hastAbhyAM padbhyAmudareNafifnA rAtristadavalumpatu yatkixca duritaM mayi , idamahaM mAmamqtayonau sUryejyotiSi juhomi svAhA . 4 . sUryafca mA manyufca manyupatayafca manyukqtebhyaH pApebhyorakSantAm , yAyA pApamakArSaM manasA vAcA hastAbhyAM padbhyAmudareNafifnA rAtristadavalumpatu yatkixca duritaM mayi , idamahaM mAmamqtayonau sUryejyotiSi juhomi svAhA . 4 ॥ सूर्यश्च मा मन्युश्च मन्युपतयश्च मन्युकृतेभ्यः पापेभ्योरक्षन्ताम् । यद्रात्र्या पापमकार्षं मनसा वाचा हस्ताभ्यां पद्भ्यामुदरेणशिश्ना रात्रिस्तदवलुम्पतु यत्किञ्च दुरितं मयि । इदमहं माममृतयोनौ सूर्येज्योतिषि जुहोमि स्वाहा ॥ ४ ॥ सूर्यश्च मा मन्युश्च मन्युपतयश्च मन्युकृतेभ्यः पापेभ्योरक्षन्ताम् । याया पापमकार्षं मनसा वाचा हस्ताभ्यां पद्भ्यामुदरेणशिश्ना रात्रिस्तदवलुम्पतु यत्किञ्च दुरितं मयि । इदमहं माममृतयोनौ सूर्येज्योतिषि जुहोमि स्वाहा ॥ ४ Ð ahnoR aTypIpr{;i]noR aitp;ry{;i]noRaTypIprdhnoR aitp;ryt( Ð 5 . aharno atyapIparadrAtrirno atipArayadrAtrirno\atyapIparadaharno atipArayat . 5 . aharno atyapIparadrAtrirno atipArayadrAtrirnoatyapIparadaharno atipArayat . 5 ॥ अहर्नो अत्यपीपरद्रात्रिर्नो अतिपारयद्रात्रिर्नोअत्यपीपरदहर्नो अतिपारयत् ॥ ५ ॥ अहर्नो अत्यपीपरद्रात्रिर्नो अतिपारयद्रात्रिर्नोअत्यपीपरदहर्नो अतिपारयत् ॥ ५ Ð ao' .U" ) ao' .uv" ) ao'Sv" ) ao' mh" ) ao' jn" ) ao' tp" ) ao' sTy' ) Ñ tTsÉvtuvRre . oM bhUH , oM bhuvaH , oMsvaH , oM mahaH , oM janaH , oM tapaH , oM satyaM , O tatsaviturvareNyaMbhargo devasya dhImahi , dhiyo yo naH pracodayAt , omApojyotIraso'mqtaMbrahma bhUrbhuvaHsvarom . 2 . O bhUH , O bhuvaH , OsvaH , O mahaH , O janaH , O tapaH , O satyaM , O tatsaviturvareNyaMbhargo devasya dhImahi , dhiyo yo naH pracodayAt , omApojyotIraso'mqtaMbrahma bhUrbhuvaHsvarom . 2 ॥ ओं भूः । ओं भुवः । ओंस्वः । ओं महः । ओं जनः । ओं तपः । ओं सत्यं । ॐ तत्सवितुर्वरेण्यंभर्गो देवस्य धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयात् । ओमापोज्योतीरसोऽमृतंब्रह्म भूर्भुवःस्वरोम् ॥ २ ॥ ॐ भूः । ॐ भुवः । ॐस्वः । ॐ महः । ॐ जनः । ॐ तपः । ॐ सत्यं । ॐ तत्सवितुर्वरेण्यंभर्गो देवस्य धीमहि । धियो यो नः प्रचोदयात् । ओमापोज्योतीरसोऽमृतंब्रह्म भूर्भुवःस्वरोम् ॥ २ Ð ao' .U.uRv" suvmRhjRnStp" sTy' m/u =r²Nt )t[÷ ) td;p a;poJyotIrsomOt' b[÷ .U.uRv"Svrom( Ð 3 . oM bhUrbhuvaH suvarmaharjanastapaH satyaM madhu kSaranti ,tadbrahma , tadApa ApojyotIraso'mqtaM brahma bhUrbhuvaHsvarom . 3 . O bhUrbhuvaH suvarmaharjanastapaH satyaM madhu kSaranti ,tadbrahma , tadApa ApojyotIraso'mqtaM brahma bhUrbhuvaHsvarom . 3 ॥ ओं भूर्भुवः सुवर्महर्जनस्तपः सत्यं मधु क्षरन्ति ।तद्ब्रह्म । तदाप आपोज्योतीरसोऽमृतं ब्रह्म भूर्भुवःस्वरोम् ॥ ३ ॥ ॐ भूर्भुवः सुवर्महर्जनस्तपः सत्यं मधु क्षरन्ति ।तद्ब्रह्म । तदाप आपोज्योतीरसोऽमृतं ब्रह्म भूर्भुवःस्वरोम् ॥ ३ Ð ao' t[÷ )ao' tÃ;yu" ) Ñtd;Tm; ) ao' tTsvRm( ) ao' tTpuro' nm" Ð 4 . oM tadbrahma ,oM tadvAyuH , OtadAtmA , oM tatsarvam , oM tatpuroM namaH . 4 . O tadbrahma ,O tadvAyuH , OtadAtmA , O tatsarvam , O tatpurO namaH . 4 ॥ ओं तद्ब्रह्म ।ओं तद्वायुः । ॐतदात्मा । ओं तत्सर्वम् । ओं तत्पुरों नमः ॥ ४ ॥ ॐ तद्ब्रह्म ।ॐ तद्वायुः । ॐतदात्मा । ॐ तत्सर्वम् । ॐ तत्पुरॐ नमः ॥ ४ Ð x£xoÉ,taoj;'És me x?yNt;m( ) Jyoitrh' Évrj;ivp;Pm; .Uy;s' Sv;h; Ð 25 . fukrafoNita\ojAMsi me fudhyantAm , jyotirahaM virajAvipApmA bhUyAsaM svAhA . 25 . fukrafoNitaojAMsi me fudhyantAm , jyotirahaM virajAvipApmA bhUyAsaM svAhA . 25 ॥ शुक्रशोणितओजांसि मे शुध्यन्ताम् । ज्योतिरहं विरजाविपाप्मा भूयासं स्वाहा ॥ २५ ॥ शुक्रशोणितओजांसि मे शुध्यन्ताम् । ज्योतिरहं विरजाविपाप्मा भूयासं स्वाहा ॥ २५ Ð sTy' pr' pr' sTy' sTyen n suvg;ÜLlok;°yvNte kd;-cn st;' ih sTy' tSm;TsTye rmNte Ð tp it tpo n;nxn;Tpr' y²õ pr'tpSt¶u/RW| t¶ur;/W| tSm;ÿpÉs rmNte Ð dm it inyt' b[÷c;ár,-StSm;¶me rmNte Ð xm Tyr . satyaM paraM paraM satyaM satyena na suvargAllokAccayavante kadA-cana satAM hi satyaM tasmAtsatye ramante . tapa iti tapo nAnafanAtparaM yaddhi paraMtapastaddurdharSaM taddurAdharSaM tasmAttapasi ramante . dama iti niyataM brahmacAriNa-stasmAddame ramante . fama ityaraNye munayastasmAcchame ramante . dAnamitisarvANi bhUtAni prafaMsanti dAnAnnAtiduSkaraM tasmAddAne ramante . dharma itidharmeNa sarvamidaM parigqhItaM dharmAnnAtidufcaraM tasmAddharme ramante . prajananamitibhUyAMsastasmAdbhUyiSThAH prajAyante tasmAdbhUyiSThAH , prajanane ramante . agneya\ityAhustasmAdagnaya AdhAtavyAH . agnihotramityAhustasmAdagnihotre ramante .yajxa iti yajxo hi devAnAM yajxena hi devA divaM gatAstasmAdyajxe ramante .mAnasamiti vidvAMsastasmAdvidvAMsa eva mAnase ramante . nyAsa iti brahmAbrahmA hi paraH paro hi brahmA tAni vA etAnyavarANi tapAMsi nyAsaevAtyarecayat , ya evaM vedetyupaniSat . 2 . satyaM paraM paraM satyaM satyena na suvargAllokAccayavante kadA-cana satAM hi satyaM tasmAtsatye ramante . tapa iti tapo nAnafanAtparaM yaddhi paraMtapastaddurdharSaM taddurAdharSaM tasmAttapasi ramante . dama iti niyataM brahmacAriNa-stasmAddame ramante . fama ityaraNye munayastasmAcchame ramante . dAnamitisarvANi bhUtAni prafaMsanti dAnAnnAtiduSkaraM tasmAddAne ramante . dharma itidharmeNa sarvamidaM parigqhItaM dharmAnnAtidufcaraM tasmAddharme ramante . prajananamitibhUyAMsastasmAdbhUyiSThAH prajAyante tasmAdbhUyiSThAH , prajanane ramante . agneyaityAhustasmAdagnaya AdhAtavyAH . agnihotramityAhustasmAdagnihotre ramante .yajxa iti yajxo hi devAnAM yajxena hi devA divaM gatAstasmAdyajxe ramante .mAnasamiti vidvAMsastasmAdvidvAMsa eva mAnase ramante . nyAsa iti brahmAbrahmA hi paraH paro hi brahmA tAni vA etAnyavarANi tapAMsi nyAsaevAtyarecayat , ya evaM vedetyupaniSat . 2 ॥ सत्यं परं परं सत्यं सत्येन न सुवर्गाल्लोकाच्चयवन्ते कदा-चन सतां हि सत्यं तस्मात्सत्ये रमन्ते ॥ तप इति तपो नानशनात्परं यद्धि परंतपस्तद्दुर्धर्षं तद्दुराधर्षं तस्मात्तपसि रमन्ते ॥ दम इति नियतं ब्रह्मचारिण-स्तस्माद्दमे रमन्ते ॥ शम इत्यरण्ये मुनयस्तस्माच्छमे रमन्ते ॥ दानमितिसर्वाणि भूतानि प्रशंसन्ति दानान्नातिदुष्करं तस्माद्दाने रमन्ते ॥ धर्म इतिधर्मेण सर्वमिदं परिगृहीतं धर्मान्नातिदुश्चरं तस्माद्धर्मे रमन्ते ॥ प्रजननमितिभूयांसस्तस्माद्भूयिष्ठाः प्रजायन्ते तस्माद्भूयिष्ठाः । प्रजनने रमन्ते ॥ अग्नेयइत्याहुस्तस्मादग्नय आधातव्याः ॥ अग्निहोत्रमित्याहुस्तस्मादग्निहोत्रे रमन्ते ॥यज्ञ इति यज्ञो हि देवानां यज्ञेन हि देवा दिवं गतास्तस्माद्यज्ञे रमन्ते ॥मानसमिति विद्वांसस्तस्माद्विद्वांस एव मानसे रमन्ते ॥ न्यास इति ब्रह्माब्रह्मा हि परः परो हि ब्रह्मा तानि वा एतान्यवराणि तपांसि न्यासएवात्यरेचयत् । य एवं वेदेत्युपनिषत् ॥ २ ॥ सत्यं परं परं सत्यं सत्येन न सुवर्गाल्लोकाच्चयवन्ते कदा-चन सतां हि सत्यं तस्मात्सत्ये रमन्ते ॥ तप इति तपो नानशनात्परं यद्धि परंतपस्तद्दुर्धर्षं तद्दुराधर्षं तस्मात्तपसि रमन्ते ॥ दम इति नियतं ब्रह्मचारिण-स्तस्माद्दमे रमन्ते ॥ शम इत्यरण्ये मुनयस्तस्माच्छमे रमन्ते ॥ दानमितिसर्वाणि भूतानि प्रशंसन्ति दानान्नातिदुष्करं तस्माद्दाने रमन्ते ॥ धर्म इतिधर्मेण सर्वमिदं परिगृहीतं धर्मान्नातिदुश्चरं तस्माद्धर्मे रमन्ते ॥ प्रजननमितिभूयांसस्तस्माद्भूयिष्ठाः प्रजायन्ते तस्माद्भूयिष्ठाः । प्रजनने रमन्ते ॥ अग्नेयैत्याहुस्तस्मादग्नय आधातव्याः ॥ अग्निहोत्रमित्याहुस्तस्मादग्निहोत्रे रमन्ते ॥यज्ञ इति यज्ञो हि देवानां यज्ञेन हि देवा दिवं गतास्तस्माद्यज्ञे रमन्ते ॥मानसमिति विद्वांसस्तस्माद्विद्वांस एव मानसे रमन्ते ॥ न्यास इति ब्रह्माब्रह्मा हि परः परो हि ब्रह्मा तानि वा एतान्यवराणि तपांसि न्यासएवात्यरेचयत् । य एवं वेदेत्युपनिषत् ॥ २ Ð vsur . vasuraNyo vibhUrasi prANe tvama-si sandhAtA brahman tvamasi vifvasqk tejodAstvamasyagnervarcodAstvamasi sUrya-sya dyumnodAstvamasi candramasaH , upayAma gqhIto'si , brahmaNe tvA mahasa\omityAtmAnaM yuxjIta , etadvai mahopaniSadaM devAnAM guhyam , ya evaM vedabrahmaNo mahimAnamApnoti tasmAdbrahmaNo mahimAnamityupaniSat . 2 . vasuraNyo vibhUrasi prANe tvama-si sandhAtA brahman tvamasi vifvasqk tejodAstvamasyagnervarcodAstvamasi sUrya-sya dyumnodAstvamasi candramasaH , upayAma gqhIto'si , brahmaNe tvA mahasaomityAtmAnaM yuxjIta , etadvai mahopaniSadaM devAnAM guhyam , ya evaM vedabrahmaNo mahimAnamApnoti tasmAdbrahmaNo mahimAnamityupaniSat . 2 ॥ वसुरण्यो विभूरसि प्राणे त्वम-सि सन्धाता ब्रह्मन् त्वमसि विश्वसृक् तेजोदास्त्वमस्यग्नेर्वर्चोदास्त्वमसि सूर्य-स्य द्युम्नोदास्त्वमसि चन्द्रमसः । उपयाम गृहीतोऽसि । ब्रह्मणे त्वा महसओमित्यात्मानं युञ्जीत । एतद्वै महोपनिषदं देवानां गुह्यम् । य एवं वेदब्रह्मणो महिमानमाप्नोति तस्माद्ब्रह्मणो महिमानमित्युपनिषत् ॥ २ ॥ वसुरण्यो विभूरसि प्राणे त्वम-सि सन्धाता ब्रह्मन् त्वमसि विश्वसृक् तेजोदास्त्वमस्यग्नेर्वर्चोदास्त्वमसि सूर्य-स्य द्युम्नोदास्त्वमसि चन्द्रमसः । उपयाम गृहीतोऽसि । ब्रह्मणे त्वा महसओमित्यात्मानं युञ्जीत । एतद्वै महोपनिषदं देवानां गुह्यम् । य एवं वेदब्रह्मणो महिमानमाप्नोति तस्माद्ब्रह्मणो महिमानमित्युपनिषत् ॥ २ Ð ao'k;r' rqm;¨çÉvã,u' ÕTv;q s;rÉqm( ) b[÷lokpd;NveWI ¨{;r;/ntTpr" Ð 2 . oMkAraM rathamAruhyaviSNuM kqtvAtha sArathim , brahmalokapadAnveSI rudrArAdhanatatparaH . 2 . OkAraM rathamAruhyaviSNuM kqtvAtha sArathim , brahmalokapadAnveSI rudrArAdhanatatparaH . 2 ॥ ओंकारं रथमारुह्यविष्णुं कृत्वाथ सारथिम् । ब्रह्मलोकपदान्वेषी रुद्राराधनतत्परः ॥ २ ॥ ॐकारं रथमारुह्यविष्णुं कृत्वाथ सारथिम् । ब्रह्मलोकपदान्वेषी रुद्राराधनतत्परः ॥ २ Ð p;õä;yet pUvoRÿ_' £mxo'mN] inidRxet( ) SqUl;itSqUlm;];y;' n;itmU?vRmit£m" Ð 22 . pafcAddhyAyeta pUrvoktaM kramafoMmantra nirdifet , sthUlAtisthUlamAtrAyAM nAtimUrdhvamatikramaH . 22 . pafcAddhyAyeta pUrvoktaM kramafOmantra nirdifet , sthUlAtisthUlamAtrAyAM nAtimUrdhvamatikramaH . 22 ॥ पश्चाद्ध्यायेत पूर्वोक्तं क्रमशोंमन्त्र निर्दिशेत् । स्थूलातिस्थूलमात्रायां नातिमूर्ध्वमतिक्रमः ॥ २२ ॥ पश्चाद्ध्यायेत पूर्वोक्तं क्रमशॐमन्त्र निर्दिशेत् । स्थूलातिस्थूलमात्रायां नातिमूर्ध्वमतिक्रमः ॥ २२ Ð Ñ sh n;vvâTvit x;²Nt" ÐTymOtn;dopinWTsm;¢; ÐaqvR²xr¬pinWt( Ð 23 . O saha nAvavatviti fAntiH .ityamqtanAdopaniSatsamAptA .atharvafira\upaniSat . 23 . O saha nAvavatviti fAntiH .ityamqtanAdopaniSatsamAptA .atharvafiraupaniSat . 23 ॥ ॐ सह नाववत्विति शान्तिः ॥इत्यमृतनादोपनिषत्समाप्ता ॥अथर्वशिरउपनिषत् ॥ २३ ॥ ॐ सह नाववत्विति शान्तिः ॥इत्यमृतनादोपनिषत्समाप्ता ॥अथर्वशिरौपनिषत् ॥ २३ -hmek" p[qmm;sIÃt;ÜÉm c .Évãy;Ém c n;Ny" kÉNmÿo Vyitárÿ_it ) soNtr;dNtr' p[;Évxt( idxo VyNtr' p[;Évxt( soh' inTy;-inTyo Vyÿ_;Vyÿ_o b[÷;h' b[÷;h' p[;" p[Tyoh' d²=,; ¬doh' a/-o?v| c;h' idx p[itidx;h' pum;npum;n( âS]y;h' g;y}yh' s;Év}yh'i]·BjgTynu·p( c;h' zNdoh' g;hRpTyo d²=,;ɦr;hvnIyoh' sTyoh'g*rh' g*yRhmOgh' yjurh' s;m;hmqv;Üi©rsoh' JyeÏoh' ÅeÏoh' várÏo-hm;poh' tejoh' guçohmr -hamekaH prathamamAsIdvartAmi ca bhaviSyAmi ca nAnyaH kafcinmatto vyatirikta\iti , so'ntarAdantaraM prAvifat difo vyantaraM prAvifat so'haM nityA-nityo vyaktAvyakto brahmAhaM brahmAhaM prAxcaH pratyaxco'haM dakSiNAxca udaxco'haM adha-fcordhvaM cAhaM difafca pratidifafcAhaM pumAnapumAn striyafcAhaM gAyatryahaM sAvitryahaMtriSTubjagatyanuSTup cAhaM chando'haM gArhapatyo dakSiNAgnirAhavanIyo'haM satyo'haMgaurahaM gauryahamqgahaM yajurahaM sAmAhamatharvAzgiraso'haM jyeSTho'haM freSTho'haM variSTho-'hamApo'haM tejo'haM guhyo'hamaraNyo'hamakSaramahaM kSaramahaM puSkaramahaM pavitrama-hamagraM ca madhyaM ca bahifca purastAjyotirityahameva sarve vyomameva sa sarvesamA yo mAM veda sa devAnveda sa sarvAMfca vedAnsAzgAnapi brahma brAhmaNaifcagAM gobhirbrAhmaNAnbrAhmaNyena havirhaviSA AyurAyuSA satyena satyaM dharmeNa dharmaMtarpayAmi svena tejasA , tato ha vai te devA rudramapqcchan te devA rudramapafyan ,te devA rudramadhyAfaMste devA UrdhvabAhavo rudraM stunvanti . 1 -hamekaH prathamamAsIdvartAmi ca bhaviSyAmi ca nAnyaH kafcinmatto vyatiriktaiti , so'ntarAdantaraM prAvifat difo vyantaraM prAvifat so'haM nityA-nityo vyaktAvyakto brahmAhaM brahmAhaM prAxcaH pratyaxco'haM dakSiNAxca udaxco'haM adha-fcordhvaM cAhaM difafca pratidifafcAhaM pumAnapumAn striyafcAhaM gAyatryahaM sAvitryahaMtriSTubjagatyanuSTup cAhaM chando'haM gArhapatyo dakSiNAgnirAhavanIyo'haM satyo'haMgaurahaM gauryahamqgahaM yajurahaM sAmAhamatharvAzgiraso'haM jyeSTho'haM freSTho'haM variSTho-'hamApo'haM tejo'haM guhyo'hamaraNyo'hamakSaramahaM kSaramahaM puSkaramahaM pavitrama-hamagraM ca madhyaM ca bahifca purastAjyotirityahameva sarve vyomameva sa sarvesamA yo mAM veda sa devAnveda sa sarvAMfca vedAnsAzgAnapi brahma brAhmaNaifcagAM gobhirbrAhmaNAnbrAhmaNyena havirhaviSA AyurAyuSA satyena satyaM dharmeNa dharmaMtarpayAmi svena tejasA , tato ha vai te devA rudramapqcchan te devA rudramapafyan ,te devA rudramadhyAfaMste devA UrdhvabAhavo rudraM stunvanti . 1 -हमेकः प्रथममासीद्वर्तामि च भविष्यामि च नान्यः कश्चिन्मत्तो व्यतिरिक्तइति । सोऽन्तरादन्तरं प्राविशत् दिशो व्यन्तरं प्राविशत् सोऽहं नित्या-नित्यो व्यक्ताव्यक्तो ब्रह्माहं ब्रह्माहं प्राञ्चः प्रत्यञ्चोऽहं दक्षिणाञ्च उदञ्चोऽहं अध-श्चोर्ध्वं चाहं दिशश्च प्रतिदिशश्चाहं पुमानपुमान् स्त्रियश्चाहं गायत्र्यहं सावित्र्यहंत्रिष्टुब्जगत्यनुष्टुप् चाहं छन्दोऽहं गार्हपत्यो दक्षिणाग्निराहवनीयोऽहं सत्योऽहंगौरहं गौर्यहमृगहं यजुरहं सामाहमथर्वाङ्गिरसोऽहं ज्येष्ठोऽहं श्रेष्ठोऽहं वरिष्ठो-ऽहमापोऽहं तेजोऽहं गुह्योऽहमरण्योऽहमक्षरमहं क्षरमहं पुष्करमहं पवित्रम-हमग्रं च मध्यं च बहिश्च पुरस्ताज्योतिरित्यहमेव सर्वे व्योममेव स सर्वेसमा यो मां वेद स देवान्वेद स सर्वांश्च वेदान्साङ्गानपि ब्रह्म ब्राह्मणैश्चगां गोभिर्ब्राह्मणान्ब्राह्मण्येन हविर्हविषा आयुरायुषा सत्येन सत्यं धर्मेण धर्मंतर्पयामि स्वेन तेजसा । ततो ह वै ते देवा रुद्रमपृच्छन् ते देवा रुद्रमपश्यन् ।ते देवा रुद्रमध्याशंस्ते देवा ऊर्ध्वबाहवो रुद्रं स्तुन्वन्ति ॥ १ -हमेकः प्रथममासीद्वर्तामि च भविष्यामि च नान्यः कश्चिन्मत्तो व्यतिरिक्तैति । सोऽन्तरादन्तरं प्राविशत् दिशो व्यन्तरं प्राविशत् सोऽहं नित्या-नित्यो व्यक्ताव्यक्तो ब्रह्माहं ब्रह्माहं प्राञ्चः प्रत्यञ्चोऽहं दक्षिणाञ्च उदञ्चोऽहं अध-श्चोर्ध्वं चाहं दिशश्च प्रतिदिशश्चाहं पुमानपुमान् स्त्रियश्चाहं गायत्र्यहं सावित्र्यहंत्रिष्टुब्जगत्यनुष्टुप् चाहं छन्दोऽहं गार्हपत्यो दक्षिणाग्निराहवनीयोऽहं सत्योऽहंगौरहं गौर्यहमृगहं यजुरहं सामाहमथर्वाङ्गिरसोऽहं ज्येष्ठोऽहं श्रेष्ठोऽहं वरिष्ठो-ऽहमापोऽहं तेजोऽहं गुह्योऽहमरण्योऽहमक्षरमहं क्षरमहं पुष्करमहं पवित्रम-हमग्रं च मध्यं च बहिश्च पुरस्ताज्योतिरित्यहमेव सर्वे व्योममेव स सर्वेसमा यो मां वेद स देवान्वेद स सर्वांश्च वेदान्साङ्गानपि ब्रह्म ब्राह्मणैश्चगां गोभिर्ब्राह्मणान्ब्राह्मण्येन हविर्हविषा आयुरायुषा सत्येन सत्यं धर्मेण धर्मंतर्पयामि स्वेन तेजसा । ततो ह वै ते देवा रुद्रमपृच्छन् ते देवा रुद्रमपश्यन् ।ते देवा रुद्रमध्याशंस्ते देवा ऊर्ध्वबाहवो रुद्रं स्तुन्वन्ति ॥ १ Ð EWo h dev" p[idxo nu sv;Ü" pUvoR h j;t" s ¬ g.eRaNt" ) s Ev j;t" s jinãym;," p[Tyªj;n;âStÏit svRtomu%" )Eko ¨{o n iÃtIy;y tSmw y m;\Llok;nIxt éxnIÉ." ) p[Tyªjn;-âStÏit s'cukoc;Ntk;le s'sOJy Év; .uvn;in go¢; ) yo yoin' yoin-mÉ/itÏTyeko yened' s'crit Évcrit svRm( ) tmIx;n' vrd' devmI@ä'inc;Yyem;' x;²NtmTyNtmeit ) =m;' ihTv; hetuj;lSy mUl' buõä; s'Éct'Sq;pÉyTv; tu ¨{e ¨{mekTvm;ó" ) x;t' vw pur;,ÉmWmUjeRn pxvonu-n;myNt' mOTyup;x;n( ) tdeten;Tm¥eten;/RctuqRm;]e, x;²Nt' s'sOjitp;xÉvmo=,m( ) y; s; p[qm; m;]; b[÷devTy; rÿ_; v,eRn ySt;'?y;yte inTy' s gCz¹[;÷' pdm( ) y; s; iÃtIy; m;]; Évã,udevTy; Õã,;v,eRn ySt;' ?y;yte inTy' s gCz¹Ãøã,v' pdm( ) y; s; tOtIy; m;];éx;ndevTy; kipl; v,eRn ySt;' ?y;yte inTy' s gCz¹dwx;n' pdm( ) y;s;/RctuqIR m;]; svRdevTy;Vyÿ_I.Ut; %' Évcrit xõSfi$ksÉ¥.;v,eRn ySt;' ?y;yte inTy' s gCz¹Tpµn;mkù tdetmup;sIt munyov;Gv-d²Nt n tSy g[h,my' pNq; Éviht ¬ÿre, yen dev; y;²Nt yen iptroyen AWy" prmpr' pr;y,' ceit ) v;l;g[m;]' údySy m?ye Év' dev' j;-tåp' vre . eSo ha devaH pradifo nu sarvAH pUrvo ha jAtaH sa u garbhe\antaH , sa eva jAtaH sa janiSyamANaH pratyazjAnAstiSThati sarvatomukhaH ,eko rudro na dvitIyAya tasmai ya imAMMllokAnIfata IfanIbhiH , pratyazjanA-stiSThati saMcukocAntakAle saMsqjya vifvA bhuvanAni goptA , yo yoniM yoni-madhitiSThatyeko yenedaM saMcarati vicarati sarvam , tamIfAnaM varadaM devamIDyaMnicAyyemAM fAntimatyantameti , kSamAM hitvA hetujAlasya mUlaM buddhyA saMcitaMsthApayitvA tu rudre rudramekatvamAhuH , fAfvataM vai purANamiSamUrjena pafavo'nu-nAmayantaM mqtyupAfAn , tadetenAtmannetenArdhacaturthamAtreNa fAntiM saMsqjatipAfavimokSaNam , yA sA prathamA mAtrA brahmadevatyA raktA varNena yastAMdhyAyate nityaM sa gacchedbrAhmaM padam , yA sA dvitIyA mAtrA viSNudevatyA kqSNAvarNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchedvaiSNavaM padam , yA sA tqtIyA mAtrAIfAnadevatyA kapilA varNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchedaifAnaM padam , yAsA'rdhacaturthI mAtrA sarvadevatyA'vyaktIbhUtA khaM vicarati fuddhasphaTikasannibhAvarNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchetpadmanAmakaM tadetamupAsIta munayo'vAgva-danti na tasya grahaNamayaM panthA vihita uttareNa yena devA yAnti yena pitaroyena qSayaH paramaparaM parAyaNaM ceti , vAlAgramAtraM hqdayasya madhye vifvaM devaM jA-tarUpaM vareNyam , tamAtmasthaM ye nu pafyanti dhIrAsteSAM fAntirbhavati netareSAm ,yasminkrodhaM yA ca tqSNA kSamAM ca tqSNAM hitvA hetujAlasya mUlam , buddhyA----------------------174- . eSo ha devaH pradifo nu sarvAH pUrvo ha jAtaH sa u garbheantaH , sa eva jAtaH sa janiSyamANaH pratyazjAnAstiSThati sarvatomukhaH ,eko rudro na dvitIyAya tasmai ya imAMMllokAnIfata IfanIbhiH , pratyazjanA-stiSThati saMcukocAntakAle saMsqjya vifvA bhuvanAni goptA , yo yoniM yoni-madhitiSThatyeko yenedaM saMcarati vicarati sarvam , tamIfAnaM varadaM devamIDyaMnicAyyemAM fAntimatyantameti , kSamAM hitvA hetujAlasya mUlaM buddhyA saMcitaMsthApayitvA tu rudre rudramekatvamAhuH , fAfvataM vai purANamiSamUrjena pafavo'nu-nAmayantaM mqtyupAfAn , tadetenAtmannetenArdhacaturthamAtreNa fAntiM saMsqjatipAfavimokSaNam , yA sA prathamA mAtrA brahmadevatyA raktA varNena yastAMdhyAyate nityaM sa gacchedbrAhmaM padam , yA sA dvitIyA mAtrA viSNudevatyA kqSNAvarNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchedvaiSNavaM padam , yA sA tqtIyA mAtrAIfAnadevatyA kapilA varNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchedaifAnaM padam , yAsA'rdhacaturthI mAtrA sarvadevatyA'vyaktIbhUtA khaM vicarati fuddhasphaTikasannibhAvarNena yastAM dhyAyate nityaM sa gacchetpadmanAmakaM tadetamupAsIta munayo'vAgva-danti na tasya grahaNamayaM panthA vihita uttareNa yena devA yAnti yena pitaroyena qSayaH paramaparaM parAyaNaM ceti , vAlAgramAtraM hqdayasya madhye vifvaM devaM jA-tarUpaM vareNyam , tamAtmasthaM ye nu pafyanti dhIrAsteSAM fAntirbhavati netareSAm ,yasminkrodhaM yA ca tqSNA kSamAM ca tqSNAM hitvA hetujAlasya mUlam , buddhyA----------------------174- ॥ एषो ह देवः प्रदिशो नु सर्वाः पूर्वो ह जातः स उ गर्भेअन्तः । स एव जातः स जनिष्यमाणः प्रत्यङ्जानास्तिष्ठति सर्वतोमुखः ।एको रुद्रो न द्वितीयाय तस्मै य इमाँल्लोकानीशत ईशनीभिः । प्रत्यङ्जना-स्तिष्ठति संचुकोचान्तकाले संसृज्य विश्वा भुवनानि गोप्ता । यो योनिं योनि-मधितिष्ठत्येको येनेदं संचरति विचरति सर्वम् । तमीशानं वरदं देवमीड्यंनिचाय्येमां शान्तिमत्यन्तमेति । क्षमां हित्वा हेतुजालस्य मूलं बुद्ध्या संचितंस्थापयित्वा तु रुद्रे रुद्रमेकत्वमाहुः । शाश्वतं वै पुराणमिषमूर्जेन पशवोऽनु-नामयन्तं मृत्युपाशान् । तदेतेनात्मन्नेतेनार्धचतुर्थमात्रेण शान्तिं संसृजतिपाशविमोक्षणम् । या सा प्रथमा मात्रा ब्रह्मदेवत्या रक्ता वर्णेन यस्तांध्यायते नित्यं स गच्छेद्ब्राह्मं पदम् । या सा द्वितीया मात्रा विष्णुदेवत्या कृष्णावर्णेन यस्तां ध्यायते नित्यं स गच्छेद्वैष्णवं पदम् । या सा तृतीया मात्राईशानदेवत्या कपिला वर्णेन यस्तां ध्यायते नित्यं स गच्छेदैशानं पदम् । यासाऽर्धचतुर्थी मात्रा सर्वदेवत्याऽव्यक्तीभूता खं विचरति शुद्धस्फटिकसन्निभावर्णेन यस्तां ध्यायते नित्यं स गच्छेत्पद्मनामकं तदेतमुपासीत मुनयोऽवाग्व-दन्ति न तस्य ग्रहणमयं पन्था विहित उत्तरेण येन देवा यान्ति येन पितरोयेन ऋषयः परमपरं परायणं चेति । वालाग्रमात्रं हृदयस्य मध्ये विश्वं देवं जा-तरूपं वरेण्यम् । तमात्मस्थं ये नु पश्यन्ति धीरास्तेषां शान्तिर्भवति नेतरेषाम् ।यस्मिन्क्रोधं या च तृष्णा क्षमां च तृष्णां हित्वा हेतुजालस्य मूलम् । बुद्ध्या----------------------१७४- ॥ एषो ह देवः प्रदिशो नु सर्वाः पूर्वो ह जातः स उ गर्भेअन्तः । स एव जातः स जनिष्यमाणः प्रत्यङ्जानास्तिष्ठति सर्वतोमुखः ।एको रुद्रो न द्वितीयाय तस्मै य इमाँल्लोकानीशत ईशनीभिः । प्रत्यङ्जना-स्तिष्ठति संचुकोचान्तकाले संसृज्य विश्वा भुवनानि गोप्ता । यो योनिं योनि-मधितिष्ठत्येको येनेदं संचरति विचरति सर्वम् । तमीशानं वरदं देवमीड्यंनिचाय्येमां शान्तिमत्यन्तमेति । क्षमां हित्वा हेतुजालस्य मूलं बुद्ध्या संचितंस्थापयित्वा तु रुद्रे रुद्रमेकत्वमाहुः । शाश्वतं वै पुराणमिषमूर्जेन पशवोऽनु-नामयन्तं मृत्युपाशान् । तदेतेनात्मन्नेतेनार्धचतुर्थमात्रेण शान्तिं संसृजतिपाशविमोक्षणम् । या सा प्रथमा मात्रा ब्रह्मदेवत्या रक्ता वर्णेन यस्तांध्यायते नित्यं स गच्छेद्ब्राह्मं पदम् । या सा द्वितीया मात्रा विष्णुदेवत्या कृष्णावर्णेन यस्तां ध्यायते नित्यं स गच्छेद्वैष्णवं पदम् । या सा तृतीया मात्राईशानदेवत्या कपिला वर्णेन यस्तां ध्यायते नित्यं स गच्छेदैशानं पदम् । यासाऽर्धचतुर्थी मात्रा सर्वदेवत्याऽव्यक्तीभूता खं विचरति शुद्धस्फटिकसन्निभावर्णेन यस्तां ध्यायते नित्यं स गच्छेत्पद्मनामकं तदेतमुपासीत मुनयोऽवाग्व-दन्ति न तस्य ग्रहणमयं पन्था विहित उत्तरेण येन देवा यान्ति येन पितरोयेन ऋषयः परमपरं परायणं चेति । वालाग्रमात्रं हृदयस्य मध्ये विश्वं देवं जा-तरूपं वरेण्यम् । तमात्मस्थं ये नु पश्यन्ति धीरास्तेषां शान्तिर्भवति नेतरेषाम् ।यस्मिन्क्रोधं या च तृष्णा क्षमां च तृष्णां हित्वा हेतुजालस्य मूलम् । बुद्ध्या----------------------१७४- -s'Éct' Sq;pÉyTv; tu ¨{e ¨{mekTvm;ó" ) ¨{o ih x;ten vw pur;,eneW-mUjeR, tps; inyNt; ) aɦárit .Sm v;yuárit .Sm jlÉmit .Sm Sql-Émit .Sm Vyomeit .Sm svR \h v; d' .Sm mn Et;in c=U'iW ySm;-Ã[tÉmd' p;xpt' yºSmn;©;in s'SpOxeÿSm;Tb[÷ tdetTp;xpt' pxp;x-Évmo=,;y Ð 5 -saMcitaM sthApayitvA tu rudre rudramekatvamAhuH , rudro hi fAfvatena vai purANeneSa-mUrjeNa tapasA niyantA , agniriti bhasma vAyuriti bhasma jalamiti bhasma sthala-miti bhasma vyometi bhasma sarvaMM ha vA idaM bhasma mana etAni cakSUMSi yasmA-dvratamidaM pAfupataM yadbhasmanAzgAni saMspqfettasmAtbrahma tadetatpAfupataM pafupAfa-vimokSaNAya . 5 -saMcitaM sthApayitvA tu rudre rudramekatvamAhuH , rudro hi fAfvatena vai purANeneSa-mUrjeNa tapasA niyantA , agniriti bhasma vAyuriti bhasma jalamiti bhasma sthala-miti bhasma vyometi bhasma sarva haMM vA idaM bhasma mana etAni cakSUMSi yasmA-dvratamidaM pAfupataM yadbhasmanAzgAni saMspqfettasmAtbrahma tadetatpAfupataM pafupAfa-vimokSaNAya . 5 -संचितं स्थापयित्वा तु रुद्रे रुद्रमेकत्वमाहुः । रुद्रो हि शाश्वतेन वै पुराणेनेष-मूर्जेण तपसा नियन्ता । अग्निरिति भस्म वायुरिति भस्म जलमिति भस्म स्थल-मिति भस्म व्योमेति भस्म सर्वँ ह वा इदं भस्म मन एतानि चक्षूंषि यस्मा-द्व्रतमिदं पाशुपतं यद्भस्मनाङ्गानि संस्पृशेत्तस्मात्ब्रह्म तदेतत्पाशुपतं पशुपाश-विमोक्षणाय ॥ ५ -संचितं स्थापयित्वा तु रुद्रे रुद्रमेकत्वमाहुः । रुद्रो हि शाश्वतेन वै पुराणेनेष-मूर्जेण तपसा नियन्ता । अग्निरिति भस्म वायुरिति भस्म जलमिति भस्म स्थल-मिति भस्म व्योमेति भस्म सर्व हँ वा इदं भस्म मन एतानि चक्षूंषि यस्मा-द्व्रतमिदं पाशुपतं यद्भस्मनाङ्गानि संस्पृशेत्तस्मात्ब्रह्म तदेतत्पाशुपतं पशुपाश-विमोक्षणाय ॥ ५ Ð yo¦* ¨{o yoPSvNtyR aoW/IvIR¨/ a;Évvex ) ym; Év; .uvn;in c;KlOpe tSmw ¨{;y nmoSTv¦ye ) yo ¨{o¦* yo¨{ aoW/IvIR¨/ a;Évvex ) yo ¨{ m; Év; .uvn;in c;KlOpe tSmw¨{;y vw nmo nm" ) yo ¨{oPsu yo ¨{ aoW/IWu yo ¨{o vnSpitWu )yen ¨{e, jgdU?v| /;árt' pOÉqvI iÃ/; i]/t;Ü /;árt; n;g; yeNtár=etSmw ¨{;y vw nmo nm" ) mU/;ÜnmSy s'sIVy;qv;Ü údy' c yt( )mâStãk;dU?vR" p[wryTpvm;noÉ/ xIWRt" ) tÃ; aqvR," ²xro devkox"smu¾Bjt" ) tTp[;,oÉ.r=it ²xro¥mqo mn" ) n c idvo devjnengu¢; nv;Ntár=;É, nv .Um m;" ) qâSmÉ¥d' svRmotp[ot' ySm;dNy¥pr' ikùcn;âSt ) n tSm;TpUv| n pr' tdâSt n .Ut' not .Vy'yd;sIt( ) sh§p;dekmU/;Ü Vy;¢' s Evedm;vrIvitR .Utm( ) a=r;Ts'-j;yte k;l" k;l;Ãä;pk ¬Cyte ) Vy;pko ih .gv;n[u{o .og;ym;noyd; xete ¨{Std; s'h;yRte p[j;" ) ¬CzªvÉste tmo .vit tms a;po-PSv©Ly; mÉqte mÉqt' ²x²xre ²x²xr' mQym;n' fno .vit fn;-d<@Ö .vTy<@;[÷; .vit b[÷,o v;yu" v;yoro'k;r Ñk;r;Ts;Év]Is;Év}y; g;y]I g;y}y; lok; .v²Nt ) acRy²Nt tp" sTy' m/u=r²Nt yõuvm( ) Et²õ prm' tp a;po JyotIrsomOt' b[÷ .U.uRv"Svro' nm it Ð 6 . yo'gnau rudro yo'psvantarya oSadhIrvIrudha Avivefa , ya\imA vifvA bhuvanAni cAkl\qpe tasmai rudrAya namo'stvagnaye , yo rudro'gnau yorudra oSadhIrvIrudha Avivefa , yo rudra imA vifvA bhuvanAni cAkl\qpe tasmairudrAya vai namo namaH , yo rudro'psu yo rudra oSadhISu yo rudro vanaspatiSu ,yena rudreNa jagadUrdhvaM dhAritaM pqthivI dvidhA tridhartA dhAritA nAgA ye'ntarikSetasmai rudrAya vai namo namaH , mUrdhAnamasya saMsIvyAtharvA hqdayaM ca yat ,mastiSkAdUrdhvaH prairayatpavamAno'dhi fIrSataH , tadvA atharvaNaH firo devakofaHsamubjitaH , tatprANo'bhirakSati firo'nnamatho manaH , na ca divo devajanenaguptA navAntarikSANi nava bhUma imAH , thasminnidaM sarvamotaprotaM yasmAdanyannaparaM kiMcanAsti , na tasmAtpUrvaM na paraM tadasti na bhUtaM nota bhavyaMyadAsIt , sahasrapAdekamUrdhA vyAptaM sa evedamAvarIvarti bhUtam , akSarAtsaM-jAyate kAlaH kAlAdvyApaka ucyate , vyApako hi bhagavAnrudro bhogAyamAnoyadA fete rudrastadA saMhAryate prajAH , ucchvasite tamo bhavati tamasa Apo-'psvazgulyA mathite mathitaM fifire fifiraM mathyamAnaM pheno bhavati phenA-daNDaM bhavatyaNDAdbrahmA bhavati brahmaNo vAyuH vAyoroMkAra OkArAtsAvitrIsAvitryA gAyatrI gAyatryA lokA bhavanti , arcayanti tapaH satyaM madhukSaranti yaddhruvam , etaddhi paramaM tapa Apo jyotIraso'mqtaM brahma bhUrbhuvaHsvaroM nama iti . 6 . yo'gnau rudro yo'psvantarya oSadhIrvIrudha Avivefa , yaimA vifvA bhuvanAni cAk\pe tasmai rudrAya namo'stvagnaye , yo rudro'gnau yorudra oSadhIrvIrudha Avivefa , yo rudra imA vifvA bhuvanAni cAk\pe tasmairudrAya vai namo namaH , yo rudro'psu yo rudra oSadhISu yo rudro vanaspatiSu ,yena rudreNa jagadUrdhvaM dhAritaM pqthivI dvidhA tridhartA dhAritA nAgA ye'ntarikSetasmai rudrAya vai namo namaH , mUrdhAnamasya saMsIvyAtharvA hqdayaM ca yat ,mastiSkAdUrdhvaH prairayatpavamAno'dhi fIrSataH , tadvA atharvaNaH firo devakofaHsamubjitaH , tatprANo'bhirakSati firo'nnamatho manaH , na ca divo devajanenaguptA navAntarikSANi nava bhUma imAH , thasminnidaM sarvamotaprotaM yasmAdanyannaparaM kiMcanAsti , na tasmAtpUrvaM na paraM tadasti na bhUtaM nota bhavyaMyadAsIt , sahasrapAdekamUrdhA vyAptaM sa evedamAvarIvarti bhUtam , akSarAtsaM-jAyate kAlaH kAlAdvyApaka ucyate , vyApako hi bhagavAnrudro bhogAyamAnoyadA fete rudrastadA saMhAryate prajAH , ucchvasite tamo bhavati tamasa Apo-'psvazgulyA mathite mathitaM fifire fifiraM mathyamAnaM pheno bhavati phenA-daNDaM bhavatyaNDAdbrahmA bhavati brahmaNo vAyuH vAyorOkAra OkArAtsAvitrIsAvitryA gAyatrI gAyatryA lokA bhavanti , arcayanti tapaH satyaM madhukSaranti yaddhruvam , etaddhi paramaM tapa Apo jyotIraso'mqtaM brahma bhUrbhuvaHsvarO nama iti . 6 ॥ योऽग्नौ रुद्रो योऽप्स्वन्तर्य ओषधीर्वीरुध आविवेश । यइमा विश्वा भुवनानि चाक्लृपे तस्मै रुद्राय नमोऽस्त्वग्नये । यो रुद्रोऽग्नौ योरुद्र ओषधीर्वीरुध आविवेश । यो रुद्र इमा विश्वा भुवनानि चाक्लृपे तस्मैरुद्राय वै नमो नमः । यो रुद्रोऽप्सु यो रुद्र ओषधीषु यो रुद्रो वनस्पतिषु ।येन रुद्रेण जगदूर्ध्वं धारितं पृथिवी द्विधा त्रिधर्ता धारिता नागा येऽन्तरिक्षेतस्मै रुद्राय वै नमो नमः । मूर्धानमस्य संसीव्याथर्वा हृदयं च यत् ।मस्तिष्कादूर्ध्वः प्रैरयत्पवमानोऽधि शीर्षतः । तद्वा अथर्वणः शिरो देवकोशःसमुब्जितः । तत्प्राणोऽभिरक्षति शिरोऽन्नमथो मनः । न च दिवो देवजनेनगुप्ता नवान्तरिक्षाणि नव भूम इमाः । थस्मिन्निदं सर्वमोतप्रोतं यस्मादन्यन्नपरं किंचनास्ति । न तस्मात्पूर्वं न परं तदस्ति न भूतं नोत भव्यंयदासीत् । सहस्रपादेकमूर्धा व्याप्तं स एवेदमावरीवर्ति भूतम् । अक्षरात्सं-जायते कालः कालाद्व्यापक उच्यते । व्यापको हि भगवान्रुद्रो भोगायमानोयदा शेते रुद्रस्तदा संहार्यते प्रजाः । उच्छ्वसिते तमो भवति तमस आपो-ऽप्स्वङ्गुल्या मथिते मथितं शिशिरे शिशिरं मथ्यमानं फेनो भवति फेना-दण्डं भवत्यण्डाद्ब्रह्मा भवति ब्रह्मणो वायुः वायोरोंकार ॐकारात्सावित्रीसावित्र्या गायत्री गायत्र्या लोका भवन्ति । अर्चयन्ति तपः सत्यं मधुक्षरन्ति यद्ध्रुवम् । एतद्धि परमं तप आपो ज्योतीरसोऽमृतं ब्रह्म भूर्भुवःस्वरों नम इति ॥ ६ ॥ योऽग्नौ रुद्रो योऽप्स्वन्तर्य ओषधीर्वीरुध आविवेश । यैमा विश्वा भुवनानि चाकॢपे तस्मै रुद्राय नमोऽस्त्वग्नये । यो रुद्रोऽग्नौ योरुद्र ओषधीर्वीरुध आविवेश । यो रुद्र इमा विश्वा भुवनानि चाकॢपे तस्मैरुद्राय वै नमो नमः । यो रुद्रोऽप्सु यो रुद्र ओषधीषु यो रुद्रो वनस्पतिषु ।येन रुद्रेण जगदूर्ध्वं धारितं पृथिवी द्विधा त्रिधर्ता धारिता नागा येऽन्तरिक्षेतस्मै रुद्राय वै नमो नमः । मूर्धानमस्य संसीव्याथर्वा हृदयं च यत् ।मस्तिष्कादूर्ध्वः प्रैरयत्पवमानोऽधि शीर्षतः । तद्वा अथर्वणः शिरो देवकोशःसमुब्जितः । तत्प्राणोऽभिरक्षति शिरोऽन्नमथो मनः । न च दिवो देवजनेनगुप्ता नवान्तरिक्षाणि नव भूम इमाः । थस्मिन्निदं सर्वमोतप्रोतं यस्मादन्यन्नपरं किंचनास्ति । न तस्मात्पूर्वं न परं तदस्ति न भूतं नोत भव्यंयदासीत् । सहस्रपादेकमूर्धा व्याप्तं स एवेदमावरीवर्ति भूतम् । अक्षरात्सं-जायते कालः कालाद्व्यापक उच्यते । व्यापको हि भगवान्रुद्रो भोगायमानोयदा शेते रुद्रस्तदा संहार्यते प्रजाः । उच्छ्वसिते तमो भवति तमस आपो-ऽप्स्वङ्गुल्या मथिते मथितं शिशिरे शिशिरं मथ्यमानं फेनो भवति फेना-दण्डं भवत्यण्डाद्ब्रह्मा भवति ब्रह्मणो वायुः वायोरॐकार ॐकारात्सावित्रीसावित्र्या गायत्री गायत्र्या लोका भवन्ति । अर्चयन्ति तपः सत्यं मधुक्षरन्ति यद्ध्रुवम् । एतद्धि परमं तप आपो ज्योतीरसोऽमृतं ब्रह्म भूर्भुवःस्वरॐ नम इति ॥ ६ Ð y dmqvR²xro b[;÷,o/Ite aÅoi]y" Åoi]yo.vit anupnIt ¬pnIto .vit soɦpUto .vit s v;yupUto .vits sUyRpUto .vit s sompUto .vit s sTypUto .vit s svRpUto.vit s svwRdeRvwD;Üto .vit s svwRveRdwrnu?y;to .vit s sveRWu tIqeRWu;to .vit ten svwR" £tuÉ.ár·' .vit g;y}y;" Wi·sh§;É, j¢;in.v²Nt ith;spur;,;n;' ¨{;,;' xtsh§;É, j¢;in .v²Nt ) p[,v;-n;myut' j¢' .vit ) a; c=uW" pÉÛù pun;it ) a; s¢m;Tpu¨Wyug;Npu-n;tITy;h .gv;nqvR²xr" sÕÆPTvwv xÉc" s pUt" kmR . ya idamatharvafiro brAhmaNo'dhIte afrotriyaH frotriyobhavati anupanIta upanIto bhavati so'gnipUto bhavati sa vAyupUto bhavatisa sUryapUto bhavati sa somapUto bhavati sa satyapUto bhavati sa sarvapUtobhavati sa sarvairdevairjxAto bhavati sa sarvairvedairanudhyAto bhavati sa sarveSu tIrtheSusnAto bhavati tena sarvaiH kratubhiriSTaM bhavati gAyatryAH SaSTisahasrANi japtAnibhavanti itihAsapurANAnAM rudrANAM fatasahasrANi japtAni bhavanti , praNavA-nAmayutaM japtaM bhavati , A cakSuSaH pazktiM punAti , A saptamAtpuruSayugAnpu-nAtItyAha bhagavAnatharvafiraH sakqjjaptvaiva fuciH sa pUtaH karmaNyo bhavati ,dvitIyaM japtvA gaNAdhipatyamavApnoti , tqtIyaM japtvaivamevAnupravifatyoM satyamoMsatyam . 7 . ya idamatharvafiro brAhmaNo'dhIte afrotriyaH frotriyobhavati anupanIta upanIto bhavati so'gnipUto bhavati sa vAyupUto bhavatisa sUryapUto bhavati sa somapUto bhavati sa satyapUto bhavati sa sarvapUtobhavati sa sarvairdevairjxAto bhavati sa sarvairvedairanudhyAto bhavati sa sarveSu tIrtheSusnAto bhavati tena sarvaiH kratubhiriSTaM bhavati gAyatryAH SaSTisahasrANi japtAnibhavanti itihAsapurANAnAM rudrANAM fatasahasrANi japtAni bhavanti , praNavA-nAmayutaM japtaM bhavati , A cakSuSaH pazktiM punAti , A saptamAtpuruSayugAnpu-nAtItyAha bhagavAnatharvafiraH sakqjjaptvaiva fuciH sa pUtaH karmaNyo bhavati ,dvitIyaM japtvA gaNAdhipatyamavApnoti , tqtIyaM japtvaivamevAnupravifatyO satyamOsatyam . 7 ॥ य इदमथर्वशिरो ब्राह्मणोऽधीते अश्रोत्रियः श्रोत्रियोभवति अनुपनीत उपनीतो भवति सोऽग्निपूतो भवति स वायुपूतो भवतिस सूर्यपूतो भवति स सोमपूतो भवति स सत्यपूतो भवति स सर्वपूतोभवति स सर्वैर्देवैर्ज्ञातो भवति स सर्वैर्वेदैरनुध्यातो भवति स सर्वेषु तीर्थेषुस्नातो भवति तेन सर्वैः क्रतुभिरिष्टं भवति गायत्र्याः षष्टिसहस्राणि जप्तानिभवन्ति इतिहासपुराणानां रुद्राणां शतसहस्राणि जप्तानि भवन्ति । प्रणवा-नामयुतं जप्तं भवति । आ चक्षुषः पङ्क्तिं पुनाति । आ सप्तमात्पुरुषयुगान्पु-नातीत्याह भगवानथर्वशिरः सकृज्जप्त्वैव शुचिः स पूतः कर्मण्यो भवति ।द्वितीयं जप्त्वा गणाधिपत्यमवाप्नोति । तृतीयं जप्त्वैवमेवानुप्रविशत्यों सत्यमोंसत्यम् ॥ ७ ॥ य इदमथर्वशिरो ब्राह्मणोऽधीते अश्रोत्रियः श्रोत्रियोभवति अनुपनीत उपनीतो भवति सोऽग्निपूतो भवति स वायुपूतो भवतिस सूर्यपूतो भवति स सोमपूतो भवति स सत्यपूतो भवति स सर्वपूतोभवति स सर्वैर्देवैर्ज्ञातो भवति स सर्वैर्वेदैरनुध्यातो भवति स सर्वेषु तीर्थेषुस्नातो भवति तेन सर्वैः क्रतुभिरिष्टं भवति गायत्र्याः षष्टिसहस्राणि जप्तानिभवन्ति इतिहासपुराणानां रुद्राणां शतसहस्राणि जप्तानि भवन्ति । प्रणवा-नामयुतं जप्तं भवति । आ चक्षुषः पङ्क्तिं पुनाति । आ सप्तमात्पुरुषयुगान्पु-नातीत्याह भगवानथर्वशिरः सकृज्जप्त्वैव शुचिः स पूतः कर्मण्यो भवति ।द्वितीयं जप्त्वा गणाधिपत्यमवाप्नोति । तृतीयं जप्त्वैवमेवानुप्रविशत्यॐ सत्यमॐसत्यम् ॥ ७ Ð Ñ s h n;vvâTvit x;²Nt" ÐTyqvRvedeqvR²xr¬pinWTsm;¢; Ð----------------------175- . O sa ha nAvavatviti fAntiH .ityatharvavede'tharvafira\upaniSatsamAptA .----------------------175- . O sa ha nAvavatviti fAntiH .ityatharvavede'tharvafiraupaniSatsamAptA .----------------------175- ॥ ॐ स ह नाववत्विति शान्तिः ॥इत्यथर्ववेदेऽथर्वशिरउपनिषत्समाप्ता ॥----------------------१७५- ॥ ॐ स ह नाववत्विति शान्तिः ॥इत्यथर्ववेदेऽथर्वशिरौपनिषत्समाप्ता ॥----------------------१७५- Ðao'k;r;qRty; .;t' tuyo|k;r;g[.;surm( )tuyRtuy| i]p;{;m' Svm;]' klyeNvhm( ÐÑ .{' k,eRÉ.árit x;²Nt" ÐÑ ipPpl;doi©r;" snTkÚm;r;qv;Ü,' .gvNt' pp[Cz .gv²Nkm;d*p[yuÿ_' ?y;n' ?y;ÉytVy' ikù tõä;n' ko v; ?y;t; kÉõäey it )aqw>yoqv;Ü p[Tyuv;c ) aoÉmTyetd=rm;d* p[yuÿ_' ?y;n' ?y;ÉytVymo-ÉmTyetd=rSy p;d;Tv;ro dev;Tv;ro ved;tuãp;detd=r' pr' b[÷ )pUv;ÜSy m;]; pOÉqVyk;r" s AâG.A³Gvedo b[÷; vsvo g;y]I g;hRpTy" )iÃtIy;Ntár=' s ¬k;r" s yjuÉ.RyRjuveRdo ¨{o ¨{;âS]·Bd²=,;ɦ" )tOtIy; ´*" s mk;r" s s;mÉ." s;mvedo Évã,ur;idTy; jgTy;hvnIy" )y;vs;neSy ctuQyR/Rm;]; s; lu¢mk;r" soqvR,wmRN]wrqvRved" s'vtR-koɦmR¨t EkAWI ¨Écr; .;SvtI Sv.; ) p[qm; rÿ_; b[;÷I b[÷devTy;iÃtIy; x.; xKl; r*{I ¨{devTy; tOtIy; Õã,; Évã,umtI Évã,udevTy;ctuqIR Év´uNmtI svRv,;Ü pu¨WdwvTy; ) s EW ço'k;rtuãp;dtu"²xr;-tuQyR/Rm;]; SqUlîSvdI`RPlut it Ð Ñ Ñ Ñ it i]¨ÿ_tuqR"x;Nt;Tm; Plutp[yoge n smÉmTy;TmJyoit" sÕd;vtRVy Ñ s EWsv;ÜNp[;,;NsÕdu°;ártm;]" s EW çU?vRmuT£;mytITyo'k;r" Ð 1 .oMkArArthatayA bhAtaM turyoMkArAgrabhAsuram ,turyaturyaM tripAdrAmaM svamAtraM kalaye'nvaham .O bhadraM karNebhiriti fAntiH .O pippalAdo'zgirAH sanatkumArafcAtharvANaM bhagavantaM papraccha bhagavankimAdauprayuktaM dhyAnaM dhyAyitavyaM kiM taddhyAnaM ko vA dhyAtA kafciddhyeya iti ,athaibhyo'tharvA pratyuvAca , omityetadakSaramAdau prayuktaM dhyAnaM dhyAyitavyamo-mityetadakSarasya pAdAfcatvAro devAfcatvAro vedAfcatuSpAdetadakSaraM paraM brahma ,pUrvA'sya mAtrA pqthivyakAraH sa qgbhirqgvedo brahmA vasavo gAyatrI gArhapatyaH ,dvitIyAntarikSaM sa ukAraH sa yajurbhiryajurvedo rudro rudrAstriSTubdakSiNAgniH ,tqtIyA dyauH sa makAraH sa sAmabhiH sAmavedo viSNurAdityA jagatyAhavanIyaH ,yAvasAne'sya caturthyardhamAtrA sA luptamakAraH sotharvaNairmantrairatharvavedaH saMvarta-ko'gnirmaruta ekaqSI rucirA bhAsvatI svabhA , prathamA raktA brAhmI brahmadevatyAdvitIyA fubhA fuklA raudrI rudradevatyA tqtIyA kqSNA viSNumatI viSNudevatyAcaturthI vidyunmatI sarvavarNA puruSadaivatyA , sa eSa hyoMkArafcatuSpAdafcatuHfirA-fcaturthyardhamAtrA sthUlahrasvadIrghapluta iti . O O O iti triruktafcaturthaHfAntAtmA plutaprayoge na samamityAtmajyotiH sakqdAvartavya O sa eSasarvAnprANAnsakqduccAritamAtraH sa eSa hyUrdhvamutkrAmayatItyoMkAraH . 1 .OkArArthatayA bhAtaM turyOkArAgrabhAsuram ,turyaturyaM tripAdrAmaM svamAtraM kalaye'nvaham .O bhadraM karNebhiriti fAntiH .O pippalAdo'zgirAH sanatkumArafcAtharvANaM bhagavantaM papraccha bhagavankimAdauprayuktaM dhyAnaM dhyAyitavyaM kiM taddhyAnaM ko vA dhyAtA kafciddhyeya iti ,athaibhyo'tharvA pratyuvAca , omityetadakSaramAdau prayuktaM dhyAnaM dhyAyitavyamo-mityetadakSarasya pAdAfcatvAro devAfcatvAro vedAfcatuSpAdetadakSaraM paraM brahma ,pUrvA'sya mAtrA pqthivyakAraH sa qgbhirqgvedo brahmA vasavo gAyatrI gArhapatyaH ,dvitIyAntarikSaM sa ukAraH sa yajurbhiryajurvedo rudro rudrAstriSTubdakSiNAgniH ,tqtIyA dyauH sa makAraH sa sAmabhiH sAmavedo viSNurAdityA jagatyAhavanIyaH ,yAvasAne'sya caturthyardhamAtrA sA luptamakAraH sotharvaNairmantrairatharvavedaH saMvarta-ko'gnirmaruta ekaqSI rucirA bhAsvatI svabhA , prathamA raktA brAhmI brahmadevatyAdvitIyA fubhA fuklA raudrI rudradevatyA tqtIyA kqSNA viSNumatI viSNudevatyAcaturthI vidyunmatI sarvavarNA puruSadaivatyA , sa eSa hyOkArafcatuSpAdafcatuHfirA-fcaturthyardhamAtrA sthUlahrasvadIrghapluta iti . O O O iti triruktafcaturthaHfAntAtmA plutaprayoge na samamityAtmajyotiH sakqdAvartavya O sa eSasarvAnprANAnsakqduccAritamAtraH sa eSa hyUrdhvamutkrAmayatItyOkAraH . 1 ॥ओंकारार्थतया भातं तुर्योंकाराग्रभासुरम् ।तुर्यतुर्यं त्रिपाद्रामं स्वमात्रं कलयेऽन्वहम् ॥ॐ भद्रं कर्णेभिरिति शान्तिः ॥ॐ पिप्पलादोऽङ्गिराः सनत्कुमारश्चाथर्वाणं भगवन्तं पप्रच्छ भगवन्किमादौप्रयुक्तं ध्यानं ध्यायितव्यं किं तद्ध्यानं को वा ध्याता कश्चिद्ध्येय इति ।अथैभ्योऽथर्वा प्रत्युवाच । ओमित्येतदक्षरमादौ प्रयुक्तं ध्यानं ध्यायितव्यमो-मित्येतदक्षरस्य पादाश्चत्वारो देवाश्चत्वारो वेदाश्चतुष्पादेतदक्षरं परं ब्रह्म ।पूर्वाऽस्य मात्रा पृथिव्यकारः स ऋग्भिरृग्वेदो ब्रह्मा वसवो गायत्री गार्हपत्यः ।द्वितीयान्तरिक्षं स उकारः स यजुर्भिर्यजुर्वेदो रुद्रो रुद्रास्त्रिष्टुब्दक्षिणाग्निः ।तृतीया द्यौः स मकारः स सामभिः सामवेदो विष्णुरादित्या जगत्याहवनीयः ।यावसानेऽस्य चतुर्थ्यर्धमात्रा सा लुप्तमकारः सोथर्वणैर्मन्त्रैरथर्ववेदः संवर्त-कोऽग्निर्मरुत एकऋषी रुचिरा भास्वती स्वभा । प्रथमा रक्ता ब्राह्मी ब्रह्मदेवत्याद्वितीया शुभा शुक्ला रौद्री रुद्रदेवत्या तृतीया कृष्णा विष्णुमती विष्णुदेवत्याचतुर्थी विद्युन्मती सर्ववर्णा पुरुषदैवत्या । स एष ह्योंकारश्चतुष्पादश्चतुःशिरा-श्चतुर्थ्यर्धमात्रा स्थूलह्रस्वदीर्घप्लुत इति ॥ ॐ ॐ ॐ इति त्रिरुक्तश्चतुर्थःशान्तात्मा प्लुतप्रयोगे न सममित्यात्मज्योतिः सकृदावर्तव्य ॐ स एषसर्वान्प्राणान्सकृदुच्चारितमात्रः स एष ह्यूर्ध्वमुत्क्रामयतीत्योंकारः ॥ १ ॥ॐकारार्थतया भातं तुर्यॐकाराग्रभासुरम् ।तुर्यतुर्यं त्रिपाद्रामं स्वमात्रं कलयेऽन्वहम् ॥ॐ भद्रं कर्णेभिरिति शान्तिः ॥ॐ पिप्पलादोऽङ्गिराः सनत्कुमारश्चाथर्वाणं भगवन्तं पप्रच्छ भगवन्किमादौप्रयुक्तं ध्यानं ध्यायितव्यं किं तद्ध्यानं को वा ध्याता कश्चिद्ध्येय इति ।अथैभ्योऽथर्वा प्रत्युवाच । ओमित्येतदक्षरमादौ प्रयुक्तं ध्यानं ध्यायितव्यमो-मित्येतदक्षरस्य पादाश्चत्वारो देवाश्चत्वारो वेदाश्चतुष्पादेतदक्षरं परं ब्रह्म ।पूर्वाऽस्य मात्रा पृथिव्यकारः स ऋग्भिरृग्वेदो ब्रह्मा वसवो गायत्री गार्हपत्यः ।द्वितीयान्तरिक्षं स उकारः स यजुर्भिर्यजुर्वेदो रुद्रो रुद्रास्त्रिष्टुब्दक्षिणाग्निः ।तृतीया द्यौः स मकारः स सामभिः सामवेदो विष्णुरादित्या जगत्याहवनीयः ।यावसानेऽस्य चतुर्थ्यर्धमात्रा सा लुप्तमकारः सोथर्वणैर्मन्त्रैरथर्ववेदः संवर्त-कोऽग्निर्मरुत एकऋषी रुचिरा भास्वती स्वभा । प्रथमा रक्ता ब्राह्मी ब्रह्मदेवत्याद्वितीया शुभा शुक्ला रौद्री रुद्रदेवत्या तृतीया कृष्णा विष्णुमती विष्णुदेवत्याचतुर्थी विद्युन्मती सर्ववर्णा पुरुषदैवत्या । स एष ह्यॐकारश्चतुष्पादश्चतुःशिरा-श्चतुर्थ्यर्धमात्रा स्थूलह्रस्वदीर्घप्लुत इति ॥ ॐ ॐ ॐ इति त्रिरुक्तश्चतुर्थःशान्तात्मा प्लुतप्रयोगे न सममित्यात्मज्योतिः सकृदावर्तव्य ॐ स एषसर्वान्प्राणान्सकृदुच्चारितमात्रः स एष ह्यूर्ध्वमुत्क्रामयतीत्यॐकारः ॥ १ Ðp[,v" sv;ÜNp[;,;Np[,;myit n;myit cwtSm;Tp[,vtu/;Üv¾Sqtit veddevyoin/eRy;eit s'/t;Ü sveR>yo du"%.ye>y" s't;ryitt;r,;ÿ;in sv;Ü,Iit Évã,u" sv;Üïyit b[÷;bOhTsvRk;r,;in s'p[it-Ï;Py ?y;n;iÃã,umRnÉs n;d;Nte prm;Tmin Sq;Py ?yeymIx;n' p[?y;y-NtIx; v; svRÉmd' p[yuÿ_m( ) b[÷Évã,u¨{eN{;" s'p[sUyNte sv;ÜÉ, ce²N{y;É,sh.Ut;in kr,' svRmwy| s'p¥' ²xvm;k;x' m?ye/[uvSqm( ) b[÷; Évã,u¨{ ér" ²xv Ev c ) p/; pdevTy" p[,v" párp#äte ) t];-É/kù =,mekm;Sq;y £tuxtSy;ip flmv;Òoit ÕTmo'k;rgt' c svR-D;nen yog?y;n;n; ²xv Eko ?yey" ²xv'kr" svRmNyTpárTyJywt;-m/ITy iÃjo g.Rv;s;NmuCyte g.Rv;s;NmuCyt it Ð 2 .praNavaH sarvAnprANAnpraNAmayati nAmayati caitasmAtpraNavafcaturdhA'vasthita\iti vedadevayonirdheyAfceti saMdhartA sarvebhyo duHkhabhayebhyaH saMtArayatitAraNAttAni sarvANIti viSNuH sarvAxjayati brahmA'bqhatsarvakAraNAni saMprati-SThApya dhyAnAdviSNurmanasi nAdAnte paramAtmani sthApya dhyeyamIfAnaM pradhyAya-ntIfA vA sarvamidaM prayuktam , brahmaviSNurudrendrAH saMprasUyante sarvANi cendriyANisahabhUtAni karaNaM sarvamaifvaryaM saMpannaM fivamAkAfaM madhyedhruvastham , brahmA viSNufcarudrafca IfvaraH fiva eva ca , paxcadhA paxcadevatyaH praNavaH paripaThyate , tatrA-dhikaM kSaNamekamAsthAya kratufatasyApi phalamavApnoti kqtsnamoMkAragataM ca sarva-jxAnena yogadhyAnAnA fiva eko dhyeyaH fivaMkaraH sarvamanyatparityajyaitA-madhItya dvijo garbhavAsAnmucyate garbhavAsAnmucyata iti . 2 .praNavaH sarvAnprANAnpraNAmayati nAmayati caitasmAtpraNavafcaturdhA'vasthitaiti vedadevayonirdheyAfceti saMdhartA sarvebhyo duHkhabhayebhyaH saMtArayatitAraNAttAni sarvANIti viSNuH sarvAxjayati brahmA'bqhatsarvakAraNAni saMprati-SThApya dhyAnAdviSNurmanasi nAdAnte paramAtmani sthApya dhyeyamIfAnaM pradhyAya-ntIfA vA sarvamidaM prayuktam , brahmaviSNurudrendrAH saMprasUyante sarvANi cendriyANisahabhUtAni karaNaM sarvamaifvaryaM saMpannaM fivamAkAfaM madhyedhruvastham , brahmA viSNufcarudrafca IfvaraH fiva eva ca , paxcadhA paxcadevatyaH praNavaH paripaThyate , tatrA-dhikaM kSaNamekamAsthAya kratufatasyApi phalamavApnoti kqtsnamOkAragataM ca sarva-jxAnena yogadhyAnAnA fiva eko dhyeyaH fivaMkaraH sarvamanyatparityajyaitA-madhItya dvijo garbhavAsAnmucyate garbhavAsAnmucyata iti . 2 ॥प्रणवः सर्वान्प्राणान्प्रणामयति नामयति चैतस्मात्प्रणवश्चतुर्धाऽवस्थितइति वेददेवयोनिर्धेयाश्चेति संधर्ता सर्वेभ्यो दुःखभयेभ्यः संतारयतितारणात्तानि सर्वाणीति विष्णुः सर्वाञ्जयति ब्रह्माऽबृहत्सर्वकारणानि संप्रति-ष्ठाप्य ध्यानाद्विष्णुर्मनसि नादान्ते परमात्मनि स्थाप्य ध्येयमीशानं प्रध्याय-न्तीशा वा सर्वमिदं प्रयुक्तम् । ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्राः संप्रसूयन्ते सर्वाणि चेन्द्रियाणिसहभूतानि करणं सर्वमैश्वर्यं संपन्नं शिवमाकाशं मध्येध्रुवस्थम् । ब्रह्मा विष्णुश्चरुद्रश्च ईश्वरः शिव एव च । पञ्चधा पञ्चदेवत्यः प्रणवः परिपठ्यते । तत्रा-धिकं क्षणमेकमास्थाय क्रतुशतस्यापि फलमवाप्नोति कृत्स्नमोंकारगतं च सर्व-ज्ञानेन योगध्यानाना शिव एको ध्येयः शिवंकरः सर्वमन्यत्परित्यज्यैता-मधीत्य द्विजो गर्भवासान्मुच्यते गर्भवासान्मुच्यत इति ॥ २ ॥प्रणवः सर्वान्प्राणान्प्रणामयति नामयति चैतस्मात्प्रणवश्चतुर्धाऽवस्थितैति वेददेवयोनिर्धेयाश्चेति संधर्ता सर्वेभ्यो दुःखभयेभ्यः संतारयतितारणात्तानि सर्वाणीति विष्णुः सर्वाञ्जयति ब्रह्माऽबृहत्सर्वकारणानि संप्रति-ष्ठाप्य ध्यानाद्विष्णुर्मनसि नादान्ते परमात्मनि स्थाप्य ध्येयमीशानं प्रध्याय-न्तीशा वा सर्वमिदं प्रयुक्तम् । ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्राः संप्रसूयन्ते सर्वाणि चेन्द्रियाणिसहभूतानि करणं सर्वमैश्वर्यं संपन्नं शिवमाकाशं मध्येध्रुवस्थम् । ब्रह्मा विष्णुश्चरुद्रश्च ईश्वरः शिव एव च । पञ्चधा पञ्चदेवत्यः प्रणवः परिपठ्यते । तत्रा-धिकं क्षणमेकमास्थाय क्रतुशतस्यापि फलमवाप्नोति कृत्स्नमॐकारगतं च सर्व-ज्ञानेन योगध्यानाना शिव एको ध्येयः शिवंकरः सर्वमन्यत्परित्यज्यैता-मधीत्य द्विजो गर्भवासान्मुच्यते गर्भवासान्मुच्यत इति ॥ २ Ðaq y EW ¬c(zªv;s;Év·M.neno?vRmuT£;Nto Vyym;noVyym;nStm"p[,udTyeW a;TmeTy;h .gv;Nmwi]" ) Tyev' ç;h ) aq y EWs'p[s;doSm;CzrIr;TsmuTq;y pr' Jyoit¨ps'p´ Sven åpe,;É.inãp´tTyeW a;Tmeit hov;cwtdmOtm.ymet[÷eit Ð 2 .atha ya eSa ucchvAsAviSTambhanenordhvamutkrAnto vyayamAno'vyayamAnastamaHpraNudatyeSa AtmetyAha bhagavAnmaitriH , ityevaM hyAha , atha ya eSasaMprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasaMpadya svena rUpeNAbhiniSpadyata\ityeSa Atmeti hovAcaitadamqtamabhayametadbrahmeti . 2 .atha ya eSa ucchvAsAviSTambhanenordhvamutkrAnto vyayamAno'vyayamAnastamaHpraNudatyeSa AtmetyAha bhagavAnmaitriH , ityevaM hyAha , atha ya eSasaMprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasaMpadya svena rUpeNAbhiniSpadyataityeSa Atmeti hovAcaitadamqtamabhayametadbrahmeti . 2 ॥अथ य एष उच्छ्वासाविष्टम्भनेनोर्ध्वमुत्क्रान्तो व्ययमानोऽव्ययमानस्तमःप्रणुदत्येष आत्मेत्याह भगवान्मैत्रिः । इत्येवं ह्याह । अथ य एषसंप्रसादोऽस्माच्छरीरात्समुत्थाय परं ज्योतिरुपसंपद्य स्वेन रूपेणाभिनिष्पद्यतइत्येष आत्मेति होवाचैतदमृतमभयमेतद्ब्रह्मेति ॥ २ ॥अथ य एष उच्छ्वासाविष्टम्भनेनोर्ध्वमुत्क्रान्तो व्ययमानोऽव्ययमानस्तमःप्रणुदत्येष आत्मेत्याह भगवान्मैत्रिः । इत्येवं ह्याह । अथ य एषसंप्रसादोऽस्माच्छरीरात्समुत्थाय परं ज्योतिरुपसंपद्य स्वेन रूपेणाभिनिष्पद्यतैत्येष आत्मेति होवाचैतदमृतमभयमेतद्ब्रह्मेति ॥ २ Ð s v; EW sU+mo-g[;çoëXy" pu¨Ws'Dobu²õpUvRÉmhwv;vtRte'xeneit su¢Syev;bu²õpUv|Évbo/ EvÉmit ) aq yo h %lu v;vwtSy so'xoy' yet;m;]"p[itpu¨W" =e]D" s'kLp;?yvs;y;É.m;n²l©" p[j;pitÉvR;:yetne-ned' xrIr' cetnvTp[itÏ;ipt' p[codÉyt; vwWoPySyeit ) te hocu.Rgv-Ny´neneëxen;inϼnwtiÃ/Émd' cetnvTp[itÏ;ipt' p[codÉyt; vwWoSykqÉmit t;Nhov;ceit Ð 5 . sa vA eSa sUkSmo'-grAhyo'dqfyaH puruSasaMjxo'buddhipUrvamihaivAvartateM'feneti suptasyevAbuddhipUrvaMvibodha evamiti , atha yo ha khalu vAvaitasya soM'fo'yaM yafcetAmAtraHpratipuruSaH kSetrajxaH saMkalpAdhyavasAyAbhimAnalizgaH prajApatirvifvAkhyafcetane-nedaM farIraM cetanavatpratiSThApitaM pracodayitA vaiSo'pyasyeti , te hocurbhagava-nyadyanenedqfenAniSThenaitadvidhamidaM cetanavatpratiSThApitaM pracodayitA vaiSo'syakathamiti tAnhovAceti . 5 . sa vA eSa sUkSmo'-grAhyo'dqfyaH puruSasaMjxo'buddhipUrvamihaivAvartateM'feneti suptasyevAbuddhipUrvaMvibodha evamiti , atha yo ha khalu vAvaitasya sO'fo'yaM yafcetAmAtraHpratipuruSaH kSetrajxaH saMkalpAdhyavasAyAbhimAnalizgaH prajApatirvifvAkhyafcetane-nedaM farIraM cetanavatpratiSThApitaM pracodayitA vaiSo'pyasyeti , te hocurbhagava-nyadyanenedqfenAniSThenaitadvidhamidaM cetanavatpratiSThApitaM pracodayitA vaiSo'syakathamiti tAnhovAceti . 5 ॥ स वा एष सूक्ष्मोऽ-ग्राह्योऽदृश्यः पुरुषसंज्ञोऽबुद्धिपूर्वमिहैवावर्ततेंऽशेनेति सुप्तस्येवाबुद्धिपूर्वंविबोध एवमिति । अथ यो ह खलु वावैतस्य सोंऽशोऽयं यश्चेतामात्रःप्रतिपुरुषः क्षेत्रज्ञः संकल्पाध्यवसायाभिमानलिङ्गः प्रजापतिर्विश्वाख्यश्चेतने-नेदं शरीरं चेतनवत्प्रतिष्ठापितं प्रचोदयिता वैषोऽप्यस्येति । ते होचुर्भगव-न्यद्यनेनेदृशेनानिष्ठेनैतद्विधमिदं चेतनवत्प्रतिष्ठापितं प्रचोदयिता वैषोऽस्यकथमिति तान्होवाचेति ॥ ५ ॥ स वा एष सूक्ष्मोऽ-ग्राह्योऽदृश्यः पुरुषसंज्ञोऽबुद्धिपूर्वमिहैवावर्ततेंऽशेनेति सुप्तस्येवाबुद्धिपूर्वंविबोध एवमिति । अथ यो ह खलु वावैतस्य सॐऽशोऽयं यश्चेतामात्रःप्रतिपुरुषः क्षेत्रज्ञः संकल्पाध्यवसायाभिमानलिङ्गः प्रजापतिर्विश्वाख्यश्चेतने-नेदं शरीरं चेतनवत्प्रतिष्ठापितं प्रचोदयिता वैषोऽप्यस्येति । ते होचुर्भगव-न्यद्यनेनेदृशेनानिष्ठेनैतद्विधमिदं चेतनवत्प्रतिष्ठापितं प्रचोदयिता वैषोऽस्यकथमिति तान्होवाचेति ॥ ५ Ð p[j;pitv;Ü Ekog[eitÏTs n;rmtwk"soTm;nmÉ.?y;Tv; b×I" p[j; asOjt t; aXmev;p[buõ; ap[;,;"Sq;,uárv itÏm;n; apXyt( s n;rmt somNytwt;s;' p[itbo/n;y;->yNtr' ÉvÉvx;Ém ) s v;yuárv;Tm;n' ÕTv;>yNtr' p[;Évxt( )s Eko n;xkTs Np°/;Tm;n' Év.JyoCyte y" p[;,op;n" sm;n¬d;no Vy;n it ) aq;y' y è?vRmuT£;mTyeW /;v s p[;,oq yoy-mv;ª s'£;mTyeW v;v sop;noq yen vwt;nugOhIteTyeW v;v s----------------------178- . prajApatirvA eko'gre'tiSThatsa nAramataikaHsotmAnamabhidhyAtvA bahvIH prajA asqjata tA afmevAprabuddhA aprANAHsthANuriva tiSThamAnA apafyat sa nAramata so'manyataitAsAM pratibodhanAyA-bhyantaraM vivifAmi , sa vAyurivAtmAnaM kqtvA'bhyantaraM prAvifat ,sa eko nAfakatsa npaccadhAtmAnaM vibhajyocyate yaH prANo'pAnaH samAna\udAno vyAna iti , athAyaM ya UrdhvamutkrAmatyeSa dhAva sa prANo'tha yo'ya-mavAz saMkrAmatyeSa vAva so'pAno'tha yena vaitA'nugqhItetyeSa vAva sa----------------------178- . prajApatirvA eko'gre'tiSThatsa nAramataikaHsotmAnamabhidhyAtvA bahvIH prajA asqjata tA afmevAprabuddhA aprANAHsthANuriva tiSThamAnA apafyat sa nAramata so'manyataitAsAM pratibodhanAyA-bhyantaraM vivifAmi , sa vAyurivAtmAnaM kqtvA'bhyantaraM prAvifat ,sa eko nAfakatsa npaccadhAtmAnaM vibhajyocyate yaH prANo'pAnaH samAnaudAno vyAna iti , athAyaM ya UrdhvamutkrAmatyeSa dhAva sa prANo'tha yo'ya-mavAz saMkrAmatyeSa vAva so'pAno'tha yena vaitA'nugqhItetyeSa vAva sa----------------------178- ॥ प्रजापतिर्वा एकोऽग्रेऽतिष्ठत्स नारमतैकःसोत्मानमभिध्यात्वा बह्वीः प्रजा असृजत ता अश्मेवाप्रबुद्धा अप्राणाःस्थाणुरिव तिष्ठमाना अपश्यत् स नारमत सोऽमन्यतैतासां प्रतिबोधनाया-भ्यन्तरं विविशामि । स वायुरिवात्मानं कृत्वाऽभ्यन्तरं प्राविशत् ।स एको नाशकत्स न्पच्चधात्मानं विभज्योच्यते यः प्राणोऽपानः समानउदानो व्यान इति । अथायं य ऊर्ध्वमुत्क्रामत्येष धाव स प्राणोऽथ योऽय-मवाङ् संक्रामत्येष वाव सोऽपानोऽथ येन वैताऽनुगृहीतेत्येष वाव स----------------------१७८- ॥ प्रजापतिर्वा एकोऽग्रेऽतिष्ठत्स नारमतैकःसोत्मानमभिध्यात्वा बह्वीः प्रजा असृजत ता अश्मेवाप्रबुद्धा अप्राणाःस्थाणुरिव तिष्ठमाना अपश्यत् स नारमत सोऽमन्यतैतासां प्रतिबोधनाया-भ्यन्तरं विविशामि । स वायुरिवात्मानं कृत्वाऽभ्यन्तरं प्राविशत् ।स एको नाशकत्स न्पच्चधात्मानं विभज्योच्यते यः प्राणोऽपानः समानौदानो व्यान इति । अथायं य ऊर्ध्वमुत्क्रामत्येष धाव स प्राणोऽथ योऽय-मवाङ् संक्रामत्येष वाव सोऽपानोऽथ येन वैताऽनुगृहीतेत्येष वाव स----------------------१७८- -Vy;noq yoy' SqÉvÏo /;tur¥Sy;p;ne p[;pyTyÉ,Ïo v;©¹©¹sm;nyTyeW v;v s sm;ns'D; ¬ÿr' Vy;nSy åp' cwteW;mNtr;p[sUitrevod;nSy;q yoy' pIt;²xtmuiírit inÉgrtIit vwW v;v s¬d;n" ) aqop;'xrNty;ÜmmÉ..vTyNty;Üm ¬p;x' cwtyorNtr;devwã -vyAno'tha yo'yaM sthaviSTho dhAturannasyApAne prApayatyaNiSTho vA'zge'zgesamAnayatyeSa vAva sa samAnasaMjxA uttaraM vyAnasya rUpaM caiteSAmantarAprasUtirevodAnasyAtha yo'yaM pItAfitamudgirati nigiratIti vaiSa vAva sa\udAnaH , athopAMfurantaryAmamabhibhavatyantaryAma upAfuM caitayorantarAdevaiSNyaM prAsuvadyadauSNyaM sa puruSo'tha yaH puruSaH so'gnirvaifvAnaraH ,anyatrApyuktamayamagnirvaifvAnaro yo'yamantaHpuruSe yenedamannaM pacyate yadidamadyatetasyaiSa ghoSo bhavati yametatkarNAvapidhAya fqNoti sa yadotkramiSyanbhavatinainaM ghoSaM fqNoti sa vA eSa paxcadhA''tmAnaM vibhajya nihito guhAyAm ,manomayaH prANafarIro bhArUpaH satyasaMkalpa AkAfAtmeti , sa vAeSo'smaddhqdantarAdakqtArtho'manyatArthAnafnAnIti , ataH khAnImAni bhittvo-ditaH paxcabhI rafmibhirviSayAnattIti buddhIndriyANi yAnImAnyetAnyasyarafmayaH karmendriyANyasya hayA rathaH farIraM mano niyantA prakqtimayo'syapratodo'nena khalvIritaH paribhramatIdaM farIraM cakramiva mqtpacenedaM farIraMcetanavatpratiSThApitaM pracodayitA vaiSo'pyasyeti . 6 -vyAno'tha yo'yaM sthaviSTho dhAturannasyApAne prApayatyaNiSTho vA'zge'zgesamAnayatyeSa vAva sa samAnasaMjxA uttaraM vyAnasya rUpaM caiteSAmantarAprasUtirevodAnasyAtha yo'yaM pItAfitamudgirati nigiratIti vaiSa vAva saudAnaH , athopAMfurantaryAmamabhibhavatyantaryAma upAfuM caitayorantarAdevaiSNyaM prAsuvadyadauSNyaM sa puruSo'tha yaH puruSaH so'gnirvaifvAnaraH ,anyatrApyuktamayamagnirvaifvAnaro yo'yamantaHpuruSe yenedamannaM pacyate yadidamadyatetasyaiSa ghoSo bhavati yametatkarNAvapidhAya fqNoti sa yadotkramiSyanbhavatinainaM ghoSaM fqNoti sa vA eSa paxcadhA''tmAnaM vibhajya nihito guhAyAm ,manomayaH prANafarIro bhArUpaH satyasaMkalpa AkAfAtmeti , sa vAeSo'smaddhqdantarAdakqtArtho'manyatArthAnafnAnIti , ataH khAnImAni bhittvo-ditaH paxcabhI rafmibhirviSayAnattIti buddhIndriyANi yAnImAnyetAnyasyarafmayaH karmendriyANyasya hayA rathaH farIraM mano niyantA prakqtimayo'syapratodo'nena khalvIritaH paribhramatIdaM farIraM cakramiva mqtpacenedaM farIraMcetanavatpratiSThApitaM pracodayitA vaiSo'pyasyeti . 6 -व्यानोऽथ योऽयं स्थविष्ठो धातुरन्नस्यापाने प्रापयत्यणिष्ठो वाऽङ्गेऽङ्गेसमानयत्येष वाव स समानसंज्ञा उत्तरं व्यानस्य रूपं चैतेषामन्तराप्रसूतिरेवोदानस्याथ योऽयं पीताशितमुद्गिरति निगिरतीति वैष वाव सउदानः । अथोपांशुरन्तर्याममभिभवत्यन्तर्याम उपाशुं चैतयोरन्तरादेवैष्ण्यं प्रासुवद्यदौष्ण्यं स पुरुषोऽथ यः पुरुषः सोऽग्निर्वैश्वानरः ।अन्यत्राप्युक्तमयमग्निर्वैश्वानरो योऽयमन्तःपुरुषे येनेदमन्नं पच्यते यदिदमद्यतेतस्यैष घोषो भवति यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोति स यदोत्क्रमिष्यन्भवतिनैनं घोषं शृणोति स वा एष पञ्चधाऽऽत्मानं विभज्य निहितो गुहायाम् ।मनोमयः प्राणशरीरो भारूपः सत्यसंकल्प आकाशात्मेति । स वाएषोऽस्मद्धृदन्तरादकृतार्थोऽमन्यतार्थानश्नानीति । अतः खानीमानि भित्त्वो-दितः पञ्चभी रश्मिभिर्विषयानत्तीति बुद्धीन्द्रियाणि यानीमान्येतान्यस्यरश्मयः कर्मेन्द्रियाण्यस्य हया रथः शरीरं मनो नियन्ता प्रकृतिमयोऽस्यप्रतोदोऽनेन खल्वीरितः परिभ्रमतीदं शरीरं चक्रमिव मृत्पचेनेदं शरीरंचेतनवत्प्रतिष्ठापितं प्रचोदयिता वैषोऽप्यस्येति ॥ ६ -व्यानोऽथ योऽयं स्थविष्ठो धातुरन्नस्यापाने प्रापयत्यणिष्ठो वाऽङ्गेऽङ्गेसमानयत्येष वाव स समानसंज्ञा उत्तरं व्यानस्य रूपं चैतेषामन्तराप्रसूतिरेवोदानस्याथ योऽयं पीताशितमुद्गिरति निगिरतीति वैष वाव सौदानः । अथोपांशुरन्तर्याममभिभवत्यन्तर्याम उपाशुं चैतयोरन्तरादेवैष्ण्यं प्रासुवद्यदौष्ण्यं स पुरुषोऽथ यः पुरुषः सोऽग्निर्वैश्वानरः ।अन्यत्राप्युक्तमयमग्निर्वैश्वानरो योऽयमन्तःपुरुषे येनेदमन्नं पच्यते यदिदमद्यतेतस्यैष घोषो भवति यमेतत्कर्णावपिधाय शृणोति स यदोत्क्रमिष्यन्भवतिनैनं घोषं शृणोति स वा एष पञ्चधाऽऽत्मानं विभज्य निहितो गुहायाम् ।मनोमयः प्राणशरीरो भारूपः सत्यसंकल्प आकाशात्मेति । स वाएषोऽस्मद्धृदन्तरादकृतार्थोऽमन्यतार्थानश्नानीति । अतः खानीमानि भित्त्वो-दितः पञ्चभी रश्मिभिर्विषयानत्तीति बुद्धीन्द्रियाणि यानीमान्येतान्यस्यरश्मयः कर्मेन्द्रियाण्यस्य हया रथः शरीरं मनो नियन्ता प्रकृतिमयोऽस्यप्रतोदोऽनेन खल्वीरितः परिभ्रमतीदं शरीरं चक्रमिव मृत्पचेनेदं शरीरंचेतनवत्प्रतिष्ठापितं प्रचोदयिता वैषोऽप्यस्येति ॥ ६ Ð b[÷,o v;vwt;aGrä;Stnv" prSy;mOtSy;xrIrSy tSywv lok p[itmodtIh yo ySy;nuWÿ_Tyev' ç;h ) b[÷ %¾Lvd' v;v svRm( ) y; v;Sy; aGrä;StnvSt; aÉ.-?y;yedcRyeÉ¥öy;°;tSt;É." shwvopyuRpár lokWu crTyq ÕT=yEkTvmeit pu¨WSy pu¨WSy Ð 6 . brahmaNo vAvaitAagryAstanavaH parasyAmqtasyAfarIrasya tasyaiva loke pratimodatIha yo yasyAnuSakta\ityevaM hyAha , brahma khalvidaM vAva sarvam , yA vAsyA agryAstanavastA abhi-dhyAyedarcayennihnuyAccAtastAbhiH sahaivoparyupari lokeSu caratyatha kqtsnakSayaekatvameti puruSasya puruSasya . 6 . brahmaNo vAvaitAagryAstanavaH parasyAmqtasyAfarIrasya tasyaiva loke pratimodatIha yo yasyAnuSaktaityevaM hyAha , brahma khalvidaM vAva sarvam , yA vAsyA agryAstanavastA abhi-dhyAyedarcayennihnuyAccAtastAbhiH sahaivoparyupari lokeSu caratyatha kqtsnakSayaekatvameti puruSasya puruSasya . 6 ॥ ब्रह्मणो वावैताअग्र्यास्तनवः परस्यामृतस्याशरीरस्य तस्यैव लोके प्रतिमोदतीह यो यस्यानुषक्तइत्येवं ह्याह । ब्रह्म खल्विदं वाव सर्वम् । या वास्या अग्र्यास्तनवस्ता अभि-ध्यायेदर्चयेन्निह्नुयाच्चातस्ताभिः सहैवोपर्युपरि लोकेषु चरत्यथ कृत्स्नक्षयएकत्वमेति पुरुषस्य पुरुषस्य ॥ ६ ॥ ब्रह्मणो वावैताअग्र्यास्तनवः परस्यामृतस्याशरीरस्य तस्यैव लोके प्रतिमोदतीह यो यस्यानुषक्तैत्येवं ह्याह । ब्रह्म खल्विदं वाव सर्वम् । या वास्या अग्र्यास्तनवस्ता अभि-ध्यायेदर्चयेन्निह्नुयाच्चातस्ताभिः सहैवोपर्युपरि लोकेषु चरत्यथ कृत्स्नक्षयएकत्वमेति पुरुषस्य पुरुषस्य ॥ ६ Ð tmo v; dmg[ a;sIdekùtTpre Sy;ÿTpre,eárt' ÉvWmTv' p[y;Tyet{Up' vw rjSt{j" %LvIárt' ÉvW-mTv' p[y;TyetÃø sævSy åp' tTsævmeveárt' rs" s'p[;§vt( so'xoy'yet;m;]" p[itpu¨W" =e]D" s'kLp;?yvs;y;É.m;n²l©" p[j;pitÉvR-eTySy p[;guÿ_; Et;Stnv" ) aq yo h %lu v;v;Sy t;mso'xos* sb[÷c;ár,o yoy' ¨{oq yo h %lu v;v;Sy r;jso'xos* s b[÷c;-ár,o yoy' b[÷;q yo h %lu v;v;Sy s;¾ævko'xos* s b[÷c;ár,oyoy' Évã,u" s v; EW EkâS]/; .Uto·/wk;dx/; Ã;dx/;párÉm-t/; voºËt ¬ºËtTv;ºËt' .UteWu crit p[Év·" s .Ut;n;mÉ/pitbR.Uve-Tys;v;Tm;NtbRih;NtbRih Ð 2 . tamo vA idamagra AsIdekaMtatpare syAttatpareNeritaM viSamatvaM prayAtyetadrUpaM vai rajastadrajaH khalvIritaM viSa-matvaM prayAtyetadvai sattvasya rUpaM tatsattvameveritaM rasaH saMprAsravat soM'fo'yaMyafcetAmAtraH pratipuruSaH kSetrajxaH saMkalpAdhyavasAyAbhimAnalizgaH prajApatirvi-fvetyasya prAguktA etAstanavaH , atha yo ha khalu vAvAsya tAmasoM'fo'sau sabrahmacAriNo yo'yaM rudro'tha yo ha khalu vAvAsya rAjasoM'fo'sau sa brahmacA-riNo yo'yaM brahmA'tha yo ha khalu vAvAsya sAttvikoM'fo'sau sa brahmacAriNoyo'yaM viSNuH sa vA eSa ekastridhA bhUto'STadhaikAdafadhA dvAdafadhA'parimi-tadhA vodbhUta udbhUtatvAdbhUtaM bhUteSu carati praviSTaH sa bhUtAnAmadhipatirbabhUve-tyasAvAtmA'ntarbahifcAntarbahifca . 2 . tamo vA idamagra AsIdekaMtatpare syAttatpareNeritaM viSamatvaM prayAtyetadrUpaM vai rajastadrajaH khalvIritaM viSa-matvaM prayAtyetadvai sattvasya rUpaM tatsattvameveritaM rasaH saMprAsravat sO'fo'yaMyafcetAmAtraH pratipuruSaH kSetrajxaH saMkalpAdhyavasAyAbhimAnalizgaH prajApatirvi-fvetyasya prAguktA etAstanavaH , atha yo ha khalu vAvAsya tAmasO'fo'sau sabrahmacAriNo yo'yaM rudro'tha yo ha khalu vAvAsya rAjasO'fo'sau sa brahmacA-riNo yo'yaM brahmA'tha yo ha khalu vAvAsya sAttvikO'fo'sau sa brahmacAriNoyo'yaM viSNuH sa vA eSa ekastridhA bhUto'STadhaikAdafadhA dvAdafadhA'parimi-tadhA vodbhUta udbhUtatvAdbhUtaM bhUteSu carati praviSTaH sa bhUtAnAmadhipatirbabhUve-tyasAvAtmA'ntarbahifcAntarbahifca . 2 ॥ तमो वा इदमग्र आसीदेकंतत्परे स्यात्तत्परेणेरितं विषमत्वं प्रयात्येतद्रूपं वै रजस्तद्रजः खल्वीरितं विष-मत्वं प्रयात्येतद्वै सत्त्वस्य रूपं तत्सत्त्वमेवेरितं रसः संप्रास्रवत् सोंऽशोऽयंयश्चेतामात्रः प्रतिपुरुषः क्षेत्रज्ञः संकल्पाध्यवसायाभिमानलिङ्गः प्रजापतिर्वि-श्वेत्यस्य प्रागुक्ता एतास्तनवः । अथ यो ह खलु वावास्य तामसोंऽशोऽसौ सब्रह्मचारिणो योऽयं रुद्रोऽथ यो ह खलु वावास्य राजसोंऽशोऽसौ स ब्रह्मचा-रिणो योऽयं ब्रह्माऽथ यो ह खलु वावास्य सात्त्विकोंऽशोऽसौ स ब्रह्मचारिणोयोऽयं विष्णुः स वा एष एकस्त्रिधा भूतोऽष्टधैकादशधा द्वादशधाऽपरिमि-तधा वोद्भूत उद्भूतत्वाद्भूतं भूतेषु चरति प्रविष्टः स भूतानामधिपतिर्बभूवे-त्यसावात्माऽन्तर्बहिश्चान्तर्बहिश्च ॥ २ ॥ तमो वा इदमग्र आसीदेकंतत्परे स्यात्तत्परेणेरितं विषमत्वं प्रयात्येतद्रूपं वै रजस्तद्रजः खल्वीरितं विष-मत्वं प्रयात्येतद्वै सत्त्वस्य रूपं तत्सत्त्वमेवेरितं रसः संप्रास्रवत् सॐऽशोऽयंयश्चेतामात्रः प्रतिपुरुषः क्षेत्रज्ञः संकल्पाध्यवसायाभिमानलिङ्गः प्रजापतिर्वि-श्वेत्यस्य प्रागुक्ता एतास्तनवः । अथ यो ह खलु वावास्य तामसॐऽशोऽसौ सब्रह्मचारिणो योऽयं रुद्रोऽथ यो ह खलु वावास्य राजसॐऽशोऽसौ स ब्रह्मचा-रिणो योऽयं ब्रह्माऽथ यो ह खलु वावास्य सात्त्विकॐऽशोऽसौ स ब्रह्मचारिणोयोऽयं विष्णुः स वा एष एकस्त्रिधा भूतोऽष्टधैकादशधा द्वादशधाऽपरिमि-तधा वोद्भूत उद्भूतत्वाद्भूतं भूतेषु चरति प्रविष्टः स भूतानामधिपतिर्बभूवे-त्यसावात्माऽन्तर्बहिश्चान्तर्बहिश्च ॥ २ Рù v;v b[÷,o åpe mUt|c;mUt| c;q yNmUt| tdsTy' ydmUt| tTsTy' t[÷ tÆäoityRÆäoit" sa;idTy" s v; EW aoÉmTyetd;Tm;.vTs ]e/;Tm;n' VykÚ¨toÉmitit§o m;]; Et;É." svRÉmdmot' p[ot' cwv;SmITyev' ç;hwtÃ; a;idTyaoÉmTyev' ?y;yt;Tm;n' yuïIteit Ð 3 . dve vAva brahmaNo rUpe mUrtaMcAmUrtaM cAtha yanmUrtaM tadasatyaM yadamUrtaM tatsatyaM tadbrahma tajjyotiryajjyotiH saAdityaH sa vA eSa omityetadAtmA'bhavatsa tredhAtmAnaM vyakurutomititisro mAtrA etAbhiH sarvamidamotaM protaM caivAsmItyevaM hyAhaitadvA Aditya\omityevaM dhyAyatA''tmAnaM yuxjIteti . 3 . dve vAva brahmaNo rUpe mUrtaMcAmUrtaM cAtha yanmUrtaM tadasatyaM yadamUrtaM tatsatyaM tadbrahma tajjyotiryajjyotiH saAdityaH sa vA eSa omityetadAtmA'bhavatsa tredhAtmAnaM vyakurutomititisro mAtrA etAbhiH sarvamidamotaM protaM caivAsmItyevaM hyAhaitadvA AdityaomityevaM dhyAyatA''tmAnaM yuxjIteti . 3 ॥ द्वे वाव ब्रह्मणो रूपे मूर्तंचामूर्तं चाथ यन्मूर्तं तदसत्यं यदमूर्तं तत्सत्यं तद्ब्रह्म तज्ज्योतिर्यज्ज्योतिः सआदित्यः स वा एष ओमित्येतदात्माऽभवत्स त्रेधात्मानं व्यकुरुतोमितितिस्रो मात्रा एताभिः सर्वमिदमोतं प्रोतं चैवास्मीत्येवं ह्याहैतद्वा आदित्यओमित्येवं ध्यायताऽऽत्मानं युञ्जीतेति ॥ ३ ॥ द्वे वाव ब्रह्मणो रूपे मूर्तंचामूर्तं चाथ यन्मूर्तं तदसत्यं यदमूर्तं तत्सत्यं तद्ब्रह्म तज्ज्योतिर्यज्ज्योतिः सआदित्यः स वा एष ओमित्येतदात्माऽभवत्स त्रेधात्मानं व्यकुरुतोमितितिस्रो मात्रा एताभिः सर्वमिदमोतं प्रोतं चैवास्मीत्येवं ह्याहैतद्वा आदित्यओमित्येवं ध्यायताऽऽत्मानं युञ्जीतेति ॥ ३ Ð aq;Ny];Pyuÿ_m(-è?vRg; n;@Ç suWu»;:y;p[;,s'c;ár,I t;LvNtÉvR¾Cz¥; ty; p[;,o'k;rmnoyuÿ_yo?vRmuT£met( )t;Lv?yg[' párvTyR ce²N{y; . athAnyatrApyuktam-UrdhvagA nADI suSumnAkhyAprANasaMcAriNI tAlvantarvicchinnA tayA prANoMkAramanoyuktayordhvamutkramet ,tAlvadhyagraM parivartya cendriyANyasaMyojya mahimA mahimAnaM nirIkSeta tatonirAtmakatvameti nirAtmakatvAnna sukhaduHkhabhAgbhavati kevalatvaM labhatAityevaM hyAha , paraH pUrvaM pratiSThApya nigqhItAnilaM tataH , tIrtvA pAramapAreNapafcAdyuxjIta mUrdhani . 21 . athAnyatrApyuktam-UrdhvagA nADI suSumnAkhyAprANasaMcAriNI tAlvantarvicchinnA tayA prANOkAramanoyuktayordhvamutkramet ,tAlvadhyagraM parivartya cendriyANyasaMyojya mahimA mahimAnaM nirIkSeta tatonirAtmakatvameti nirAtmakatvAnna sukhaduHkhabhAgbhavati kevalatvaM labhatAityevaM hyAha , paraH pUrvaM pratiSThApya nigqhItAnilaM tataH , tIrtvA pAramapAreNapafcAdyuxjIta mUrdhani . 21 ॥ अथान्यत्राप्युक्तम्-ऊर्ध्वगा नाडी सुषुम्नाख्याप्राणसंचारिणी ताल्वन्तर्विच्छिन्ना तया प्राणोंकारमनोयुक्तयोर्ध्वमुत्क्रमेत् ।ताल्वध्यग्रं परिवर्त्य चेन्द्रियाण्यसंयोज्य महिमा महिमानं निरीक्षेत ततोनिरात्मकत्वमेति निरात्मकत्वान्न सुखदुःखभाग्भवति केवलत्वं लभताइत्येवं ह्याह । परः पूर्वं प्रतिष्ठाप्य निगृहीतानिलं ततः । तीर्त्वा पारमपारेणपश्चाद्युञ्जीत मूर्धनि ॥ २१ ॥ अथान्यत्राप्युक्तम्-ऊर्ध्वगा नाडी सुषुम्नाख्याप्राणसंचारिणी ताल्वन्तर्विच्छिन्ना तया प्राणॐकारमनोयुक्तयोर्ध्वमुत्क्रमेत् ।ताल्वध्यग्रं परिवर्त्य चेन्द्रियाण्यसंयोज्य महिमा महिमानं निरीक्षेत ततोनिरात्मकत्वमेति निरात्मकत्वान्न सुखदुःखभाग्भवति केवलत्वं लभताइत्येवं ह्याह । परः पूर्वं प्रतिष्ठाप्य निगृहीतानिलं ततः । तीर्त्वा पारमपारेणपश्चाद्युञ्जीत मूर्धनि ॥ २१ Ð aq;Ny];Pyuÿ_'--y" xBdStdoÉmTye-td=r' ydSy;g[' tCz;NtmxBdm.ymxokm;nNd' tO¢' ¾SqrmclmmO-tmCyut' /[uv' Évã,us'ÉDt' sv;ÜprTv;y tdet; ¬p;sIteTyev' ç;h )yos* pr;pro dev; ao'k;ro n;m n;mt" ) in"xBd" xUNy.UtStu mUÉÝR----------------------187- . athAnyatrApyuktaM--yaH fabdastadomitye-tadakSaraM yadasyAgraM tacchAntamafabdamabhayamafokamAnandaM tqptaM sthiramacalamamq-tamacyutaM dhruvaM viSNusaMjxitaM sarvAparatvAya tadetA upAsItetyevaM hyAha ,yo'sau parAparo devA oMkAro nAma nAmataH , niHfabdaH fUnyabhUtastu mUrdhni----------------------187- . athAnyatrApyuktaM--yaH fabdastadomitye-tadakSaraM yadasyAgraM tacchAntamafabdamabhayamafokamAnandaM tqptaM sthiramacalamamq-tamacyutaM dhruvaM viSNusaMjxitaM sarvAparatvAya tadetA upAsItetyevaM hyAha ,yo'sau parAparo devA OkAro nAma nAmataH , niHfabdaH fUnyabhUtastu mUrdhni----------------------187- ॥ अथान्यत्राप्युक्तं--यः शब्दस्तदोमित्ये-तदक्षरं यदस्याग्रं तच्छान्तमशब्दमभयमशोकमानन्दं तृप्तं स्थिरमचलममृ-तमच्युतं ध्रुवं विष्णुसंज्ञितं सर्वापरत्वाय तदेता उपासीतेत्येवं ह्याह ।योऽसौ परापरो देवा ओंकारो नाम नामतः । निःशब्दः शून्यभूतस्तु मूर्ध्नि----------------------१८७- ॥ अथान्यत्राप्युक्तं--यः शब्दस्तदोमित्ये-तदक्षरं यदस्याग्रं तच्छान्तमशब्दमभयमशोकमानन्दं तृप्तं स्थिरमचलममृ-तमच्युतं ध्रुवं विष्णुसंज्ञितं सर्वापरत्वाय तदेता उपासीतेत्येवं ह्याह ।योऽसौ परापरो देवा ॐकारो नाम नामतः । निःशब्दः शून्यभूतस्तु मूर्ध्नि----------------------१८७- Ð pe·ko v; EWoɦ" s'vTsrStSyem; ·k; yo vsNtog[Iãmo vW;Ü" xrõemNt" s ²xr"p=sIpOÏpuCzv;neWoɦ" pu¨WÉvd" sey'p[j;pte" p[qm; Écit" ) krwyRjm;nmNtár=mu¾T=PTv; v;yve p[;yCzt( )p[;,* vw v;yu" p[;,oɦStSyem; ·k; y" p[;,o Vy;nop;n" sm;n¬d;n" s ²xr"p=sIpOÏpuCzv;neWoɦ" pu¨WÉvdStiddmNtár=' p[j;p-teiótIy; Écit" krwyRjm;n' idvmu¾T=PTveN{;y p[;yCzds* v; a;idTyN{" swWoɦStSyem; ·k; yëGyju"s;m;qv;Üi©rs; ith;s" pur;,'s ²xr"p=sIpuCzpOÏv;neWoɦ" pu¨WÉvd" swW; ´*" p[j;pteStOtIy;Écit" krwyRjm;nSy;TmÉvdevd;n' kroTyq;TmÉvdu¾T=Py b[÷,ep[;yCzÿ];nNdI modI .vit Ð 33 . paxceSTako vA eSo'gniH saMvatsarastasyemA iSTakA yo vasantogrISmo varSAH faraddhemantaH sa firaHpakSasIpqSThapucchavAneSo'gniH puruSavidaH seyaMprajApateH prathamA citiH , karairyajamAnamantarikSamutkSiptvA vAyave prAyacchat ,prANau vai vAyuH prANo'gnistasyemA iSTakA yaH prANo vyAno'pAnaH samAna\udAnaH sa firaHpakSasIpqSThapucchavAneSo'gniH puruSavidastadidamantarikSaM prajApa-terdvitIyA citiH karairyajamAnaM divamutkSiptvendrAya prAyacchadasau vA Aditya\indraH saiSo'gnistasyemA iSTakA yadqgyajuHsAmAtharvAzgirasA itihAsaH purANaMsa firaHpakSasIpucchapqSThavAneSo'gniH puruSavidaH saiSA dyauH prajApatestqtIyAcitiH karairyajamAnasyAtmavide'vadAnaM karotyathAtmavidutkSipya brahmaNeprAyacchattatrA''nandI modI bhavati . 33 . paxceSTako vA eSo'gniH saMvatsarastasyemA iSTakA yo vasantogrISmo varSAH faraddhemantaH sa firaHpakSasIpqSThapucchavAneSo'gniH puruSavidaH seyaMprajApateH prathamA citiH , karairyajamAnamantarikSamutkSiptvA vAyave prAyacchat ,prANau vai vAyuH prANo'gnistasyemA iSTakA yaH prANo vyAno'pAnaH samAnaudAnaH sa firaHpakSasIpqSThapucchavAneSo'gniH puruSavidastadidamantarikSaM prajApa-terdvitIyA citiH karairyajamAnaM divamutkSiptvendrAya prAyacchadasau vA AdityaindraH saiSo'gnistasyemA iSTakA yadqgyajuHsAmAtharvAzgirasA itihAsaH purANaMsa firaHpakSasIpucchapqSThavAneSo'gniH puruSavidaH saiSA dyauH prajApatestqtIyAcitiH karairyajamAnasyAtmavide'vadAnaM karotyathAtmavidutkSipya brahmaNeprAyacchattatrA''nandI modI bhavati . 33 ॥ पञ्चेष्टको वा एषोऽग्निः संवत्सरस्तस्येमा इष्टका यो वसन्तोग्रीष्मो वर्षाः शरद्धेमन्तः स शिरःपक्षसीपृष्ठपुच्छवानेषोऽग्निः पुरुषविदः सेयंप्रजापतेः प्रथमा चितिः । करैर्यजमानमन्तरिक्षमुत्क्षिप्त्वा वायवे प्रायच्छत् ।प्राणौ वै वायुः प्राणोऽग्निस्तस्येमा इष्टका यः प्राणो व्यानोऽपानः समानउदानः स शिरःपक्षसीपृष्ठपुच्छवानेषोऽग्निः पुरुषविदस्तदिदमन्तरिक्षं प्रजाप-तेर्द्वितीया चितिः करैर्यजमानं दिवमुत्क्षिप्त्वेन्द्राय प्रायच्छदसौ वा आदित्यइन्द्रः सैषोऽग्निस्तस्येमा इष्टका यदृग्यजुःसामाथर्वाङ्गिरसा इतिहासः पुराणंस शिरःपक्षसीपुच्छपृष्ठवानेषोऽग्निः पुरुषविदः सैषा द्यौः प्रजापतेस्तृतीयाचितिः करैर्यजमानस्यात्मविदेऽवदानं करोत्यथात्मविदुत्क्षिप्य ब्रह्मणेप्रायच्छत्तत्राऽऽनन्दी मोदी भवति ॥ ३३ ॥ पञ्चेष्टको वा एषोऽग्निः संवत्सरस्तस्येमा इष्टका यो वसन्तोग्रीष्मो वर्षाः शरद्धेमन्तः स शिरःपक्षसीपृष्ठपुच्छवानेषोऽग्निः पुरुषविदः सेयंप्रजापतेः प्रथमा चितिः । करैर्यजमानमन्तरिक्षमुत्क्षिप्त्वा वायवे प्रायच्छत् ।प्राणौ वै वायुः प्राणोऽग्निस्तस्येमा इष्टका यः प्राणो व्यानोऽपानः समानौदानः स शिरःपक्षसीपृष्ठपुच्छवानेषोऽग्निः पुरुषविदस्तदिदमन्तरिक्षं प्रजाप-तेर्द्वितीया चितिः करैर्यजमानं दिवमुत्क्षिप्त्वेन्द्राय प्रायच्छदसौ वा आदित्यैन्द्रः सैषोऽग्निस्तस्येमा इष्टका यदृग्यजुःसामाथर्वाङ्गिरसा इतिहासः पुराणंस शिरःपक्षसीपुच्छपृष्ठवानेषोऽग्निः पुरुषविदः सैषा द्यौः प्रजापतेस्तृतीयाचितिः करैर्यजमानस्यात्मविदेऽवदानं करोत्यथात्मविदुत्क्षिप्य ब्रह्मणेप्रायच्छत्तत्राऽऽनन्दी मोदी भवति ॥ ३३ Ð nmo¦ye pOÉqvI²=te lokSmOte lokmSmw yjm;n;y /eihnmo v;yveNtár=²=te lokSmOte lokmSmw yjm;n;y /eih nma;idTy;y idÉv²=te lokSmOte lokmSmw yjm;n;y /eih nmo b[÷,esvR²=te svRSmOte svRmSmw yjm;n;y /eih ) ihr . namo'gnaye pqthivIkSite lokasmqte lokamasmai yajamAnAya dhehinamo vAyave'ntarikSakSite lokasmqte lokamasmai yajamAnAya dhehi namaAdityAya divikSite lokasmqte lokamasmai yajamAnAya dhehi namo brahmaNesarvakSite sarvasmqte sarvamasmai yajamAnAya dhehi , hiraNmayena pAtreNa satyasyA-pihitaM mukham , tattvaM pUSannapAvqNu satyavarmAya viSNave , yo'sAvAdityepuruSaH so'sAvahamiti . eSa ha vai satyadharmo yadAdityasyAdityatvaMtacchuklaM puruSamalizgaM nabhaso'ntargatasya tejasoM'famAtraMmetadyadAdityasya madhya----------------------191- . namo'gnaye pqthivIkSite lokasmqte lokamasmai yajamAnAya dhehinamo vAyave'ntarikSakSite lokasmqte lokamasmai yajamAnAya dhehi namaAdityAya divikSite lokasmqte lokamasmai yajamAnAya dhehi namo brahmaNesarvakSite sarvasmqte sarvamasmai yajamAnAya dhehi , hiraNmayena pAtreNa satyasyA-pihitaM mukham , tattvaM pUSannapAvqNu satyavarmAya viSNave , yo'sAvAdityepuruSaH so'sAvahamiti . eSa ha vai satyadharmo yadAdityasyAdityatvaMtacchuklaM puruSamalizgaM nabhaso'ntargatasya tejasO'famAtraMmetadyadAdityasya madhya----------------------191- ॥ नमोऽग्नये पृथिवीक्षिते लोकस्मृते लोकमस्मै यजमानाय धेहिनमो वायवेऽन्तरिक्षक्षिते लोकस्मृते लोकमस्मै यजमानाय धेहि नमआदित्याय दिविक्षिते लोकस्मृते लोकमस्मै यजमानाय धेहि नमो ब्रह्मणेसर्वक्षिते सर्वस्मृते सर्वमस्मै यजमानाय धेहि । हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्या-पिहितं मुखम् । तत्त्वं पूषन्नपावृणु सत्यवर्माय विष्णवे । योऽसावादित्येपुरुषः सोऽसावहमिति ॥ एष ह वै सत्यधर्मो यदादित्यस्यादित्यत्वंतच्छुक्लं पुरुषमलिङ्गं नभसोऽन्तर्गतस्य तेजसोंऽशमात्रंमेतद्यदादित्यस्य मध्य----------------------१९१- ॥ नमोऽग्नये पृथिवीक्षिते लोकस्मृते लोकमस्मै यजमानाय धेहिनमो वायवेऽन्तरिक्षक्षिते लोकस्मृते लोकमस्मै यजमानाय धेहि नमआदित्याय दिविक्षिते लोकस्मृते लोकमस्मै यजमानाय धेहि नमो ब्रह्मणेसर्वक्षिते सर्वस्मृते सर्वमस्मै यजमानाय धेहि । हिरण्मयेन पात्रेण सत्यस्या-पिहितं मुखम् । तत्त्वं पूषन्नपावृणु सत्यवर्माय विष्णवे । योऽसावादित्येपुरुषः सोऽसावहमिति ॥ एष ह वै सत्यधर्मो यदादित्यस्यादित्यत्वंतच्छुक्लं पुरुषमलिङ्गं नभसोऽन्तर्गतस्य तेजसॐऽशमात्रंमेतद्यदादित्यस्य मध्य----------------------१९१- -veTy²= -ivetyakSiNyagnau caitadbrahmaitadamqtametadbhargaH , etatsatyadharmo nabhaso'ntargatasyatejasoM'famAtrametat , yadAdityasya madhye'mqtaM yasya hi somaH prANAvA'pyayazkurA etadbrahmaitadamqtametadbhargaH , etatsatyadharmo nabhaso'ntargatasyatejasoM'famAtrametadyadAdityasya madhye yajurdIpyati , omApo jyotIraso'bhqtaM brahma bhUrbhuvaH svarom , aSTapAdaM fuciM haMsaM trisUtramaNumavyayam ,dvidharmondhaM tejasendhaM sarvaM pafyanpafyati . nabhaso'ntargasya tejasoM'famAtra-metadyadAdityasya madhye uditvA mayUkhe bhavata etatsavitsatyadharma etadyajuretattapaetadagniretadvAyuretatprANa etadApa etaccandramA etacchukrametadamqtam , etadbrahma-viSayametadbhAnurarNavastasminneva yajamAnAH saindhava iva vlIyanta eSA vaibrahmaikatA'tra hi sarve kAmAH samAhitA ityatrodAharanti , aMfudhAraya\ivANuvAteritaH saMsphuratyasAvantargaH surANAm , yo haivaMvitsa savitsadvaitavitsaikadhAmetaH syAttadAtmakafca , ye bindava ivAbhyuccarantyajasraM vidyudi-vAbhrArciSaH parame vyoman , te'rciSo vai yafasa AfrayavafAjjaTAbhirUpA iva kqSNavartmanaH . 36 -ivetyakSiNyagnau caitadbrahmaitadamqtametadbhargaH , etatsatyadharmo nabhaso'ntargatasyatejasO'famAtrametat , yadAdityasya madhye'mqtaM yasya hi somaH prANAvA'pyayazkurA etadbrahmaitadamqtametadbhargaH , etatsatyadharmo nabhaso'ntargatasyatejasO'famAtrametadyadAdityasya madhye yajurdIpyati , omApo jyotIraso'bhqtaM brahma bhUrbhuvaH svarom , aSTapAdaM fuciM haMsaM trisUtramaNumavyayam ,dvidharmondhaM tejasendhaM sarvaM pafyanpafyati . nabhaso'ntargasya tejasO'famAtra-metadyadAdityasya madhye uditvA mayUkhe bhavata etatsavitsatyadharma etadyajuretattapaetadagniretadvAyuretatprANa etadApa etaccandramA etacchukrametadamqtam , etadbrahma-viSayametadbhAnurarNavastasminneva yajamAnAH saindhava iva vlIyanta eSA vaibrahmaikatA'tra hi sarve kAmAH samAhitA ityatrodAharanti , aMfudhArayaivANuvAteritaH saMsphuratyasAvantargaH surANAm , yo haivaMvitsa savitsadvaitavitsaikadhAmetaH syAttadAtmakafca , ye bindava ivAbhyuccarantyajasraM vidyudi-vAbhrArciSaH parame vyoman , te'rciSo vai yafasa AfrayavafAjjaTAbhirUpA iva kqSNavartmanaH . 36 -इवेत्यक्षिण्यग्नौ चैतद्ब्रह्मैतदमृतमेतद्भर्गः । एतत्सत्यधर्मो नभसोऽन्तर्गतस्यतेजसोंऽशमात्रमेतत् । यदादित्यस्य मध्येऽमृतं यस्य हि सोमः प्राणावाऽप्ययङ्कुरा एतद्ब्रह्मैतदमृतमेतद्भर्गः । एतत्सत्यधर्मो नभसोऽन्तर्गतस्यतेजसोंऽशमात्रमेतद्यदादित्यस्य मध्ये यजुर्दीप्यति । ओमापो ज्योतीरसोऽभृतं ब्रह्म भूर्भुवः स्वरोम् । अष्टपादं शुचिं हंसं त्रिसूत्रमणुमव्ययम् ।द्विधर्मोन्धं तेजसेन्धं सर्वं पश्यन्पश्यति ॥ नभसोऽन्तर्गस्य तेजसोंऽशमात्र-मेतद्यदादित्यस्य मध्ये उदित्वा मयूखे भवत एतत्सवित्सत्यधर्म एतद्यजुरेतत्तपएतदग्निरेतद्वायुरेतत्प्राण एतदाप एतच्चन्द्रमा एतच्छुक्रमेतदमृतम् । एतद्ब्रह्म-विषयमेतद्भानुरर्णवस्तस्मिन्नेव यजमानाः सैन्धव इव व्लीयन्त एषा वैब्रह्मैकताऽत्र हि सर्वे कामाः समाहिता इत्यत्रोदाहरन्ति । अंशुधारयइवाणुवातेरितः संस्फुरत्यसावन्तर्गः सुराणाम् । यो हैवंवित्स सवित्सद्वैतवित्सैकधामेतः स्यात्तदात्मकश्च । ये बिन्दव इवाभ्युच्चरन्त्यजस्रं विद्युदि-वाभ्रार्चिषः परमे व्योमन् । तेऽर्चिषो वै यशस आश्रयवशाज्जटाभिरूपा इव कृष्णवर्त्मनः ॥ ३६ -इवेत्यक्षिण्यग्नौ चैतद्ब्रह्मैतदमृतमेतद्भर्गः । एतत्सत्यधर्मो नभसोऽन्तर्गतस्यतेजसॐऽशमात्रमेतत् । यदादित्यस्य मध्येऽमृतं यस्य हि सोमः प्राणावाऽप्ययङ्कुरा एतद्ब्रह्मैतदमृतमेतद्भर्गः । एतत्सत्यधर्मो नभसोऽन्तर्गतस्यतेजसॐऽशमात्रमेतद्यदादित्यस्य मध्ये यजुर्दीप्यति । ओमापो ज्योतीरसोऽभृतं ब्रह्म भूर्भुवः स्वरोम् । अष्टपादं शुचिं हंसं त्रिसूत्रमणुमव्ययम् ।द्विधर्मोन्धं तेजसेन्धं सर्वं पश्यन्पश्यति ॥ नभसोऽन्तर्गस्य तेजसॐऽशमात्र-मेतद्यदादित्यस्य मध्ये उदित्वा मयूखे भवत एतत्सवित्सत्यधर्म एतद्यजुरेतत्तपएतदग्निरेतद्वायुरेतत्प्राण एतदाप एतच्चन्द्रमा एतच्छुक्रमेतदमृतम् । एतद्ब्रह्म-विषयमेतद्भानुरर्णवस्तस्मिन्नेव यजमानाः सैन्धव इव व्लीयन्त एषा वैब्रह्मैकताऽत्र हि सर्वे कामाः समाहिता इत्यत्रोदाहरन्ति । अंशुधारयैवाणुवातेरितः संस्फुरत्यसावन्तर्गः सुराणाम् । यो हैवंवित्स सवित्सद्वैतवित्सैकधामेतः स्यात्तदात्मकश्च । ये बिन्दव इवाभ्युच्चरन्त्यजस्रं विद्युदि-वाभ्रार्चिषः परमे व्योमन् । तेऽर्चिषो वै यशस आश्रयवशाज्जटाभिरूपा इव कृष्णवर्त्मनः ॥ ३६ ÐÉve dev; anu·bekÉv'xo vwr;j" xrTsm;no v¨," s;?y; ¬ÿrt¬´²Nt tp²Nt vWR²Nt Stuv²Nt punÉvRx;NTyNtÉvRvre,e=NTyNt"xõ" pUt"xUNy" x;Ntop[;,o inr;Tm;nNt" Ð 4 .vifve devA anuSTubekaviMfo vairAjaH faratsamAno varuNaH sAdhyA uttarata\udyanti tapanti varSanti stuvanti punarvifAntyantarvivareNekSantyantaHfuddhaH pUtaHfUnyaH fAnto'prANo nirAtmA'nantaH . 4 .vifve devA anuSTubekaviMfo vairAjaH faratsamAno varuNaH sAdhyA uttarataudyanti tapanti varSanti stuvanti punarvifAntyantarvivareNekSantyantaHfuddhaH pUtaHfUnyaH fAnto'prANo nirAtmA'nantaH . 4 ॥विश्वे देवा अनुष्टुबेकविंशो वैराजः शरत्समानो वरुणः साध्या उत्तरतउद्यन्ति तपन्ति वर्षन्ति स्तुवन्ति पुनर्विशान्त्यन्तर्विवरेणेक्षन्त्यन्तःशुद्धः पूतःशून्यः शान्तोऽप्राणो निरात्माऽनन्तः ॥ ४ ॥विश्वे देवा अनुष्टुबेकविंशो वैराजः शरत्समानो वरुणः साध्या उत्तरतौद्यन्ति तपन्ति वर्षन्ति स्तुवन्ति पुनर्विशान्त्यन्तर्विवरेणेक्षन्त्यन्तःशुद्धः पूतःशून्यः शान्तोऽप्राणो निरात्माऽनन्तः ॥ ४ ÐÅImTk*WItk¡Év´;ve´p[D;pr;=rm( )p[ityoÉgÉvinmuRÿ_b[÷m;]' ÉvÉcNtye ÐÑ v;¹ mnÉs p[itÉÏt; mno me v;Éc p[itÉÏtm( ) a;Évr;ÉvmR-yoR.UveRds;mTs;,IA³t' m; m; ih'sIrnen;/Iten;hor;];Ts'vs;My¦Â; nm Â; nm AiW>yo mN]ÕÎo mN]pit>yo nmo voStu deve>y"²xv; n" x'tm; .v sumOÂÇk; srSvtI m; te Vyom s'ë²x ) adB/'mn iWr' c=u" sUyoR JyoitW;' ÅeÏo dI=e m; m; ih'sI" Ð 1 .frImatkauSItakIvidyAvedyaprajxAparAkSaram ,pratiyogivinirmuktabrahmamAtraM vicintaye .O vAzme manasi pratiSThitA mano me vAci pratiSThitam , AvirAvirma-ryo'bhUrvedasAmatsANIrqtaM mA mA hiMsIranenAdhItenAhorAtrAtsaMvasAmyagna\iLA nama iLA nama qSibhyo mantrakqdbhyo mantrapatibhyo namo vo'stu devebhyaHfivA naH faMtamA bhava sumqLIkA sarasvatI mA te vyoma saMdqfi , adabdhaMmana iSiraM cakSuH sUryo jyotiSAM freSTho dIkSe mA mA hiMsIH . 1 .frImatkauSItakIvidyAvedyaprajxAparAkSaram ,pratiyogivinirmuktabrahmamAtraM vicintaye .O vAzme manasi pratiSThitA mano me vAci pratiSThitam , AvirAvirma-ryo'bhUrvedasAmatsANIrqtaM mA mA hiMsIranenAdhItenAhorAtrAtsaMvasAmyagnai[L]A nama i[L]A nama qSibhyo mantrakqdbhyo mantrapatibhyo namo vo'stu devebhyaHfivA naH faMtamA bhava sumq[L]IkA sarasvatI mA te vyoma saMdqfi , adabdhaMmana iSiraM cakSuH sUryo jyotiSAM freSTho dIkSe mA mA hiMsIH . 1 ॥श्रीमत्कौषीतकीविद्यावेद्यप्रज्ञापराक्षरम् ।प्रतियोगिविनिर्मुक्तब्रह्ममात्रं विचिन्तये ॥ॐ वाङ्मे मनसि प्रतिष्ठिता मनो मे वाचि प्रतिष्ठितम् । आविराविर्म-र्योऽभूर्वेदसामत्साणीरृतं मा मा हिंसीरनेनाधीतेनाहोरात्रात्संवसाम्यग्नइळा नम इळा नम ऋषिभ्यो मन्त्रकृद्भ्यो मन्त्रपतिभ्यो नमो वोऽस्तु देवेभ्यःशिवा नः शंतमा भव सुमृळीका सरस्वती मा ते व्योम संदृशि । अदब्धंमन इषिरं चक्षुः सूर्यो ज्योतिषां श्रेष्ठो दीक्षे मा मा हिंसीः ॥ १ ॥श्रीमत्कौषीतकीविद्यावेद्यप्रज्ञापराक्षरम् ।प्रतियोगिविनिर्मुक्तब्रह्ममात्रं विचिन्तये ॥ॐ वाङ्मे मनसि प्रतिष्ठिता मनो मे वाचि प्रतिष्ठितम् । आविराविर्म-र्योऽभूर्वेदसामत्साणीरृतं मा मा हिंसीरनेनाधीतेनाहोरात्रात्संवसाम्यग्नैळा नम इळा नम ऋषिभ्यो मन्त्रकृद्भ्यो मन्त्रपतिभ्यो नमो वोऽस्तु देवेभ्यःशिवा नः शंतमा भव सुमृळीका सरस्वती मा ते व्योम संदृशि । अदब्धंमन इषिरं चक्षुः सूर्यो ज्योतिषां श्रेष्ठो दीक्षे मा मा हिंसीः ॥ १ Ð aq;t" s;'ymn' p[;tdRnm;Ntrmɦho]Émitc;c=te y;vÃø pu¨Wo .;Wte n t;vTp[;É,tu' xKnoit p[;,' td; v;Écjuhoit y;vÃø pu¨W" p[;É,it n t;vº;iWtu' xKnoit v;c' td; p[;,e juhoit )Ete anNte amOt;ótI j;g[° Svp' s'ttmVyv¾Cz¥' juhoTyq y; aNy;a;ótyoNtvTySt;" kmRmYyo ih .vNTyetõ vw pUveR ÉvÃ;'soɦho]' njuhv;'c£Ú" ) ¬Kq' b[÷eit h Sm;h x(uãk.O©;rStëÉgTyup;sIt sv;ÜÉ,h;Smw .Ut;in Åw·ä;y;>ycRNte t´juárTyup;sIt sv;ÜÉ, h;Smw .Ut;inÅwÏä;y yuJyNte tTs;meTyup;sIt sv;ÜÉ, h;Smw .Ut;in ÅeÏä;y s'nmNtetCz^IárTyup;sIt t´x Tyup;sIt tÿej Tyup;sIt t´qwtCzS];,;'ÅImÿm' yx¾Svtm' tej¾Svtm' .vit tqo Evwv' ÉvÃ;NsveRW;' .Ut;n;'ÅImÿmo yx¾SvtmStej¾Svtmo .vit ) tmetmw·kù kmRmym;Tm;nm-?vyuR" s'Skroit tâSmNyjumRy' p[vyit yjumRy Ay' hot; Aye s;m-mymuí;t; s EW svRSyw ]yIÉv´;y; a;TmwW ¬ Ev;Sy;Tm; Etd;Tm;.vit y Ev' ved Ð 4 . athAtaH sAMyamanaM prAtardanamAntaramagnihotramiticAcakSate yAvadvai puruSo bhASate na tAvatprANituM faknoti prANaM tadA vAcijuhoti yAvadvai puruSaH prANiti na tAvadbhASituM faknoti vAcaM tadA prANe juhoti ,ete anante amqtAhutI jAgracca svapaMfca saMtatamavyavacchinnaM juhotyatha yA anyAAhutayo'ntavatyastAH karmamayyo hi bhavantyetaddha vai pUrve vidvAMso'gnihotraM najuhavAMcakruH , ukthaM brahmeti ha smAha f?SkabhqzgArastadqgityupAsIta sarvANihAsmai bhUtAni fraiSTyAyAbhyarcante tadyajurityupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAnifraiSThyAya yujyante tatsAmetyupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAni freSThyAya saMnamantetacchrIrityupAsIta tadyafa ityupAsIta tatteja ityupAsIta tadyathaitacchastrANAMfrImattamaM yafasvitamaM tejasvitamaM bhavati tatho evaivaM vidvAnsarveSAM bhUtAnAMfrImattamo yafasvitamastejasvitamo bhavati , tametamaiSTakaM karmamayamAtmAnama-dhvaryuH saMskaroti tasminyajurmayaM pravayati yajurmaya qzmayaM hotA qzmaye sAma-mayamudgAtA sa eSa sarvasyai trayIvidyAyA AtmaiSa u evAsyAtmA etadAtmAbhavati ya evaM veda . 4 . athAtaH sAMyamanaM prAtardanamAntaramagnihotramiticAcakSate yAvadvai puruSo bhASate na tAvatprANituM faknoti prANaM tadA vAcijuhoti yAvadvai puruSaH prANiti na tAvadbhASituM faknoti vAcaM tadA prANe juhoti ,ete anante amqtAhutI jAgracca svapaMfca saMtatamavyavacchinnaM juhotyatha yA anyAAhutayo'ntavatyastAH karmamayyo hi bhavantyetaddha vai pUrve vidvAMso'gnihotraM najuhavAMcakruH , ukthaM brahmeti ha smAha fSkubhqzgArastadqgityupAsIta sarvANihAsmai bhUtAni fraiSTyAyAbhyarcante tadyajurityupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAnifraiSThyAya yujyante tatsAmetyupAsIta sarvANi hAsmai bhUtAni freSThyAya saMnamantetacchrIrityupAsIta tadyafa ityupAsIta tatteja ityupAsIta tadyathaitacchastrANAMfrImattamaM yafasvitamaM tejasvitamaM bhavati tatho evaivaM vidvAnsarveSAM bhUtAnAMfrImattamo yafasvitamastejasvitamo bhavati , tametamaiSTakaM karmamayamAtmAnama-dhvaryuH saMskaroti tasminyajurmayaM pravayati yajurmaya qzmayaM hotA qzmaye sAma-mayamudgAtA sa eSa sarvasyai trayIvidyAyA AtmaiSa u evAsyAtmA etadAtmAbhavati ya evaM veda . 4 ॥ अथातः सांयमनं प्रातर्दनमान्तरमग्निहोत्रमितिचाचक्षते यावद्वै पुरुषो भाषते न तावत्प्राणितुं शक्नोति प्राणं तदा वाचिजुहोति यावद्वै पुरुषः प्राणिति न तावद्भाषितुं शक्नोति वाचं तदा प्राणे जुहोति ।एते अनन्ते अमृताहुती जाग्रच्च स्वपंश्च संततमव्यवच्छिन्नं जुहोत्यथ या अन्याआहुतयोऽन्तवत्यस्ताः कर्ममय्यो हि भवन्त्येतद्ध वै पूर्वे विद्वांसोऽग्निहोत्रं नजुहवांचक्रुः । उक्थं ब्रह्मेति ह स्माह श्?ष्कभृङ्गारस्तदृगित्युपासीत सर्वाणिहास्मै भूतानि श्रैष्ट्यायाभ्यर्चन्ते तद्यजुरित्युपासीत सर्वाणि हास्मै भूतानिश्रैष्ठ्याय युज्यन्ते तत्सामेत्युपासीत सर्वाणि हास्मै भूतानि श्रेष्ठ्याय संनमन्तेतच्छ्रीरित्युपासीत तद्यश इत्युपासीत तत्तेज इत्युपासीत तद्यथैतच्छस्त्राणांश्रीमत्तमं यशस्वितमं तेजस्वितमं भवति तथो एवैवं विद्वान्सर्वेषां भूतानांश्रीमत्तमो यशस्वितमस्तेजस्वितमो भवति । तमेतमैष्टकं कर्ममयमात्मानम-ध्वर्युः संस्करोति तस्मिन्यजुर्मयं प्रवयति यजुर्मय ऋङ्मयं होता ऋङ्मये साम-मयमुद्गाता स एष सर्वस्यै त्रयीविद्याया आत्मैष उ एवास्यात्मा एतदात्माभवति य एवं वेद ॥ ४ ॥ अथातः सांयमनं प्रातर्दनमान्तरमग्निहोत्रमितिचाचक्षते यावद्वै पुरुषो भाषते न तावत्प्राणितुं शक्नोति प्राणं तदा वाचिजुहोति यावद्वै पुरुषः प्राणिति न तावद्भाषितुं शक्नोति वाचं तदा प्राणे जुहोति ।एते अनन्ते अमृताहुती जाग्रच्च स्वपंश्च संततमव्यवच्छिन्नं जुहोत्यथ या अन्याआहुतयोऽन्तवत्यस्ताः कर्ममय्यो हि भवन्त्येतद्ध वै पूर्वे विद्वांसोऽग्निहोत्रं नजुहवांचक्रुः । उक्थं ब्रह्मेति ह स्माह श्ष्कुभृङ्गारस्तदृगित्युपासीत सर्वाणिहास्मै भूतानि श्रैष्ट्यायाभ्यर्चन्ते तद्यजुरित्युपासीत सर्वाणि हास्मै भूतानिश्रैष्ठ्याय युज्यन्ते तत्सामेत्युपासीत सर्वाणि हास्मै भूतानि श्रेष्ठ्याय संनमन्तेतच्छ्रीरित्युपासीत तद्यश इत्युपासीत तत्तेज इत्युपासीत तद्यथैतच्छस्त्राणांश्रीमत्तमं यशस्वितमं तेजस्वितमं भवति तथो एवैवं विद्वान्सर्वेषां भूतानांश्रीमत्तमो यशस्वितमस्तेजस्वितमो भवति । तमेतमैष्टकं कर्ममयमात्मानम-ध्वर्युः संस्करोति तस्मिन्यजुर्मयं प्रवयति यजुर्मय ऋङ्मयं होता ऋङ्मये साम-मयमुद्गाता स एष सर्वस्यै त्रयीविद्याया आत्मैष उ एवास्यात्मा एतदात्माभवति य एवं वेद ॥ ४ -pmu%oÉs p[j;pitb[;Ü÷,St Ekù mu%' ten mu%en r;DoâTs ten mu%enm;m¥;d' kÚ¨ r;j; t Ekù mu%' ten mu%en ÉvxoâTs ten mu%en m;m¥;d'kÚ¨ XyenSt Ekù mu%' ten mu%en p²=,oâTs ten mu%en m;m¥;d' kÚvRɦ·Ekù mu%' ten mu%enem' lokmâTs ten mu%en m;m¥;d' kÚ¨ TvÉy pm'mu%' ten mu%en sv;ÜÉ, .Ut;NyâTs ten mu%en m;m¥;d' kÚ¨ m;Sm;kùp[;,en p[jy; pxÉ.rv=eÏ; yoSm;Nùi· y' c vy' iÃãmStSy p[;,enp[jy; pxÉ.rv=IySveit dwvIm;vOtm;vtR a;idTySy;vOtmNv;vtRit d²=,' b;ómNv;vtRte ) aq s'veXyï;y;yw údymÉ.mOxe´ÿesusIme údye ihtmNt" p[j;pt* mNyeh' m;' tiÃÃ;'s' ten m;h'p*]m`' ¨dÉmit n h;Sm;TpUv;Ü" p[j;" p[wtIit Ð 6 -paxcamukho'si prajApatirbrAhmaNasta ekaM mukhaM tena mukhena rAjxo'tsi tena mukhenamAmannAdaM kuru rAjA ta ekaM mukhaM tena mukhena vifo'tsi tena mukhena mAmannAdaMkuru fyenasta ekaM mukhaM tena mukhena pakSiNo'tsi tena mukhena mAmannAdaM kurvagniSTaekaM mukhaM tena mukhenemaM lokamatsi tena mukhena mAmannAdaM kuru tvayi paxcamaMmukhaM tena mukhena sarvANi bhUtAnyatsi tena mukhena mAmannAdaM kuru mA'smAkaMprANena prajayA pafubhiravakSeSThA yo'smAndveSTi yaM ca vayaM dviSmastasya prANenaprajayA pafubhiravakSIyasveti daivImAvqtamAvarta AdityasyAvqtamanvAvarta\iti dakSiNaM bAhumanvAvartate , atha saMvefyaxjAyAyai hqdayamabhimqfedyattesusIme hqdaye hitamantaH prajApatau manye'haM mAM tadvidvAMsaM tena mA'haMpautramaghaM rudamiti na hAsmAtpUrvAH prajAH praitIti . 6 -paxcamukho'si prajApatirbrAhmaNasta ekaM mukhaM tena mukhena rAjxo'tsi tena mukhenamAmannAdaM kuru rAjA ta ekaM mukhaM tena mukhena vifo'tsi tena mukhena mAmannAdaMkuru fyenasta ekaM mukhaM tena mukhena pakSiNo'tsi tena mukhena mAmannAdaM kurvagniSTaekaM mukhaM tena mukhenemaM lokamatsi tena mukhena mAmannAdaM kuru tvayi paxcamaMmukhaM tena mukhena sarvANi bhUtAnyatsi tena mukhena mAmannAdaM kuru mA'smAkaMprANena prajayA pafubhiravakSeSThA yo'smAndveSTi yaM ca vayaM dviSmastasya prANenaprajayA pafubhiravakSIyasveti daivImAvqtamAvarta AdityasyAvqtamanvAvartaiti dakSiNaM bAhumanvAvartate , atha saMvefyaxjAyAyai hqdayamabhimqfedyattesusIme hqdaye hitamantaH prajApatau manye'haM mAM tadvidvAMsaM tena mA'haMpautramaghaM rudamiti na hAsmAtpUrvAH prajAH praitIti . 6 -पञ्चमुखोऽसि प्रजापतिर्ब्राह्मणस्त एकं मुखं तेन मुखेन राज्ञोऽत्सि तेन मुखेनमामन्नादं कुरु राजा त एकं मुखं तेन मुखेन विशोऽत्सि तेन मुखेन मामन्नादंकुरु श्येनस्त एकं मुखं तेन मुखेन पक्षिणोऽत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुर्वग्निष्टएकं मुखं तेन मुखेनेमं लोकमत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुरु त्वयि पञ्चमंमुखं तेन मुखेन सर्वाणि भूतान्यत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुरु माऽस्माकंप्राणेन प्रजया पशुभिरवक्षेष्ठा योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मस्तस्य प्राणेनप्रजया पशुभिरवक्षीयस्वेति दैवीमावृतमावर्त आदित्यस्यावृतमन्वावर्तइति दक्षिणं बाहुमन्वावर्तते । अथ संवेश्यञ्जायायै हृदयमभिमृशेद्यत्तेसुसीमे हृदये हितमन्तः प्रजापतौ मन्येऽहं मां तद्विद्वांसं तेन माऽहंपौत्रमघं रुदमिति न हास्मात्पूर्वाः प्रजाः प्रैतीति ॥ ६ -पञ्चमुखोऽसि प्रजापतिर्ब्राह्मणस्त एकं मुखं तेन मुखेन राज्ञोऽत्सि तेन मुखेनमामन्नादं कुरु राजा त एकं मुखं तेन मुखेन विशोऽत्सि तेन मुखेन मामन्नादंकुरु श्येनस्त एकं मुखं तेन मुखेन पक्षिणोऽत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुर्वग्निष्टएकं मुखं तेन मुखेनेमं लोकमत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुरु त्वयि पञ्चमंमुखं तेन मुखेन सर्वाणि भूतान्यत्सि तेन मुखेन मामन्नादं कुरु माऽस्माकंप्राणेन प्रजया पशुभिरवक्षेष्ठा योऽस्मान्द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मस्तस्य प्राणेनप्रजया पशुभिरवक्षीयस्वेति दैवीमावृतमावर्त आदित्यस्यावृतमन्वावर्तैति दक्षिणं बाहुमन्वावर्तते । अथ संवेश्यञ्जायायै हृदयमभिमृशेद्यत्तेसुसीमे हृदये हितमन्तः प्रजापतौ मन्येऽहं मां तद्विद्वांसं तेन माऽहंपौत्रमघं रुदमिति न हास्मात्पूर्वाः प्रजाः प्रैतीति ॥ ६ Ð v;gev;Sy; Ekm©mdUh(Â' tSyw n;m prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; )p[;, Ev;Sy; Ekm©mdUh(Â' tSy gN/" prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; c=u-rev;Sy; Ekm©mdUh(Â' tSy åp' prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; Åo]mev;Sy;Ekm©mdUh(Â' tSy xBd" prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; Éj×Ùv;Sy; Ekm©-ndUh(Â' tSy; a¥rs" prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; hSt;vev;Sy; Ekm©m-----------------------203- . vAgevAsyA ekamazgamadUhLaM tasyai nAma parastAtprativihitA bhUtamAtrA ,prANa evAsyA ekamazgamadUhLaM tasya gandhaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA cakSu-revAsyA ekamazgamadUhLaM tasya rUpaM parastAtprativihitA bhUtamAtrA frotramevAsyAekamazgamadUhLaM tasya fabdaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA jihvaivAsyA ekamazga-nadUhLaM tasyA annarasaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA hastAvevAsyA ekamazgama-----------------------203- . vAgevAsyA ekamazgamadUh[L]aM tasyai nAma parastAtprativihitA bhUtamAtrA ,prANa evAsyA ekamazgamadUh[L]aM tasya gandhaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA cakSu-revAsyA ekamazgamadUh[L]aM tasya rUpaM parastAtprativihitA bhUtamAtrA frotramevAsyAekamazgamadUh[L]aM tasya fabdaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA jihvaivAsyA ekamazga-nadUh[L]aM tasyA annarasaH parastAtprativihitA bhUtamAtrA hastAvevAsyA ekamazgama-----------------------203- ॥ वागेवास्या एकमङ्गमदूह्ळं तस्यै नाम परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा ।प्राण एवास्या एकमङ्गमदूह्ळं तस्य गन्धः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा चक्षु-रेवास्या एकमङ्गमदूह्ळं तस्य रूपं परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा श्रोत्रमेवास्याएकमङ्गमदूह्ळं तस्य शब्दः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा जिह्वैवास्या एकमङ्ग-नदूह्ळं तस्या अन्नरसः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा हस्तावेवास्या एकमङ्गम-----------------------२०३- ॥ वागेवास्या एकमङ्गमदूह्ळं तस्यै नाम परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा ।प्राण एवास्या एकमङ्गमदूह्ळं तस्य गन्धः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा चक्षु-रेवास्या एकमङ्गमदूह्ळं तस्य रूपं परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा श्रोत्रमेवास्याएकमङ्गमदूह्ळं तस्य शब्दः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा जिह्वैवास्या एकमङ्ग-नदूह्ळं तस्या अन्नरसः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा हस्तावेवास्या एकमङ्गम-----------------------२०३- -dUh(Â' tyo" kmR prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; xrIrmev;Sy; Ekm©mdUh(Â'tSys( su%du"%e prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]opSq Ev;Sy; Ekm©mdUh(Â'tSy;nNdo rit" p[j;it" prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; p;d;vev;Sy; Ek-m©mdUh(Â' tyoárTy;" prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; p[Dwv;Sy; Ekm©-mdUh(Â' tSyw É/yo ÉvD;tVy' k;m;" prSt;Tp[itÉviht; .Utm;]; Ð 5 -dUhLaM tayoH karma parastAtprativihitA bhUtamAtrA farIramevAsyA ekamazgamadUhLaMtasyas sukhaduHkhe parastAtprativihitA bhUtamAtropastha evAsyA ekamazgamadUhLaMtasyAnando ratiH prajAtiH parastAtprativihitA bhUtamAtrA pAdAvevAsyA eka-mazgamadUhLaM tayorityAH parastAtprativihitA bhUtamAtrA prajxaivAsyA ekamazga-madUhLaM tasyai dhiyo vijxAtavyaM kAmAH parastAtprativihitA bhUtamAtrA . 5 -dUh[L]aM tayoH karma parastAtprativihitA bhUtamAtrA farIramevAsyA ekamazgamadUh[L]aMtasyas sukhaduHkhe parastAtprativihitA bhUtamAtropastha evAsyA ekamazgamadUh[L]aMtasyAnando ratiH prajAtiH parastAtprativihitA bhUtamAtrA pAdAvevAsyA eka-mazgamadUh[L]aM tayorityAH parastAtprativihitA bhUtamAtrA prajxaivAsyA ekamazga-madUh[L]aM tasyai dhiyo vijxAtavyaM kAmAH parastAtprativihitA bhUtamAtrA . 5 -दूह्ळं तयोः कर्म परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा शरीरमेवास्या एकमङ्गमदूह्ळंतस्यस् सुखदुःखे परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रोपस्थ एवास्या एकमङ्गमदूह्ळंतस्यानन्दो रतिः प्रजातिः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा पादावेवास्या एक-मङ्गमदूह्ळं तयोरित्याः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा प्रज्ञैवास्या एकमङ्ग-मदूह्ळं तस्यै धियो विज्ञातव्यं कामाः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा ॥ ५ -दूह्ळं तयोः कर्म परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा शरीरमेवास्या एकमङ्गमदूह्ळंतस्यस् सुखदुःखे परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रोपस्थ एवास्या एकमङ्गमदूह्ळंतस्यानन्दो रतिः प्रजातिः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा पादावेवास्या एक-मङ्गमदूह्ळं तयोरित्याः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा प्रज्ञैवास्या एकमङ्ग-मदूह्ळं तस्यै धियो विज्ञातव्यं कामाः परस्तात्प्रतिविहिता भूतमात्रा ॥ ५ Ð s hov;c b;l;ikyR EvwW a;idTye pu¨WStmev;hmup;sit t' hov;c;j;tx]um;Ü mwtâSmNs'v;dÉyÏ;" ) bOhNp;<@rv;s; aitÏ;"sveRW;' .Ut;n;' .U/eRit v; ahmetmup;s it s yo hwtmevmup;SteitÏ;"sveRW;' .Ut;n;' mU/;Ü .vit Ð 3 . sa hovAca bAlAkirya evaiSa Aditye puruSastamevAhamupAsa\iti taM hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvAdayiSThAH , bqhanpANDaravAsA atiSThAHsarveSAM bhUtAnAM bhUrdheti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste'tiSThAHsarveSAM bhUtAnAM mUrdhA bhavati . 3 . sa hovAca bAlAkirya evaiSa Aditye puruSastamevAhamupAsaiti taM hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvAdayiSThAH , bqhanpANDaravAsA atiSThAHsarveSAM bhUtAnAM bhUrdheti vA ahametamupAsa iti sa yo haitamevamupAste'tiSThAHsarveSAM bhUtAnAM mUrdhA bhavati . 3 ॥ स होवाच बालाकिर्य एवैष आदित्ये पुरुषस्तमेवाहमुपासइति तं होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवादयिष्ठाः । बृहन्पाण्डरवासा अतिष्ठाःसर्वेषां भूतानां भूर्धेति वा अहमेतमुपास इति स यो हैतमेवमुपास्तेऽतिष्ठाःसर्वेषां भूतानां मूर्धा भवति ॥ ३ ॥ स होवाच बालाकिर्य एवैष आदित्ये पुरुषस्तमेवाहमुपासैति तं होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवादयिष्ठाः । बृहन्पाण्डरवासा अतिष्ठाःसर्वेषां भूतानां भूर्धेति वा अहमेतमुपास इति स यो हैतमेवमुपास्तेऽतिष्ठाःसर्वेषां भूतानां मूर्धा भवति ॥ ३ Ð s hov;c b;l;ikyR EvwW Év´uit pu¨WStmev;hmup;s itt' hov;c;j;tx]um;Ü mwtâSmNs'v;dÉyÏ;Stejs a;Tmeit v; ahmetmup;sit s yo hwtmevmup;Ste tejs a;Tm; .vit Ð 5 . sa hovAca bAlAkirya evaiSa vidyuti puruSastamevAhamupAsa ititaM hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvAdayiSThAstejasa Atmeti vA ahametamupAsa\iti sa yo haitamevamupAste tejasa AtmA bhavati . 5 . sa hovAca bAlAkirya evaiSa vidyuti puruSastamevAhamupAsa ititaM hovAcAjAtafatrurmA maitasminsaMvAdayiSThAstejasa Atmeti vA ahametamupAsaiti sa yo haitamevamupAste tejasa AtmA bhavati . 5 ॥ स होवाच बालाकिर्य एवैष विद्युति पुरुषस्तमेवाहमुपास इतितं होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवादयिष्ठास्तेजस आत्मेति वा अहमेतमुपासइति स यो हैतमेवमुपास्ते तेजस आत्मा भवति ॥ ५ ॥ स होवाच बालाकिर्य एवैष विद्युति पुरुषस्तमेवाहमुपास इतितं होवाचाजातशत्रुर्मा मैतस्मिन्संवादयिष्ठास्तेजस आत्मेति वा अहमेतमुपासैति स यो हैतमेवमुपास्ते तेजस आत्मा भवति ॥ ५ ) v;¹ mnÉs p[itÉÏt;mno me v;Éc p[itÉÏtm;Évr;ÉvmRyoR.UveRds; mTs;,IA³t' m; m;ih'sIrnen;`Iten;hor;];Ts'vs;My¦ Â; nm Â; nm AiW>yo mN]ÕÎomN]pit>yo nmoStu deve>y" ²xv; n" x'tm; .v sumOÂÇk; srSvitm; te Vyom s'ë²x ) adB/' mn iWr' c=u" sUyoR JyoitW;' ÅeÏo dI=em; m; ih'sI" Ð 1 , vAzme manasi pratiSThitAmano me vAci pratiSThitamAvirAvirmaryo'bhUrvedasA matsANIrqtaM mA mAhiMsIranenAghItenAhorAtrAtsaMvasAmyagna iLA nama iLA nama qSibhyo mantrakqdbhyomantrapatibhyo namo'stu devebhyaH fivA naH faMtamA bhava sumqLIkA sarasvatimA te vyoma saMdqfi , adabdhaM mana iSiraM cakSuH sUryo jyotiSAM freSTho dIkSemA mA hiMsIH . 1 , vAzme manasi pratiSThitAmano me vAci pratiSThitamAvirAvirmaryo'bhUrvedasA matsANIrqtaM mA mAhiMsIranenAghItenAhorAtrAtsaMvasAmyagna i[L]A nama i[L]A nama qSibhyo mantrakqdbhyomantrapatibhyo namo'stu devebhyaH fivA naH faMtamA bhava sumq[L]IkA sarasvatimA te vyoma saMdqfi , adabdhaM mana iSiraM cakSuH sUryo jyotiSAM freSTho dIkSemA mA hiMsIH . 1 । वाङ्मे मनसि प्रतिष्ठितामनो मे वाचि प्रतिष्ठितमाविराविर्मर्योऽभूर्वेदसा मत्साणीरृतं मा माहिंसीरनेनाघीतेनाहोरात्रात्संवसाम्यग्न इळा नम इळा नम ऋषिभ्यो मन्त्रकृद्भ्योमन्त्रपतिभ्यो नमोऽस्तु देवेभ्यः शिवा नः शंतमा भव सुमृळीका सरस्वतिमा ते व्योम संदृशि । अदब्धं मन इषिरं चक्षुः सूर्यो ज्योतिषां श्रेष्ठो दीक्षेमा मा हिंसीः ॥ १ । वाङ्मे मनसि प्रतिष्ठितामनो मे वाचि प्रतिष्ठितमाविराविर्मर्योऽभूर्वेदसा मत्साणीरृतं मा माहिंसीरनेनाघीतेनाहोरात्रात्संवसाम्यग्न इळा नम इळा नम ऋषिभ्यो मन्त्रकृद्भ्योमन्त्रपतिभ्यो नमोऽस्तु देवेभ्यः शिवा नः शंतमा भव सुमृळीका सरस्वतिमा ते व्योम संदृशि । अदब्धं मन इषिरं चक्षुः सूर्यो ज्योतिषां श्रेष्ठो दीक्षेमा मा हिंसीः ॥ १ Ð ²xv;ɦn; tnu' dG?v; xáÿ_som;mOteny" ) Pl;vye´ogm;geR, gomOtTv;y kLpte somOtTv;y kLptit Ð 16 . fivAgninA tanuM dagdhvA faktisomAmqtenayaH , plAvayedyogamArgeNa go'mqtatvAya kalpate so'mqtatvAya kalpata\iti . 16 . fivAgninA tanuM dagdhvA faktisomAmqtenayaH , plAvayedyogamArgeNa go'mqtatvAya kalpate so'mqtatvAya kalpataiti . 16 ॥ शिवाग्निना तनुं दग्ध्वा शक्तिसोमामृतेनयः । प्लावयेद्योगमार्गेण गोऽमृतत्वाय कल्पते सोऽमृतत्वाय कल्पतइति ॥ १६ ॥ शिवाग्निना तनुं दग्ध्वा शक्तिसोमामृतेनयः । प्लावयेद्योगमार्गेण गोऽमृतत्वाय कल्पते सोऽमृतत्वाय कल्पतैति ॥ १६ Ð aqv; mUÞyRlok c k,Ryo" sne tq; ) b;óÃyec údye n;>y;mUvoRyuRge tq; Ð 21 . athavA mUrdhnyaloke ca karNayoH fvasane tathA , bAhudvayeca hqdaye nAbhyAmUrvoryuge tathA . 21 . athavA mUÞryaloke ca karNayoH fvasane tathA , bAhudvayeca hqdaye nAbhyAmUrvoryuge tathA . 21 ॥ अथवा मूर्ध्न्यलोके च कर्णयोः श्वसने तथा । बाहुद्वयेच हृदये नाभ्यामूर्वोर्युगे तथा ॥ २१ ॥ अथवा मूÞर्यलोके च कर्णयोः श्वसने तथा । बाहुद्वयेच हृदये नाभ्यामूर्वोर्युगे तथा ॥ २१ Ð kËpRr;/" iptO>y;' tu éx;n;>y;' tqopár ) éx;>y;' nmTyuKTv; p;Ryo i]pu<@^km( Ð 30 . kUrparAdhaH pitqbhyAM tu IfAnAbhyAM tathopari , IfAbhyAM nama\ityuktvA pArfvayofca tripuNDrakam . 30 . kUrparAdhaH pitqbhyAM tu IfAnAbhyAM tathopari , IfAbhyAM namaityuktvA pArfvayofca tripuNDrakam . 30 ॥ कूर्पराधः पितृभ्यां तु ईशानाभ्यां तथोपरि । ईशाभ्यां नमइत्युक्त्वा पार्श्वयोश्च त्रिपुण्ड्रकम् ॥ ३० ॥ कूर्पराधः पितृभ्यां तु ईशानाभ्यां तथोपरि । ईशाभ्यां नमैत्युक्त्वा पार्श्वयोश्च त्रिपुण्ड्रकम् ॥ ३० Ðaq .usu<@" k;l;ɦ¨{' n;mpkSy m;h;TMy' b[UhIit hov;c ) aqvÉsÏv'xjSy xt.;y;ÜsmetSy /n'jySy b[;÷,Sy JyeÏ.;y;Üpu]" k¨,it n;m tSy xÉcâSmt; .;y;Ü ) as* k¨,o .[;tOvwrmshm;no .v;nI-t$Sq' nOÉs'hmgmt( ) t] devsmIpeNyenop;yn;q| smipRt' jMbIrfl'gOhITv;Éj`[ÿd; t]Sq; axpNp;p m²=ko .v vW;Ü,;' xtÉmit ) soipx;pm;d;y m²=k; sNSvcei·t' tSyw inve´ m;' r=eit Sv.;y;Ümvdÿd;m²=ko.vÿmev' D;Tv; D;tyStwlm?ye ç/;ryNs; mOt' pitm;d;y;-¨N/tImgmºo xÉcâSmtemu' jIvyeit sov;c xokn;lm¨N/Tyhmmu'jIvy;My´ Év.Uitm;d;yeit ) EW;ɦho]j' .Sm-mOTyu'jyen mN]e, mOt-jNt* td;²=pt( ) mNdv;yuStd; jDe Vyjnen x(uÉcâSmt" Ð 1 .atha bhusuNDaH kAlAgnirudraM nAmapaxcakasya mAhAtmyaM brUhIti hovAca , athavasiSThavaMfajasya fatabhAryAsametasya dhanaMjayasya brAhmaNasya jyeSThabhAryAputraH karuNa\iti nAma tasya fucismitA bhAryA , asau karuNo bhrAtqvairamasahamAno bhavAnI-taTasthaM nqsiMhamagamat , tatra devasamIpe'nyenopAyanArthaM samarpitaM jambIraphalaMgqhItvAjighrattadA tatrasthA afapanpApa makSiko bhava varSANAM fatamiti , so'pifApamAdAya makSikA sansvaceSTitaM tasyai nivedya mAM rakSeti svabhAryAmavadattadAmakSiko'bhavattamevaM jxAtvA jxAtayastailamadhye hyadhArayansA mqtaM patimAdAyA-rundhatImagamadbho fucismite'muM jIvayeti sovAca fokenAlamarundhatyahamamuMjIvayAmyadya vibhUtimAdAyeti , eSAgnihotrajaM bhasma-mqtyuMjayena mantreNa mqta-jantau tadAkSipat , mandavAyustadA jajxe vyajanena f?cismitaH . 1 .atha bhusuNDaH kAlAgnirudraM nAmapaxcakasya mAhAtmyaM brUhIti hovAca , athavasiSThavaMfajasya fatabhAryAsametasya dhanaMjayasya brAhmaNasya jyeSThabhAryAputraH karuNaiti nAma tasya fucismitA bhAryA , asau karuNo bhrAtqvairamasahamAno bhavAnI-taTasthaM nqsiMhamagamat , tatra devasamIpe'nyenopAyanArthaM samarpitaM jambIraphalaMgqhItvAjighrattadA tatrasthA afapanpApa makSiko bhava varSANAM fatamiti , so'pifApamAdAya makSikA sansvaceSTitaM tasyai nivedya mAM rakSeti svabhAryAmavadattadAmakSiko'bhavattamevaM jxAtvA jxAtayastailamadhye hyadhArayansA mqtaM patimAdAyA-rundhatImagamadbho fucismite'muM jIvayeti sovAca fokenAlamarundhatyahamamuMjIvayAmyadya vibhUtimAdAyeti , eSAgnihotrajaM bhasma-mqtyuMjayena mantreNa mqta-jantau tadAkSipat , mandavAyustadA jajxe vyajanena fucismitaH . 1 ॥अथ भुसुण्डः कालाग्निरुद्रं नामपञ्चकस्य माहात्म्यं ब्रूहीति होवाच । अथवसिष्ठवंशजस्य शतभार्यासमेतस्य धनंजयस्य ब्राह्मणस्य ज्येष्ठभार्यापुत्रः करुणइति नाम तस्य शुचिस्मिता भार्या । असौ करुणो भ्रातृवैरमसहमानो भवानी-तटस्थं नृसिंहमगमत् । तत्र देवसमीपेऽन्येनोपायनार्थं समर्पितं जम्बीरफलंगृहीत्वाजिघ्रत्तदा तत्रस्था अशपन्पाप मक्षिको भव वर्षाणां शतमिति । सोऽपिशापमादाय मक्षिका सन्स्वचेष्टितं तस्यै निवेद्य मां रक्षेति स्वभार्यामवदत्तदामक्षिकोऽभवत्तमेवं ज्ञात्वा ज्ञातयस्तैलमध्ये ह्यधारयन्सा मृतं पतिमादाया-रुन्धतीमगमद्भो शुचिस्मितेऽमुं जीवयेति सोवाच शोकेनालमरुन्धत्यहममुंजीवयाम्यद्य विभूतिमादायेति । एषाग्निहोत्रजं भस्म-मृत्युंजयेन मन्त्रेण मृत-जन्तौ तदाक्षिपत् । मन्दवायुस्तदा जज्ञे व्यजनेन श्?चिस्मितः ॥ १ ॥अथ भुसुण्डः कालाग्निरुद्रं नामपञ्चकस्य माहात्म्यं ब्रूहीति होवाच । अथवसिष्ठवंशजस्य शतभार्यासमेतस्य धनंजयस्य ब्राह्मणस्य ज्येष्ठभार्यापुत्रः करुणैति नाम तस्य शुचिस्मिता भार्या । असौ करुणो भ्रातृवैरमसहमानो भवानी-तटस्थं नृसिंहमगमत् । तत्र देवसमीपेऽन्येनोपायनार्थं समर्पितं जम्बीरफलंगृहीत्वाजिघ्रत्तदा तत्रस्था अशपन्पाप मक्षिको भव वर्षाणां शतमिति । सोऽपिशापमादाय मक्षिका सन्स्वचेष्टितं तस्यै निवेद्य मां रक्षेति स्वभार्यामवदत्तदामक्षिकोऽभवत्तमेवं ज्ञात्वा ज्ञातयस्तैलमध्ये ह्यधारयन्सा मृतं पतिमादाया-रुन्धतीमगमद्भो शुचिस्मितेऽमुं जीवयेति सोवाच शोकेनालमरुन्धत्यहममुंजीवयाम्यद्य विभूतिमादायेति । एषाग्निहोत्रजं भस्म-मृत्युंजयेन मन्त्रेण मृत-जन्तौ तदाक्षिपत् । मन्दवायुस्तदा जज्ञे व्यजनेन शुचिस्मितः ॥ १ Ð at EvwW; .Uit.URitkrITyuÿ_; )aSy purSt;Ãsv a;sn[u{; d²=,t a;idTy;" p;iÃedev; ¬ÿrtob[÷Évã,umher; n;>y;' sUy;ÜcN{ms* p;Ryo" ) tdetëc;>yuÿ_m(--Acoa=re prme VyomNyâSmNdev; aÉ/Éve inWedu" ) ySt¥ ved ikmOc;kárãyit y ÿiÃduSt me sm;ste ) y EtÈhÆ;b;l' s;vRk;Émkù mo=-Ã;rmOy' yjumRy' s;mmy' b[÷mymmOtmy' .vit ) y EtÈhÆ;b;l'b;lo v; yuv; v; ved s mh;N.vit ) s gu¨" sveRW;' mN];,;mupde·;.vit ) mOTyut;rkù gu¨,; lB/' k<#¹ b;h* ²x%;y;' bÝIt ) s¢ÃÇpvtI.UÉmdR²=,;q| n;vkLpte tSm;Cz^õy; y;' k;'Écí;' d´;Ts; d²=,;.vit Ð 12 . ata evaiSA bhUtirbhUtikarItyuktA ,asya purastAdvasava AsanrudrA dakSiNata AdityAH pafcAdvifvedevA uttaratobrahmaviSNumahefvarA nAbhyAM sUryAcandramasau pArfvayoH , tadetadqcAbhyuktam--qco\akSare parame vyomanyasmindevA adhivifve niSeduH , yastanna veda kimqcAkariSyati ya ittadvidusta ime samAsate , ya etadbqhajjAbAlaM sArvakAmikaM mokSa-dvAramqzmayaM yajurmayaM sAmamayaM brahmamayamamqtamayaM bhavati , ya etadbqhajjAbAlaMbAlo vA yuvA vA veda sa mahAnbhavati , sa guruH sarveSAM mantrANAmupadeSTAbhavati , mqtyutArakaM guruNA labdhaM kaNThe bAhau fikhAyAM badhnIta , saptadvIpavatIbhUmirdakSiNArthaM nAvakalpate tasmAcchraddhayA yAM kAMcidgAM dadyAtsA dakSiNAbhavati . 12 . ata evaiSA bhUtirbhUtikarItyuktA ,asya purastAdvasava AsanrudrA dakSiNata AdityAH pafcAdvifvedevA uttaratobrahmaviSNumahefvarA nAbhyAM sUryAcandramasau pArfvayoH , tadetadqcAbhyuktam--qcoakSare parame vyomanyasmindevA adhivifve niSeduH , yastanna veda kimqcAkariSyati ya ittadvidusta ime samAsate , ya etadbqhajjAbAlaM sArvakAmikaM mokSa-dvAramqzmayaM yajurmayaM sAmamayaM brahmamayamamqtamayaM bhavati , ya etadbqhajjAbAlaMbAlo vA yuvA vA veda sa mahAnbhavati , sa guruH sarveSAM mantrANAmupadeSTAbhavati , mqtyutArakaM guruNA labdhaM kaNThe bAhau fikhAyAM badhnIta , saptadvIpavatIbhUmirdakSiNArthaM nAvakalpate tasmAcchraddhayA yAM kAMcidgAM dadyAtsA dakSiNAbhavati . 12 ॥ अत एवैषा भूतिर्भूतिकरीत्युक्ता ।अस्य पुरस्ताद्वसव आसन्रुद्रा दक्षिणत आदित्याः पश्चाद्विश्वेदेवा उत्तरतोब्रह्मविष्णुमहेश्वरा नाभ्यां सूर्याचन्द्रमसौ पार्श्वयोः । तदेतदृचाभ्युक्तम्--ऋचोअक्षरे परमे व्योमन्यस्मिन्देवा अधिविश्वे निषेदुः । यस्तन्न वेद किमृचाकरिष्यति य इत्तद्विदुस्त इमे समासते । य एतद्बृहज्जाबालं सार्वकामिकं मोक्ष-द्वारमृङ्मयं यजुर्मयं साममयं ब्रह्ममयममृतमयं भवति । य एतद्बृहज्जाबालंबालो वा युवा वा वेद स महान्भवति । स गुरुः सर्वेषां मन्त्राणामुपदेष्टाभवति । मृत्युतारकं गुरुणा लब्धं कण्ठे बाहौ शिखायां बध्नीत । सप्तद्वीपवतीभूमिर्दक्षिणार्थं नावकल्पते तस्माच्छ्रद्धया यां कांचिद्गां दद्यात्सा दक्षिणाभवति ॥ १२ ॥ अत एवैषा भूतिर्भूतिकरीत्युक्ता ।अस्य पुरस्ताद्वसव आसन्रुद्रा दक्षिणत आदित्याः पश्चाद्विश्वेदेवा उत्तरतोब्रह्मविष्णुमहेश्वरा नाभ्यां सूर्याचन्द्रमसौ पार्श्वयोः । तदेतदृचाभ्युक्तम्--ऋचोअक्षरे परमे व्योमन्यस्मिन्देवा अधिविश्वे निषेदुः । यस्तन्न वेद किमृचाकरिष्यति य इत्तद्विदुस्त इमे समासते । य एतद्बृहज्जाबालं सार्वकामिकं मोक्ष-द्वारमृङ्मयं यजुर्मयं साममयं ब्रह्ममयममृतमयं भवति । य एतद्बृहज्जाबालंबालो वा युवा वा वेद स महान्भवति । स गुरुः सर्वेषां मन्त्राणामुपदेष्टाभवति । मृत्युतारकं गुरुणा लब्धं कण्ठे बाहौ शिखायां बध्नीत । सप्तद्वीपवतीभूमिर्दक्षिणार्थं नावकल्पते तस्माच्छ्रद्धया यां कांचिद्गां दद्यात्सा दक्षिणाभवति ॥ १२ Ð aq k;l;ɦ¨{' .gvNt' snTkÚm;r" pp[Cz;/Iih .gvn[u{;=-/;r,ÉvÉ/' ) s hov;c ¨{Sy nyn;duTp¥; ¨{;=; it lok :y;yNtesd;²xv" s'h;rk;le s'h;r' ÕTv; s'h;r;=' mukÚlIkroit t¥yn;Æ;t;¨{;=; it hov;c tSm;&{;=;,;' ¨{;=TvÉmit ) t&{;=e v;âGvWyeÕte dxgop[d;nen yTflmv;Òoit tTflmXnute s EW .SmJyotI ¨{;=it t&{;=' kre, SpO; /;r,m;]e, iÃsh§gop[d;nfl' .vit )t&{;=e k,Ryo/;ÜyRm;,e Ek;dxsh§gop[d;nfl' .vit Ek;dx¨{Tv'c gCzit ) t&{;=e ²xrÉs /;yRm;,e koi$gop[d;nfl' .vit )EteW;' Sq;n;n;' k,Ryo" fl' vÿ_u' n xKyÉmit hov;c ) mUÉÝR cTv;ár'x-¾Cz%;y;mekù ]y' v; Åo]yoÃ;Üdx k,eR Ã;i]'x;×o" Wo@x Wo@xÃ;dx Ã;dx mÉ,bN/yo" W$( W@©ÏyoStt" s'?y;' skÚxohrh¨p;sI-t;ɦJyoRitárTy;idÉ.r¦* juóy;t( Ð 8 . atha kAlAgnirudraM bhagavantaM sanatkumAraH papracchAdhIhi bhagavanrudrAkSa-dhAraNavidhiM , sa hovAca rudrasya nayanAdutpannA rudrAkSA iti loke khyAyantesadAfivaH saMhArakAle saMhAraM kqtvA saMhArAkSaM mukulIkaroti tannayanAjjAtArudrAkSA iti hovAca tasmAdrudrAkSANAM rudrAkSatvamiti , tadrudrAkSe vAgviSayekqte dafagopradAnena yatphalamavApnoti tatphalamafnute sa eSa bhasmajyotI rudrAkSa\iti tadrudrAkSaM kareNa spqSTvA dhAraNamAtreNa dvisahasragopradAnaphalaM bhavati ,tadrudrAkSe karNayordhAryamANe ekAdafasahasragopradAnaphalaM bhavati ekAdafarudratvaMca gacchati , tadrudrAkSe firasi dhAryamANe koTigopradAnaphalaM bhavati ,eteSAM sthAnAnAM karNayoH phalaM vaktuM na fakyamiti hovAca , mUrdhni catvAriMfa-cchikhAyAmekaM trayaM vA frotrayordvAdafa karNe dvAtriMfadbAhvoH SoDafa SoDafadvAdafa dvAdafa maNibandhayoH SaT SaDazguSThayostataH saMdhyAM sakufo'haraharupAsI-tAgnirjyotirityAdibhiragnau juhuyAt . 8 . atha kAlAgnirudraM bhagavantaM sanatkumAraH papracchAdhIhi bhagavanrudrAkSa-dhAraNavidhiM , sa hovAca rudrasya nayanAdutpannA rudrAkSA iti loke khyAyantesadAfivaH saMhArakAle saMhAraM kqtvA saMhArAkSaM mukulIkaroti tannayanAjjAtArudrAkSA iti hovAca tasmAdrudrAkSANAM rudrAkSatvamiti , tadrudrAkSe vAgviSayekqte dafagopradAnena yatphalamavApnoti tatphalamafnute sa eSa bhasmajyotI rudrAkSaiti tadrudrAkSaM kareNa spqSTvA dhAraNamAtreNa dvisahasragopradAnaphalaM bhavati ,tadrudrAkSe karNayordhAryamANe ekAdafasahasragopradAnaphalaM bhavati ekAdafarudratvaMca gacchati , tadrudrAkSe firasi dhAryamANe koTigopradAnaphalaM bhavati ,eteSAM sthAnAnAM karNayoH phalaM vaktuM na fakyamiti hovAca , mUrdhni catvAriMfa-cchikhAyAmekaM trayaM vA frotrayordvAdafa karNe dvAtriMfadbAhvoH SoDafa SoDafadvAdafa dvAdafa maNibandhayoH SaT SaDazguSThayostataH saMdhyAM sakufo'haraharupAsI-tAgnirjyotirityAdibhiragnau juhuyAt . 8 ॥ अथ कालाग्निरुद्रं भगवन्तं सनत्कुमारः पप्रच्छाधीहि भगवन्रुद्राक्ष-धारणविधिं । स होवाच रुद्रस्य नयनादुत्पन्ना रुद्राक्षा इति लोके ख्यायन्तेसदाशिवः संहारकाले संहारं कृत्वा संहाराक्षं मुकुलीकरोति तन्नयनाज्जातारुद्राक्षा इति होवाच तस्माद्रुद्राक्षाणां रुद्राक्षत्वमिति । तद्रुद्राक्षे वाग्विषयेकृते दशगोप्रदानेन यत्फलमवाप्नोति तत्फलमश्नुते स एष भस्मज्योती रुद्राक्षइति तद्रुद्राक्षं करेण स्पृष्ट्वा धारणमात्रेण द्विसहस्रगोप्रदानफलं भवति ।तद्रुद्राक्षे कर्णयोर्धार्यमाणे एकादशसहस्रगोप्रदानफलं भवति एकादशरुद्रत्वंच गच्छति । तद्रुद्राक्षे शिरसि धार्यमाणे कोटिगोप्रदानफलं भवति ।एतेषां स्थानानां कर्णयोः फलं वक्तुं न शक्यमिति होवाच । मूर्ध्नि चत्वारिंश-च्छिखायामेकं त्रयं वा श्रोत्रयोर्द्वादश कर्णे द्वात्रिंशद्बाह्वोः षोडश षोडशद्वादश द्वादश मणिबन्धयोः षट् षडङ्गुष्ठयोस्ततः संध्यां सकुशोऽहरहरुपासी-ताग्निर्ज्योतिरित्यादिभिरग्नौ जुहुयात् ॥ ८ ॥ अथ कालाग्निरुद्रं भगवन्तं सनत्कुमारः पप्रच्छाधीहि भगवन्रुद्राक्ष-धारणविधिं । स होवाच रुद्रस्य नयनादुत्पन्ना रुद्राक्षा इति लोके ख्यायन्तेसदाशिवः संहारकाले संहारं कृत्वा संहाराक्षं मुकुलीकरोति तन्नयनाज्जातारुद्राक्षा इति होवाच तस्माद्रुद्राक्षाणां रुद्राक्षत्वमिति । तद्रुद्राक्षे वाग्विषयेकृते दशगोप्रदानेन यत्फलमवाप्नोति तत्फलमश्नुते स एष भस्मज्योती रुद्राक्षैति तद्रुद्राक्षं करेण स्पृष्ट्वा धारणमात्रेण द्विसहस्रगोप्रदानफलं भवति ।तद्रुद्राक्षे कर्णयोर्धार्यमाणे एकादशसहस्रगोप्रदानफलं भवति एकादशरुद्रत्वंच गच्छति । तद्रुद्राक्षे शिरसि धार्यमाणे कोटिगोप्रदानफलं भवति ।एतेषां स्थानानां कर्णयोः फलं वक्तुं न शक्यमिति होवाच । मूर्ध्नि चत्वारिंश-च्छिखायामेकं त्रयं वा श्रोत्रयोर्द्वादश कर्णे द्वात्रिंशद्बाह्वोः षोडश षोडशद्वादश द्वादश मणिबन्धयोः षट् षडङ्गुष्ठयोस्ततः संध्यां सकुशोऽहरहरुपासी-ताग्निर्ज्योतिरित्यादिभिरग्नौ जुहुयात् ॥ ८ Ð Ñ At' sTy' pr'b[÷ pu¨W' nOksárÉvg[hm( ) Õã,ip©lmU?vRret' Évåp;=' x'kr' nIlloih-tmum;pit' pxpit' ipn;'ikn' çÉmt´uitmIx;n" svRÉv´;n;mIr" svR.U-t;n;' b[÷;É/pitb[R÷,oÉ/pityoR yjuveRdv;CySt' s;m j;nIy;´o j;nItesomOtTv' c gCzit ) mh; p[qm;Nt;/RSy;´m( ) vRto iÃtIy;Nt;/RSy;´'W,' tOtIy;Nt;/RSy;´' nm; ctuq;ÜNt;/RSy;´' s;m j;nIy;´o j;nItesomOtTv' c gCzit ) tSm;idd' s²°d;nNdmy' pr' b[÷ tmev' ÉvÃ;nmOth .vit ) tSm;idd' s;©Ö s;m j;nIy;´o j;nIte somOtTv' cgCzit Ð 6 . O qtaM satyaM paraMbrahma puruSaM nqkesarivigraham , kqSNapizgalamUrdhvaretaM virUpAkSaM faMkaraM nIlalohi-tamumApatiM pafupatiM pinAMkinaM hyamitadyutimIfAnaH sarvavidyAnAmIfvaraH sarvabhU-tAnAM brahmAdhipatirbrahmaNo'dhipatiryo yajurvedavAcyastaM sAma jAnIyAdyo jAnIteso'mqtatvaM ca gacchati , mahA prathamAntArdhasyAdyam , rvato dvitIyAntArdhasyAdyaMSaNaM tqtIyAntArdhasyAdyaM namA caturthAntArdhasyAdyaM sAma jAnIyAdyo jAnIteso'mqtatvaM ca gacchati , tasmAdidaM saccidAnandamayaM paraM brahma tamevaM vidvAnamqta\iha bhavati , tasmAdidaM sAzgaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so'mqtatvaM cagacchati . 6 . O qtaM satyaM paraMbrahma puruSaM nqkesarivigraham , kqSNapizgalamUrdhvaretaM virUpAkSaM faMkaraM nIlalohi-tamumApatiM pafupatiM pinAMkinaM hyamitadyutimIfAnaH sarvavidyAnAmIfvaraH sarvabhU-tAnAM brahmAdhipatirbrahmaNo'dhipatiryo yajurvedavAcyastaM sAma jAnIyAdyo jAnIteso'mqtatvaM ca gacchati , mahA prathamAntArdhasyAdyam , rvato dvitIyAntArdhasyAdyaMSaNaM tqtIyAntArdhasyAdyaM namA caturthAntArdhasyAdyaM sAma jAnIyAdyo jAnIteso'mqtatvaM ca gacchati , tasmAdidaM saccidAnandamayaM paraM brahma tamevaM vidvAnamqtaiha bhavati , tasmAdidaM sAzgaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so'mqtatvaM cagacchati . 6 ॥ ॐ ऋतं सत्यं परंब्रह्म पुरुषं नृकेसरिविग्रहम् । कृष्णपिङ्गलमूर्ध्वरेतं विरूपाक्षं शंकरं नीललोहि-तमुमापतिं पशुपतिं पिनांकिनं ह्यमितद्युतिमीशानः सर्वविद्यानामीश्वरः सर्वभू-तानां ब्रह्माधिपतिर्ब्रह्मणोऽधिपतिर्यो यजुर्वेदवाच्यस्तं साम जानीयाद्यो जानीतेसोऽमृतत्वं च गच्छति । महा प्रथमान्तार्धस्याद्यम् । र्वतो द्वितीयान्तार्धस्याद्यंषणं तृतीयान्तार्धस्याद्यं नमा चतुर्थान्तार्धस्याद्यं साम जानीयाद्यो जानीतेसोऽमृतत्वं च गच्छति । तस्मादिदं सच्चिदानन्दमयं परं ब्रह्म तमेवं विद्वानमृतइह भवति । तस्मादिदं साङ्गं साम जानीयाद्यो जानीते सोऽमृतत्वं चगच्छति ॥ ६ ॥ ॐ ऋतं सत्यं परंब्रह्म पुरुषं नृकेसरिविग्रहम् । कृष्णपिङ्गलमूर्ध्वरेतं विरूपाक्षं शंकरं नीललोहि-तमुमापतिं पशुपतिं पिनांकिनं ह्यमितद्युतिमीशानः सर्वविद्यानामीश्वरः सर्वभू-तानां ब्रह्माधिपतिर्ब्रह्मणोऽधिपतिर्यो यजुर्वेदवाच्यस्तं साम जानीयाद्यो जानीतेसोऽमृतत्वं च गच्छति । महा प्रथमान्तार्धस्याद्यम् । र्वतो द्वितीयान्तार्धस्याद्यंषणं तृतीयान्तार्धस्याद्यं नमा चतुर्थान्तार्धस्याद्यं साम जानीयाद्यो जानीतेसोऽमृतत्वं च गच्छति । तस्मादिदं सच्चिदानन्दमयं परं ब्रह्म तमेवं विद्वानमृतैह भवति । तस्मादिदं साङ्गं साम जानीयाद्यो जानीते सोऽमृतत्वं चगच्छति ॥ ६ -mhoopinWt( ) y Et;' mhopinWd' ved s Õtpurr,oip mh;Évã,u.Rvitmh;Évã,u.RvtIit Ð 7 -mahopaniSat , ya etAM mahopaniSadaM veda sa kqtapurafcaraNo'pi mahAviSNurbhavatimahAviSNurbhavatIti . 7 -mahoo!paniSat , ya etAM mahopaniSadaM veda sa kqtapurafcaraNo'pi mahAviSNurbhavatimahAviSNurbhavatIti . 7 -महोपनिषत् । य एतां महोपनिषदं वेद स कृतपुरश्चरणोऽपि महाविष्णुर्भवतिमहाविष्णुर्भवतीति ॥ ७ -महोओ!पनिषत् । य एतां महोपनिषदं वेद स कृतपुरश्चरणोऽपि महाविष्णुर्भवतिमहाविष्णुर्भवतीति ॥ ७ Ðdev; h vw mOTyo" p;Pm>y" s's;r;°;Éb.yuSte p[j;pitmup;/;v'Ste>yEt' mN]r;j' n;rÉs'hm;nu·.' p[;yCzÿen vw sveR mOTyumjyNsveR p;Pm;n-mtrNs's;r;°;tr'StSm;´o mOTyo" p;Pm>y" s's;r;° Éb.Iy;Ts Ev'mN]r;j' n;rÉs'hm;nu·.' p[itgOðIy;Ts mOTyu' jyit s p;Pm;n' trits s's;r' trit tSy h vw p[,vSy y; pUv;Ü m;]; pOÉqVyk;r" sAâG.A³Gvedo b[÷; vsvo g;y]I g;hRpTy" s s;»" p[qm" p;do.vit iÃtIy;Ntár=' s ¬k;r" s yjuÉ.RyRjuveRdo Évã,U ¨{;âS]·Bd²=-,;ɦ" s s;»o iÃtIy" p;do .vit tOtIy; ´*" s mk;r" ss;mÉ." s;mvedo ¨{; a;idTy; jgTy;hvnIy" s s;»StOtIy" p;do.vit y;vs;neSy ctuQyR/Rm;]; s; somlok ao'k;r" soqvR,wmRN]w-rqvRved" s'vtRkoɦmR¨to Évro@¼k AiW.;ÜSvtI s; s;»tuqR" p;do.vit Ð 1 .devA ha vai mqtyoH pApmabhyaH saMsArAccAbibhayuste prajApatimupAdhAvaMstebhyaetaM mantrarAjaM nArasiMhamAnuSTubhaM prAyacchattena vai sarve mqtyumajayansarve pApmAna-mataransaMsArAccAtaraMstasmAdyo mqtyoH pApmabhyaH saMsArAcca bibhIyAtsa evaMmantrarAjaM nArasiMhamAnuSTubhaM pratigqhNIyAtsa mqtyuM jayati sa pApmAnaM taratisa saMsAraM tarati tasya ha vai praNavasya yA pUrvA mAtrA pqthivyakAraH saqgbhirqgvedo brahmA vasavo gAyatrI gArhapatyaH sa sAmnaH prathamaH pAdobhavati dvitIyA'ntarikSaM sa ukAraH sa yajurbhiryajurvedo viSNU rudrAstriSTubdakSi-NAgniH sa sAmno dvitIyaH pAdo bhavati tqtIyA dyauH sa makAraH sasAmabhiH sAmavedo rudrA AdityA jagatyAhavanIyaH sa sAmnastqtIyaH pAdobhavati yA'vasAne'sya caturthyardhamAtrA sA somaloka oMkAraH so'tharvaNairmantrai-ratharvavedaH saMvartako'gnirmaruto viroDeka qSirbhAsvatI sA sAmnafcaturthaH pAdobhavati . 1 .devA ha vai mqtyoH pApmabhyaH saMsArAccAbibhayuste prajApatimupAdhAvaMstebhyaetaM mantrarAjaM nArasiMhamAnuSTubhaM prAyacchattena vai sarve mqtyumajayansarve pApmAna-mataransaMsArAccAtaraMstasmAdyo mqtyoH pApmabhyaH saMsArAcca bibhIyAtsa evaMmantrarAjaM nArasiMhamAnuSTubhaM pratigqhNIyAtsa mqtyuM jayati sa pApmAnaM taratisa saMsAraM tarati tasya ha vai praNavasya yA pUrvA mAtrA pqthivyakAraH saqgbhirqgvedo brahmA vasavo gAyatrI gArhapatyaH sa sAmnaH prathamaH pAdobhavati dvitIyA'ntarikSaM sa ukAraH sa yajurbhiryajurvedo viSNU rudrAstriSTubdakSi-NAgniH sa sAmno dvitIyaH pAdo bhavati tqtIyA dyauH sa makAraH sasAmabhiH sAmavedo rudrA AdityA jagatyAhavanIyaH sa sAmnastqtIyaH pAdobhavati yA'vasAne'sya caturthyardhamAtrA sA somaloka OkAraH so'tharvaNairmantrai-ratharvavedaH saMvartako'gnirmaruto viroDeka qSirbhAsvatI sA sAmnafcaturthaH pAdobhavati . 1 ॥देवा ह वै मृत्योः पाप्मभ्यः संसाराच्चाबिभयुस्ते प्रजापतिमुपाधावंस्तेभ्यएतं मन्त्रराजं नारसिंहमानुष्टुभं प्रायच्छत्तेन वै सर्वे मृत्युमजयन्सर्वे पाप्मान-मतरन्संसाराच्चातरंस्तस्माद्यो मृत्योः पाप्मभ्यः संसाराच्च बिभीयात्स एवंमन्त्रराजं नारसिंहमानुष्टुभं प्रतिगृह्णीयात्स मृत्युं जयति स पाप्मानं तरतिस संसारं तरति तस्य ह वै प्रणवस्य या पूर्वा मात्रा पृथिव्यकारः सऋग्भिरृग्वेदो ब्रह्मा वसवो गायत्री गार्हपत्यः स साम्नः प्रथमः पादोभवति द्वितीयाऽन्तरिक्षं स उकारः स यजुर्भिर्यजुर्वेदो विष्णू रुद्रास्त्रिष्टुब्दक्षि-णाग्निः स साम्नो द्वितीयः पादो भवति तृतीया द्यौः स मकारः ससामभिः सामवेदो रुद्रा आदित्या जगत्याहवनीयः स साम्नस्तृतीयः पादोभवति याऽवसानेऽस्य चतुर्थ्यर्धमात्रा सा सोमलोक ओंकारः सोऽथर्वणैर्मन्त्रै-रथर्ववेदः संवर्तकोऽग्निर्मरुतो विरोडेक ऋषिर्भास्वती सा साम्नश्चतुर्थः पादोभवति ॥ १ ॥देवा ह वै मृत्योः पाप्मभ्यः संसाराच्चाबिभयुस्ते प्रजापतिमुपाधावंस्तेभ्यएतं मन्त्रराजं नारसिंहमानुष्टुभं प्रायच्छत्तेन वै सर्वे मृत्युमजयन्सर्वे पाप्मान-मतरन्संसाराच्चातरंस्तस्माद्यो मृत्योः पाप्मभ्यः संसाराच्च बिभीयात्स एवंमन्त्रराजं नारसिंहमानुष्टुभं प्रतिगृह्णीयात्स मृत्युं जयति स पाप्मानं तरतिस संसारं तरति तस्य ह वै प्रणवस्य या पूर्वा मात्रा पृथिव्यकारः सऋग्भिरृग्वेदो ब्रह्मा वसवो गायत्री गार्हपत्यः स साम्नः प्रथमः पादोभवति द्वितीयाऽन्तरिक्षं स उकारः स यजुर्भिर्यजुर्वेदो विष्णू रुद्रास्त्रिष्टुब्दक्षि-णाग्निः स साम्नो द्वितीयः पादो भवति तृतीया द्यौः स मकारः ससामभिः सामवेदो रुद्रा आदित्या जगत्याहवनीयः स साम्नस्तृतीयः पादोभवति याऽवसानेऽस्य चतुर्थ्यर्धमात्रा सा सोमलोक ॐकारः सोऽथर्वणैर्मन्त्रै-रथर्ववेदः संवर्तकोऽग्निर्मरुतो विरोडेक ऋषिर्भास्वती सा साम्नश्चतुर्थः पादोभवति ॥ १ Ð a·;=r" p[qm" p;do .vTy·;=r;S]y" p;d; .v²Nt Ev'Ã;i]'xd=r;É, s'p´Nte Ã;i]'xd=r; v; anu·B.vit anu·.; svRÉmd'sO·mnu·.; svRmups'út' tSy ih p;©;in .v²Nt cTv;r" p;d;Tv;-yR©;in .v²Nt sp[,v' sv| pm' .vit ) Ñ údy;y nm" ) Ѳxrse Sv;h; ) Ñ ²x%;yw vW$( ) Ñ kvc;y óm( ) Ñ aS];yfÉ@it p[qm' p[qmen yuJyte iÃtIy' iÃtIyen tOtIy' tOtIyen ctuq|ctuqeRn pm' pmen VyitWÿ_; v; me lok;StSm;ÃäitWÿ_;Ny©;in.vNTyoÉmTyetd=rÉmd' sv| tSm;Tp[Ty=rmu.yt ao'k;ro .vtITy=r;,;'Ny;smupidx²Nt b[÷v;idn" Ð 2 . aSTAkSaraH prathamaH pAdo bhavatyaSTAkSarAstrayaH pAdA bhavanti evaMdvAtriMfadakSarANi saMpadyante dvAtriMfadakSarA vA anuSTubbhavati anuSTubhA sarvamidaMsqSTamanuSTubhA sarvamupasaMhqtaM tasya hi paxcAzgAni bhavanti catvAraH pAdAfcatvA-ryazgAni bhavanti sapraNavaM sarvaM paxcamaM bhavati , O hqdayAya namaH , Ofirase svAhA , O fikhAyai vaSaT , O kavacAya hum , O astrAyaphaDiti prathamaM prathamena yujyate dvitIyaM dvitIyena tqtIyaM tqtIyena caturthaMcaturthena paxcamaM paxcamena vyatiSaktA vA ime lokAstasmAdvyatiSaktAnyazgAnibhavantyomityetadakSaramidaM sarvaM tasmAtpratyakSaramubhayata oMkAro bhavatItyakSarANAMnyAsamupadifanti brahmavAdinaH . 2 . aSTAkSaraH prathamaH pAdo bhavatyaSTAkSarAstrayaH pAdA bhavanti evaMdvAtriMfadakSarANi saMpadyante dvAtriMfadakSarA vA anuSTubbhavati anuSTubhA sarvamidaMsqSTamanuSTubhA sarvamupasaMhqtaM tasya hi paxcAzgAni bhavanti catvAraH pAdAfcatvA-ryazgAni bhavanti sapraNavaM sarvaM paxcamaM bhavati , O hqdayAya namaH , Ofirase svAhA , O fikhAyai vaSaT , O kavacAya hum , O astrAyaphaDiti prathamaM prathamena yujyate dvitIyaM dvitIyena tqtIyaM tqtIyena caturthaMcaturthena paxcamaM paxcamena vyatiSaktA vA ime lokAstasmAdvyatiSaktAnyazgAnibhavantyomityetadakSaramidaM sarvaM tasmAtpratyakSaramubhayata OkAro bhavatItyakSarANAMnyAsamupadifanti brahmavAdinaH . 2 ॥ अष्टाक्षरः प्रथमः पादो भवत्यष्टाक्षरास्त्रयः पादा भवन्ति एवंद्वात्रिंशदक्षराणि संपद्यन्ते द्वात्रिंशदक्षरा वा अनुष्टुब्भवति अनुष्टुभा सर्वमिदंसृष्टमनुष्टुभा सर्वमुपसंहृतं तस्य हि पञ्चाङ्गानि भवन्ति चत्वारः पादाश्चत्वा-र्यङ्गानि भवन्ति सप्रणवं सर्वं पञ्चमं भवति । ॐ हृदयाय नमः । ॐशिरसे स्वाहा । ॐ शिखायै वषट् । ॐ कवचाय हुम् । ॐ अस्त्रायफडिति प्रथमं प्रथमेन युज्यते द्वितीयं द्वितीयेन तृतीयं तृतीयेन चतुर्थंचतुर्थेन पञ्चमं पञ्चमेन व्यतिषक्ता वा इमे लोकास्तस्माद्व्यतिषक्तान्यङ्गानिभवन्त्योमित्येतदक्षरमिदं सर्वं तस्मात्प्रत्यक्षरमुभयत ओंकारो भवतीत्यक्षराणांन्यासमुपदिशन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ २ ॥ अष्टाक्षरः प्रथमः पादो भवत्यष्टाक्षरास्त्रयः पादा भवन्ति एवंद्वात्रिंशदक्षराणि संपद्यन्ते द्वात्रिंशदक्षरा वा अनुष्टुब्भवति अनुष्टुभा सर्वमिदंसृष्टमनुष्टुभा सर्वमुपसंहृतं तस्य हि पञ्चाङ्गानि भवन्ति चत्वारः पादाश्चत्वा-र्यङ्गानि भवन्ति सप्रणवं सर्वं पञ्चमं भवति । ॐ हृदयाय नमः । ॐशिरसे स्वाहा । ॐ शिखायै वषट् । ॐ कवचाय हुम् । ॐ अस्त्रायफडिति प्रथमं प्रथमेन युज्यते द्वितीयं द्वितीयेन तृतीयं तृतीयेन चतुर्थंचतुर्थेन पञ्चमं पञ्चमेन व्यतिषक्ता वा इमे लोकास्तस्माद्व्यतिषक्तान्यङ्गानिभवन्त्योमित्येतदक्षरमिदं सर्वं तस्मात्प्रत्यक्षरमुभयत ॐकारो भवतीत्यक्षराणांन्यासमुपदिशन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ २ -¬g[Émit s hov;c p[j;pityRSm;TSvmih»; sv;|Llok;Nsv;ÜNdev;Nsv;Ün;-Tmn" sv;ÜÉ, .Ut;NyuíÈð;Tyj§' sOjit ÉvsOjit Évv;syTyuí[;çt¬í[çte ) Stuih Åut' gtRsd' yuv;n' mOg' n.ImmuphNtumug[m( )mO@; jár]e És'h Stv;no aNy' te aSmÉ¥vpNtu sen;" ) tSm;duCyt¬g[Émit ) aq kSm;duCyte vIrÉmit ySm;TSvmih»; sv;|Llok;-Nsv;ÜNdev;Nsv;Ün;Tmn" sv;ÜÉ, .Ut;in Évrmit Évr;myTyj§' sOjitÉvsOjit v;syit ) yto vIr" kmR -ugramiti sa hovAca prajApatiryasmAtsvamahimnA sarvAMllokAnsarvAndevAnsarvAnA-tmanaH sarvANi bhUtAnyudgqhNAtyajasraM sqjati visqjati vivAsayatyudgrAhyata\udgrahyate , stuhi frutaM gartasadaM yuvAnaM mqgaM nabhImamupahantumugram ,mqDA jaritre siMha stavAno anyaM te asmannivapantu senAH , tasmAducyata\ugramiti , atha kasmAducyate vIramiti yasmAtsvamahimnA sarvAMllokA-nsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni viramati virAmayatyajasraM sqjativisqjati vAsayati , yato vIraH karmaNyaH sudakSo yuktagrAvA jAyatedevakAmaH , tasmAducyate vIramiti , atha kasmAducyate mahAviSNumiti , yaHsarvAMllokAnvyApnoti vyApayati sneho yathA palalapiNDamotaprotamanuprAptaMvyatiSakto vyApyate vyApayate , yasmAnna jAtaH paro'nyo'sti ya AvivefabhuvanAni vifvA , prajApatiH prajayA saMvidAnastrINi jyotIMSi sacate saSoDafIti , tasmAducyate mahAviSNumiti , atha kasmAducyate jvalantamitiyasmAtsvamahimnA sarvAMMllokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni svatejasAjvalati jvAlayati jvAlyate jvAlayate , savitA prasavitA dIpto dIpayandIpya-mAnaH , jvalaxjvalitA tapanvitapansaMdapanrocano rocamAnaH fobhanaH fobha-mAnaH kalyANaH , tasmAducyate jvalantamiti , atha kasmAducyate sarvato-mukhamiti , yasmAdanindriyo'pi sarvataH pafyati sarvataH fqNoti sarvatogacchati sarvata Adatte sa sarvagaH sarvatastiSThati , ekaH purastAdya idaMbabhUva yato babhUva bhuvanasya gopAH , yamapyeti bhuvanaM sAMparAye namAmitamahaM sarvatomukham , tasmAducyate sarvatomukhamiti , atha kasmAducyatenqsiMhamiti , yasmAtsarveSAM bhUtAnAM nA vIryatamaH freSThatamafca siMho vIryatamaHfreSThatamafca tasmAnnqsiMha AsItparamefvaro jagaddhitaM vA etadrUpamakSaraM bhavati , pratadviSNuH stavate vIryAya mqgo nabhImaH kucaro giriSThAH , yasyoruSu triSuvikramaNeSvadhi kSiyanti bhuvanAni vifvA , tasmAducyate nqsiMhamiti , athakasmAducyate bhISaNamiti , yasmAdyasya rUpaM dqSTvA sarve lokAH sarve devAH sarvANibhUtAni bhItyA palAyante svayaM yataH kutafcinna bibheti , bhISA'smAdvAtaH pavatebhISodeti sUryaH , bhISA'smAdagnifcendrafca mqtyurdhAvati paxcamaH , tasmAducyatebhISaNamiti , atha kasmAducyate bhadramiti , yasmAtsvayaM bhadro bhUtvA sarvadAbhadraM dadAti rocano rocamAnaH fobhanaH fobhamAnaH kalyANaH , bhadraM karNebhiH----------------------222- -ugramiti sa hovAca prajApatiryasmAtsvamahimnA sarvAMllokAnsarvAndevAnsarvAnA-tmanaH sarvANi bhUtAnyudgqhNAtyajasraM sqjati visqjati vivAsayatyudgrAhyataudgrahyate , stuhi frutaM gartasadaM yuvAnaM mqgaM nabhImamupahantumugram ,mqDA jaritre siMha stavAno anyaM te asmannivapantu senAH , tasmAducyataugramiti , atha kasmAducyate vIramiti yasmAtsvamahimnA sarvAMllokA-nsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni viramati virAmayatyajasraM sqjativisqjati vAsayati , yato vIraH karmaNyaH sudakSo yuktagrAvA jAyatedevakAmaH , tasmAducyate vIramiti , atha kasmAducyate mahAviSNumiti , yaHsarvAMllokAnvyApnoti vyApayati sneho yathA palalapiNDamotaprotamanuprAptaMvyatiSakto vyApyate vyApayate , yasmAnna jAtaH paro'nyo'sti ya AvivefabhuvanAni vifvA , prajApatiH prajayA saMvidAnastrINi jyotIMSi sacate saSoDafIti , tasmAducyate mahAviSNumiti , atha kasmAducyate jvalantamitiyasmAtsvamahimnA sarvAMMllokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni svatejasAjvalati jvAlayati jvAlyate jvAlayate , savitA prasavitA dIpto dIpayandIpya-mAnaH , jvalaxjvalitA tapanvitapansaMdapanrocano rocamAnaH fobhanaH fobha-mAnaH kalyANaH , tasmAducyate jvalantamiti , atha kasmAducyate sarvato-mukhamiti , yasmAdanindriyo'pi sarvataH pafyati sarvataH fqNoti sarvatogacchati sarvata Adatte sa sarvagaH sarvatastiSThati , ekaH purastAdya idaMbabhUva yato babhUva bhuvanasya gopAH , yamapyeti bhuvanaM sAMparAye namAmitamahaM sarvatomukham , tasmAducyate sarvatomukhamiti , atha kasmAducyatenqsiMhamiti , yasmAtsarveSAM bhUtAnAM nA vIryatamaH freSThatamafca siMho vIryatamaHfreSThatamafca tasmAnnqsiMha AsItparamefvaro jagaddhitaM vA etadrUpamakSaraM bhavati , pratadviSNuH stavate vIryAya mqgo nabhImaH kucaro giriSThAH , yasyoruSu triSuvikramaNeSvadhi kSiyanti bhuvanAni vifvA , tasmAducyate nqsiMhamiti , athakasmAducyate bhISaNamiti , yasmAdyasya rUpaM dqSTvA sarve lokAH sarve devAH sarvANibhUtAni bhItyA palAyante svayaM yataH kutafcinna bibheti , bhISA'smAdvAtaH pavatebhISodeti sUryaH , bhISA'smAdagnifcendrafca mqtyurdhAvati paxcamaH , tasmAducyatebhISaNamiti , atha kasmAducyate bhadramiti , yasmAtsvayaM bhadro bhUtvA sarvadAbhadraM dadAti rocano rocamAnaH fobhanaH fobhamAnaH kalyANaH , bhadraM karNebhiH----------------------222- -उग्रमिति स होवाच प्रजापतिर्यस्मात्स्वमहिम्ना सर्वांल्लोकान्सर्वान्देवान्सर्वाना-त्मनः सर्वाणि भूतान्युद्गृह्णात्यजस्रं सृजति विसृजति विवासयत्युद्ग्राह्यतउद्ग्रह्यते । स्तुहि श्रुतं गर्तसदं युवानं मृगं नभीममुपहन्तुमुग्रम् ।मृडा जरित्रे सिंह स्तवानो अन्यं ते अस्मन्निवपन्तु सेनाः । तस्मादुच्यतउग्रमिति । अथ कस्मादुच्यते वीरमिति यस्मात्स्वमहिम्ना सर्वांल्लोका-न्सर्वान्देवान्सर्वानात्मनः सर्वाणि भूतानि विरमति विरामयत्यजस्रं सृजतिविसृजति वासयति । यतो वीरः कर्मण्यः सुदक्षो युक्तग्रावा जायतेदेवकामः । तस्मादुच्यते वीरमिति । अथ कस्मादुच्यते महाविष्णुमिति । यःसर्वांल्लोकान्व्याप्नोति व्यापयति स्नेहो यथा पललपिण्डमोतप्रोतमनुप्राप्तंव्यतिषक्तो व्याप्यते व्यापयते । यस्मान्न जातः परोऽन्योऽस्ति य आविवेशभुवनानि विश्वा । प्रजापतिः प्रजया संविदानस्त्रीणि ज्योतींषि सचते सषोडशीति । तस्मादुच्यते महाविष्णुमिति । अथ कस्मादुच्यते ज्वलन्तमितियस्मात्स्वमहिम्ना सर्वाँल्लोकान्सर्वान्देवान्सर्वानात्मनः सर्वाणि भूतानि स्वतेजसाज्वलति ज्वालयति ज्वाल्यते ज्वालयते । सविता प्रसविता दीप्तो दीपयन्दीप्य-मानः । ज्वलञ्ज्वलिता तपन्वितपन्संदपन्रोचनो रोचमानः शोभनः शोभ-मानः कल्याणः । तस्मादुच्यते ज्वलन्तमिति । अथ कस्मादुच्यते सर्वतो-मुखमिति । यस्मादनिन्द्रियोऽपि सर्वतः पश्यति सर्वतः शृणोति सर्वतोगच्छति सर्वत आदत्ते स सर्वगः सर्वतस्तिष्ठति । एकः पुरस्ताद्य इदंबभूव यतो बभूव भुवनस्य गोपाः । यमप्येति भुवनं सांपराये नमामितमहं सर्वतोमुखम् । तस्मादुच्यते सर्वतोमुखमिति । अथ कस्मादुच्यतेनृसिंहमिति । यस्मात्सर्वेषां भूतानां ना वीर्यतमः श्रेष्ठतमश्च सिंहो वीर्यतमःश्रेष्ठतमश्च तस्मान्नृसिंह आसीत्परमेश्वरो जगद्धितं वा एतद्रूपमक्षरं भवति । प्रतद्विष्णुः स्तवते वीर्याय मृगो नभीमः कुचरो गिरिष्ठाः । यस्योरुषु त्रिषुविक्रमणेष्वधि क्षियन्ति भुवनानि विश्वा । तस्मादुच्यते नृसिंहमिति । अथकस्मादुच्यते भीषणमिति । यस्माद्यस्य रूपं दृष्ट्वा सर्वे लोकाः सर्वे देवाः सर्वाणिभूतानि भीत्या पलायन्ते स्वयं यतः कुतश्चिन्न बिभेति । भीषाऽस्माद्वातः पवतेभीषोदेति सूर्यः । भीषाऽस्मादग्निश्चेन्द्रश्च मृत्युर्धावति पञ्चमः । तस्मादुच्यतेभीषणमिति । अथ कस्मादुच्यते भद्रमिति । यस्मात्स्वयं भद्रो भूत्वा सर्वदाभद्रं ददाति रोचनो रोचमानः शोभनः शोभमानः कल्याणः । भद्रं कर्णेभिः----------------------२२२- -उग्रमिति स होवाच प्रजापतिर्यस्मात्स्वमहिम्ना सर्वांल्लोकान्सर्वान्देवान्सर्वाना-त्मनः सर्वाणि भूतान्युद्गृह्णात्यजस्रं सृजति विसृजति विवासयत्युद्ग्राह्यतौद्ग्रह्यते । स्तुहि श्रुतं गर्तसदं युवानं मृगं नभीममुपहन्तुमुग्रम् ।मृडा जरित्रे सिंह स्तवानो अन्यं ते अस्मन्निवपन्तु सेनाः । तस्मादुच्यतौग्रमिति । अथ कस्मादुच्यते वीरमिति यस्मात्स्वमहिम्ना सर्वांल्लोका-न्सर्वान्देवान्सर्वानात्मनः सर्वाणि भूतानि विरमति विरामयत्यजस्रं सृजतिविसृजति वासयति । यतो वीरः कर्मण्यः सुदक्षो युक्तग्रावा जायतेदेवकामः । तस्मादुच्यते वीरमिति । अथ कस्मादुच्यते महाविष्णुमिति । यःसर्वांल्लोकान्व्याप्नोति व्यापयति स्नेहो यथा पललपिण्डमोतप्रोतमनुप्राप्तंव्यतिषक्तो व्याप्यते व्यापयते । यस्मान्न जातः परोऽन्योऽस्ति य आविवेशभुवनानि विश्वा । प्रजापतिः प्रजया संविदानस्त्रीणि ज्योतींषि सचते सषोडशीति । तस्मादुच्यते महाविष्णुमिति । अथ कस्मादुच्यते ज्वलन्तमितियस्मात्स्वमहिम्ना सर्वाँल्लोकान्सर्वान्देवान्सर्वानात्मनः सर्वाणि भूतानि स्वतेजसाज्वलति ज्वालयति ज्वाल्यते ज्वालयते । सविता प्रसविता दीप्तो दीपयन्दीप्य-मानः । ज्वलञ्ज्वलिता तपन्वितपन्संदपन्रोचनो रोचमानः शोभनः शोभ-मानः कल्याणः । तस्मादुच्यते ज्वलन्तमिति । अथ कस्मादुच्यते सर्वतो-मुखमिति । यस्मादनिन्द्रियोऽपि सर्वतः पश्यति सर्वतः शृणोति सर्वतोगच्छति सर्वत आदत्ते स सर्वगः सर्वतस्तिष्ठति । एकः पुरस्ताद्य इदंबभूव यतो बभूव भुवनस्य गोपाः । यमप्येति भुवनं सांपराये नमामितमहं सर्वतोमुखम् । तस्मादुच्यते सर्वतोमुखमिति । अथ कस्मादुच्यतेनृसिंहमिति । यस्मात्सर्वेषां भूतानां ना वीर्यतमः श्रेष्ठतमश्च सिंहो वीर्यतमःश्रेष्ठतमश्च तस्मान्नृसिंह आसीत्परमेश्वरो जगद्धितं वा एतद्रूपमक्षरं भवति । प्रतद्विष्णुः स्तवते वीर्याय मृगो नभीमः कुचरो गिरिष्ठाः । यस्योरुषु त्रिषुविक्रमणेष्वधि क्षियन्ति भुवनानि विश्वा । तस्मादुच्यते नृसिंहमिति । अथकस्मादुच्यते भीषणमिति । यस्माद्यस्य रूपं दृष्ट्वा सर्वे लोकाः सर्वे देवाः सर्वाणिभूतानि भीत्या पलायन्ते स्वयं यतः कुतश्चिन्न बिभेति । भीषाऽस्माद्वातः पवतेभीषोदेति सूर्यः । भीषाऽस्मादग्निश्चेन्द्रश्च मृत्युर्धावति पञ्चमः । तस्मादुच्यतेभीषणमिति । अथ कस्मादुच्यते भद्रमिति । यस्मात्स्वयं भद्रो भूत्वा सर्वदाभद्रं ददाति रोचनो रोचमानः शोभनः शोभमानः कल्याणः । भद्रं कर्णेभिः----------------------२२२- -ê,uy;m dev; .{' pXyem;=É.yRj];" ) ¾Sqrwr©øStu·v;'sStnUÉ.VyRxem dev-iht' yd;yu" ) tSm;duCyte .{Émit ) aq kSm;duCyte mOTyumOTyuÉmit )ySm;TSvmih»; Sv.ÿ_;n;' SmOt Ev mOTyumpmOTyu' c m;ryit ) ya;Tmd; bld; ySy Év ¬p;ste p[²xW' ySy dev;" ) ySy Cz;y;mOt'yo mOTyumOTyu" kSmw dev;y hÉvW; Év/em ) tSm;duCyte mOTyumOTyuÉmit )aq kSm;duCyte nm;mIit ) ySm;´' sveR dev; nm²Nt mumu=vo b[÷v;-idn ) p[ nUn' b[÷,SpitmRN]' vdTyuKqm( ) yâSmÉ¥N{o v¨,o Ém]oayRm; dev; aok;'És ci£re ) tSm;duCyte nm;mIit ) aq kSm;duCyte-hÉmit ) ahmâSm p[qmj; At;3 -fqNuyAma devA bhadraM pafyemAkSabhiryajatrAH , sthirairazgaistuSTuvAMsastanUbhirvyafema deva-hitaM yadAyuH , tasmAducyate bhadramiti , atha kasmAducyate mqtyumqtyumiti ,yasmAtsvamahimnA svabhaktAnAM smqta eva mqtyumapamqtyuM ca mArayati , yaAtmadA baladA yasya vifva upAsate prafiSaM yasya devAH , yasya cchAyAmqtaMyo mqtyumqtyuH kasmai devAya haviSA vidhema , tasmAducyate mqtyumqtyumiti ,atha kasmAducyate namAmIti , yasmAdyaM sarve devA namanti mumukSavo brahmavA-dinafca , pra nUnaM brahmaNaspatirmantraM vadatyuktham , yasminnindro varuNo mitro\aryamA devA okAMsi cakrire , tasmAducyate namAmIti , atha kasmAducyate-'hamiti , ahamasmi prathamajA qtA3 -fqNuyAma devA bhadraM pafyemAkSabhiryajatrAH , sthirairazgaistuSTuvAMsastanUbhirvyafema deva-hitaM yadAyuH , tasmAducyate bhadramiti , atha kasmAducyate mqtyumqtyumiti ,yasmAtsvamahimnA svabhaktAnAM smqta eva mqtyumapamqtyuM ca mArayati , yaAtmadA baladA yasya vifva upAsate prafiSaM yasya devAH , yasya cchAyAmqtaMyo mqtyumqtyuH kasmai devAya haviSA vidhema , tasmAducyate mqtyumqtyumiti ,atha kasmAducyate namAmIti , yasmAdyaM sarve devA namanti mumukSavo brahmavA-dinafca , pra nUnaM brahmaNaspatirmantraM vadatyuktham , yasminnindro varuNo mitroaryamA devA okAMsi cakrire , tasmAducyate namAmIti , atha kasmAducyate-'hamiti , ahamasmi prathamajA qtA3 -शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः । स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देव-हितं यदायुः । तस्मादुच्यते भद्रमिति । अथ कस्मादुच्यते मृत्युमृत्युमिति ।यस्मात्स्वमहिम्ना स्वभक्तानां स्मृत एव मृत्युमपमृत्युं च मारयति । यआत्मदा बलदा यस्य विश्व उपासते प्रशिषं यस्य देवाः । यस्य च्छायामृतंयो मृत्युमृत्युः कस्मै देवाय हविषा विधेम । तस्मादुच्यते मृत्युमृत्युमिति ।अथ कस्मादुच्यते नमामीति । यस्माद्यं सर्वे देवा नमन्ति मुमुक्षवो ब्रह्मवा-दिनश्च । प्र नूनं ब्रह्मणस्पतिर्मन्त्रं वदत्युक्थम् । यस्मिन्निन्द्रो वरुणो मित्रोअर्यमा देवा ओकांसि चक्रिरे । तस्मादुच्यते नमामीति । अथ कस्मादुच्यते-ऽहमिति । अहमस्मि प्रथमजा ऋता३ -शृणुयाम देवा भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः । स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवांसस्तनूभिर्व्यशेम देव-हितं यदायुः । तस्मादुच्यते भद्रमिति । अथ कस्मादुच्यते मृत्युमृत्युमिति ।यस्मात्स्वमहिम्ना स्वभक्तानां स्मृत एव मृत्युमपमृत्युं च मारयति । यआत्मदा बलदा यस्य विश्व उपासते प्रशिषं यस्य देवाः । यस्य च्छायामृतंयो मृत्युमृत्युः कस्मै देवाय हविषा विधेम । तस्मादुच्यते मृत्युमृत्युमिति ।अथ कस्मादुच्यते नमामीति । यस्माद्यं सर्वे देवा नमन्ति मुमुक्षवो ब्रह्मवा-दिनश्च । प्र नूनं ब्रह्मणस्पतिर्मन्त्रं वदत्युक्थम् । यस्मिन्निन्द्रो वरुणो मित्रोअर्यमा देवा ओकांसि चक्रिरे । तस्मादुच्यते नमामीति । अथ कस्मादुच्यते-ऽहमिति । अहमस्मि प्रथमजा ऋता३ -dev; h vw p[j;pitmb[uv¥;nu·.Sy mN]r;jSy n;rÉs'hSy;©mN];¥o b[Uih.gv it ) s hov;c p[j;pit" p[,v' s;Év]I' yjulR+mI' nOÉs'hg;y]I-ÉmTy©;in j;nIy;´o j;nIte somOtTv' c gCzit ) aoÉmTvetd=rÉmd'sv| tSyopVy;:y;n' .Ut' .vºÉvãyidit svRmo'k;r Ev y°;Ny²T]k;l;-tIt' tdPyo'k;r Ev sv| ç¼t[÷;ym;Tm; b[÷ soym;Tm; ctuãp;Æ;gárt-Sq;no bih"p[D" s¢;© EkonÉv'xitmu%" SqUl.uGvw;nr" p[qm" p;d"SvÒSq;neNt"p[D" s¢;© EkonÉv'xitmu%" p[ÉvÉvÿ_.uÿ_wjso iÃtIy" p;doy] su¢o n kùcn k;m' k;myte n kùcn SvÒ' pXyit tTsuWu¢' suWu¢Sq;nEk¡.Ut" p[D;n`n Ev;nNdmyo ç;nNd.uKcetomu%" p[;DStOtIy" p;dEW sveRr EW svRD EWoNty;ÜMyeW yoin" svRSy p[.v;Pyy* ih .Ut;n;'n bih"p[D' n;Nt"p[D' no.yt"p[D' n p[D' n;p[D' n p[D;n`nmë·-mVyvh;yRmg[;çml=,m²l©mÉcNTymVypdeXymek;Tmp[Tyys;r' p[po-pxm' ²xvmÃøt' ctuq| mNyNte s a;Tm; s ÉvDey" Ð 1 -devA ha vai prajApatimabruvannAnuSTubhasya mantrarAjasya nArasiMhasyAzgamantrAnno brUhibhagava iti , sa hovAca prajApatiH praNavaM sAvitrIM yajurlakSmIM nqsiMhagAyatrI-mityazgAni jAnIyAdyo jAnIte so'mqtatvaM ca gacchati , omitvetadakSaramidaMsarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviSyaditi sarvamoMkAra eva yaccAnyattrikAlA-tItaM tadapyoMkAra eva sarvaM hyetadbrahmAyamAtmA brahma so'yamAtmA catuSpAjjAgarita-sthAno bahiHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH sthUlabhugvaifvAnaraH prathamaH pAdaHsvapnasthAne'ntaHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH praviviktabhuktaijaso dvitIyaH pAdoyatra supto na kaMcana kAmaM kAmayate na kaMcana svapnaM pafyati tatsuSuptaM suSuptasthAnaekIbhUtaH prajxAnaghana evAnandamayo hyAnandabhukcetomukhaH prAjxastqtIyaH pAdaeSa sarvefvara eSa sarvajxa eSo'ntaryAmyeSa yoniH sarvasya prabhavApyayau hi bhUtAnAMna bahiHprajxaM nAntaHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxaM nAprajxaM na prajxAnaghanamadqSTa-mavyavahAryamagrAhyamalakSaNamalizgamacintyamavyapadefyamekAtmapratyayasAraM prapaxco-pafamaM fivamadvaitaM caturthaM manyante sa AtmA sa vijxeyaH . 1 -devA ha vai prajApatimabruvannAnuSTubhasya mantrarAjasya nArasiMhasyAzgamantrAnno brUhibhagava iti , sa hovAca prajApatiH praNavaM sAvitrIM yajurlakSmIM nqsiMhagAyatrI-mityazgAni jAnIyAdyo jAnIte so'mqtatvaM ca gacchati , omitvetadakSaramidaMsarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviSyaditi sarvamOkAra eva yaccAnyattrikAlA-tItaM tadapyOkAra eva sarvaM hyetadbrahmAyamAtmA brahma so'yamAtmA catuSpAjjAgarita-sthAno bahiHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH sthUlabhugvaifvAnaraH prathamaH pAdaHsvapnasthAne'ntaHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH praviviktabhuktaijaso dvitIyaH pAdoyatra supto na kaMcana kAmaM kAmayate na kaMcana svapnaM pafyati tatsuSuptaM suSuptasthAnaekIbhUtaH prajxAnaghana evAnandamayo hyAnandabhukcetomukhaH prAjxastqtIyaH pAdaeSa sarvefvara eSa sarvajxa eSo'ntaryAmyeSa yoniH sarvasya prabhavApyayau hi bhUtAnAMna bahiHprajxaM nAntaHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxaM nAprajxaM na prajxAnaghanamadqSTa-mavyavahAryamagrAhyamalakSaNamalizgamacintyamavyapadefyamekAtmapratyayasAraM prapaxco-pafamaM fivamadvaitaM caturthaM manyante sa AtmA sa vijxeyaH . 1 -देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्नानुष्टुभस्य मन्त्रराजस्य नारसिंहस्याङ्गमन्त्रान्नो ब्रूहिभगव इति । स होवाच प्रजापतिः प्रणवं सावित्रीं यजुर्लक्ष्मीं नृसिंहगायत्री-मित्यङ्गानि जानीयाद्यो जानीते सोऽमृतत्वं च गच्छति । ओमित्वेतदक्षरमिदंसर्वं तस्योपव्याख्यानं भूतं भवद्भविष्यदिति सर्वमोंकार एव यच्चान्यत्त्रिकाला-तीतं तदप्योंकार एव सर्वं ह्येतद्ब्रह्मायमात्मा ब्रह्म सोऽयमात्मा चतुष्पाज्जागरित-स्थानो बहिःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः स्थूलभुग्वैश्वानरः प्रथमः पादःस्वप्नस्थानेऽन्तःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः प्रविविक्तभुक्तैजसो द्वितीयः पादोयत्र सुप्तो न कंचन कामं कामयते न कंचन स्वप्नं पश्यति तत्सुषुप्तं सुषुप्तस्थानएकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दमयो ह्यानन्दभुक्चेतोमुखः प्राज्ञस्तृतीयः पादएष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्य प्रभवाप्ययौ हि भूतानांन बहिःप्रज्ञं नान्तःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञं नाप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमदृष्ट-मव्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमलिङ्गमचिन्त्यमव्यपदेश्यमेकात्मप्रत्ययसारं प्रपञ्चो-पशमं शिवमद्वैतं चतुर्थं मन्यन्ते स आत्मा स विज्ञेयः ॥ १ -देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्नानुष्टुभस्य मन्त्रराजस्य नारसिंहस्याङ्गमन्त्रान्नो ब्रूहिभगव इति । स होवाच प्रजापतिः प्रणवं सावित्रीं यजुर्लक्ष्मीं नृसिंहगायत्री-मित्यङ्गानि जानीयाद्यो जानीते सोऽमृतत्वं च गच्छति । ओमित्वेतदक्षरमिदंसर्वं तस्योपव्याख्यानं भूतं भवद्भविष्यदिति सर्वमॐकार एव यच्चान्यत्त्रिकाला-तीतं तदप्यॐकार एव सर्वं ह्येतद्ब्रह्मायमात्मा ब्रह्म सोऽयमात्मा चतुष्पाज्जागरित-स्थानो बहिःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः स्थूलभुग्वैश्वानरः प्रथमः पादःस्वप्नस्थानेऽन्तःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः प्रविविक्तभुक्तैजसो द्वितीयः पादोयत्र सुप्तो न कंचन कामं कामयते न कंचन स्वप्नं पश्यति तत्सुषुप्तं सुषुप्तस्थानएकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दमयो ह्यानन्दभुक्चेतोमुखः प्राज्ञस्तृतीयः पादएष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्य प्रभवाप्ययौ हि भूतानांन बहिःप्रज्ञं नान्तःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञं नाप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमदृष्ट-मव्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमलिङ्गमचिन्त्यमव्यपदेश्यमेकात्मप्रत्ययसारं प्रपञ्चो-पशमं शिवमद्वैतं चतुर्थं मन्यन्ते स आत्मा स विज्ञेयः ॥ १ Ð aqs;Év]I g;y]I y; yjuW; p[oÿ_; ty; svRÉmd' Vy;¢' `OÉ,árit ù a=resUyR it ]I . athasAvitrI gAyatrI yA yajuSA proktA tayA sarvamidaM vyAptaM ghqNiriti dve akSaresUrya iti trINyAditya iti trINyetadvai sAvitrasyASTAkSaraM padaM friyAbhiSiktaya evaM veda friyA haivAbhiSicyate , tadetadqcA'bhyuktam --qco akSare paramevyomanyasmindevA adhi vifve niSeduH , yastanna veda kimqcA kariSyati ya\ittadvidusta ime samAsata iti , na ha vA etasyarcA na yajuSA na sA-mnA'rtho'sti yaH sAvitrIM vedeti , O bhUrlakSmIrbhuvarlakSmIH suvaHkAlakarNI ,tanno mahAlakSmIH pracodayAdityeSA vai mahAlakSmIryajurgAyatrI caturviMfatyakSarAbhavati gAyatrI vA idaM sarvaM yadidaM kiMca tasmAdya etAM mahAlakSmIM yAjuSIM vedamahatIM friyamafnute , O nqsiMhAya vidmahe vajranakhAya dhImahi , tannaH siMhaHpracodayAdityeSA vai nqsiMhagAyatrI vedAnAM devAnAM nidAnaM bhavati ya evaM veda sanidAnavAnbhavati . 2 . athasAvitrI gAyatrI yA yajuSA proktA tayA sarvamidaM vyAptaM ghqNiriti dve akSaresUrya iti trINyAditya iti trINyetadvai sAvitrasyASTAkSaraM padaM friyAbhiSiktaya evaM veda friyA haivAbhiSicyate , tadetadqcA'bhyuktam --qco akSare paramevyomanyasmindevA adhi vifve niSeduH , yastanna veda kimqcA kariSyati yaittadvidusta ime samAsata iti , na ha vA etasyarcA na yajuSA na sA-mnA'rtho'sti yaH sAvitrIM vedeti , O bhUrlakSmIrbhuvarlakSmIH suvaHkAlakarNI ,tanno mahAlakSmIH pracodayAdityeSA vai mahAlakSmIryajurgAyatrI caturviMfatyakSarAbhavati gAyatrI vA idaM sarvaM yadidaM kiMca tasmAdya etAM mahAlakSmIM yAjuSIM vedamahatIM friyamafnute , O nqsiMhAya vidmahe vajranakhAya dhImahi , tannaH siMhaHpracodayAdityeSA vai nqsiMhagAyatrI vedAnAM devAnAM nidAnaM bhavati ya evaM veda sanidAnavAnbhavati . 2 ॥ अथसावित्री गायत्री या यजुषा प्रोक्ता तया सर्वमिदं व्याप्तं घृणिरिति द्वे अक्षरेसूर्य इति त्रीण्यादित्य इति त्रीण्येतद्वै सावित्रस्याष्टाक्षरं पदं श्रियाभिषिक्तय एवं वेद श्रिया हैवाभिषिच्यते । तदेतदृचाऽभ्युक्तम् --ऋचो अक्षरे परमेव्योमन्यस्मिन्देवा अधि विश्वे निषेदुः । यस्तन्न वेद किमृचा करिष्यति यइत्तद्विदुस्त इमे समासत इति । न ह वा एतस्यर्चा न यजुषा न सा-म्नाऽर्थोऽस्ति यः सावित्रीं वेदेति । ॐ भूर्लक्ष्मीर्भुवर्लक्ष्मीः सुवःकालकर्णी ।तन्नो महालक्ष्मीः प्रचोदयादित्येषा वै महालक्ष्मीर्यजुर्गायत्री चतुर्विंशत्यक्षराभवति गायत्री वा इदं सर्वं यदिदं किंच तस्माद्य एतां महालक्ष्मीं याजुषीं वेदमहतीं श्रियमश्नुते । ॐ नृसिंहाय विद्महे वज्रनखाय धीमहि । तन्नः सिंहःप्रचोदयादित्येषा वै नृसिंहगायत्री वेदानां देवानां निदानं भवति य एवं वेद सनिदानवान्भवति ॥ २ ॥ अथसावित्री गायत्री या यजुषा प्रोक्ता तया सर्वमिदं व्याप्तं घृणिरिति द्वे अक्षरेसूर्य इति त्रीण्यादित्य इति त्रीण्येतद्वै सावित्रस्याष्टाक्षरं पदं श्रियाभिषिक्तय एवं वेद श्रिया हैवाभिषिच्यते । तदेतदृचाऽभ्युक्तम् --ऋचो अक्षरे परमेव्योमन्यस्मिन्देवा अधि विश्वे निषेदुः । यस्तन्न वेद किमृचा करिष्यति यैत्तद्विदुस्त इमे समासत इति । न ह वा एतस्यर्चा न यजुषा न सा-म्नाऽर्थोऽस्ति यः सावित्रीं वेदेति । ॐ भूर्लक्ष्मीर्भुवर्लक्ष्मीः सुवःकालकर्णी ।तन्नो महालक्ष्मीः प्रचोदयादित्येषा वै महालक्ष्मीर्यजुर्गायत्री चतुर्विंशत्यक्षराभवति गायत्री वा इदं सर्वं यदिदं किंच तस्माद्य एतां महालक्ष्मीं याजुषीं वेदमहतीं श्रियमश्नुते । ॐ नृसिंहाय विद्महे वज्रनखाय धीमहि । तन्नः सिंहःप्रचोदयादित्येषा वै नृसिंहगायत्री वेदानां देवानां निदानं भवति य एवं वेद सनिदानवान्भवति ॥ २ Ð dev; h vw p[j;pitmb[uv¥q kmRN]wdeRv" Stut" p[Ito.vit Sv;Tm;n' dxRyit t¥o b[Uih .gv it ) s hov;c p[j;pit" ) Ñ ¬Öao' yo vw nOÉs'ho devo .gv;Ny b[÷; tSmw vw nmo nm" 1 . devA ha vai prajApatimabruvannatha kairmantrairdevaH stutaH prItobhavati svAtmAnaM darfayati tanno brUhi bhagava iti , sa hovAca prajApatiH , O uMoM yo vai nqsiMho devo bhagavAnyafca brahmA tasmai vai namo namaH 1 . devA ha vai prajApatimabruvannatha kairmantrairdevaH stutaH prItobhavati svAtmAnaM darfayati tanno brUhi bhagava iti , sa hovAca prajApatiH , O uMO yo vai nqsiMho devo bhagavAnyafca brahmA tasmai vai namo namaH 1 ॥ देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्नथ कैर्मन्त्रैर्देवः स्तुतः प्रीतोभवति स्वात्मानं दर्शयति तन्नो ब्रूहि भगव इति । स होवाच प्रजापतिः । ॐ उंओं यो वै नृसिंहो देवो भगवान्यश्च ब्रह्मा तस्मै वै नमो नमः १ ॥ देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्नथ कैर्मन्त्रैर्देवः स्तुतः प्रीतोभवति स्वात्मानं दर्शयति तन्नो ब्रूहि भगव इति । स होवाच प्रजापतिः । ॐ उंॐ यो वै नृसिंहो देवो भगवान्यश्च ब्रह्मा तस्मै वै नमो नमः १ ) Ñ t'Ñ yo vw nOÉs'ho devo .gv;Nyo'k;rStSmw vw nmo nm" 11 , O taMO yo vai nqsiMho devo bhagavAnyafcoMkArastasmai vai namo namaH 11 , O taMO yo vai nqsiMho devo bhagavAnyafcOkArastasmai vai namo namaH 11 । ॐ तंॐ यो वै नृसिंहो देवो भगवान्यश्चोंकारस्तस्मै वै नमो नमः ११ । ॐ तंॐ यो वै नृसिंहो देवो भगवान्यश्चॐकारस्तस्मै वै नमो नमः ११ ) Ñ to' Ñ yo vw nOÉs'ho devo .gv;Nye p;¦yStSmwvw nmo nm" 14 , O toM O yo vai nqsiMho devo bhagavAnye paxcAgnayastasmaivai namo namaH 14 , O tO O yo vai nqsiMho devo bhagavAnye paxcAgnayastasmaivai namo namaH 14 । ॐ तों ॐ यो वै नृसिंहो देवो भगवान्ये पञ्चाग्नयस्तस्मैवै नमो नमः १४ । ॐ तॐ ॐ यो वै नृसिंहो देवो भगवान्ये पञ्चाग्नयस्तस्मैवै नमो नमः १४ Ðy Et' mN]r;j' n;rÉs'hm;nu·.' inTym/Ite soɦ·omen yjte s¬KQyen yjte s Wo@²xn; yjte s v;jpeyen yjte soitr;]e, yjteso¢oy;Üme, yjte yome/en yjte s svwR" £tuÉ.yRjte s svwR"£tuÉ.yRjte ÐTy;qvR,IynOÉs'hpUvRt;pnIyopinWTsu WÏo?y;y" Ð 6 .ya etaM mantrarAjaM nArasiMhamAnuSTubhaM nityamadhIte so'gniSTomena yajate sa\ukthyena yajate sa SoDafinA yajate sa vAjapeyena yajate so'tirAtreNa yajateso'ptoryAmeNa yajate yo'fvamedhena yajate sa sarvaiH kratubhiryajate sa sarvaiHkratubhiryajate .ityAtharvaNIyanqsiMhapUrvatApanIyopaniSatsu SaSTho'dhyAyaH . 6 .ya etaM mantrarAjaM nArasiMhamAnuSTubhaM nityamadhIte so'gniSTomena yajate saukthyena yajate sa SoDafinA yajate sa vAjapeyena yajate so'tirAtreNa yajateso'ptoryAmeNa yajate yo'fvamedhena yajate sa sarvaiH kratubhiryajate sa sarvaiHkratubhiryajate .ityAtharvaNIyanqsiMhapUrvatApanIyopaniSatsu SaSTho'dhyAyaH . 6 ॥य एतं मन्त्रराजं नारसिंहमानुष्टुभं नित्यमधीते सोऽग्निष्टोमेन यजते सउक्थ्येन यजते स षोडशिना यजते स वाजपेयेन यजते सोऽतिरात्रेण यजतेसोऽप्तोर्यामेण यजते योऽश्वमेधेन यजते स सर्वैः क्रतुभिर्यजते स सर्वैःक्रतुभिर्यजते ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहपूर्वतापनीयोपनिषत्सु षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ॥य एतं मन्त्रराजं नारसिंहमानुष्टुभं नित्यमधीते सोऽग्निष्टोमेन यजते सौक्थ्येन यजते स षोडशिना यजते स वाजपेयेन यजते सोऽतिरात्रेण यजतेसोऽप्तोर्यामेण यजते योऽश्वमेधेन यजते स सर्वैः क्रतुभिर्यजते स सर्वैःक्रतुभिर्यजते ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहपूर्वतापनीयोपनिषत्सु षष्ठोऽध्यायः ॥ ६ ÐÑ x;²Nt" x;²Nt" x;²Nt" Ð dev; h vw p[j;pitmb[uv¥,or,Iy;'sÉmmm;Tm;nmo'k;r' no Vy;c-+veit tqeTyoÉmTyetd=rÉmd' sv| tSyopVy;:y;n' .Ut' .vºÉvãy-idit svRmo'k;r Ev y°;Ny²T]k;l;tIt' tdPyo'k;r Ev ) sv| ç¼t[÷;y-m;Tm; b[÷ tmetm;Tm;nmoÉmit b[÷,wk¡ÕTy b[÷ c;TmnoÉmTyek¡ÕTytdekmjrmmrmmOtm.ymoÉmTynu.Uy tâSmÉ¥d' sv| i]xrIrm;roPytNmy' ih tdeveit s'hredoÉmit t' v; Et' i]xrIrm;Tm;n' i]xrIr' pr'b[÷;nus'd?y;TSqUlTv;TSqUl.uKTv;° sU+mTv;TsU+m.uKTv;°wKy;d;nNd-----------------------228- .O fAntiH fAntiH fAntiH . devA ha vai prajApatimabruvannaNoraNIyAMsamimamAtmAnamoMkAraM no vyAca-kSveti tathetyomityetadakSaramidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviSya-diti sarvamoMkAra eva yaccAnyattrikAlAtItaM tadapyoMkAra eva , sarvaM hyetadbrahmAya-mAtmA brahma tametamAtmAnamomiti brahmaNaikIkqtya brahma cAtmanomityekIkqtyatadekamajaramamaramamqtamabhayamomityanubhUya tasminnidaM sarvaM trifarIramAropyatanmayaM hi tadeveti saMharedomiti taM vA etaM trifarIramAtmAnaM trifarIraM paraMbrahmAnusaMdadhyAtsthUlatvAtsthUlabhuktvAcca sUkSmatvAtsUkSmabhuktvAccaikyAdAnanda-----------------------228- .O fAntiH fAntiH fAntiH . devA ha vai prajApatimabruvannaNoraNIyAMsamimamAtmAnamOkAraM no vyAca-kSveti tathetyomityetadakSaramidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviSya-diti sarvamOkAra eva yaccAnyattrikAlAtItaM tadapyOkAra eva , sarvaM hyetadbrahmAya-mAtmA brahma tametamAtmAnamomiti brahmaNaikIkqtya brahma cAtmanomityekIkqtyatadekamajaramamaramamqtamabhayamomityanubhUya tasminnidaM sarvaM trifarIramAropyatanmayaM hi tadeveti saMharedomiti taM vA etaM trifarIramAtmAnaM trifarIraM paraMbrahmAnusaMdadhyAtsthUlatvAtsthUlabhuktvAcca sUkSmatvAtsUkSmabhuktvAccaikyAdAnanda-----------------------228- ॥ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्नणोरणीयांसमिममात्मानमोंकारं नो व्याच-क्ष्वेति तथेत्योमित्येतदक्षरमिदं सर्वं तस्योपव्याख्यानं भूतं भवद्भविष्य-दिति सर्वमोंकार एव यच्चान्यत्त्रिकालातीतं तदप्योंकार एव । सर्वं ह्येतद्ब्रह्माय-मात्मा ब्रह्म तमेतमात्मानमोमिति ब्रह्मणैकीकृत्य ब्रह्म चात्मनोमित्येकीकृत्यतदेकमजरममरममृतमभयमोमित्यनुभूय तस्मिन्निदं सर्वं त्रिशरीरमारोप्यतन्मयं हि तदेवेति संहरेदोमिति तं वा एतं त्रिशरीरमात्मानं त्रिशरीरं परंब्रह्मानुसंदध्यात्स्थूलत्वात्स्थूलभुक्त्वाच्च सूक्ष्मत्वात्सूक्ष्मभुक्त्वाच्चैक्यादानन्द-----------------------२२८- ॥ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्नणोरणीयांसमिममात्मानमॐकारं नो व्याच-क्ष्वेति तथेत्योमित्येतदक्षरमिदं सर्वं तस्योपव्याख्यानं भूतं भवद्भविष्य-दिति सर्वमॐकार एव यच्चान्यत्त्रिकालातीतं तदप्यॐकार एव । सर्वं ह्येतद्ब्रह्माय-मात्मा ब्रह्म तमेतमात्मानमोमिति ब्रह्मणैकीकृत्य ब्रह्म चात्मनोमित्येकीकृत्यतदेकमजरममरममृतमभयमोमित्यनुभूय तस्मिन्निदं सर्वं त्रिशरीरमारोप्यतन्मयं हि तदेवेति संहरेदोमिति तं वा एतं त्रिशरीरमात्मानं त्रिशरीरं परंब्रह्मानुसंदध्यात्स्थूलत्वात्स्थूलभुक्त्वाच्च सूक्ष्मत्वात्सूक्ष्मभुक्त्वाच्चैक्यादानन्द-----------------------२२८- Ðt' v; Etm;Tm;n' j;g[TySvÒmsuWu¢' SvÒej;g[tmsuWu¢' suWu¢ej;-g[tmSvÒ' turIyej;g[tmSvÒmsuWu¢mVyÉ.c;ár,' inTy;nNtsdekrs'ç¼v' c=uWo {·; Åo]Sy {·; v;co {·; mnso {·; buõe{R·; p[;,Sy{·; tmso {·; svRSy {·; tt" svRSm;dSm;dNyo Évl=,=uW"s;=I Åo]Sy s;=I v;c" s;=I mns" s;=I buõe" s;=I p[;,Sys;=I tms" s;=I svRSy s;=I ttoÉvi£yo mh;cwtNyoSm;TsvRSm;-²Tp[ytm a;nNd`n' ç¼vmSm;TsvRSm;Tpurt" suÉv.;tmekrsmev;jrm-mrmmOtm.y' b[÷wv;Pyjywn' ctuãp;d' m;];É.ro'k;re, cwk¡kÚy;Ü-Æ;gártSq;ntur;Tm; Évo vw;nrtUåpok;r Ev ctUåpoçymk;r" SqUlsU+mbIjs;²=É.rk;råpwr;¢er;idmæv;Ã; SqUlTv;TsU-+mTv;IjTv;Ts;²=Tv;°;Òoit h v; d' svRm;id .vit y Ev'ved SvÒSq;ntur;Tm; twjso ihr .taM vA etamAtmAnaM jAgratyasvapnamasuSuptaM svapne'jAgratamasuSuptaM suSupte'jA-gratamasvapnaM turIye'jAgratamasvapnamasuSuptamavyabhicAriNaM nityAnantasadekarasaMhyevaM cakSuSo draSTA frotrasya draSTA vAco draSTA manaso draSTA buddherdraSTA prANasyadraSTA tamaso draSTA sarvasya draSTA tataH sarvasmAdasmAdanyo vilakSaNafcakSuSaHsAkSI frotrasya sAkSI vAcaH sAkSI manasaH sAkSI buddheH sAkSI prANasyasAkSI tamasaH sAkSI sarvasya sAkSI tato'vikriyo mahAcaitanyo'smAtsarvasmA-tpriyatama AnandaghanaM hyevamasmAtsarvasmAtpurataH suvibhAtamekarasamevAjarama-maramamqtamabhayaM brahmaivApyajayainaM catuSpAdaM mAtrAbhiroMkAreNa caikIkuryA-jjAgaritasthAnafcaturAtmA vifvo vaifvAnarafcatUrUpo'kAra eva catUrUpohyayamakAraH sthUlasUkSmabIjasAkSibhirakArarUpairApterAdimattvAdvA sthUlatvAtsU-kSmatvAdbIjatvAtsAkSitvAccApnoti ha vA idaM sarvamAdifca bhavati ya evaMveda svapnasthAnafcaturAtmA taijaso hiraNyagarbhafcatUrUpa ukAra eva catUrUpohyayamukAraH sthUlasUkSmabIjasAkSibhirukArarUpairutkarSAdubhayatvAdvAM sthUlatvA-tsUkSmatvAdbIjatvAtsAkSitvAccotkarSati ha vai jxAnasaMtatiM samAnafca bhavatiya evaM veda , suSuptasthAnafcaturAtmA prAjxa IfvarafcatUrUpo makAra eva catUrUpohyayaM makAraH sthUlasUkSmabIjasAkSibhirmakArarUpaimiterapItervA sthUlatvAtsUkSma-----------------------229- .taM vA etamAtmAnaM jAgratyasvapnamasuSuptaM svapne'jAgratamasuSuptaM suSupte'jA-gratamasvapnaM turIye'jAgratamasvapnamasuSuptamavyabhicAriNaM nityAnantasadekarasaMhyevaM cakSuSo draSTA frotrasya draSTA vAco draSTA manaso draSTA buddherdraSTA prANasyadraSTA tamaso draSTA sarvasya draSTA tataH sarvasmAdasmAdanyo vilakSaNafcakSuSaHsAkSI frotrasya sAkSI vAcaH sAkSI manasaH sAkSI buddheH sAkSI prANasyasAkSI tamasaH sAkSI sarvasya sAkSI tato'vikriyo mahAcaitanyo'smAtsarvasmA-tpriyatama AnandaghanaM hyevamasmAtsarvasmAtpurataH suvibhAtamekarasamevAjarama-maramamqtamabhayaM brahmaivApyajayainaM catuSpAdaM mAtrAbhirOkAreNa caikIkuryA-jjAgaritasthAnafcaturAtmA vifvo vaifvAnarafcatUrUpo'kAra eva catUrUpohyayamakAraH sthUlasUkSmabIjasAkSibhirakArarUpairApterAdimattvAdvA sthUlatvAtsU-kSmatvAdbIjatvAtsAkSitvAccApnoti ha vA idaM sarvamAdifca bhavati ya evaMveda svapnasthAnafcaturAtmA taijaso hiraNyagarbhafcatUrUpa ukAra eva catUrUpohyayamukAraH sthUlasUkSmabIjasAkSibhirukArarUpairutkarSAdubhayatvAdvAM sthUlatvA-tsUkSmatvAdbIjatvAtsAkSitvAccotkarSati ha vai jxAnasaMtatiM samAnafca bhavatiya evaM veda , suSuptasthAnafcaturAtmA prAjxa IfvarafcatUrUpo makAra eva catUrUpohyayaM makAraH sthUlasUkSmabIjasAkSibhirmakArarUpaimiterapItervA sthUlatvAtsUkSma-----------------------229- ॥तं वा एतमात्मानं जाग्रत्यस्वप्नमसुषुप्तं स्वप्नेऽजाग्रतमसुषुप्तं सुषुप्तेऽजा-ग्रतमस्वप्नं तुरीयेऽजाग्रतमस्वप्नमसुषुप्तमव्यभिचारिणं नित्यानन्तसदेकरसंह्येवं चक्षुषो द्रष्टा श्रोत्रस्य द्रष्टा वाचो द्रष्टा मनसो द्रष्टा बुद्धेर्द्रष्टा प्राणस्यद्रष्टा तमसो द्रष्टा सर्वस्य द्रष्टा ततः सर्वस्मादस्मादन्यो विलक्षणश्चक्षुषःसाक्षी श्रोत्रस्य साक्षी वाचः साक्षी मनसः साक्षी बुद्धेः साक्षी प्राणस्यसाक्षी तमसः साक्षी सर्वस्य साक्षी ततोऽविक्रियो महाचैतन्योऽस्मात्सर्वस्मा-त्प्रियतम आनन्दघनं ह्येवमस्मात्सर्वस्मात्पुरतः सुविभातमेकरसमेवाजरम-मरममृतमभयं ब्रह्मैवाप्यजयैनं चतुष्पादं मात्राभिरोंकारेण चैकीकुर्या-ज्जागरितस्थानश्चतुरात्मा विश्वो वैश्वानरश्चतूरूपोऽकार एव चतूरूपोह्ययमकारः स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिरकाररूपैराप्तेरादिमत्त्वाद्वा स्थूलत्वात्सू-क्ष्मत्वाद्बीजत्वात्साक्षित्वाच्चाप्नोति ह वा इदं सर्वमादिश्च भवति य एवंवेद स्वप्नस्थानश्चतुरात्मा तैजसो हिरण्यगर्भश्चतूरूप उकार एव चतूरूपोह्ययमुकारः स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिरुकाररूपैरुत्कर्षादुभयत्वाद्वां स्थूलत्वा-त्सूक्ष्मत्वाद्बीजत्वात्साक्षित्वाच्चोत्कर्षति ह वै ज्ञानसंततिं समानश्च भवतिय एवं वेद । सुषुप्तस्थानश्चतुरात्मा प्राज्ञ ईश्वरश्चतूरूपो मकार एव चतूरूपोह्ययं मकारः स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्मकाररूपैमितेरपीतेर्वा स्थूलत्वात्सूक्ष्म-----------------------२२९- ॥तं वा एतमात्मानं जाग्रत्यस्वप्नमसुषुप्तं स्वप्नेऽजाग्रतमसुषुप्तं सुषुप्तेऽजा-ग्रतमस्वप्नं तुरीयेऽजाग्रतमस्वप्नमसुषुप्तमव्यभिचारिणं नित्यानन्तसदेकरसंह्येवं चक्षुषो द्रष्टा श्रोत्रस्य द्रष्टा वाचो द्रष्टा मनसो द्रष्टा बुद्धेर्द्रष्टा प्राणस्यद्रष्टा तमसो द्रष्टा सर्वस्य द्रष्टा ततः सर्वस्मादस्मादन्यो विलक्षणश्चक्षुषःसाक्षी श्रोत्रस्य साक्षी वाचः साक्षी मनसः साक्षी बुद्धेः साक्षी प्राणस्यसाक्षी तमसः साक्षी सर्वस्य साक्षी ततोऽविक्रियो महाचैतन्योऽस्मात्सर्वस्मा-त्प्रियतम आनन्दघनं ह्येवमस्मात्सर्वस्मात्पुरतः सुविभातमेकरसमेवाजरम-मरममृतमभयं ब्रह्मैवाप्यजयैनं चतुष्पादं मात्राभिरॐकारेण चैकीकुर्या-ज्जागरितस्थानश्चतुरात्मा विश्वो वैश्वानरश्चतूरूपोऽकार एव चतूरूपोह्ययमकारः स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिरकाररूपैराप्तेरादिमत्त्वाद्वा स्थूलत्वात्सू-क्ष्मत्वाद्बीजत्वात्साक्षित्वाच्चाप्नोति ह वा इदं सर्वमादिश्च भवति य एवंवेद स्वप्नस्थानश्चतुरात्मा तैजसो हिरण्यगर्भश्चतूरूप उकार एव चतूरूपोह्ययमुकारः स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिरुकाररूपैरुत्कर्षादुभयत्वाद्वां स्थूलत्वा-त्सूक्ष्मत्वाद्बीजत्वात्साक्षित्वाच्चोत्कर्षति ह वै ज्ञानसंततिं समानश्च भवतिय एवं वेद । सुषुप्तस्थानश्चतुरात्मा प्राज्ञ ईश्वरश्चतूरूपो मकार एव चतूरूपोह्ययं मकारः स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्मकाररूपैमितेरपीतेर्वा स्थूलत्वात्सूक्ष्म-----------------------२२९- -Tv;ÃÇjTv;Ts;²=Tv;° Émnoit h v; d' svRmpIit .vit y Ev'ved ) m;]; m;];" p[itm;];" kÚy;Üdq turIy érg[;s" Svr;$( SvymI-r" Svp[k;xtur;Tmot;nuD;]nuD;ÉvkLpwroto çym;Tm; yqed' svR-mNtk;le k;l;ɦsUyR ¬§wrnuD;t; çym;Tm;Sy svRSy Sv;Tm;n'dd;tId' sv| Sv;Tm;nmev kroit yq; tm" sÉvt;nuDwkrso çym;Tm;Éc{Up Ev yq; d;ç' dG?v;ɦrÉvkLpo çym;Tm;v;nogocr-Tv;²°{UptUåp ao'k;r Ev ctUåpo çymo'k;r aot;nuD;]nuD;-ÉvkLpwro'k;råpwr;Tmwv n;måp;Tmkù hId' sv| turIyTv;²°{UpTv;Ãot-Tv;dnuD;tOTv;dnuD;Tv;dÉvkLpåpTv;°;ÉvkLpåp' hId' sv| nwv t]k;cn Émd;STyq tSy;ym;dexom;]tuqoRVyvh;yR" p[popxm"²xvoÃøt ao'k;r a;Tmwv s'ÉvxTy;Tmn;Tm;n' y Ev' vedwW vIron;rÉs'hen v;nu·.; mN]r;jen turIy' Év´;deW ç;Tm;n' p[k;xyitsvRs'h;rsmqR" pár.v;sh" p[.uVy;Ü¢" sdoJJvloÉv´;k;yRhIn" Sv;Tm-bN/hr"svRd; Ãøtriht a;nNdåp" sv;ÜÉ/Ï;nsNm;]o inrSt;Év´;tmo-mohohmeveit tSm;devmevemm;Tm;n' pr' b[÷;nus'd?y;deW vIro nOÉs'hEv Ð 2 -tvAdvIjatvAtsAkSitvAcca minoti ha vA idaM sarvamapItifca bhavati ya evaMveda , mAtrA mAtrAH pratimAtrAH kuryAdatha turIya IfvaragrAsaH svarAT svayamI-fvaraH svaprakAfafcaturAtmotAnujxAtranujxAvikalpairoto hyayamAtmA yathedaM sarva-mantakAle kAlAgnisUrya usrairanujxAtA hyayamAtmA'sya sarvasya svAtmAnaMdadAtIdaM sarvaM svAtmAnameva karoti yathA tamaH savitA'nujxaikaraso hyayamAtmAcidrUpa eva yathA dAhyaM dagdhvA'gniravikalpo hyayamAtmA'vAzmanogocara-tvAccidrUpafcatUrUpa oMkAra eva catUrUpo hyayamoMkAra otAnujxAtranujxA-vikalpairoMkArarUpairAtmaiva nAmarUpAtmakaM hIdaM sarvaM turIyatvAccidrUpatvAdvota-tvAdanujxAtqtvAdanujxAtvAdavikalparUpatvAccAvikalparUpaM hIdaM sarvaM naiva tatrakAcana midA'styatha tasyAyamAdefo'mAtrafcaturtho'vyavahAryaH prapaxcopafamaHfivo'dvaita oMkAra Atmaiva saMvifatyAtmanAtmAnaM ya evaM vedaiSa vIronArasiMhena vAnuSTubhA mantrarAjena turIyaM vidyAdeSa hyAtmAnaM prakAfayatisarvasaMhArasamarthaH paribhavAsahaH prabhurvyAptaH sadojjvalo'vidyAkAryahInaH svAtma-bandhaharaHsarvadA dvaitarahita AnandarUpaH sarvAdhiSThAnasanmAtro nirastAvidyAtamo-moho'hameveti tasmAdevamevemamAtmAnaM paraM brahmAnusaMdadhyAdeSa vIro nqsiMhaeva . 2 -tvAdvIjatvAtsAkSitvAcca minoti ha vA idaM sarvamapItifca bhavati ya evaMveda , mAtrA mAtrAH pratimAtrAH kuryAdatha turIya IfvaragrAsaH svarAT svayamI-fvaraH svaprakAfafcaturAtmotAnujxAtranujxAvikalpairoto hyayamAtmA yathedaM sarva-mantakAle kAlAgnisUrya usrairanujxAtA hyayamAtmA'sya sarvasya svAtmAnaMdadAtIdaM sarvaM svAtmAnameva karoti yathA tamaH savitA'nujxaikaraso hyayamAtmAcidrUpa eva yathA dAhyaM dagdhvA'gniravikalpo hyayamAtmA'vAzmanogocara-tvAccidrUpafcatUrUpa OkAra eva catUrUpo hyayamOkAra otAnujxAtranujxA-vikalpairOkArarUpairAtmaiva nAmarUpAtmakaM hIdaM sarvaM turIyatvAccidrUpatvAdvota-tvAdanujxAtqtvAdanujxAtvAdavikalparUpatvAccAvikalparUpaM hIdaM sarvaM naiva tatrakAcana midA'styatha tasyAyamAdefo'mAtrafcaturtho'vyavahAryaH prapaxcopafamaHfivo'dvaita OkAra Atmaiva saMvifatyAtmanAtmAnaM ya evaM vedaiSa vIronArasiMhena vAnuSTubhA mantrarAjena turIyaM vidyAdeSa hyAtmAnaM prakAfayatisarvasaMhArasamarthaH paribhavAsahaH prabhurvyAptaH sadojjvalo'vidyAkAryahInaH svAtma-bandhaharaHsarvadA dvaitarahita AnandarUpaH sarvAdhiSThAnasanmAtro nirastAvidyAtamo-moho'hameveti tasmAdevamevemamAtmAnaM paraM brahmAnusaMdadhyAdeSa vIro nqsiMhaeva . 2 -त्वाद्वीजत्वात्साक्षित्वाच्च मिनोति ह वा इदं सर्वमपीतिश्च भवति य एवंवेद । मात्रा मात्राः प्रतिमात्राः कुर्यादथ तुरीय ईश्वरग्रासः स्वराट् स्वयमी-श्वरः स्वप्रकाशश्चतुरात्मोतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्पैरोतो ह्ययमात्मा यथेदं सर्व-मन्तकाले कालाग्निसूर्य उस्रैरनुज्ञाता ह्ययमात्माऽस्य सर्वस्य स्वात्मानंददातीदं सर्वं स्वात्मानमेव करोति यथा तमः सविताऽनुज्ञैकरसो ह्ययमात्माचिद्रूप एव यथा दाह्यं दग्ध्वाऽग्निरविकल्पो ह्ययमात्माऽवाङ्मनोगोचर-त्वाच्चिद्रूपश्चतूरूप ओंकार एव चतूरूपो ह्ययमोंकार ओतानुज्ञात्रनुज्ञा-विकल्पैरोंकाररूपैरात्मैव नामरूपात्मकं हीदं सर्वं तुरीयत्वाच्चिद्रूपत्वाद्वोत-त्वादनुज्ञातृत्वादनुज्ञात्वादविकल्परूपत्वाच्चाविकल्परूपं हीदं सर्वं नैव तत्रकाचन मिदाऽस्त्यथ तस्यायमादेशोऽमात्रश्चतुर्थोऽव्यवहार्यः प्रपञ्चोपशमःशिवोऽद्वैत ओंकार आत्मैव संविशत्यात्मनात्मानं य एवं वेदैष वीरोनारसिंहेन वानुष्टुभा मन्त्रराजेन तुरीयं विद्यादेष ह्यात्मानं प्रकाशयतिसर्वसंहारसमर्थः परिभवासहः प्रभुर्व्याप्तः सदोज्ज्वलोऽविद्याकार्यहीनः स्वात्म-बन्धहरःसर्वदा द्वैतरहित आनन्दरूपः सर्वाधिष्ठानसन्मात्रो निरस्ताविद्यातमो-मोहोऽहमेवेति तस्मादेवमेवेममात्मानं परं ब्रह्मानुसंदध्यादेष वीरो नृसिंहएव ॥ २ -त्वाद्वीजत्वात्साक्षित्वाच्च मिनोति ह वा इदं सर्वमपीतिश्च भवति य एवंवेद । मात्रा मात्राः प्रतिमात्राः कुर्यादथ तुरीय ईश्वरग्रासः स्वराट् स्वयमी-श्वरः स्वप्रकाशश्चतुरात्मोतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्पैरोतो ह्ययमात्मा यथेदं सर्व-मन्तकाले कालाग्निसूर्य उस्रैरनुज्ञाता ह्ययमात्माऽस्य सर्वस्य स्वात्मानंददातीदं सर्वं स्वात्मानमेव करोति यथा तमः सविताऽनुज्ञैकरसो ह्ययमात्माचिद्रूप एव यथा दाह्यं दग्ध्वाऽग्निरविकल्पो ह्ययमात्माऽवाङ्मनोगोचर-त्वाच्चिद्रूपश्चतूरूप ॐकार एव चतूरूपो ह्ययमॐकार ओतानुज्ञात्रनुज्ञा-विकल्पैरॐकाररूपैरात्मैव नामरूपात्मकं हीदं सर्वं तुरीयत्वाच्चिद्रूपत्वाद्वोत-त्वादनुज्ञातृत्वादनुज्ञात्वादविकल्परूपत्वाच्चाविकल्परूपं हीदं सर्वं नैव तत्रकाचन मिदाऽस्त्यथ तस्यायमादेशोऽमात्रश्चतुर्थोऽव्यवहार्यः प्रपञ्चोपशमःशिवोऽद्वैत ॐकार आत्मैव संविशत्यात्मनात्मानं य एवं वेदैष वीरोनारसिंहेन वानुष्टुभा मन्त्रराजेन तुरीयं विद्यादेष ह्यात्मानं प्रकाशयतिसर्वसंहारसमर्थः परिभवासहः प्रभुर्व्याप्तः सदोज्ज्वलोऽविद्याकार्यहीनः स्वात्म-बन्धहरःसर्वदा द्वैतरहित आनन्दरूपः सर्वाधिष्ठानसन्मात्रो निरस्ताविद्यातमो-मोहोऽहमेवेति तस्मादेवमेवेममात्मानं परं ब्रह्मानुसंदध्यादेष वीरो नृसिंहएव ॥ २ ÐtSy h vw p[,vSy y; pUv;Ü m;]; s; p[qmp;do.yto .vit ) iÃtIy;iÃtIySy tOtIy; tOtIySy ctuQyoRt;nuD;]nuD;ÉvkLpåp; ty; turIy'ctur;Tm;nsâNvPy ctuqRp;den c ty; turIye,;nuÉcNtyNg[seÿSy h v;EtSy p[,vSy y; pUv;Ü m;]; s; pOÉqVyk;r" s AâG.A³Gvedo b[÷;vsvo g;y]I g;hRpTy" s; p[qm" p;do .vit ) .vit c sveRWu p;deWuctur;Tm; SqUlsU+mbIjs;²=É.iótIy;Ntár=' s ¬k;r" s yjuÉ.RyR-juveRdo Évã,u¨{;âS]·Bd²=,;ɦ" s; iÃtIy" p;do .vit ) .vit csveRWu p;deWu ctur;Tm; SqUlsU+mbIjs;²=É.StOtIy; ´*" s mk;r"s s;mÉ." s;mvedo ¨{;idTy; jgTy; jgTy;hvnIy" s; tOtIy" p;do.vit ) .vit c sveRWu p;deWu ctur;Tm; SqUlsU+mbIjs;²=É.y;Üvs;-neSy ctuQyR/Rm;]; s; somlok ao'k;r" soqvR,wmRN]wrqvRved" s'vtR-koɦmR¨to Évr;@¼kAiW.;ÜSvtI SmOt; s; ctuqR" p;do .vit ) .vit----------------------230- .tasya ha vai praNavasya yA pUrvA mAtrA sA prathamapAdobhayato bhavati , dvitIyAdvitIyasya tqtIyA tqtIyasya caturthyotAnujxAtranujxAvikalparUpA tayA turIyaMcaturAtmAnasanvipya caturthapAdena ca tayA turIyeNAnucintayangrasettasya ha vAetasya praNavasya yA pUrvA mAtrA sA pqthivyakAraH sa qgbhirqgvedo brahmAvasavo gAyatrI gArhapatyaH sA prathamaH pAdo bhavati , bhavati ca sarveSu pAdeSucaturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhirdvitIyA'ntarikSaM sa ukAraH sa yajurbhirya-jurvedo viSNurudrAstriSTubdakSiNAgniH sA dvitIyaH pAdo bhavati , bhavati casarveSu pAdeSu caturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhistqtIyA dyauH sa makAraHsa sAmabhiH sAmavedo rudrAdityA jagatyA jagatyAhavanIyaH sA tqtIyaH pAdobhavati , bhavati ca sarveSu pAdeSu caturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhiryA'vasA-ne'sya caturthyardhamAtrA sA somaloka oMkAraH so'tharvaNairmantrairatharvavedaH saMvarta-ko'gnirmaruto virADekaqSirbhAsvatI smqtA sA caturthaH pAdo bhavati , bhavati----------------------230- .tasya ha vai praNavasya yA pUrvA mAtrA sA prathamapAdobhayato bhavati , dvitIyAdvitIyasya tqtIyA tqtIyasya caturthyotAnujxAtranujxAvikalparUpA tayA turIyaMcaturAtmAnasanvipya caturthapAdena ca tayA turIyeNAnucintayangrasettasya ha vAetasya praNavasya yA pUrvA mAtrA sA pqthivyakAraH sa qgbhirqgvedo brahmAvasavo gAyatrI gArhapatyaH sA prathamaH pAdo bhavati , bhavati ca sarveSu pAdeSucaturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhirdvitIyA'ntarikSaM sa ukAraH sa yajurbhirya-jurvedo viSNurudrAstriSTubdakSiNAgniH sA dvitIyaH pAdo bhavati , bhavati casarveSu pAdeSu caturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhistqtIyA dyauH sa makAraHsa sAmabhiH sAmavedo rudrAdityA jagatyA jagatyAhavanIyaH sA tqtIyaH pAdobhavati , bhavati ca sarveSu pAdeSu caturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhiryA'vasA-ne'sya caturthyardhamAtrA sA somaloka OkAraH so'tharvaNairmantrairatharvavedaH saMvarta-ko'gnirmaruto virADekaqSirbhAsvatI smqtA sA caturthaH pAdo bhavati , bhavati----------------------230- ॥तस्य ह वै प्रणवस्य या पूर्वा मात्रा सा प्रथमपादोभयतो भवति । द्वितीयाद्वितीयस्य तृतीया तृतीयस्य चतुर्थ्योतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्परूपा तया तुरीयंचतुरात्मानसन्विप्य चतुर्थपादेन च तया तुरीयेणानुचिन्तयन्ग्रसेत्तस्य ह वाएतस्य प्रणवस्य या पूर्वा मात्रा सा पृथिव्यकारः स ऋग्भिरृग्वेदो ब्रह्मावसवो गायत्री गार्हपत्यः सा प्रथमः पादो भवति । भवति च सर्वेषु पादेषुचतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्द्वितीयाऽन्तरिक्षं स उकारः स यजुर्भिर्य-जुर्वेदो विष्णुरुद्रास्त्रिष्टुब्दक्षिणाग्निः सा द्वितीयः पादो भवति । भवति चसर्वेषु पादेषु चतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिस्तृतीया द्यौः स मकारःस सामभिः सामवेदो रुद्रादित्या जगत्या जगत्याहवनीयः सा तृतीयः पादोभवति । भवति च सर्वेषु पादेषु चतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्याऽवसा-नेऽस्य चतुर्थ्यर्धमात्रा सा सोमलोक ओंकारः सोऽथर्वणैर्मन्त्रैरथर्ववेदः संवर्त-कोऽग्निर्मरुतो विराडेकऋषिर्भास्वती स्मृता सा चतुर्थः पादो भवति । भवति----------------------२३०- ॥तस्य ह वै प्रणवस्य या पूर्वा मात्रा सा प्रथमपादोभयतो भवति । द्वितीयाद्वितीयस्य तृतीया तृतीयस्य चतुर्थ्योतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्परूपा तया तुरीयंचतुरात्मानसन्विप्य चतुर्थपादेन च तया तुरीयेणानुचिन्तयन्ग्रसेत्तस्य ह वाएतस्य प्रणवस्य या पूर्वा मात्रा सा पृथिव्यकारः स ऋग्भिरृग्वेदो ब्रह्मावसवो गायत्री गार्हपत्यः सा प्रथमः पादो भवति । भवति च सर्वेषु पादेषुचतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्द्वितीयाऽन्तरिक्षं स उकारः स यजुर्भिर्य-जुर्वेदो विष्णुरुद्रास्त्रिष्टुब्दक्षिणाग्निः सा द्वितीयः पादो भवति । भवति चसर्वेषु पादेषु चतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिस्तृतीया द्यौः स मकारःस सामभिः सामवेदो रुद्रादित्या जगत्या जगत्याहवनीयः सा तृतीयः पादोभवति । भवति च सर्वेषु पादेषु चतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्याऽवसा-नेऽस्य चतुर्थ्यर्धमात्रा सा सोमलोक ॐकारः सोऽथर्वणैर्मन्त्रैरथर्ववेदः संवर्त-कोऽग्निर्मरुतो विराडेकऋषिर्भास्वती स्मृता सा चतुर्थः पादो भवति । भवति----------------------२३०- -c sveRWu p;deWu ctur;Tm; SqUlsU+mbIjs;²=É.m;Ü]; m;];" p[itm;];"ÕTvot;nuD;]nuD;ÉvkLpåp' ÉcNtyNg[set DomOto óts'ÉvTk" xõ"s'Év·o inÉvRß mmsuinymenu.Uyehed' sv| ë;sup[phInoq skl"s;/;romOtmytur;Tm; svRmytur;Tm;q mh;pI#¹ spárv;r'tmet' ctu"s¢;Tm;n' ctur;Tm;n' mUl;¦;vɦåp' p[,v' s'd?y;Ts¢;Tm;n'ctur;Tm;nmk;r' b[÷;,' n;.* s¢;Tm;n' ctur;Tm;nmuk;r' Évã,u' údyes¢;Tm;n' ctur;Tm;n' mk;r' ¨{' .[Um?ye s¢;Tm;n' ctur;Tm;n'ctu"s¢;Tm;n' ctur;Tm;nmo'k;r' sveRr' Ã;dx;Nte ) s¢;Tm;n'ctur;Tm;n' ctu"s¢;Tm;n' ctur;Tm;nm;nNd;mOtåpmo'k;r' Wo@x;Nte )aq;nNd;mOtenwt;'tu/;Ü s'pUJy tq; b[÷;,mev Évã,umev ¨{mev Év.-ÿ_;'S]Inev;Év.ÿ_;'S]Inev ²l©åp;nev c s'pUJyoph;rwtu/;Üq ²l©;Ns'-úTy tejs; xrIr]ym( s'Vy;Py tdÉ/Ï;nm;Tm;n' s'Jv;Ly tÿej a;Tm-cwtNyåp' blmv·>y tSy gu,wrwKy' s'p;´ mh;SqUl' mh;sU+me mh;sU+m'mh;k;r,e c s'úTy m;];É.rot;nuD;]nuD;ÉvkLpåp' ÉcNtyNg[set( ÐTy;qvR,IynOÉs'hoÿrt;pnIyopinWTsu tOtIy" %<@" Ð 3 -ca sarveSu pAdeSu caturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhirmAtrA mAtrAH pratimAtrAHkqtvotAnujxAtranujxAvikalparUpaM cintayangraseta jxo'mqto hutasaMvitkaH fuddhaHsaMviSTo nirvighna imamasuniyame'nubhUyehedaM sarvaM dqSTvA'suprapaxcahIno'tha sakalaHsAdhAro'mqtamayafcaturAtmA sarvamayafcaturAtmA'tha mahApIThe saparivAraMtametaM catuHsaptAtmAnaM caturAtmAnaM mUlAgnAvagnirUpaM praNavaM saMdadhyAtsaptAtmAnaMcaturAtmAnamakAraM brahmANaM nAbhau saptAtmAnaM caturAtmAnamukAraM viSNuM hqdayesaptAtmAnaM caturAtmAnaM makAraM rudraM bhrUmadhye saptAtmAnaM caturAtmAnaMcatuHsaptAtmAnaM caturAtmAnamoMkAraM sarvefvaraM dvAdafAnte , saptAtmAnaMcaturAtmAnaM catuHsaptAtmAnaM caturAtmAnamAnandAmqtarUpamoMkAraM SoDafAnte ,athAnandAmqtenaitAMfcaturdhA saMpUjya tathA brahmANameva viSNumeva rudrameva vibha-ktAMstrInevAvibhaktAMstrIneva lizgarUpAneva ca saMpUjyopahAraifcaturdhA'tha lizgAnsaM-hqtya tejasA farIratrayam saMvyApya tadadhiSThAnamAtmAnaM saMjvAlya tatteja Atma-caitanyarUpaM balamavaSTabhya tasya guNairaikyaM saMpAdya mahAsthUlaM mahAsUkSme mahAsUkSmaMmahAkAraNe ca saMhqtya mAtrAbhirotAnujxAtranujxAvikalparUpaM cintayangraset .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsu tqtIyaH khaNDaH . 3 -ca sarveSu pAdeSu caturAtmA sthUlasUkSmabIjasAkSibhirmAtrA mAtrAH pratimAtrAHkqtvotAnujxAtranujxAvikalparUpaM cintayangraseta jxo'mqto hutasaMvitkaH fuddhaHsaMviSTo nirvighna imamasuniyame'nubhUyehedaM sarvaM dqSTvA'suprapaxcahIno'tha sakalaHsAdhAro'mqtamayafcaturAtmA sarvamayafcaturAtmA'tha mahApIThe saparivAraMtametaM catuHsaptAtmAnaM caturAtmAnaM mUlAgnAvagnirUpaM praNavaM saMdadhyAtsaptAtmAnaMcaturAtmAnamakAraM brahmANaM nAbhau saptAtmAnaM caturAtmAnamukAraM viSNuM hqdayesaptAtmAnaM caturAtmAnaM makAraM rudraM bhrUmadhye saptAtmAnaM caturAtmAnaMcatuHsaptAtmAnaM caturAtmAnamOkAraM sarvefvaraM dvAdafAnte , saptAtmAnaMcaturAtmAnaM catuHsaptAtmAnaM caturAtmAnamAnandAmqtarUpamOkAraM SoDafAnte ,athAnandAmqtenaitAMfcaturdhA saMpUjya tathA brahmANameva viSNumeva rudrameva vibha-ktAMstrInevAvibhaktAMstrIneva lizgarUpAneva ca saMpUjyopahAraifcaturdhA'tha lizgAnsaM-hqtya tejasA farIratrayam saMvyApya tadadhiSThAnamAtmAnaM saMjvAlya tatteja Atma-caitanyarUpaM balamavaSTabhya tasya guNairaikyaM saMpAdya mahAsthUlaM mahAsUkSme mahAsUkSmaMmahAkAraNe ca saMhqtya mAtrAbhirotAnujxAtranujxAvikalparUpaM cintayangraset .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsu tqtIyaH khaNDaH . 3 -च सर्वेषु पादेषु चतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्मात्रा मात्राः प्रतिमात्राःकृत्वोतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्परूपं चिन्तयन्ग्रसेत ज्ञोऽमृतो हुतसंवित्कः शुद्धःसंविष्टो निर्विघ्न इममसुनियमेऽनुभूयेहेदं सर्वं दृष्ट्वाऽसुप्रपञ्चहीनोऽथ सकलःसाधारोऽमृतमयश्चतुरात्मा सर्वमयश्चतुरात्माऽथ महापीठे सपरिवारंतमेतं चतुःसप्तात्मानं चतुरात्मानं मूलाग्नावग्निरूपं प्रणवं संदध्यात्सप्तात्मानंचतुरात्मानमकारं ब्रह्माणं नाभौ सप्तात्मानं चतुरात्मानमुकारं विष्णुं हृदयेसप्तात्मानं चतुरात्मानं मकारं रुद्रं भ्रूमध्ये सप्तात्मानं चतुरात्मानंचतुःसप्तात्मानं चतुरात्मानमोंकारं सर्वेश्वरं द्वादशान्ते । सप्तात्मानंचतुरात्मानं चतुःसप्तात्मानं चतुरात्मानमानन्दामृतरूपमोंकारं षोडशान्ते ।अथानन्दामृतेनैतांश्चतुर्धा संपूज्य तथा ब्रह्माणमेव विष्णुमेव रुद्रमेव विभ-क्तांस्त्रीनेवाविभक्तांस्त्रीनेव लिङ्गरूपानेव च संपूज्योपहारैश्चतुर्धाऽथ लिङ्गान्सं-हृत्य तेजसा शरीरत्रयम् संव्याप्य तदधिष्ठानमात्मानं संज्वाल्य तत्तेज आत्म-चैतन्यरूपं बलमवष्टभ्य तस्य गुणैरैक्यं संपाद्य महास्थूलं महासूक्ष्मे महासूक्ष्मंमहाकारणे च संहृत्य मात्राभिरोतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्परूपं चिन्तयन्ग्रसेत् ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्सु तृतीयः खण्डः ॥ ३ -च सर्वेषु पादेषु चतुरात्मा स्थूलसूक्ष्मबीजसाक्षिभिर्मात्रा मात्राः प्रतिमात्राःकृत्वोतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्परूपं चिन्तयन्ग्रसेत ज्ञोऽमृतो हुतसंवित्कः शुद्धःसंविष्टो निर्विघ्न इममसुनियमेऽनुभूयेहेदं सर्वं दृष्ट्वाऽसुप्रपञ्चहीनोऽथ सकलःसाधारोऽमृतमयश्चतुरात्मा सर्वमयश्चतुरात्माऽथ महापीठे सपरिवारंतमेतं चतुःसप्तात्मानं चतुरात्मानं मूलाग्नावग्निरूपं प्रणवं संदध्यात्सप्तात्मानंचतुरात्मानमकारं ब्रह्माणं नाभौ सप्तात्मानं चतुरात्मानमुकारं विष्णुं हृदयेसप्तात्मानं चतुरात्मानं मकारं रुद्रं भ्रूमध्ये सप्तात्मानं चतुरात्मानंचतुःसप्तात्मानं चतुरात्मानमॐकारं सर्वेश्वरं द्वादशान्ते । सप्तात्मानंचतुरात्मानं चतुःसप्तात्मानं चतुरात्मानमानन्दामृतरूपमॐकारं षोडशान्ते ।अथानन्दामृतेनैतांश्चतुर्धा संपूज्य तथा ब्रह्माणमेव विष्णुमेव रुद्रमेव विभ-क्तांस्त्रीनेवाविभक्तांस्त्रीनेव लिङ्गरूपानेव च संपूज्योपहारैश्चतुर्धाऽथ लिङ्गान्सं-हृत्य तेजसा शरीरत्रयम् संव्याप्य तदधिष्ठानमात्मानं संज्वाल्य तत्तेज आत्म-चैतन्यरूपं बलमवष्टभ्य तस्य गुणैरैक्यं संपाद्य महास्थूलं महासूक्ष्मे महासूक्ष्मंमहाकारणे च संहृत्य मात्राभिरोतानुज्ञात्रनुज्ञाविकल्परूपं चिन्तयन्ग्रसेत् ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्सु तृतीयः खण्डः ॥ ३ Ðt' v; Etm;Tm;n' prm' b[÷o'k;r' turIyo'k;r;g[Év´otmnu·.; nTv;p[s;´oÉmit s'úTy;hÉmTynus'd?y;dqwtmev;Tm;n prm' b[÷o'k;r' turIyo'-k;r;g[Év´otmek;dx;Tm;nm;Tm;n' n;rÉs'h' nTvoÉmit s'hr¥nus'd?y;t( )aqwtmev;Tm;n' prm' b[÷o'k;r' turIyo'k;r;g[Év´ot' p[,ven s'ÉcNTy;nu·.;s²°d;nNdpU,;ÜTmsu nv;Tmkù s²°d;nNdpU,;ÜTm;n' prm;Tm;n' pr' b[÷s'.;Vy;hÉmTy;Tm;nm;d;y nms; b[÷,wk¡kÚy;Üdnu·.wv vwW ¬ Ev n[eWih svR] svRd; sv;ÜTm; És'hos* prmeros* ih svR] svRd; sv;ÜTm;sNsvRmáÿ nOÉs'h Evwkl EW turIy EW Evog[ EW Ev vIr EW Evmh;neW Ev Évã,ureW Ev Jvl¥eW Ev svRtomu% EW Ev nOÉs'h EW Ev.IW, EW Ev .{ EW Ev mOTyumOTyureW Ev nm;MyeW Ev;hmev' yog;-å!o b[÷ .taM vA etamAtmAnaM paramaM brahmoMkAraM turIyoMkArAgravidyotamanuSTubhA natvAprasAdyomiti saMhqtyAhamityanusaMdadhyAdathaitamevAtmAna paramaM brahmoMkAraM turIyoM-kArAgravidyotamekAdafAtmAnamAtmAnaM nArasiMhaM natvomiti saMharannanusaMdadhyAt ,athaitamevAtmAnaM paramaM brahmoMkAraM turIyoMkArAgravidyotaM praNavena saMcintyAnuSTubhAsaccidAnandapUrNAtmasu navAtmakaM saccidAnandapUrNAtmAnaM paramAtmAnaM paraM brahmasaMbhAvyAhamityAtmAnamAdAya namasA brahmaNaikIkuryAdanuSTubhaiva vaiSa u eva nreSahi sarvatra sarvadA sarvAtmA siMho'sau paramefvaro'sau hi sarvatra sarvadA sarvAtmAsansarvamatti nqsiMha evaikala eSa turIya eSa evogra eSa eva vIra eSa evamahAneSa eva viSNureSa eva jvalanneSa eva sarvatomukha eSa eva nqsiMha eSa evabhISaNa eSa eva bhadra eSa eva mqtyumqtyureSa eva namAmyeSa evAhamevaM yogA-rUDho brahmaNyevAnuSTubhaM saMdadhyAdoMkAra iti , tadetau flokau bhavataH -- saMstabhyasiMhaM svasutAnguNardhAnsaMyojya fqzgairqSabhasya hatvA , vafyAM sphurantImasatIMnipIDya saMbhakSya siMhena sa eSa vIraH , fqzgaprotAnpadA spqSTvA hatvA tAmagra-satsvayam , natvA ca bahudhA dqSTvA nqsiMhaH svayamudbabhAviti .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsu caturthaH khaNDaH . 4 .taM vA etamAtmAnaM paramaM brahmOkAraM turIyOkArAgravidyotamanuSTubhA natvAprasAdyomiti saMhqtyAhamityanusaMdadhyAdathaitamevAtmAna paramaM brahmOkAraM turIyO-kArAgravidyotamekAdafAtmAnamAtmAnaM nArasiMhaM natvomiti saMharannanusaMdadhyAt ,athaitamevAtmAnaM paramaM brahmOkAraM turIyOkArAgravidyotaM praNavena saMcintyAnuSTubhAsaccidAnandapUrNAtmasu navAtmakaM saccidAnandapUrNAtmAnaM paramAtmAnaM paraM brahmasaMbhAvyAhamityAtmAnamAdAya namasA brahmaNaikIkuryAdanuSTubhaiva vaiSa u eva nreSahi sarvatra sarvadA sarvAtmA siMho'sau paramefvaro'sau hi sarvatra sarvadA sarvAtmAsansarvamatti nqsiMha evaikala eSa turIya eSa evogra eSa eva vIra eSa evamahAneSa eva viSNureSa eva jvalanneSa eva sarvatomukha eSa eva nqsiMha eSa evabhISaNa eSa eva bhadra eSa eva mqtyumqtyureSa eva namAmyeSa evAhamevaM yogA-rUDho brahmaNyevAnuSTubhaM saMdadhyAdOkAra iti , tadetau flokau bhavataH -- saMstabhyasiMhaM svasutAnguNardhAnsaMyojya fqzgairqSabhasya hatvA , vafyAM sphurantImasatIMnipIDya saMbhakSya siMhena sa eSa vIraH , fqzgaprotAnpadA spqSTvA hatvA tAmagra-satsvayam , natvA ca bahudhA dqSTvA nqsiMhaH svayamudbabhAviti .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsu caturthaH khaNDaH . 4 ॥तं वा एतमात्मानं परमं ब्रह्मोंकारं तुरीयोंकाराग्रविद्योतमनुष्टुभा नत्वाप्रसाद्योमिति संहृत्याहमित्यनुसंदध्यादथैतमेवात्मान परमं ब्रह्मोंकारं तुरीयों-काराग्रविद्योतमेकादशात्मानमात्मानं नारसिंहं नत्वोमिति संहरन्ननुसंदध्यात् ।अथैतमेवात्मानं परमं ब्रह्मोंकारं तुरीयोंकाराग्रविद्योतं प्रणवेन संचिन्त्यानुष्टुभासच्चिदानन्दपूर्णात्मसु नवात्मकं सच्चिदानन्दपूर्णात्मानं परमात्मानं परं ब्रह्मसंभाव्याहमित्यात्मानमादाय नमसा ब्रह्मणैकीकुर्यादनुष्टुभैव वैष उ एव न्रेषहि सर्वत्र सर्वदा सर्वात्मा सिंहोऽसौ परमेश्वरोऽसौ हि सर्वत्र सर्वदा सर्वात्मासन्सर्वमत्ति नृसिंह एवैकल एष तुरीय एष एवोग्र एष एव वीर एष एवमहानेष एव विष्णुरेष एव ज्वलन्नेष एव सर्वतोमुख एष एव नृसिंह एष एवभीषण एष एव भद्र एष एव मृत्युमृत्युरेष एव नमाम्येष एवाहमेवं योगा-रूढो ब्रह्मण्येवानुष्टुभं संदध्यादोंकार इति । तदेतौ श्लोकौ भवतः -- संस्तभ्यसिंहं स्वसुतान्गुणर्धान्संयोज्य शृङ्गैरृषभस्य हत्वा । वश्यां स्फुरन्तीमसतींनिपीड्य संभक्ष्य सिंहेन स एष वीरः । शृङ्गप्रोतान्पदा स्पृष्ट्वा हत्वा तामग्र-सत्स्वयम् । नत्वा च बहुधा दृष्ट्वा नृसिंहः स्वयमुद्बभाविति ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्सु चतुर्थः खण्डः ॥ ४ ॥तं वा एतमात्मानं परमं ब्रह्मॐकारं तुरीयॐकाराग्रविद्योतमनुष्टुभा नत्वाप्रसाद्योमिति संहृत्याहमित्यनुसंदध्यादथैतमेवात्मान परमं ब्रह्मॐकारं तुरीयॐ-काराग्रविद्योतमेकादशात्मानमात्मानं नारसिंहं नत्वोमिति संहरन्ननुसंदध्यात् ।अथैतमेवात्मानं परमं ब्रह्मॐकारं तुरीयॐकाराग्रविद्योतं प्रणवेन संचिन्त्यानुष्टुभासच्चिदानन्दपूर्णात्मसु नवात्मकं सच्चिदानन्दपूर्णात्मानं परमात्मानं परं ब्रह्मसंभाव्याहमित्यात्मानमादाय नमसा ब्रह्मणैकीकुर्यादनुष्टुभैव वैष उ एव न्रेषहि सर्वत्र सर्वदा सर्वात्मा सिंहोऽसौ परमेश्वरोऽसौ हि सर्वत्र सर्वदा सर्वात्मासन्सर्वमत्ति नृसिंह एवैकल एष तुरीय एष एवोग्र एष एव वीर एष एवमहानेष एव विष्णुरेष एव ज्वलन्नेष एव सर्वतोमुख एष एव नृसिंह एष एवभीषण एष एव भद्र एष एव मृत्युमृत्युरेष एव नमाम्येष एवाहमेवं योगा-रूढो ब्रह्मण्येवानुष्टुभं संदध्यादॐकार इति । तदेतौ श्लोकौ भवतः -- संस्तभ्यसिंहं स्वसुतान्गुणर्धान्संयोज्य शृङ्गैरृषभस्य हत्वा । वश्यां स्फुरन्तीमसतींनिपीड्य संभक्ष्य सिंहेन स एष वीरः । शृङ्गप्रोतान्पदा स्पृष्ट्वा हत्वा तामग्र-सत्स्वयम् । नत्वा च बहुधा दृष्ट्वा नृसिंहः स्वयमुद्बभाविति ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्सु चतुर्थः खण्डः ॥ ४ -aqwWo Ev;k;r a;¢tm;qR a;TmNyev nOÉs'he b[÷É, vtRt EW ç¼v;-¢tm EW ih s;+yeW érot" svRgto n hId' svRmeW ih Vy;¢tmd' sv| ydym;Tm; m;y;m;]meW Evog[ EW ih Vy;¢tm EW Ev vIrEW ih Vy;¢tm EW Ev mh;neW ih Vy;¢tm EW Ev Évã,ureW ihVy;¢tm EW Ev Jvl¥eW ih Vy;¢tm EW Ev svRtomu% EW ih Vy;¢-tm EW Ev nOÉs'h Ev ih Vy;¢tm EW Ev .IW, EW ih Vy;¢tmEW Ev .{ EW ih Vy;¢tm EW Ev mOTyumOTyureW ih Vy;¢tm EW Evnm;MyeW ih Vy;¢tm Ev Ev;hmeW ih Vy;¢tm a;Tmwv nOÉs'ho b[÷.vit y Ev' ved ) sok;mo inãk;m a;¢k;m a;Tmk;mo n tSy p[;,;¬T£;mNTy]wv smvnIyNte b[÷wv sNb[÷;PyeTyqwWo Evok;r ¬Tk·tm;qRa;TmNyev nOÉs'he deve b[÷É, vtRte ) tSm;deW sTySvåpo n çNydSTymey-mn;Tmg[k;xmeW ih Svp[k;xos©oNy¥ vI=t a;Tm;to n;Nyp[q;p[;-i¢r;Tmm;]' ç¼tduTk·meW Evog[ EW ç¼voTk· EW Ev vIr EW ç¼voTk·EW Ev mh;neW ç¼voTk· EW Ev Évã,ureW ç¼voTk· EW Ev Jvl¥eWç¼voTk· EW Ev svRtomu% EW ç¼voTk· EW Ev nOÉs'h EW ç¼voTk·EW Ev .IW, EW ç¼voTk· EW Ev .{ EW ç¼voTk· EW Ev mOTyu-mOTyureW ç¼voTk· EW Ev nm;MyeW ç¼voTk· EW Ev;hmeW ç¼voTk·-StSm;d;Tm;nmevwv' j;nIy;d;Tmwv nOÉs'ho devo b[÷ .vit y Ev' ved )sok;mo inãk;m a;¢k;m a;Tmk;mo n tSy p[;,; ¬T£;mNTy]wv sm-vnIyNte ) b[÷wv sNb[÷;PyeTyqwWo Ev mk;ro mh;Év.UTyq| a;TmNyevnOÉs'he deve pre b[÷É, vtRte tSm;dymnLpoÉ.¥åp" Svp[k;xo b[÷wvVy;¢tm ¬TÕ·tm Etdev b[÷;ip svRD' mh;m;y' mh;i].UTyetdevog[me-t²õ mh;Év.UTyetdev vIrmet²õ mh;Év.UTyetdev mhdet²õ mh;Év.UTye-tdev Évã -athaiSo evAkAra AptatamArtha Atmanyeva nqsiMhe brahmaNi vartata eSa hyevA-ptatama eSa hi sAkSyeSa Ifvaro'taH sarvagato na hIdaM sarvameSa hi vyAptatama\idaM sarvaM yadayamAtmA mAyAmAtrameSa evogra eSa hi vyAptatama eSa eva vIraeSa hi vyAptatama eSa eva mahAneSa hi vyAptatama eSa eva viSNureSa hivyAptatama eSa eva jvalanneSa hi vyAptatama eSa eva sarvatomukha eSa hi vyApta-tama eSa eva nqsiMha eva hi vyAptatama eSa eva bhISaNa eSa hi vyAptatamaeSa eva bhadra eSa hi vyAptatama eSa eva mqtyumqtyureSa hi vyAptatama eSa evanamAmyeSa hi vyAptatama eva evAhameSa hi vyAptatama Atmaiva nqsiMho brahmabhavati ya evaM veda , so'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmo na tasya prANAutkrAmantyatraiva samavanIyante brahmaiva sanbrahmApyetyathaiSo evokAra utkqSTatamArthaAtmanyeva nqsiMhe deve brahmaNi vartate , tasmAdeSa satyasvarUpo na hyanyadastyameya-manAtmagrakAfameSa hi svaprakAfo'sazgo'nyanna vIkSata AtmA'to nAnyaprathAprA-ptirAtmamAtraM hyetadutkqSTameSa evogra eSa hyevotkqSTa eSa eva vIra eSa hyevotkqSTaeSa eva mahAneSa hyevotkqSTa eSa eva viSNureSa hyevotkqSTa eSa eva jvalanneSahyevotkqSTa eSa eva sarvatomukha eSa hyevotkqSTa eSa eva nqsiMha eSa hyevotkqSTaeSa eva bhISaNa eSa hyevotkqSTa eSa eva bhadra eSa hyevotkqSTa eSa eva mqtyu-mqtyureSa hyevotkqSTa eSa eva namAmyeSa hyevotkqSTa eSa evAhameSa hyevotkqSTa-stasmAdAtmAnamevaivaM jAnIyAdAtmaiva nqsiMho devo brahma bhavati ya evaM veda ,so'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmo na tasya prANA utkrAmantyatraiva sama-vanIyante , brahmaiva sanbrahmApyetyathaiSo eva makAro mahAvibhUtyarthaM AtmanyevanqsiMhe deve pare brahmaNi vartate tasmAdayamanalpo'bhinnarUpaH svaprakAfo brahmaivavyAptatama utkqSTatama etadeva brahmApi sarvajxaM mahAmAyaM mahAtribhUtyetadevograme-taddhi mahAvibhUtyetadeva vIrametaddhi mahAvibhUtyetadeva mahadetaddhi mahAvibhUtye-tadeva viSNvetaddhi mahAvibhUtyetadeva jvaladetaddhi mahAvibhUtyetadeva sarvatomukha-metaddhi mahAvibhUtyetadeva nqsiMhametaddhi mahAvibhUtyetadeva bhISaNametaddhi mahA-vibhUtyetadeva bhadrametaddhi mahAvibhUtyetadeva mqtyumqtyvetaddhi mahAvibhUtyetadevanamAmyetaddhi mahAvibhUtyetadevAhametaddhi mahAvibhUti tasmAdakArokArAbhyAmi-mamAtmAnamAptatamamutkqSTatamaM cinmAtraM sarvadraSTAraM sarvasAkSiNaM sarvagrAsaM sarva-premAspadaM saccidAnandamAtramekarasaM purato'smAtsarvasmAtsuvibhAtamanviSyA-----------------------232- -athaiSo evAkAra AptatamArtha Atmanyeva nqsiMhe brahmaNi vartata eSa hyevA-ptatama eSa hi sAkSyeSa Ifvaro'taH sarvagato na hIdaM sarvameSa hi vyAptatamaidaM sarvaM yadayamAtmA mAyAmAtrameSa evogra eSa hi vyAptatama eSa eva vIraeSa hi vyAptatama eSa eva mahAneSa hi vyAptatama eSa eva viSNureSa hivyAptatama eSa eva jvalanneSa hi vyAptatama eSa eva sarvatomukha eSa hi vyApta-tama eSa eva nqsiMha eva hi vyAptatama eSa eva bhISaNa eSa hi vyAptatamaeSa eva bhadra eSa hi vyAptatama eSa eva mqtyumqtyureSa hi vyAptatama eSa evanamAmyeSa hi vyAptatama eva evAhameSa hi vyAptatama Atmaiva nqsiMho brahmabhavati ya evaM veda , so'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmo na tasya prANAutkrAmantyatraiva samavanIyante brahmaiva sanbrahmApyetyathaiSo evokAra utkqSTatamArthaAtmanyeva nqsiMhe deve brahmaNi vartate , tasmAdeSa satyasvarUpo na hyanyadastyameya-manAtmagrakAfameSa hi svaprakAfo'sazgo'nyanna vIkSata AtmA'to nAnyaprathAprA-ptirAtmamAtraM hyetadutkqSTameSa evogra eSa hyevotkqSTa eSa eva vIra eSa hyevotkqSTaeSa eva mahAneSa hyevotkqSTa eSa eva viSNureSa hyevotkqSTa eSa eva jvalanneSahyevotkqSTa eSa eva sarvatomukha eSa hyevotkqSTa eSa eva nqsiMha eSa hyevotkqSTaeSa eva bhISaNa eSa hyevotkqSTa eSa eva bhadra eSa hyevotkqSTa eSa eva mqtyu-mqtyureSa hyevotkqSTa eSa eva namAmyeSa hyevotkqSTa eSa evAhameSa hyevotkqSTa-stasmAdAtmAnamevaivaM jAnIyAdAtmaiva nqsiMho devo brahma bhavati ya evaM veda ,so'kAmo niSkAma AptakAma AtmakAmo na tasya prANA utkrAmantyatraiva sama-vanIyante , brahmaiva sanbrahmApyetyathaiSo eva makAro mahAvibhUtyarthaM AtmanyevanqsiMhe deve pare brahmaNi vartate tasmAdayamanalpo'bhinnarUpaH svaprakAfo brahmaivavyAptatama utkqSTatama etadeva brahmApi sarvajxaM mahAmAyaM mahAtribhUtyetadevograme-taddhi mahAvibhUtyetadeva vIrametaddhi mahAvibhUtyetadeva mahadetaddhi mahAvibhUtye-tadeva viSNvetaddhi mahAvibhUtyetadeva jvaladetaddhi mahAvibhUtyetadeva sarvatomukha-metaddhi mahAvibhUtyetadeva nqsiMhametaddhi mahAvibhUtyetadeva bhISaNametaddhi mahA-vibhUtyetadeva bhadrametaddhi mahAvibhUtyetadeva mqtyumqtyvetaddhi mahAvibhUtyetadevanamAmyetaddhi mahAvibhUtyetadevAhametaddhi mahAvibhUti tasmAdakArokArAbhyAmi-mamAtmAnamAptatamamutkqSTatamaM cinmAtraM sarvadraSTAraM sarvasAkSiNaM sarvagrAsaM sarva-premAspadaM saccidAnandamAtramekarasaM purato'smAtsarvasmAtsuvibhAtamanviSyA-----------------------232- -अथैषो एवाकार आप्ततमार्थ आत्मन्येव नृसिंहे ब्रह्मणि वर्तत एष ह्येवा-प्ततम एष हि साक्ष्येष ईश्वरोऽतः सर्वगतो न हीदं सर्वमेष हि व्याप्ततमइदं सर्वं यदयमात्मा मायामात्रमेष एवोग्र एष हि व्याप्ततम एष एव वीरएष हि व्याप्ततम एष एव महानेष हि व्याप्ततम एष एव विष्णुरेष हिव्याप्ततम एष एव ज्वलन्नेष हि व्याप्ततम एष एव सर्वतोमुख एष हि व्याप्त-तम एष एव नृसिंह एव हि व्याप्ततम एष एव भीषण एष हि व्याप्ततमएष एव भद्र एष हि व्याप्ततम एष एव मृत्युमृत्युरेष हि व्याप्ततम एष एवनमाम्येष हि व्याप्ततम एव एवाहमेष हि व्याप्ततम आत्मैव नृसिंहो ब्रह्मभवति य एवं वेद । सोऽकामो निष्काम आप्तकाम आत्मकामो न तस्य प्राणाउत्क्रामन्त्यत्रैव समवनीयन्ते ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येत्यथैषो एवोकार उत्कृष्टतमार्थआत्मन्येव नृसिंहे देवे ब्रह्मणि वर्तते । तस्मादेष सत्यस्वरूपो न ह्यन्यदस्त्यमेय-मनात्मग्रकाशमेष हि स्वप्रकाशोऽसङ्गोऽन्यन्न वीक्षत आत्माऽतो नान्यप्रथाप्रा-प्तिरात्ममात्रं ह्येतदुत्कृष्टमेष एवोग्र एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव वीर एष ह्येवोत्कृष्टएष एव महानेष ह्येवोत्कृष्ट एष एव विष्णुरेष ह्येवोत्कृष्ट एष एव ज्वलन्नेषह्येवोत्कृष्ट एष एव सर्वतोमुख एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव नृसिंह एष ह्येवोत्कृष्टएष एव भीषण एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव भद्र एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव मृत्यु-मृत्युरेष ह्येवोत्कृष्ट एष एव नमाम्येष ह्येवोत्कृष्ट एष एवाहमेष ह्येवोत्कृष्ट-स्तस्मादात्मानमेवैवं जानीयादात्मैव नृसिंहो देवो ब्रह्म भवति य एवं वेद ।सोऽकामो निष्काम आप्तकाम आत्मकामो न तस्य प्राणा उत्क्रामन्त्यत्रैव सम-वनीयन्ते । ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येत्यथैषो एव मकारो महाविभूत्यर्थं आत्मन्येवनृसिंहे देवे परे ब्रह्मणि वर्तते तस्मादयमनल्पोऽभिन्नरूपः स्वप्रकाशो ब्रह्मैवव्याप्ततम उत्कृष्टतम एतदेव ब्रह्मापि सर्वज्ञं महामायं महात्रिभूत्येतदेवोग्रमे-तद्धि महाविभूत्येतदेव वीरमेतद्धि महाविभूत्येतदेव महदेतद्धि महाविभूत्ये-तदेव विष्ण्वेतद्धि महाविभूत्येतदेव ज्वलदेतद्धि महाविभूत्येतदेव सर्वतोमुख-मेतद्धि महाविभूत्येतदेव नृसिंहमेतद्धि महाविभूत्येतदेव भीषणमेतद्धि महा-विभूत्येतदेव भद्रमेतद्धि महाविभूत्येतदेव मृत्युमृत्य्वेतद्धि महाविभूत्येतदेवनमाम्येतद्धि महाविभूत्येतदेवाहमेतद्धि महाविभूति तस्मादकारोकाराभ्यामि-ममात्मानमाप्ततममुत्कृष्टतमं चिन्मात्रं सर्वद्रष्टारं सर्वसाक्षिणं सर्वग्रासं सर्व-प्रेमास्पदं सच्चिदानन्दमात्रमेकरसं पुरतोऽस्मात्सर्वस्मात्सुविभातमन्विष्या-----------------------२३२- -अथैषो एवाकार आप्ततमार्थ आत्मन्येव नृसिंहे ब्रह्मणि वर्तत एष ह्येवा-प्ततम एष हि साक्ष्येष ईश्वरोऽतः सर्वगतो न हीदं सर्वमेष हि व्याप्ततमैदं सर्वं यदयमात्मा मायामात्रमेष एवोग्र एष हि व्याप्ततम एष एव वीरएष हि व्याप्ततम एष एव महानेष हि व्याप्ततम एष एव विष्णुरेष हिव्याप्ततम एष एव ज्वलन्नेष हि व्याप्ततम एष एव सर्वतोमुख एष हि व्याप्त-तम एष एव नृसिंह एव हि व्याप्ततम एष एव भीषण एष हि व्याप्ततमएष एव भद्र एष हि व्याप्ततम एष एव मृत्युमृत्युरेष हि व्याप्ततम एष एवनमाम्येष हि व्याप्ततम एव एवाहमेष हि व्याप्ततम आत्मैव नृसिंहो ब्रह्मभवति य एवं वेद । सोऽकामो निष्काम आप्तकाम आत्मकामो न तस्य प्राणाउत्क्रामन्त्यत्रैव समवनीयन्ते ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येत्यथैषो एवोकार उत्कृष्टतमार्थआत्मन्येव नृसिंहे देवे ब्रह्मणि वर्तते । तस्मादेष सत्यस्वरूपो न ह्यन्यदस्त्यमेय-मनात्मग्रकाशमेष हि स्वप्रकाशोऽसङ्गोऽन्यन्न वीक्षत आत्माऽतो नान्यप्रथाप्रा-प्तिरात्ममात्रं ह्येतदुत्कृष्टमेष एवोग्र एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव वीर एष ह्येवोत्कृष्टएष एव महानेष ह्येवोत्कृष्ट एष एव विष्णुरेष ह्येवोत्कृष्ट एष एव ज्वलन्नेषह्येवोत्कृष्ट एष एव सर्वतोमुख एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव नृसिंह एष ह्येवोत्कृष्टएष एव भीषण एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव भद्र एष ह्येवोत्कृष्ट एष एव मृत्यु-मृत्युरेष ह्येवोत्कृष्ट एष एव नमाम्येष ह्येवोत्कृष्ट एष एवाहमेष ह्येवोत्कृष्ट-स्तस्मादात्मानमेवैवं जानीयादात्मैव नृसिंहो देवो ब्रह्म भवति य एवं वेद ।सोऽकामो निष्काम आप्तकाम आत्मकामो न तस्य प्राणा उत्क्रामन्त्यत्रैव सम-वनीयन्ते । ब्रह्मैव सन्ब्रह्माप्येत्यथैषो एव मकारो महाविभूत्यर्थं आत्मन्येवनृसिंहे देवे परे ब्रह्मणि वर्तते तस्मादयमनल्पोऽभिन्नरूपः स्वप्रकाशो ब्रह्मैवव्याप्ततम उत्कृष्टतम एतदेव ब्रह्मापि सर्वज्ञं महामायं महात्रिभूत्येतदेवोग्रमे-तद्धि महाविभूत्येतदेव वीरमेतद्धि महाविभूत्येतदेव महदेतद्धि महाविभूत्ये-तदेव विष्ण्वेतद्धि महाविभूत्येतदेव ज्वलदेतद्धि महाविभूत्येतदेव सर्वतोमुख-मेतद्धि महाविभूत्येतदेव नृसिंहमेतद्धि महाविभूत्येतदेव भीषणमेतद्धि महा-विभूत्येतदेव भद्रमेतद्धि महाविभूत्येतदेव मृत्युमृत्य्वेतद्धि महाविभूत्येतदेवनमाम्येतद्धि महाविभूत्येतदेवाहमेतद्धि महाविभूति तस्मादकारोकाराभ्यामि-ममात्मानमाप्ततममुत्कृष्टतमं चिन्मात्रं सर्वद्रष्टारं सर्वसाक्षिणं सर्वग्रासं सर्व-प्रेमास्पदं सच्चिदानन्दमात्रमेकरसं पुरतोऽस्मात्सर्वस्मात्सुविभातमन्विष्या-----------------------२३२- Ðte dev; mm;Tm;n' D;tumwCzÖSt;Nh;sur" p;Pm; párjg[;s ) t Ee=NthNtwnm;sur' p;Pm;n' g[s;m it ) t Etmevo'k;r;g[Év´ot' turIyturIy-m;Tm;nmug[mnug[' vIrmvIr' mh;Ntmmh;Nt' Évã,umÉvã,u' JvlNtmJvlNt'svRtomu%msvRtomu%' nOÉs'hmnOÉs'h' .IW,m.IW,' .{m.{' mOTyumOTyu-mmOTyumOTyu' nm;Mynm;Myhmnh' nOÉs'h;nu·.wv bubuÉ/re te>yo h;s;v;-sur" p;Pm; s²°d;nNd`n' Jyoitr.vÿSm;dpKvkW;y mmevo'k;r;g[-Év´ot' turIyturIym;Tm;n' nOÉs'h;nu·.wv j;nIy;ÿSy;sur" p;Pm;s²°d;nNd`n' Jyoit.Rvit ) te dev; JyoitW ¬áÿtIWRvo iÃtIy;ºymevpXyNt' mmevo'k;r;g[Év´ot' turIyturIym;Tm;n' nOÉs'h;nu·.;âNvãyp[,venwv tâSm¥v¾Sqt;Ste>yStÆäoitrSy svRSy purt" suÉv.;tmÉv.;tm-ÃøtmÉcNTym²l©Ö Svp[k;xm;nNd`n' xUNym.vt( ) Ev'ÉvTSvp[k;x' prmevb[÷ .vit te dev;" pu]wW,;y; ÉvÿwW,;y; lokW,;y; ss;/ne>yoVyuTq;y inr;g;r; inãpárg[h; a²x%; ayDopvIt; aN/; bÉ/r; muG/;"KlIb; mUk; ¬Nmÿ; v párvtRm;n;" x;Nt; d;Nt; ¬prt;âStit=v"sm; iht; a;Tm;rty a;Tm£¡@; a;TmÉmqun; a;Tm;nNd;" p[,vmevprm' b[÷;Tmp[k;x' xUNy' j;nNtSt]wv pársm;¢;StSm;¶¼v;n;' v[tm;-cr¥o'k;re pre b[÷É, pyRvÉsto .veTs a;Tmnwv;Tm;n' prm' b[÷pXyit ) tdeW Xlok"--꩹ãvê©Ö s'yoJy És'h' ꩹Wu yojyet( )ê©;>y;' ê©m;b?y ]yo dev; ¬d;st it ÐTy;qvR,IynOÉs'hoÿrt;pnIyopinWTsu WÏ" %<@" Ð 6 .te devA imamAtmAnaM jxAtumaicchaMstAnhAsuraH pApmA parijagrAsa , ta aikSantahantainamAsuraM pApmAnaM grasAma iti , ta etamevoMkArAgravidyotaM turIyaturIya-mAtmAnamugramanugraM vIramavIraM mahAntamamahAntaM viSNumaviSNuM jvalantamajvalantaMsarvatomukhamasarvatomukhaM nqsiMhamanqsiMhaM bhISaNamabhISaNaM bhadramabhadraM mqtyumqtyu-mamqtyumqtyuM namAmyanamAmyahamanahaM nqsiMhAnuSTubhaiva bubudhire tebhyo hAsAvA-suraH pApmA saccidAnandaghanaM jyotirabhavattasmAdapakvakaSAya imamevoMkArAgra-vidyotaM turIyaturIyamAtmAnaM nqsiMhAnuSTubhaiva jAnIyAttasyAsuraH pApmAsaccidAnandaghanaM jyotirbhavati , te devA jyotiSa uttitIrSavo dvitIyAdbhayamevapafyantaM imamevoMkArAgravidyotaM turIyaturIyamAtmAnaM nqsiMhAnuSTubhAnviSyapraNavenaiva tasminnavasthitAstebhyastajjyotirasya sarvasya purataH suvibhAtamavibhAtama-dvaitamacintyamalizgaM svaprakAfamAnandaghanaM fUnyamabhavat , evaMvitsvaprakAfaM paramevabrahma bhavati te devAH putraiSaNAyAfca vittaiSaNAyAfca lokaiSaNAyAfca sasAdhanebhyovyutthAya nirAgArA niSparigrahA afikhA ayajxopavItA andhA badhirA mugdhAHklIbA mUkA unmattA iva parivartamAnAH fAntA dAntA uparatAstitikSavaHsamA hitA AtmArataya AtmakrIDA AtmamithunA AtmAnandAH praNavamevaparamaM brahmAtmaprakAfaM fUnyaM jAnantastatraiva parisamAptAstasmAddevAnAM vratamA-carannoMkAre pare brahmaNi paryavasito bhavetsa AtmanaivAtmAnaM paramaM brahmapafyati , tadeSa flokaH--fqzgeSvafqzgaM saMyojya siMhaM fqzgeSu yojayet ,fqzgAbhyAM fqzgamAbadhya trayo devA udAsata iti .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsu SaSThaH khaNDaH . 6 .te devA imamAtmAnaM jxAtumaicchaMstAnhAsuraH pApmA parijagrAsa , ta aikSantahantainamAsuraM pApmAnaM grasAma iti , ta etamevOkArAgravidyotaM turIyaturIya-mAtmAnamugramanugraM vIramavIraM mahAntamamahAntaM viSNumaviSNuM jvalantamajvalantaMsarvatomukhamasarvatomukhaM nqsiMhamanqsiMhaM bhISaNamabhISaNaM bhadramabhadraM mqtyumqtyu-mamqtyumqtyuM namAmyanamAmyahamanahaM nqsiMhAnuSTubhaiva bubudhire tebhyo hAsAvA-suraH pApmA saccidAnandaghanaM jyotirabhavattasmAdapakvakaSAya imamevOkArAgra-vidyotaM turIyaturIyamAtmAnaM nqsiMhAnuSTubhaiva jAnIyAttasyAsuraH pApmAsaccidAnandaghanaM jyotirbhavati , te devA jyotiSa uttitIrSavo dvitIyAdbhayamevapafyantaM imamevOkArAgravidyotaM turIyaturIyamAtmAnaM nqsiMhAnuSTubhAnviSyapraNavenaiva tasminnavasthitAstebhyastajjyotirasya sarvasya purataH suvibhAtamavibhAtama-dvaitamacintyamalizgaM svaprakAfamAnandaghanaM fUnyamabhavat , evaMvitsvaprakAfaM paramevabrahma bhavati te devAH putraiSaNAyAfca vittaiSaNAyAfca lokaiSaNAyAfca sasAdhanebhyovyutthAya nirAgArA niSparigrahA afikhA ayajxopavItA andhA badhirA mugdhAHklIbA mUkA unmattA iva parivartamAnAH fAntA dAntA uparatAstitikSavaHsamA hitA AtmArataya AtmakrIDA AtmamithunA AtmAnandAH praNavamevaparamaM brahmAtmaprakAfaM fUnyaM jAnantastatraiva parisamAptAstasmAddevAnAM vratamA-carannOkAre pare brahmaNi paryavasito bhavetsa AtmanaivAtmAnaM paramaM brahmapafyati , tadeSa flokaH--fqzgeSvafqzgaM saMyojya siMhaM fqzgeSu yojayet ,fqzgAbhyAM fqzgamAbadhya trayo devA udAsata iti .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsu SaSThaH khaNDaH . 6 ॥ते देवा इममात्मानं ज्ञातुमैच्छंस्तान्हासुरः पाप्मा परिजग्रास । त ऐक्षन्तहन्तैनमासुरं पाप्मानं ग्रसाम इति । त एतमेवोंकाराग्रविद्योतं तुरीयतुरीय-मात्मानमुग्रमनुग्रं वीरमवीरं महान्तममहान्तं विष्णुमविष्णुं ज्वलन्तमज्वलन्तंसर्वतोमुखमसर्वतोमुखं नृसिंहमनृसिंहं भीषणमभीषणं भद्रमभद्रं मृत्युमृत्यु-ममृत्युमृत्युं नमाम्यनमाम्यहमनहं नृसिंहानुष्टुभैव बुबुधिरे तेभ्यो हासावा-सुरः पाप्मा सच्चिदानन्दघनं ज्योतिरभवत्तस्मादपक्वकषाय इममेवोंकाराग्र-विद्योतं तुरीयतुरीयमात्मानं नृसिंहानुष्टुभैव जानीयात्तस्यासुरः पाप्मासच्चिदानन्दघनं ज्योतिर्भवति । ते देवा ज्योतिष उत्तितीर्षवो द्वितीयाद्भयमेवपश्यन्तं इममेवोंकाराग्रविद्योतं तुरीयतुरीयमात्मानं नृसिंहानुष्टुभान्विष्यप्रणवेनैव तस्मिन्नवस्थितास्तेभ्यस्तज्ज्योतिरस्य सर्वस्य पुरतः सुविभातमविभातम-द्वैतमचिन्त्यमलिङ्गं स्वप्रकाशमानन्दघनं शून्यमभवत् । एवंवित्स्वप्रकाशं परमेवब्रह्म भवति ते देवाः पुत्रैषणायाश्च वित्तैषणायाश्च लोकैषणायाश्च ससाधनेभ्योव्युत्थाय निरागारा निष्परिग्रहा अशिखा अयज्ञोपवीता अन्धा बधिरा मुग्धाःक्लीबा मूका उन्मत्ता इव परिवर्तमानाः शान्ता दान्ता उपरतास्तितिक्षवःसमा हिता आत्मारतय आत्मक्रीडा आत्ममिथुना आत्मानन्दाः प्रणवमेवपरमं ब्रह्मात्मप्रकाशं शून्यं जानन्तस्तत्रैव परिसमाप्तास्तस्माद्देवानां व्रतमा-चरन्नोंकारे परे ब्रह्मणि पर्यवसितो भवेत्स आत्मनैवात्मानं परमं ब्रह्मपश्यति । तदेष श्लोकः--शृङ्गेष्वशृङ्गं संयोज्य सिंहं शृङ्गेषु योजयेत् ।शृङ्गाभ्यां शृङ्गमाबध्य त्रयो देवा उदासत इति ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्सु षष्ठः खण्डः ॥ ६ ॥ते देवा इममात्मानं ज्ञातुमैच्छंस्तान्हासुरः पाप्मा परिजग्रास । त ऐक्षन्तहन्तैनमासुरं पाप्मानं ग्रसाम इति । त एतमेवॐकाराग्रविद्योतं तुरीयतुरीय-मात्मानमुग्रमनुग्रं वीरमवीरं महान्तममहान्तं विष्णुमविष्णुं ज्वलन्तमज्वलन्तंसर्वतोमुखमसर्वतोमुखं नृसिंहमनृसिंहं भीषणमभीषणं भद्रमभद्रं मृत्युमृत्यु-ममृत्युमृत्युं नमाम्यनमाम्यहमनहं नृसिंहानुष्टुभैव बुबुधिरे तेभ्यो हासावा-सुरः पाप्मा सच्चिदानन्दघनं ज्योतिरभवत्तस्मादपक्वकषाय इममेवॐकाराग्र-विद्योतं तुरीयतुरीयमात्मानं नृसिंहानुष्टुभैव जानीयात्तस्यासुरः पाप्मासच्चिदानन्दघनं ज्योतिर्भवति । ते देवा ज्योतिष उत्तितीर्षवो द्वितीयाद्भयमेवपश्यन्तं इममेवॐकाराग्रविद्योतं तुरीयतुरीयमात्मानं नृसिंहानुष्टुभान्विष्यप्रणवेनैव तस्मिन्नवस्थितास्तेभ्यस्तज्ज्योतिरस्य सर्वस्य पुरतः सुविभातमविभातम-द्वैतमचिन्त्यमलिङ्गं स्वप्रकाशमानन्दघनं शून्यमभवत् । एवंवित्स्वप्रकाशं परमेवब्रह्म भवति ते देवाः पुत्रैषणायाश्च वित्तैषणायाश्च लोकैषणायाश्च ससाधनेभ्योव्युत्थाय निरागारा निष्परिग्रहा अशिखा अयज्ञोपवीता अन्धा बधिरा मुग्धाःक्लीबा मूका उन्मत्ता इव परिवर्तमानाः शान्ता दान्ता उपरतास्तितिक्षवःसमा हिता आत्मारतय आत्मक्रीडा आत्ममिथुना आत्मानन्दाः प्रणवमेवपरमं ब्रह्मात्मप्रकाशं शून्यं जानन्तस्तत्रैव परिसमाप्तास्तस्माद्देवानां व्रतमा-चरन्नॐकारे परे ब्रह्मणि पर्यवसितो भवेत्स आत्मनैवात्मानं परमं ब्रह्मपश्यति । तदेष श्लोकः--शृङ्गेष्वशृङ्गं संयोज्य सिंहं शृङ्गेषु योजयेत् ।शृङ्गाभ्यां शृङ्गमाबध्य त्रयो देवा उदासत इति ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्सु षष्ठः खण्डः ॥ ६ -aq turIye,ot p[ot çym;Tm; És'hoâSm²Nh svRmy' ih sv;Ü-Tm;y' ih sv| nwvotoÃyo çym;Tmwkl Ev;ÉvkLpo n ih vStusdy' çot v s«noy' Éc«n a;nNd`n EkrsoVyvh;yR"kncn;iÃtIy aot p[otwW ao'k;r Ev' nwvÉmit pO· aoÉmTyev;hv;Gv; ao'k;ro v;geved' sv| n çxBdÉmveh;âSt ÉcNmyo çymo'-k;rÉNmyÉmd' sv| tSm;Tprmer Evwkmev tºvTyetdmOt..ymet-[÷;.y' vw b[÷;.y' ih vw b[÷ .vit y Ev' vedeit rhSymnuD;t;çym;TmwW çSy svRSy Sv;Tm;nmnuj;n;it n hId' sv| Svt a;Tmv¥çymoto n;nuD;t;s©Tv;dÉvk;árTv;dsæv;dNySy;nuD;t; çymo'k;raoÉmit çnuj;n;it v;Gv; aok;ro v;geved' svRmnuj;n;it ÉcNmyoçymok;rÉõId' sv| inr;Tmkm;Tms;Tkroit tSm;Tprmer EvwkmevtºvTyetdmOtm.ymet[÷;.y' vw b[÷;.y' ih vw b[÷ .vit y Ev'vedeit rhSymnuDwkrso çym;Tm; p[D;n`n Ev;y' çSm;TsvRSm;Tpurt"suÉv.;totÉ«n Ev n çymoto n;nuD;t;My' hId' svRms-dev;nuDwrrso çymok;r ao'Émit ç¼v;nuj;n;it v;Gv; ao'k;ro v;gevçnuj;n;it ÉcNmyo çymo'k;rÉdev çnuD; tSm;Tprmer EvwkmevtºvTyetdmOtm.ymet[÷;.y' vw b[÷;>y' ih vw b[÷ .vit y Ev'vedeit rhSymÉvkLpo çym;Tm;iÃtIyTv;dÉvkLpo çymo'k;roiÃtIy-Tv;dev ÉcNmyo çymo'k;rStSm;Tprmer Evwkmev tºvTyÉvkLpon;ÉvkLpoáp n;] k;cn É.d;âSt nwv;] k;cn É.d;STy] É.d;-Émv mNym;n" xt/; sh§/; É.¥o mOTyomORTyum;Òoit tdetdÃy'Svp[k;x' mh;nNdm;TmwvwtdmOtm.ymet[÷;.y' vw b[÷;.y' ih vw b[÷.vit y Ev' vedeit rhSym( ÐTy;qvR,IynOÉs'hoÿrt;pnIyopinWTSv·m" %<@" Ð 8 -atha turIyeNotafca protafca hyayamAtmA siMho'sminhi sarvamayaM hi sarvA-tmA'yaM hi sarvaM naivoto'dvayo hyayamAtmaikala evAvikalpo na hi vastusadayaM hyota iva sadghano'yaM cidghana Anandaghana ekaraso'vyavahAryaHkenacanAdvitIya otafca protafcaiSa oMkAra evaM naivamiti pqSTa omityevAhavAgvA oMkAro vAgevedaM sarvaM na hyafabdamivehAsti cinmayo hyayamoM-kArafcinmayamidaM sarvaM tasmAtparamefvara evaikameva tadbhavatyetadamqtabhabhayameta-dbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaM vedeti rahasyamanujxAtAhyayamAtmaiSa hyasya sarvasya svAtmAnamanujAnAti na hIdaM sarvaM svata Atmavannahyayamoto nAnujxAtA'sazgatvAdavikAritvAdasattvAdanyasyAnujxAtA hyayamoMkAra\omiti hyanujAnAti vAgvA okAro vAgevedaM sarvamanujAnAti cinmayohyayamokArafciddhIdaM sarvaM nirAtmakamAtmasAtkaroti tasmAtparamefvara evaikamevatadbhavatyetadamqtamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaMvedeti rahasyamanujxaikaraso hyayamAtmA prajxAnaghana evAyaM hyasmAtsarvasmAtpurataHsuvibhAto'tafcidghana eva na hyayamoto nAnujxAtA''myaM hIdaM sarvamasa-devAnujxairaraso hyayamokAra oMmiti hyevAnujAnAti vAgvA oMkAro vAgevahyanujAnAti cinmayo hyayamoMkArafcideva hyanujxA tasmAtparamefvara evaikamevatadbhavatyetadamqtamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhyaM hi vai brahma bhavati ya evaMvedeti rahasyamavikalpo hyayamAtmA'dvitIyatvAdavikalpo hyayamoMkAro'dvitIya-tvAdeva cinmayo hyayamoMkArastasmAtparamefvara evaikameva tadbhavatyavikalponAvikalpo'pi nAtra kAcana bhidA'sti naivAtra kAcana bhidA'styatra bhidA-miva manyamAnaH fatadhA sahasradhA bhinno mqtyormqtyumApnoti tadetadadvayaMsvaprakAfaM mahAnandamAtmaivaitadamqtamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahmabhavati ya evaM vedeti rahasyam .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsvaSTamaH khaNDaH . 8 -atha turIyeNotafca protafca hyayamAtmA siMho'sminhi sarvamayaM hi sarvA-tmA'yaM hi sarvaM naivoto'dvayo hyayamAtmaikala evAvikalpo na hi vastusadayaM hyota iva sadghano'yaM cidghana Anandaghana ekaraso'vyavahAryaHkenacanAdvitIya otafca protafcaiSa OkAra evaM naivamiti pqSTa omityevAhavAgvA OkAro vAgevedaM sarvaM na hyafabdamivehAsti cinmayo hyayamO-kArafcinmayamidaM sarvaM tasmAtparamefvara evaikameva tadbhavatyetadamqtabhabhayameta-dbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaM vedeti rahasyamanujxAtAhyayamAtmaiSa hyasya sarvasya svAtmAnamanujAnAti na hIdaM sarvaM svata Atmavannahyayamoto nAnujxAtA'sazgatvAdavikAritvAdasattvAdanyasyAnujxAtA hyayamOkAraomiti hyanujAnAti vAgvA okAro vAgevedaM sarvamanujAnAti cinmayohyayamokArafciddhIdaM sarvaM nirAtmakamAtmasAtkaroti tasmAtparamefvara evaikamevatadbhavatyetadamqtamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaMvedeti rahasyamanujxaikaraso hyayamAtmA prajxAnaghana evAyaM hyasmAtsarvasmAtpurataHsuvibhAto'tafcidghana eva na hyayamoto nAnujxAtA''myaM hIdaM sarvamasa-devAnujxairaraso hyayamokAra Omiti hyevAnujAnAti vAgvA OkAro vAgevahyanujAnAti cinmayo hyayamOkArafcideva hyanujxA tasmAtparamefvara evaikamevatadbhavatyetadamqtamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhyaM hi vai brahma bhavati ya evaMvedeti rahasyamavikalpo hyayamAtmA'dvitIyatvAdavikalpo hyayamOkAro'dvitIya-tvAdeva cinmayo hyayamOkArastasmAtparamefvara evaikameva tadbhavatyavikalponAvikalpo'pi nAtra kAcana bhidA'sti naivAtra kAcana bhidA'styatra bhidA-miva manyamAnaH fatadhA sahasradhA bhinno mqtyormqtyumApnoti tadetadadvayaMsvaprakAfaM mahAnandamAtmaivaitadamqtamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahmabhavati ya evaM vedeti rahasyam .ityAtharvaNIyanqsiMhottaratApanIyopaniSatsvaSTamaH khaNDaH . 8 -अथ तुरीयेणोतश्च प्रोतश्च ह्ययमात्मा सिंहोऽस्मिन्हि सर्वमयं हि सर्वा-त्माऽयं हि सर्वं नैवोतोऽद्वयो ह्ययमात्मैकल एवाविकल्पो न हि वस्तुसदयं ह्योत इव सद्घनोऽयं चिद्घन आनन्दघन एकरसोऽव्यवहार्यःकेनचनाद्वितीय ओतश्च प्रोतश्चैष ओंकार एवं नैवमिति पृष्ट ओमित्येवाहवाग्वा ओंकारो वागेवेदं सर्वं न ह्यशब्दमिवेहास्ति चिन्मयो ह्ययमों-कारश्चिन्मयमिदं सर्वं तस्मात्परमेश्वर एवैकमेव तद्भवत्येतदमृतभभयमेत-द्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभयं हि वै ब्रह्म भवति य एवं वेदेति रहस्यमनुज्ञाताह्ययमात्मैष ह्यस्य सर्वस्य स्वात्मानमनुजानाति न हीदं सर्वं स्वत आत्मवन्नह्ययमोतो नानुज्ञाताऽसङ्गत्वादविकारित्वादसत्त्वादन्यस्यानुज्ञाता ह्ययमोंकारओमिति ह्यनुजानाति वाग्वा ओकारो वागेवेदं सर्वमनुजानाति चिन्मयोह्ययमोकारश्चिद्धीदं सर्वं निरात्मकमात्मसात्करोति तस्मात्परमेश्वर एवैकमेवतद्भवत्येतदमृतमभयमेतद्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभयं हि वै ब्रह्म भवति य एवंवेदेति रहस्यमनुज्ञैकरसो ह्ययमात्मा प्रज्ञानघन एवायं ह्यस्मात्सर्वस्मात्पुरतःसुविभातोऽतश्चिद्घन एव न ह्ययमोतो नानुज्ञाताऽऽम्यं हीदं सर्वमस-देवानुज्ञैररसो ह्ययमोकार ओंमिति ह्येवानुजानाति वाग्वा ओंकारो वागेवह्यनुजानाति चिन्मयो ह्ययमोंकारश्चिदेव ह्यनुज्ञा तस्मात्परमेश्वर एवैकमेवतद्भवत्येतदमृतमभयमेतद्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभ्यं हि वै ब्रह्म भवति य एवंवेदेति रहस्यमविकल्पो ह्ययमात्माऽद्वितीयत्वादविकल्पो ह्ययमोंकारोऽद्वितीय-त्वादेव चिन्मयो ह्ययमोंकारस्तस्मात्परमेश्वर एवैकमेव तद्भवत्यविकल्पोनाविकल्पोऽपि नात्र काचन भिदाऽस्ति नैवात्र काचन भिदाऽस्त्यत्र भिदा-मिव मन्यमानः शतधा सहस्रधा भिन्नो मृत्योर्मृत्युमाप्नोति तदेतदद्वयंस्वप्रकाशं महानन्दमात्मैवैतदमृतमभयमेतद्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभयं हि वै ब्रह्मभवति य एवं वेदेति रहस्यम् ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्स्वष्टमः खण्डः ॥ ८ -अथ तुरीयेणोतश्च प्रोतश्च ह्ययमात्मा सिंहोऽस्मिन्हि सर्वमयं हि सर्वा-त्माऽयं हि सर्वं नैवोतोऽद्वयो ह्ययमात्मैकल एवाविकल्पो न हि वस्तुसदयं ह्योत इव सद्घनोऽयं चिद्घन आनन्दघन एकरसोऽव्यवहार्यःकेनचनाद्वितीय ओतश्च प्रोतश्चैष ॐकार एवं नैवमिति पृष्ट ओमित्येवाहवाग्वा ॐकारो वागेवेदं सर्वं न ह्यशब्दमिवेहास्ति चिन्मयो ह्ययमॐ-कारश्चिन्मयमिदं सर्वं तस्मात्परमेश्वर एवैकमेव तद्भवत्येतदमृतभभयमेत-द्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभयं हि वै ब्रह्म भवति य एवं वेदेति रहस्यमनुज्ञाताह्ययमात्मैष ह्यस्य सर्वस्य स्वात्मानमनुजानाति न हीदं सर्वं स्वत आत्मवन्नह्ययमोतो नानुज्ञाताऽसङ्गत्वादविकारित्वादसत्त्वादन्यस्यानुज्ञाता ह्ययमॐकारओमिति ह्यनुजानाति वाग्वा ओकारो वागेवेदं सर्वमनुजानाति चिन्मयोह्ययमोकारश्चिद्धीदं सर्वं निरात्मकमात्मसात्करोति तस्मात्परमेश्वर एवैकमेवतद्भवत्येतदमृतमभयमेतद्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभयं हि वै ब्रह्म भवति य एवंवेदेति रहस्यमनुज्ञैकरसो ह्ययमात्मा प्रज्ञानघन एवायं ह्यस्मात्सर्वस्मात्पुरतःसुविभातोऽतश्चिद्घन एव न ह्ययमोतो नानुज्ञाताऽऽम्यं हीदं सर्वमस-देवानुज्ञैररसो ह्ययमोकार ॐमिति ह्येवानुजानाति वाग्वा ॐकारो वागेवह्यनुजानाति चिन्मयो ह्ययमॐकारश्चिदेव ह्यनुज्ञा तस्मात्परमेश्वर एवैकमेवतद्भवत्येतदमृतमभयमेतद्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभ्यं हि वै ब्रह्म भवति य एवंवेदेति रहस्यमविकल्पो ह्ययमात्माऽद्वितीयत्वादविकल्पो ह्ययमॐकारोऽद्वितीय-त्वादेव चिन्मयो ह्ययमॐकारस्तस्मात्परमेश्वर एवैकमेव तद्भवत्यविकल्पोनाविकल्पोऽपि नात्र काचन भिदाऽस्ति नैवात्र काचन भिदाऽस्त्यत्र भिदा-मिव मन्यमानः शतधा सहस्रधा भिन्नो मृत्योर्मृत्युमाप्नोति तदेतदद्वयंस्वप्रकाशं महानन्दमात्मैवैतदमृतमभयमेतद्ब्रह्माभयं वै ब्रह्माभयं हि वै ब्रह्मभवति य एवं वेदेति रहस्यम् ॥इत्याथर्वणीयनृसिंहोत्तरतापनीयोपनिषत्स्वष्टमः खण्डः ॥ ८ Ðdev; h vw p[j;pitmb[uvÉ¥mmev no .gv¥o'k;rm;Tm;nmupidxeittqeTyup{·;numNtwW a;Tm; És'hÉ{Up Ev;Évk;ro ÃäuplB/; svR] nçâSt ÃøtÉs²õr;Tmwv ÉsõoiÃtIyo m;yy; ç¥äidv s v; EW a;Tm;pr EvwWwv sv| tq; ih p[;De swW;Év´; jgTsvRm;Tm; prm;TmwvSvp[k;xoPyÉvWyD;nTv;Æ;n¥ev ç] n Évj;n;Tynu.Utem;Üy; c----------------------235- .devA ha vai prajApatimabruvannimameva no bhagavannoMkAramAtmAnamupadifetitathetyupadraSTA'numantaiSa AtmA siMhafcidrUpa evAvikAro dvyupalabdhA sarvatra nahyasti dvaitasiddhirAtmaiva siddho'dvitIyo mAyayA hyannyadiva sa vA eSa AtmApara evaiSaiva sarvaM tathA hi prAjxe saiSA'vidyA jagatsarvamAtmA paramAtmaivasvaprakAfo'pyaviSayajxAnatvAjjAnanneva hyatra na vijAnAtyanubhUtermAyA ca----------------------235- .devA ha vai prajApatimabruvannimameva no bhagavannOkAramAtmAnamupadifetitathetyupadraSTA'numantaiSa AtmA siMhafcidrUpa evAvikAro dvyupalabdhA sarvatra nahyasti dvaitasiddhirAtmaiva siddho'dvitIyo mAyayA hyannyadiva sa vA eSa AtmApara evaiSaiva sarvaM tathA hi prAjxe saiSA'vidyA jagatsarvamAtmA paramAtmaivasvaprakAfo'pyaviSayajxAnatvAjjAnanneva hyatra na vijAnAtyanubhUtermAyA ca----------------------235- ॥देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्निममेव नो भगवन्नोंकारमात्मानमुपदिशेतितथेत्युपद्रष्टाऽनुमन्तैष आत्मा सिंहश्चिद्रूप एवाविकारो द्व्युपलब्धा सर्वत्र नह्यस्ति द्वैतसिद्धिरात्मैव सिद्धोऽद्वितीयो मायया ह्यन्न्यदिव स वा एष आत्मापर एवैषैव सर्वं तथा हि प्राज्ञे सैषाऽविद्या जगत्सर्वमात्मा परमात्मैवस्वप्रकाशोऽप्यविषयज्ञानत्वाज्जानन्नेव ह्यत्र न विजानात्यनुभूतेर्माया च----------------------२३५- ॥देवा ह वै प्रजापतिमब्रुवन्निममेव नो भगवन्नॐकारमात्मानमुपदिशेतितथेत्युपद्रष्टाऽनुमन्तैष आत्मा सिंहश्चिद्रूप एवाविकारो द्व्युपलब्धा सर्वत्र नह्यस्ति द्वैतसिद्धिरात्मैव सिद्धोऽद्वितीयो मायया ह्यन्न्यदिव स वा एष आत्मापर एवैषैव सर्वं तथा हि प्राज्ञे सैषाऽविद्या जगत्सर्वमात्मा परमात्मैवस्वप्रकाशोऽप्यविषयज्ञानत्वाज्जानन्नेव ह्यत्र न विजानात्यनुभूतेर्माया च----------------------२३५- -Et[÷;Ãy' bOhæv;É¥Ty' xõ' buõ' muÿ_' sTy' sU+m' párpU,RmÃy' sd;nNd'ÉcNm;]m;Tmwv;Vyvh;y| kncn tdetd;Tm;nmoÉmTypXyNt" pXyttdetTsTym;Tm; b[÷wv b[÷;Tmwv;] ç¼v n ÉvÉcikTSyÉmTyo' sTy'tdetTp¾<@t; Ev pXyNTyetõäxBdmSpxRmåpmrsmgN/mVyÿ_mn;d;-tVymgNtVymÉvsjRÉytVymn;nNdÉytVymmNtVymboõVymnh'ktRVy-mcetÉytVymp[;,ÉytVymnp;nÉytVymVy;nÉytVymnud;nÉytVyms-m;nÉytVymin²N{ymÉvWymkr,ml=,ms©mgu,mÉvi£ymVypdeXy-msævmrjSkmtmSkmm;ymPy*pinWdmev suÉv.;t' sÕiÃ.;t' purto-Sm;TsvRSm;TsuÉv.;tmÃy' pXyt;h' s sohÉmit s hov;c ikmeWë·oë·o veit ë·o Évidt;Évidt;Tpr it hocu" KvwW; kqÉmit hocu"ikù ten n ikùcneit hocuyURym;yRåp; it n ceTy;hoÉmTynuj;nI?v'b[UtwnÉmit D;toD;teit hocunR cwvÉmit hocuárit b[Utwvwnm;TmÉsõÉmithov;c pXy;m Ev .gv¥ c vy' pXy;mo nwv vy' vÿ_u' xKnumo nm-SteStu .gvNp[sIdeit hocunR .etVy' pOCzteit hov;c kW;nuDeTyeWEv;Tmeit hov;c te hocunRmStu>y' vy' t tIit h p[j;pitdeRv;nnux-x;s;nuxx;seit ) tdeW Xlok" -- aotmoten j;nIy;dnuD;t;rm;Ntrm( )anuD;mÃy' lB?v; ¬p{·;rm;v[jeidTyup{·;rm;v[jeidit Ð 9 -etadbrahmAdvayaM bqhattvAnnityaM fuddhaM buddhaM muktaM satyaM sUkSmaM paripUrNamadvayaM sadAnandaMcinmAtramAtmaivAvyavahAryaM kenacana tadetadAtmAnamomityapafyantaH pafyatatadetatsatyamAtmA brahmaiva brahmAtmaivAtra hyeva na vicikitsyamityoM satyaMtadetatpaNDitA eva pafyantyetaddhyafabdamasparfamarUpamarasamagandhamavyaktamanAdA-tavyamagantavyamavisarjayitavyamanAnandayitavyamamantavyamaboddhavyamanahaMkartavya-macetayitavyamaprANayitavyamanapAnayitavyamavyAnayitavyamanudAnayitavyamasa-mAnayitavyamanindriyamaviSayamakaraNamalakSaNamasazgamaguNamavikriyamavyapadefya-masattvamarajaskamatamaskamamAyamapyaupaniSadameva suvibhAtaM sakqdvibhAtaM purato'-smAtsarvasmAtsuvibhAtamadvayaM pafyatAhaM sa so'hamiti sa hovAca kimeSadqSTo'dqSTo veti dqSTo viditAviditAtpara iti hocuH kvaiSA kathamiti hocuHkiM tena na kiMcaneti hocuryUyamAfcaryarUpA iti na cetyAhomityanujAnIdhvaMbrUtainamiti jxAto'jxAtafceti hocurna caivamiti hocuriti brUtaivainamAtmasiddhamitihovAca pafyAma eva bhagavanna ca vayaM pafyAmo naiva vayaM vaktuM faknumo nama-ste'stu bhagavanprasIdeti hocurna bhetavyaM pqcchateti hovAca kaiSA'nujxetyeSaevAtmeti hovAca te hocurnamastubhyaM vayaM ta itIti ha prajApatirdevAnanufa-fAsAnufafAseti , tadeSa flokaH -- otamotena jAnIyAdanujxAtAramAntaram ,anujxAmadvayaM labdhvA upadraSTAramAvrajedityupadraSTAramAvrajediti . 9 -etadbrahmAdvayaM bqhattvAnnityaM fuddhaM buddhaM muktaM satyaM sUkSmaM paripUrNamadvayaM sadAnandaMcinmAtramAtmaivAvyavahAryaM kenacana tadetadAtmAnamomityapafyantaH pafyatatadetatsatyamAtmA brahmaiva brahmAtmaivAtra hyeva na vicikitsyamityO satyaMtadetatpaNDitA eva pafyantyetaddhyafabdamasparfamarUpamarasamagandhamavyaktamanAdA-tavyamagantavyamavisarjayitavyamanAnandayitavyamamantavyamaboddhavyamanahaMkartavya-macetayitavyamaprANayitavyamanapAnayitavyamavyAnayitavyamanudAnayitavyamasa-mAnayitavyamanindriyamaviSayamakaraNamalakSaNamasazgamaguNamavikriyamavyapadefya-masattvamarajaskamatamaskamamAyamapyaupaniSadameva suvibhAtaM sakqdvibhAtaM purato'-smAtsarvasmAtsuvibhAtamadvayaM pafyatAhaM sa so'hamiti sa hovAca kimeSadqSTo'dqSTo veti dqSTo viditAviditAtpara iti hocuH kvaiSA kathamiti hocuHkiM tena na kiMcaneti hocuryUyamAfcaryarUpA iti na cetyAhomityanujAnIdhvaMbrUtainamiti jxAto'jxAtafceti hocurna caivamiti hocuriti brUtaivainamAtmasiddhamitihovAca pafyAma eva bhagavanna ca vayaM pafyAmo naiva vayaM vaktuM faknumo nama-ste'stu bhagavanprasIdeti hocurna bhetavyaM pqcchateti hovAca kaiSA'nujxetyeSaevAtmeti hovAca te hocurnamastubhyaM vayaM ta itIti ha prajApatirdevAnanufa-fAsAnufafAseti , tadeSa flokaH -- otamotena jAnIyAdanujxAtAramAntaram ,anujxAmadvayaM labdhvA upadraSTAramAvrajedityupadraSTAramAvrajediti . 9 -एतद्ब्रह्माद्वयं बृहत्त्वान्नित्यं शुद्धं बुद्धं मुक्तं सत्यं सूक्ष्मं परिपूर्णमद्वयं सदानन्दंचिन्मात्रमात्मैवाव्यवहार्यं केनचन तदेतदात्मानमोमित्यपश्यन्तः पश्यततदेतत्सत्यमात्मा ब्रह्मैव ब्रह्मात्मैवात्र ह्येव न विचिकित्स्यमित्यों सत्यंतदेतत्पण्डिता एव पश्यन्त्येतद्ध्यशब्दमस्पर्शमरूपमरसमगन्धमव्यक्तमनादा-तव्यमगन्तव्यमविसर्जयितव्यमनानन्दयितव्यममन्तव्यमबोद्धव्यमनहंकर्तव्य-मचेतयितव्यमप्राणयितव्यमनपानयितव्यमव्यानयितव्यमनुदानयितव्यमस-मानयितव्यमनिन्द्रियमविषयमकरणमलक्षणमसङ्गमगुणमविक्रियमव्यपदेश्य-मसत्त्वमरजस्कमतमस्कममायमप्यौपनिषदमेव सुविभातं सकृद्विभातं पुरतोऽ-स्मात्सर्वस्मात्सुविभातमद्वयं पश्यताहं स सोऽहमिति स होवाच किमेषदृष्टोऽदृष्टो वेति दृष्टो विदिताविदितात्पर इति होचुः क्वैषा कथमिति होचुःकिं तेन न किंचनेति होचुर्यूयमाश्चर्यरूपा इति न चेत्याहोमित्यनुजानीध्वंब्रूतैनमिति ज्ञातोऽज्ञातश्चेति होचुर्न चैवमिति होचुरिति ब्रूतैवैनमात्मसिद्धमितिहोवाच पश्याम एव भगवन्न च वयं पश्यामो नैव वयं वक्तुं शक्नुमो नम-स्तेऽस्तु भगवन्प्रसीदेति होचुर्न भेतव्यं पृच्छतेति होवाच कैषाऽनुज्ञेत्येषएवात्मेति होवाच ते होचुर्नमस्तुभ्यं वयं त इतीति ह प्रजापतिर्देवाननुश-शासानुशशासेति । तदेष श्लोकः -- ओतमोतेन जानीयादनुज्ञातारमान्तरम् ।अनुज्ञामद्वयं लब्ध्वा उपद्रष्टारमाव्रजेदित्युपद्रष्टारमाव्रजेदिति ॥ ९ -एतद्ब्रह्माद्वयं बृहत्त्वान्नित्यं शुद्धं बुद्धं मुक्तं सत्यं सूक्ष्मं परिपूर्णमद्वयं सदानन्दंचिन्मात्रमात्मैवाव्यवहार्यं केनचन तदेतदात्मानमोमित्यपश्यन्तः पश्यततदेतत्सत्यमात्मा ब्रह्मैव ब्रह्मात्मैवात्र ह्येव न विचिकित्स्यमित्यॐ सत्यंतदेतत्पण्डिता एव पश्यन्त्येतद्ध्यशब्दमस्पर्शमरूपमरसमगन्धमव्यक्तमनादा-तव्यमगन्तव्यमविसर्जयितव्यमनानन्दयितव्यममन्तव्यमबोद्धव्यमनहंकर्तव्य-मचेतयितव्यमप्राणयितव्यमनपानयितव्यमव्यानयितव्यमनुदानयितव्यमस-मानयितव्यमनिन्द्रियमविषयमकरणमलक्षणमसङ्गमगुणमविक्रियमव्यपदेश्य-मसत्त्वमरजस्कमतमस्कममायमप्यौपनिषदमेव सुविभातं सकृद्विभातं पुरतोऽ-स्मात्सर्वस्मात्सुविभातमद्वयं पश्यताहं स सोऽहमिति स होवाच किमेषदृष्टोऽदृष्टो वेति दृष्टो विदिताविदितात्पर इति होचुः क्वैषा कथमिति होचुःकिं तेन न किंचनेति होचुर्यूयमाश्चर्यरूपा इति न चेत्याहोमित्यनुजानीध्वंब्रूतैनमिति ज्ञातोऽज्ञातश्चेति होचुर्न चैवमिति होचुरिति ब्रूतैवैनमात्मसिद्धमितिहोवाच पश्याम एव भगवन्न च वयं पश्यामो नैव वयं वक्तुं शक्नुमो नम-स्तेऽस्तु भगवन्प्रसीदेति होचुर्न भेतव्यं पृच्छतेति होवाच कैषाऽनुज्ञेत्येषएवात्मेति होवाच ते होचुर्नमस्तुभ्यं वयं त इतीति ह प्रजापतिर्देवाननुश-शासानुशशासेति । तदेष श्लोकः -- ओतमोतेन जानीयादनुज्ञातारमान्तरम् ।अनुज्ञामद्वयं लब्ध्वा उपद्रष्टारमाव्रजेदित्युपद्रष्टारमाव्रजेदिति ॥ ९ -k" kt;Ü ikù flÉmit c ) t' hov;c .gv;Nk;l;ɦ¨{"--y¶^Vy' td;-¦ey' .Sm s´oj;t;idpb[÷mN]w" párgOç;ɦárit .Sm v;yuárit .SmjlÉmit .Sm SqlÉmit .Sm Vyomeit .SmeTynen;É.mN}y m;nStokit smuõÈTy m; no mh;NtÉmit jlen s'sOJy i]y;yuWÉmit ²xroll;$-v="SkN/eWu i]y;yuWwS}yMbkâS]xáÿ_É.âStyRáÿ_§o re%;" p[kÚvIRt v[t-metCz;M.v' sveRWu deveWu vedv;idÉ.¨ÿ_' .vit tSm;ÿTsm;creNmumu=unRpun.Rv;y Ð aq snTkÚm;r" pp[Cz p[m;,mSy i]pu<@^/;r,Sy i]/; re%;.vTy;ll;$;d;c=uWor;mUÝoRr;.[uvomR?yt y;Sy p[qm; re%; s; g;hR-pTy;k;ro rjo.UloRk" Sv;Tm; i£y;xáÿ_A³Gved" p[;t"svn' mherodevteit y;Sy iÃtIy; re%; s; d²=,;ɦ¨k;r" sævmNtár=mNtr;Tm;ceCz;xáÿ_yRjuveRdo m;?y'idn' svn' sd;²xvo devteit y;Sy tOtIy; re%;s;hvnIyo mk;rStmo ´*loRk" prm;Tm; D;nxáÿ_" s;mvedStOtIysvn'mh;devo devteit Ev' i]pu<@^ÉvÉ/' .Smn; kroit yo ÉvÃ;Nb[÷c;rI gOhIv;np[Sqo yitv;Ü s mh;p;tkopp;tk>y" pUto .vit s sveRWu tIqeRWu;to .vit s sv;ÜNved;n/Ito .vit s sv;ÜNdev;HD;to .vit sstt' skl¨{mN]j;pI .vit s skl.og;N.uÛ¹ deh' TyKTv; ²xvs;-yuJymeit n s punr;vtRte n s punr;vtRt Ty;h .gv;Nk;l;ɦ¨{" ÐySTvetÃ;/Ite soPyevmev .vtITyo' sTyÉmTyupinWt( Ð 30 -kaH kartA kiM phalamiti ca , taM hovAca bhagavAnkAlAgnirudraH--yaddravyaM tadA-gneyaM bhasma sadyojAtAdipaxcabrahmamantraiH parigqhyAgniriti bhasma vAyuriti bhasmajalamiti bhasma sthalamiti bhasma vyometi bhasmetyanenAbhimantrya mAnastoka\iti samuddhqtya mA no mahAntamiti jalena saMsqjya triyAyuSamiti firolalATa-vakSaHskandheSu triyAyuSaistryambakaistrifaktibhistiryaktisro rekhAH prakurvIta vrata-metacchAmbhavaM sarveSu deveSu vedavAdibhiruktaM bhavati tasmAttatsamAcarenmumukSurnapunarbhavAya . atha sanatkumAraH papraccha pramANamasya tripuNDradhAraNasya tridhA rekhAbhavatyAlalATAdAcakSuSorAmUrdhnorAbhruvormadhyatafca yAsya prathamA rekhA sA gArha-patyafcAkAro rajobhUrlokaH svAtmA kriyAfaktirqgvedaH prAtaHsavanaM mahefvarodevateti yAsya dvitIyA rekhA sA dakSiNAgnirukAraH sattvamantarikSamantarAtmAcecchAfaktiryajurvedo mAdhyaMdinaM savanaM sadAfivo devateti yAsya tqtIyA rekhAsAhavanIyo makArastamo dyaurlokaH paramAtmA jxAnafaktiH sAmavedastqtIyasavanaMmahAdevo devateti evaM tripuNDravidhiM bhasmanA karoti yo vidvAnbrahmacArI gqhIvAnaprastho yatirvA sa mahApAtakopapAtakebhyaH pUto bhavati sa sarveSu tIrtheSusnAto bhavati sa sarvAnvedAnadhIto bhavati sa sarvAndevAxjxAto bhavati sasatataM sakalarudramantrajApI bhavati sa sakalabhogAnbhuzkte dehaM tyaktvA fivasA-yujyameti na sa punarAvartate na sa punarAvartata ityAha bhagavAnkAlAgnirudraH .yastvetadvAdhIte so'pyevameva bhavatItyoM satyamityupaniSat . 30 -kaH kartA kiM phalamiti ca , taM hovAca bhagavAnkAlAgnirudraH--yaddravyaM tadA-gneyaM bhasma sadyojAtAdipaxcabrahmamantraiH parigqhyAgniriti bhasma vAyuriti bhasmajalamiti bhasma sthalamiti bhasma vyometi bhasmetyanenAbhimantrya mAnastokaiti samuddhqtya mA no mahAntamiti jalena saMsqjya triyAyuSamiti firolalATa-vakSaHskandheSu triyAyuSaistryambakaistrifaktibhistiryaktisro rekhAH prakurvIta vrata-metacchAmbhavaM sarveSu deveSu vedavAdibhiruktaM bhavati tasmAttatsamAcarenmumukSurnapunarbhavAya . atha sanatkumAraH papraccha pramANamasya tripuNDradhAraNasya tridhA rekhAbhavatyAlalATAdAcakSuSorAmUrdhnorAbhruvormadhyatafca yAsya prathamA rekhA sA gArha-patyafcAkAro rajobhUrlokaH svAtmA kriyAfaktirqgvedaH prAtaHsavanaM mahefvarodevateti yAsya dvitIyA rekhA sA dakSiNAgnirukAraH sattvamantarikSamantarAtmAcecchAfaktiryajurvedo mAdhyaMdinaM savanaM sadAfivo devateti yAsya tqtIyA rekhAsAhavanIyo makArastamo dyaurlokaH paramAtmA jxAnafaktiH sAmavedastqtIyasavanaMmahAdevo devateti evaM tripuNDravidhiM bhasmanA karoti yo vidvAnbrahmacArI gqhIvAnaprastho yatirvA sa mahApAtakopapAtakebhyaH pUto bhavati sa sarveSu tIrtheSusnAto bhavati sa sarvAnvedAnadhIto bhavati sa sarvAndevAxjxAto bhavati sasatataM sakalarudramantrajApI bhavati sa sakalabhogAnbhuzkte dehaM tyaktvA fivasA-yujyameti na sa punarAvartate na sa punarAvartata ityAha bhagavAnkAlAgnirudraH .yastvetadvAdhIte so'pyevameva bhavatItyO satyamityupaniSat . 30 -कः कर्ता किं फलमिति च । तं होवाच भगवान्कालाग्निरुद्रः--यद्द्रव्यं तदा-ग्नेयं भस्म सद्योजातादिपञ्चब्रह्ममन्त्रैः परिगृह्याग्निरिति भस्म वायुरिति भस्मजलमिति भस्म स्थलमिति भस्म व्योमेति भस्मेत्यनेनाभिमन्त्र्य मानस्तोकइति समुद्धृत्य मा नो महान्तमिति जलेन संसृज्य त्रियायुषमिति शिरोललाट-वक्षःस्कन्धेषु त्रियायुषैस्त्र्यम्बकैस्त्रिशक्तिभिस्तिर्यक्तिस्रो रेखाः प्रकुर्वीत व्रत-मेतच्छाम्भवं सर्वेषु देवेषु वेदवादिभिरुक्तं भवति तस्मात्तत्समाचरेन्मुमुक्षुर्नपुनर्भवाय ॥ अथ सनत्कुमारः पप्रच्छ प्रमाणमस्य त्रिपुण्ड्रधारणस्य त्रिधा रेखाभवत्याललाटादाचक्षुषोरामूर्ध्नोराभ्रुवोर्मध्यतश्च यास्य प्रथमा रेखा सा गार्ह-पत्यश्चाकारो रजोभूर्लोकः स्वात्मा क्रियाशक्तिरृग्वेदः प्रातःसवनं महेश्वरोदेवतेति यास्य द्वितीया रेखा सा दक्षिणाग्निरुकारः सत्त्वमन्तरिक्षमन्तरात्माचेच्छाशक्तिर्यजुर्वेदो माध्यंदिनं सवनं सदाशिवो देवतेति यास्य तृतीया रेखासाहवनीयो मकारस्तमो द्यौर्लोकः परमात्मा ज्ञानशक्तिः सामवेदस्तृतीयसवनंमहादेवो देवतेति एवं त्रिपुण्ड्रविधिं भस्मना करोति यो विद्वान्ब्रह्मचारी गृहीवानप्रस्थो यतिर्वा स महापातकोपपातकेभ्यः पूतो भवति स सर्वेषु तीर्थेषुस्नातो भवति स सर्वान्वेदानधीतो भवति स सर्वान्देवाञ्ज्ञातो भवति ससततं सकलरुद्रमन्त्रजापी भवति स सकलभोगान्भुङ्क्ते देहं त्यक्त्वा शिवसा-युज्यमेति न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्तत इत्याह भगवान्कालाग्निरुद्रः ॥यस्त्वेतद्वाधीते सोऽप्येवमेव भवतीत्यों सत्यमित्युपनिषत् ॥ ३० -कः कर्ता किं फलमिति च । तं होवाच भगवान्कालाग्निरुद्रः--यद्द्रव्यं तदा-ग्नेयं भस्म सद्योजातादिपञ्चब्रह्ममन्त्रैः परिगृह्याग्निरिति भस्म वायुरिति भस्मजलमिति भस्म स्थलमिति भस्म व्योमेति भस्मेत्यनेनाभिमन्त्र्य मानस्तोकैति समुद्धृत्य मा नो महान्तमिति जलेन संसृज्य त्रियायुषमिति शिरोललाट-वक्षःस्कन्धेषु त्रियायुषैस्त्र्यम्बकैस्त्रिशक्तिभिस्तिर्यक्तिस्रो रेखाः प्रकुर्वीत व्रत-मेतच्छाम्भवं सर्वेषु देवेषु वेदवादिभिरुक्तं भवति तस्मात्तत्समाचरेन्मुमुक्षुर्नपुनर्भवाय ॥ अथ सनत्कुमारः पप्रच्छ प्रमाणमस्य त्रिपुण्ड्रधारणस्य त्रिधा रेखाभवत्याललाटादाचक्षुषोरामूर्ध्नोराभ्रुवोर्मध्यतश्च यास्य प्रथमा रेखा सा गार्ह-पत्यश्चाकारो रजोभूर्लोकः स्वात्मा क्रियाशक्तिरृग्वेदः प्रातःसवनं महेश्वरोदेवतेति यास्य द्वितीया रेखा सा दक्षिणाग्निरुकारः सत्त्वमन्तरिक्षमन्तरात्माचेच्छाशक्तिर्यजुर्वेदो माध्यंदिनं सवनं सदाशिवो देवतेति यास्य तृतीया रेखासाहवनीयो मकारस्तमो द्यौर्लोकः परमात्मा ज्ञानशक्तिः सामवेदस्तृतीयसवनंमहादेवो देवतेति एवं त्रिपुण्ड्रविधिं भस्मना करोति यो विद्वान्ब्रह्मचारी गृहीवानप्रस्थो यतिर्वा स महापातकोपपातकेभ्यः पूतो भवति स सर्वेषु तीर्थेषुस्नातो भवति स सर्वान्वेदानधीतो भवति स सर्वान्देवाञ्ज्ञातो भवति ससततं सकलरुद्रमन्त्रजापी भवति स सकलभोगान्भुङ्क्ते देहं त्यक्त्वा शिवसा-युज्यमेति न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्तत इत्याह भगवान्कालाग्निरुद्रः ॥यस्त्वेतद्वाधीते सोऽप्येवमेव भवतीत्यॐ सत्यमित्युपनिषत् ॥ ३० -aq hwn' rwKv" pp[Cz .gvNyoy' ÉvD;n`n ¬T£;mNs kn ktrÃ;vSq;nmuTsOJy;p;£;mtIit tSmw s hov;c ) údySy m?ye loiht' m;'sip<@ÖyâSm'St¶hr' pu<@rIkù kÚmudÉmv;nek/; ÉvkÉst' tSy m?ye smu{" smu-{Sy m?ye koxStâSm¥;@ät§o .v²Nt rm;rmeCz;pun.Rveit t] rm;pu -atha hainaM raikvaH papraccha bhagavanyo'yaM vijxAnaghana utkrAmansa kena kataradvAvasthAnamutsqjyApAkrAmatIti tasmai sa hovAca , hqdayasya madhye lohitaM mAMsapiNDaMyasmiMstaddaharaM puNDarIkaM kumudamivAnekadhA vikasitaM tasya madhye samudraH samu-drasya madhye kofastasminnADyafcatasro bhavanti ramAramecchA'punarbhaveti tatra ramApuNyena puNyaM lokaM nayatyaramA pApena pApamicchayA yatsmarati tadabhisaMpadyate\apunarbhavayA kofaM bhinatti kofaM bhittvA fIrSakapAlaM bhinatti fIrSakapAlaMbhittvA pqthivIM bhinatti pqthivIM bhittvA'po bhinattyApo bhittvA tejo bhinattitejo bhittvA vAyuM bhinatti vAyuM bhittvAkAfaM bhinattyAkAfaM bhittvA mano bhinattimano bhittvA bhUtAdiM bhinatti bhUtAdiM bhittvA mahAntaM bhinatti mahAntaMbhittvAvyaktaM bhinattyavyaktaM bhittvAkSaraM bhinattyakSaraM bhittvA mqtyuM bhinatti mqtyurvaipare deva ekIbhavatIti parastAnna sannAsanna sadasadityetannirvANAnufAsanamitivedAnufAsanamiti vedAnufAsanam .iti subAlopaniSatsvekAdafaH khaNDaH . 11 -atha hainaM raikvaH papraccha bhagavanyo'yaM vijxAnaghana utkrAmansa kena kataradvAvasthAnamutsqjyApAkrAmatIti tasmai sa hovAca , hqdayasya madhye lohitaM mAMsapiNDaMyasmiMstaddaharaM puNDarIkaM kumudamivAnekadhA vikasitaM tasya madhye samudraH samu-drasya madhye kofastasminnADyafcatasro bhavanti ramAramecchA'punarbhaveti tatra ramApuNyena puNyaM lokaM nayatyaramA pApena pApamicchayA yatsmarati tadabhisaMpadyateapunarbhavayA kofaM bhinatti kofaM bhittvA fIrSakapAlaM bhinatti fIrSakapAlaMbhittvA pqthivIM bhinatti pqthivIM bhittvA'po bhinattyApo bhittvA tejo bhinattitejo bhittvA vAyuM bhinatti vAyuM bhittvAkAfaM bhinattyAkAfaM bhittvA mano bhinattimano bhittvA bhUtAdiM bhinatti bhUtAdiM bhittvA mahAntaM bhinatti mahAntaMbhittvAvyaktaM bhinattyavyaktaM bhittvAkSaraM bhinattyakSaraM bhittvA mqtyuM bhinatti mqtyurvaipare deva ekIbhavatIti parastAnna sannAsanna sadasadityetannirvANAnufAsanamitivedAnufAsanamiti vedAnufAsanam .iti subAlopaniSatsvekAdafaH khaNDaH . 11 -अथ हैनं रैक्वः पप्रच्छ भगवन्योऽयं विज्ञानघन उत्क्रामन्स केन कतरद्वावस्थानमुत्सृज्यापाक्रामतीति तस्मै स होवाच । हृदयस्य मध्ये लोहितं मांसपिण्डंयस्मिंस्तद्दहरं पुण्डरीकं कुमुदमिवानेकधा विकसितं तस्य मध्ये समुद्रः समु-द्रस्य मध्ये कोशस्तस्मिन्नाड्यश्चतस्रो भवन्ति रमारमेच्छाऽपुनर्भवेति तत्र रमापुण्येन पुण्यं लोकं नयत्यरमा पापेन पापमिच्छया यत्स्मरति तदभिसंपद्यतेअपुनर्भवया कोशं भिनत्ति कोशं भित्त्वा शीर्षकपालं भिनत्ति शीर्षकपालंभित्त्वा पृथिवीं भिनत्ति पृथिवीं भित्त्वाऽपो भिनत्त्यापो भित्त्वा तेजो भिनत्तितेजो भित्त्वा वायुं भिनत्ति वायुं भित्त्वाकाशं भिनत्त्याकाशं भित्त्वा मनो भिनत्तिमनो भित्त्वा भूतादिं भिनत्ति भूतादिं भित्त्वा महान्तं भिनत्ति महान्तंभित्त्वाव्यक्तं भिनत्त्यव्यक्तं भित्त्वाक्षरं भिनत्त्यक्षरं भित्त्वा मृत्युं भिनत्ति मृत्युर्वैपरे देव एकीभवतीति परस्तान्न सन्नासन्न सदसदित्येतन्निर्वाणानुशासनमितिवेदानुशासनमिति वेदानुशासनम् ॥इति सुबालोपनिषत्स्वेकादशः खण्डः ॥ ११ -अथ हैनं रैक्वः पप्रच्छ भगवन्योऽयं विज्ञानघन उत्क्रामन्स केन कतरद्वावस्थानमुत्सृज्यापाक्रामतीति तस्मै स होवाच । हृदयस्य मध्ये लोहितं मांसपिण्डंयस्मिंस्तद्दहरं पुण्डरीकं कुमुदमिवानेकधा विकसितं तस्य मध्ये समुद्रः समु-द्रस्य मध्ये कोशस्तस्मिन्नाड्यश्चतस्रो भवन्ति रमारमेच्छाऽपुनर्भवेति तत्र रमापुण्येन पुण्यं लोकं नयत्यरमा पापेन पापमिच्छया यत्स्मरति तदभिसंपद्यतेअपुनर्भवया कोशं भिनत्ति कोशं भित्त्वा शीर्षकपालं भिनत्ति शीर्षकपालंभित्त्वा पृथिवीं भिनत्ति पृथिवीं भित्त्वाऽपो भिनत्त्यापो भित्त्वा तेजो भिनत्तितेजो भित्त्वा वायुं भिनत्ति वायुं भित्त्वाकाशं भिनत्त्याकाशं भित्त्वा मनो भिनत्तिमनो भित्त्वा भूतादिं भिनत्ति भूतादिं भित्त्वा महान्तं भिनत्ति महान्तंभित्त्वाव्यक्तं भिनत्त्यव्यक्तं भित्त्वाक्षरं भिनत्त्यक्षरं भित्त्वा मृत्युं भिनत्ति मृत्युर्वैपरे देव एकीभवतीति परस्तान्न सन्नासन्न सदसदित्येतन्निर्वाणानुशासनमितिवेदानुशासनमिति वेदानुशासनम् ॥इति सुबालोपनिषत्स्वेकादशः खण्डः ॥ ११ ÐÑ n;r;y,;Ã; a¥m;gt' pKv' b[÷lok mh;s'vtRk pun" pKvm;idTyepun" pKv' £Vy;id pun" pKv' j;likl®Kl¥' pyuRiWt' pUtm¥my;Éctms'-KlO¢mXnIy;¥ kùcn y;cet Ðit sub;lopinWTsu Ã;dx" %<@" Ð 12 .O nArAyaNAdvA annamAgataM pakvaM brahmaloke mahAsaMvartake punaH pakvamAdityepunaH pakvaM kravyAdi punaH pakvaM jAlakilaklinnaM paryuSitaM pUtamannamayAcitamasaM-kl\qptamafnIyAnna kaMcana yAceta .iti subAlopaniSatsu dvAdafaH khaNDaH . 12 .O nArAyaNAdvA annamAgataM pakvaM brahmaloke mahAsaMvartake punaH pakvamAdityepunaH pakvaM kravyAdi punaH pakvaM jAlakilaklinnaM paryuSitaM pUtamannamayAcitamasaM-k\ptamafnIyAnna kaMcana yAceta .iti subAlopaniSatsu dvAdafaH khaNDaH . 12 ॥ॐ नारायणाद्वा अन्नमागतं पक्वं ब्रह्मलोके महासंवर्तके पुनः पक्वमादित्येपुनः पक्वं क्रव्यादि पुनः पक्वं जालकिलक्लिन्नं पर्युषितं पूतमन्नमयाचितमसं-क्लृप्तमश्नीयान्न कंचन याचेत ॥इति सुबालोपनिषत्सु द्वादशः खण्डः ॥ १२ ॥ॐ नारायणाद्वा अन्नमागतं पक्वं ब्रह्मलोके महासंवर्तके पुनः पक्वमादित्येपुनः पक्वं क्रव्यादि पुनः पक्वं जालकिलक्लिन्नं पर्युषितं पूतमन्नमयाचितमसं-कॢप्तमश्नीयान्न कंचन याचेत ॥इति सुबालोपनिषत्सु द्वादशः खण्डः ॥ १२ Ðs*b;lbIjb[÷opinW¥;p[x;Nt;y d;tVy; n;pu];y n;²xãy;y n;s'-vTsrr;]oiWt;y n;párD;tkÚlxIl;y d;tVy; nwv c p[vÿ_Vy; ) ySydeve pr; .áÿ_yRq; deve tq; gur* ) tSywte kÉqt; çq;Ü" p[k;xNte mh;TmnTyetÉ¥v;Ü,;nux;snÉmit ved;nux;snÉmit ved;nux;snm( Ðit sub;lopinWTsu Wo@x" %<@" Ð 16 .saubAlabIjabrahmopaniSannAprafAntAya dAtavyA nAputrAya nAfiSyAya nAsaM-vatsararAtroSitAya nAparijxAtakulafIlAya dAtavyA naiva ca pravaktavyA , yasyadeve parA bhaktiryathA deve tathA gurau , tasyaite kathitA hyarthAH prakAfante mahAtmana\ityetannirvANAnufAsanamiti vedAnufAsanamiti vedAnufAsanam .iti subAlopaniSatsu SoDafaH khaNDaH . 16 .saubAlabIjabrahmopaniSannAprafAntAya dAtavyA nAputrAya nAfiSyAya nAsaM-vatsararAtroSitAya nAparijxAtakulafIlAya dAtavyA naiva ca pravaktavyA , yasyadeve parA bhaktiryathA deve tathA gurau , tasyaite kathitA hyarthAH prakAfante mahAtmanaityetannirvANAnufAsanamiti vedAnufAsanamiti vedAnufAsanam .iti subAlopaniSatsu SoDafaH khaNDaH . 16 ॥सौबालबीजब्रह्मोपनिषन्नाप्रशान्ताय दातव्या नापुत्राय नाशिष्याय नासं-वत्सररात्रोषिताय नापरिज्ञातकुलशीलाय दातव्या नैव च प्रवक्तव्या । यस्यदेवे परा भक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ । तस्यैते कथिता ह्यर्थाः प्रकाशन्ते महात्मनइत्येतन्निर्वाणानुशासनमिति वेदानुशासनमिति वेदानुशासनम् ॥इति सुबालोपनिषत्सु षोडशः खण्डः ॥ १६ ॥सौबालबीजब्रह्मोपनिषन्नाप्रशान्ताय दातव्या नापुत्राय नाशिष्याय नासं-वत्सररात्रोषिताय नापरिज्ञातकुलशीलाय दातव्या नैव च प्रवक्तव्या । यस्यदेवे परा भक्तिर्यथा देवे तथा गुरौ । तस्यैते कथिता ह्यर्थाः प्रकाशन्ते महात्मनैत्येतन्निर्वाणानुशासनमिति वेदानुशासनमिति वेदानुशासनम् ॥इति सुबालोपनिषत्सु षोडशः खण्डः ॥ १६ ÐkvLyn;@Çk;NtSqpr;.UÉminv;Ésnm( )=uárkopinW´og.;sur' r;mm;Åye ÐÑ pU,Rmd it x;²Nt" ÐÑ =uárk;' s'p[v+y;Ém /;r,;' yogÉsõye ) y;' p[;Py n punjRNmyougyuÿ_" s j;yte Ð vedtæv;qRÉviht' yqoÿ_' ih Svy'.uv; Ð 1 .kaivalyanADIkAntasthaparAbhUminivAsinam ,kSurikopaniSadyogabhAsuraM rAmamAfraye .O pUrNamada iti fAntiH .O kSurikAM saMpravakSyAmi dhAraNAM yogasiddhaye , yAM prApya na punarjanmayo?gayuktaH sa jAyate . vedatattvArthavihitaM yathoktaM hi svayaMbhuvA . 1 .kaivalyanADIkAntasthaparAbhUminivAsinam ,kSurikopaniSadyogabhAsuraM rAmamAfraye .O pUrNamada iti fAntiH .O kSurikAM saMpravakSyAmi dhAraNAM yogasiddhaye , yAM prApya na punarjanmayou!gayuktaH sa jAyate . vedatattvArthavihitaM yathoktaM hi svayaMbhuvA . 1 ॥कैवल्यनाडीकान्तस्थपराभूमिनिवासिनम् ।क्षुरिकोपनिषद्योगभासुरं राममाश्रये ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ॥ॐ क्षुरिकां संप्रवक्ष्यामि धारणां योगसिद्धये । यां प्राप्य न पुनर्जन्मयो?गयुक्तः स जायते ॥ वेदतत्त्वार्थविहितं यथोक्तं हि स्वयंभुवा ॥ १ ॥कैवल्यनाडीकान्तस्थपराभूमिनिवासिनम् ।क्षुरिकोपनिषद्योगभासुरं राममाश्रये ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ॥ॐ क्षुरिकां संप्रवक्ष्यामि धारणां योगसिद्धये । यां प्राप्य न पुनर्जन्मयोउ!गयुक्तः स जायते ॥ वेदतत्त्वार्थविहितं यथोक्तं हि स्वयंभुवा ॥ १ -k" xmn" ) k" sUyR" ) kN{" ) k sur;" ) k asur;" ) k ipx;c;" ) k mnuãy;" ) k;" âS]y" ) k p;dy" ) ikù Sq;vrm( ) k b[;÷,;dy" ) k;j;it" ) ikù kmR ) ikmkmR ) ikù D;nm( ) ikmD;nm( ) ikù su%m( )ikù du"%m( ) k" SvgR" ) ko nrk" ) ko bN/" ) ko mo=" ) k ¬p;Sy" )k" ²xãy" ) ko ÉvÃ;n( ) ko mU!" ) ikm;surm( ) ikù tp" ) ikù prm'pdm( ) ikù g[;çm( ) ikmg[;çm( ) k" s'Ny;sITy;xûä;h b[÷eit ) s hov;cmhdh'k;rpOÉqVy¢ejov;Yv;k;xTven bOh{Upe,;<@koxen kmRD;n;qRåp-ty; .;sm;nmiÃtIym²%lop;É/ÉvinmuRÿ_' tTsklxKTyupbO'ihtmn;´-nNt' xõ' ²xv' x;Nt' inguR,ÉmTy;idv;Cyminv;ÜCy' cwtNy' b[÷ Ð érit c Ð b[÷wv Svxáÿ_' p[ÕTyÉ./ey;m;ÉÅTy lok;NsO; p[ÉvXy;Nty;Ü-ÉmTven b[÷;dIn;' buõI²N{yinyNtOTv;dIr" jIv it c b[÷Évã -kaH famanaH , kaH sUryaH , kafcandraH , ke surAH , ke asurAH , ke pifAcAH , ke manuSyAH , kAH striyaH , ke pafvAdayaH , kiM sthAvaram , ke brAhmaNAdayaH , kAjAtiH , kiM karma , kimakarma , kiM jxAnam , kimajxAnam , kiM sukham ,kiM duHkham , kaH svargaH , ko narakaH , ko bandhaH , ko mokSaH , ka upAsyaH ,kaH fiSyaH , ko vidvAn , ko mUDhaH , kimAsuram , kiM tapaH , kiM paramaMpadam , kiM grAhyam , kimagrAhyam , kaH saMnyAsItyAfazkyAha brahmeti , sa hovAcamahadahaMkArapqthivyaptejovAyvAkAfatvena bqhadrUpeNANDakofena karmajxAnArtharUpa-tayA bhAsamAnamadvitIyamakhilopAdhivinirmuktaM tatsakalafaktyupabqMhitamanAdya-nantaM fuddhaM fivaM fAntaM nirguNamityAdivAcyamanirvAcyaM caitanyaM brahma . Ifvara\iti ca . brahmaiva svafaktiM prakqtyabhidheyAmAfritya lokAnsqSTvA pravifyAntaryA-mitvena brahmAdInAM buddhIndriyaniyantqtvAdIfvaraH jIva iti ca brahmaviSNvI-fAnendrAdInAM nAmarUpadvArA sthUlo'hamiti mithyAdhyAsavafAjjIvaH , so'ha-meko'pi dehArambhakabhedavafAdbahujIvaH , prakqtiriti ca brahmaNaH sakAfAnnA-nAvicitrajagannirmANasAmarthyabuddhirUpA brahmafaktireva prakqtiH , paramAtmeti cadehAdeH parataratvAdbrahmaiva paramAtmA sa brahmA sa viSNuH sa indraH sa famanaH sasUryaH sa candraste surAste asurAste pifAcAste manuSyAstAH striyaste pafvAdayasta-tsthAvaraM te brAhmaNAdayaH , sarvaM khalvidaM brahma neha nAnAsti kiM cana , jAtiriti ca ,na carmaNo na raktasya na mAMsasya na cAsthinaH , na jAtirAtmano jAtirvyavahAra-prakalpitA , karmeti ca kriyamANendriyaiH karmANyahaM karomItyadhyAtmaniSThatayAkqtaM karmaiva karma , akarmeti ca kartqtvabhoktqtvAdyahaMkAratayA bandharUpaM janmAdi-kAraNaM nityanaimittikayAgavratatapodAnAdiSu phalAbhisaMdhAnaM yattadakarma , jxAna-miti ca dehendriyanigrahastadgurUpAsanafravaNamanananididhyAsanairyadyaddqgdqfyasva-rUpaM sarvAntarasthaM sarvasamaM ghaTapaTAdipadArkthamivAvikAraM vikAreSu caitanyaM vinA-kiMcinnAstIti sAkSAtkArAnubhavo jxAnam , ajxAnamiti ca rajjau sarpabhrAnti-rivAdvitIye sarvAnusyUte sarvamaye brahmaNi devatiryaznarasthAvarastrIpuruSavarNAfra-mabandhamokSopAdhinAnAtmabhedakalpitaM jxAnamajxAnam , sukhamiti ca saccidAna-nadasvarUpaM jxAtvAnandarUpA yA sthitiH saiva sukham , duHkhamiti anAtmarUpoviSayasaMkalpa eva duHkham , svarga iti ca satsaMsargaH svargaH , naraka iti ca\asatsaMsAraviSayajanasaMsarga eva narakaH , bandha iti ca anAdyavidyAvAsanayA----------------------256- -kaH famanaH , kaH sUryaH , kafcandraH , ke surAH , ke asurAH , ke pifAcAH , ke manuSyAH , kAH striyaH , ke pafvAdayaH , kiM sthAvaram , ke brAhmaNAdayaH , kAjAtiH , kiM karma , kimakarma , kiM jxAnam , kimajxAnam , kiM sukham ,kiM duHkham , kaH svargaH , ko narakaH , ko bandhaH , ko mokSaH , ka upAsyaH ,kaH fiSyaH , ko vidvAn , ko mUDhaH , kimAsuram , kiM tapaH , kiM paramaMpadam , kiM grAhyam , kimagrAhyam , kaH saMnyAsItyAfazkyAha brahmeti , sa hovAcamahadahaMkArapqthivyaptejovAyvAkAfatvena bqhadrUpeNANDakofena karmajxAnArtharUpa-tayA bhAsamAnamadvitIyamakhilopAdhivinirmuktaM tatsakalafaktyupabqMhitamanAdya-nantaM fuddhaM fivaM fAntaM nirguNamityAdivAcyamanirvAcyaM caitanyaM brahma . Ifvaraiti ca . brahmaiva svafaktiM prakqtyabhidheyAmAfritya lokAnsqSTvA pravifyAntaryA-mitvena brahmAdInAM buddhIndriyaniyantqtvAdIfvaraH jIva iti ca brahmaviSNvI-fAnendrAdInAM nAmarUpadvArA sthUlo'hamiti mithyAdhyAsavafAjjIvaH , so'ha-meko'pi dehArambhakabhedavafAdbahujIvaH , prakqtiriti ca brahmaNaH sakAfAnnA-nAvicitrajagannirmANasAmarthyabuddhirUpA brahmafaktireva prakqtiH , paramAtmeti cadehAdeH parataratvAdbrahmaiva paramAtmA sa brahmA sa viSNuH sa indraH sa famanaH sasUryaH sa candraste surAste asurAste pifAcAste manuSyAstAH striyaste pafvAdayasta-tsthAvaraM te brAhmaNAdayaH , sarvaM khalvidaM brahma neha nAnAsti kiM cana , jAtiriti ca ,na carmaNo na raktasya na mAMsasya na cAsthinaH , na jAtirAtmano jAtirvyavahAra-prakalpitA , karmeti ca kriyamANendriyaiH karmANyahaM karomItyadhyAtmaniSThatayAkqtaM karmaiva karma , akarmeti ca kartqtvabhoktqtvAdyahaMkAratayA bandharUpaM janmAdi-kAraNaM nityanaimittikayAgavratatapodAnAdiSu phalAbhisaMdhAnaM yattadakarma , jxAna-miti ca dehendriyanigrahastadgurUpAsanafravaNamanananididhyAsanairyadyaddqgdqfyasva-rUpaM sarvAntarasthaM sarvasamaM ghaTapaTAdipadArkthamivAvikAraM vikAreSu caitanyaM vinA-kiMcinnAstIti sAkSAtkArAnubhavo jxAnam , ajxAnamiti ca rajjau sarpabhrAnti-rivAdvitIye sarvAnusyUte sarvamaye brahmaNi devatiryaznarasthAvarastrIpuruSavarNAfra-mabandhamokSopAdhinAnAtmabhedakalpitaM jxAnamajxAnam , sukhamiti ca saccidAna-nadasvarUpaM jxAtvAnandarUpA yA sthitiH saiva sukham , duHkhamiti anAtmarUpoviSayasaMkalpa eva duHkham , svarga iti ca satsaMsargaH svargaH , naraka iti caasatsaMsAraviSayajanasaMsarga eva narakaH , bandha iti ca anAdyavidyAvAsanayA----------------------256- -कः शमनः । कः सूर्यः । कश्चन्द्रः । के सुराः । के असुराः । के पिशाचाः । के मनुष्याः । काः स्त्रियः । के पश्वादयः । किं स्थावरम् । के ब्राह्मणादयः । काजातिः । किं कर्म । किमकर्म । किं ज्ञानम् । किमज्ञानम् । किं सुखम् ।किं दुःखम् । कः स्वर्गः । को नरकः । को बन्धः । को मोक्षः । क उपास्यः ।कः शिष्यः । को विद्वान् । को मूढः । किमासुरम् । किं तपः । किं परमंपदम् । किं ग्राह्यम् । किमग्राह्यम् । कः संन्यासीत्याशङ्क्याह ब्रह्मेति । स होवाचमहदहंकारपृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशत्वेन बृहद्रूपेणाण्डकोशेन कर्मज्ञानार्थरूप-तया भासमानमद्वितीयमखिलोपाधिविनिर्मुक्तं तत्सकलशक्त्युपबृंहितमनाद्य-नन्तं शुद्धं शिवं शान्तं निर्गुणमित्यादिवाच्यमनिर्वाच्यं चैतन्यं ब्रह्म ॥ ईश्वरइति च ॥ ब्रह्मैव स्वशक्तिं प्रकृत्यभिधेयामाश्रित्य लोकान्सृष्ट्वा प्रविश्यान्तर्या-मित्वेन ब्रह्मादीनां बुद्धीन्द्रियनियन्तृत्वादीश्वरः जीव इति च ब्रह्मविष्ण्वी-शानेन्द्रादीनां नामरूपद्वारा स्थूलोऽहमिति मिथ्याध्यासवशाज्जीवः । सोऽह-मेकोऽपि देहारम्भकभेदवशाद्बहुजीवः । प्रकृतिरिति च ब्रह्मणः सकाशान्ना-नाविचित्रजगन्निर्माणसामर्थ्यबुद्धिरूपा ब्रह्मशक्तिरेव प्रकृतिः । परमात्मेति चदेहादेः परतरत्वाद्ब्रह्मैव परमात्मा स ब्रह्मा स विष्णुः स इन्द्रः स शमनः ससूर्यः स चन्द्रस्ते सुरास्ते असुरास्ते पिशाचास्ते मनुष्यास्ताः स्त्रियस्ते पश्वादयस्त-त्स्थावरं ते ब्राह्मणादयः । सर्वं खल्विदं ब्रह्म नेह नानास्ति किं चन । जातिरिति च ।न चर्मणो न रक्तस्य न मांसस्य न चास्थिनः । न जातिरात्मनो जातिर्व्यवहार-प्रकल्पिता । कर्मेति च क्रियमाणेन्द्रियैः कर्माण्यहं करोमीत्यध्यात्मनिष्ठतयाकृतं कर्मैव कर्म । अकर्मेति च कर्तृत्वभोक्तृत्वाद्यहंकारतया बन्धरूपं जन्मादि-कारणं नित्यनैमित्तिकयागव्रततपोदानादिषु फलाभिसंधानं यत्तदकर्म । ज्ञान-मिति च देहेन्द्रियनिग्रहस्तद्गुरूपासनश्रवणमनननिदिध्यासनैर्यद्यद्दृग्दृश्यस्व-रूपं सर्वान्तरस्थं सर्वसमं घटपटादिपदार्क्थमिवाविकारं विकारेषु चैतन्यं विना-किंचिन्नास्तीति साक्षात्कारानुभवो ज्ञानम् । अज्ञानमिति च रज्जौ सर्पभ्रान्ति-रिवाद्वितीये सर्वानुस्यूते सर्वमये ब्रह्मणि देवतिर्यङ्नरस्थावरस्त्रीपुरुषवर्णाश्र-मबन्धमोक्षोपाधिनानात्मभेदकल्पितं ज्ञानमज्ञानम् । सुखमिति च सच्चिदान-नदस्वरूपं ज्ञात्वानन्दरूपा या स्थितिः सैव सुखम् । दुःखमिति अनात्मरूपोविषयसंकल्प एव दुःखम् । स्वर्ग इति च सत्संसर्गः स्वर्गः । नरक इति चअसत्संसारविषयजनसंसर्ग एव नरकः । बन्ध इति च अनाद्यविद्यावासनया----------------------२५६- -कः शमनः । कः सूर्यः । कश्चन्द्रः । के सुराः । के असुराः । के पिशाचाः । के मनुष्याः । काः स्त्रियः । के पश्वादयः । किं स्थावरम् । के ब्राह्मणादयः । काजातिः । किं कर्म । किमकर्म । किं ज्ञानम् । किमज्ञानम् । किं सुखम् ।किं दुःखम् । कः स्वर्गः । को नरकः । को बन्धः । को मोक्षः । क उपास्यः ।कः शिष्यः । को विद्वान् । को मूढः । किमासुरम् । किं तपः । किं परमंपदम् । किं ग्राह्यम् । किमग्राह्यम् । कः संन्यासीत्याशङ्क्याह ब्रह्मेति । स होवाचमहदहंकारपृथिव्यप्तेजोवाय्वाकाशत्वेन बृहद्रूपेणाण्डकोशेन कर्मज्ञानार्थरूप-तया भासमानमद्वितीयमखिलोपाधिविनिर्मुक्तं तत्सकलशक्त्युपबृंहितमनाद्य-नन्तं शुद्धं शिवं शान्तं निर्गुणमित्यादिवाच्यमनिर्वाच्यं चैतन्यं ब्रह्म ॥ ईश्वरैति च ॥ ब्रह्मैव स्वशक्तिं प्रकृत्यभिधेयामाश्रित्य लोकान्सृष्ट्वा प्रविश्यान्तर्या-मित्वेन ब्रह्मादीनां बुद्धीन्द्रियनियन्तृत्वादीश्वरः जीव इति च ब्रह्मविष्ण्वी-शानेन्द्रादीनां नामरूपद्वारा स्थूलोऽहमिति मिथ्याध्यासवशाज्जीवः । सोऽह-मेकोऽपि देहारम्भकभेदवशाद्बहुजीवः । प्रकृतिरिति च ब्रह्मणः सकाशान्ना-नाविचित्रजगन्निर्माणसामर्थ्यबुद्धिरूपा ब्रह्मशक्तिरेव प्रकृतिः । परमात्मेति चदेहादेः परतरत्वाद्ब्रह्मैव परमात्मा स ब्रह्मा स विष्णुः स इन्द्रः स शमनः ससूर्यः स चन्द्रस्ते सुरास्ते असुरास्ते पिशाचास्ते मनुष्यास्ताः स्त्रियस्ते पश्वादयस्त-त्स्थावरं ते ब्राह्मणादयः । सर्वं खल्विदं ब्रह्म नेह नानास्ति किं चन । जातिरिति च ।न चर्मणो न रक्तस्य न मांसस्य न चास्थिनः । न जातिरात्मनो जातिर्व्यवहार-प्रकल्पिता । कर्मेति च क्रियमाणेन्द्रियैः कर्माण्यहं करोमीत्यध्यात्मनिष्ठतयाकृतं कर्मैव कर्म । अकर्मेति च कर्तृत्वभोक्तृत्वाद्यहंकारतया बन्धरूपं जन्मादि-कारणं नित्यनैमित्तिकयागव्रततपोदानादिषु फलाभिसंधानं यत्तदकर्म । ज्ञान-मिति च देहेन्द्रियनिग्रहस्तद्गुरूपासनश्रवणमनननिदिध्यासनैर्यद्यद्दृग्दृश्यस्व-रूपं सर्वान्तरस्थं सर्वसमं घटपटादिपदार्क्थमिवाविकारं विकारेषु चैतन्यं विना-किंचिन्नास्तीति साक्षात्कारानुभवो ज्ञानम् । अज्ञानमिति च रज्जौ सर्पभ्रान्ति-रिवाद्वितीये सर्वानुस्यूते सर्वमये ब्रह्मणि देवतिर्यङ्नरस्थावरस्त्रीपुरुषवर्णाश्र-मबन्धमोक्षोपाधिनानात्मभेदकल्पितं ज्ञानमज्ञानम् । सुखमिति च सच्चिदान-नदस्वरूपं ज्ञात्वानन्दरूपा या स्थितिः सैव सुखम् । दुःखमिति अनात्मरूपोविषयसंकल्प एव दुःखम् । स्वर्ग इति च सत्संसर्गः स्वर्गः । नरक इति चअसत्संसारविषयजनसंसर्ग एव नरकः । बन्ध इति च अनाद्यविद्यावासनया----------------------२५६- -j;tohÉmTy;ids'kLpo bN/" ) iptOm;tOshodrd;r;pTygOh;r;m=e]mmt;-s's;r;vr,s'kLpo bN/" ) ktORTv;´h'k;rs'kLpo bN/" ) aÉ,m;´·w-y;Üx;Ésõs'kLpo bN/" ) devmnuãy;´up;sn;k;ms'kLpo bN/" ) ym;-´·;©yogs'kLpo bN/" ) v,;ÜÅm/mRkmRs'kLpo bN/" ) a;D;.ys'x-y;Tmgu,s'kLpo bN/" ) y;gv[ttpod;nÉvÉ/Év/;nD;ns'.vo bN/" )kvlmo=;pe=;s'kLpo bN/" ) s'kLpm;]s'.vo bN/" ) mo= it cinTy;inTyvStuÉvc;r;dinTys's;rsu%du"%ÉvWysmSt=e]mmt;bN/=yomo=" ) ¬p;Sy it c svRxrIrSqctNyb[÷p[;pko gu¨¨p;Sy" ) ²xãyit c Év´;?vStp[p;vg;ihtD;n;v²x·' b[÷wv ²xãy" ) ÉvÃ;init csv;ÜNtrSqSvs'Év{UpÉviÃÃ;n( ) mU! it c ktORTv;´h'k;r.;v;å!omU!" ) a;surÉmit c b[÷Évã -jAto'hamityAdisaMkalpo bandhaH , pitqmAtqsahodaradArApatyagqhArAmakSetramamatA-saMsArAvaraNasaMkalpo bandhaH , kartqtvAdyahaMkArasaMkalpo bandhaH , aNimAdyaSTaifva-ryAfAsiddhasaMkalpo bandhaH , devamanuSyAdyupAsanAkAmasaMkalpo bandhaH , yamA-dyaSTAzgayogasaMkalpo bandhaH , varNAframadharmakarmasaMkalpo bandhaH , AjxAbhayasaMfa-yAtmaguNasaMkalpo bandhaH , yAgavratatapodAnavidhividhAnajxAnasaMbhavo bandhaH ,kevalamokSApekSAsaMkalpo bandhaH , saMkalpamAtrasaMbhavo bandhaH , mokSa iti canityAnityavastuvicArAdanityasaMsArasukhaduHkhaviSayasamastakSetramamatAbandhakSayomokSaH , upAsya iti ca sarvafarIrasthacatanyabrahmaprApako gururupAsyaH , fiSya\iti ca vidyAdhvastaprapaxcAvagAhitajxAnAvafiSTaM brahmaiva fiSyaH , vidvAniti casarvAntarasthasvasaMvidrUpavidvidvAn , mUDha iti ca kartqtvAdyahaMkArabhAvArUDhomUDhaH , Asuramiti ca brahmaviSNvIfAnendrAdInAmaifvaryakAmanayA nirafanajapA-gnihotrAdiSvantarAtmAnaM saMtApayati cAtyugrarAgadveSavihiMsAdambhAdyapekSitaM tapaAsuram , tapa iti ca brahma satyaM jaganmithyetyaparokSajxAnAgninA brahmAdyaifvaryA-fAsiddhasaMkalpabIjasaMtApaM tapaH , paramaM padamiti ca prANendriyAdyantaHkaraNa-guNAdeH parataraM saccidAnandamayaM nityamuktabrahmasthAnaM paramaM padam , grAhyamitica defakAlavastuparicchedarAhityacinmAtrasvarUpaM grAhyam , agrAhyamiti casvasvarUpavyatiriktamAyAmayabuddhIndriyagocarajagatsatyatvacintanamagrAhyam , saM-nyAsIti ca sardhadharmAnparityajya nirmamo nirahaMkAro bhUtvA brahmeSTaM faraNamupa-gamya tattvamasi ahaM brahmAsmi sarvaM khalvidaM brahma neha nAnAsti kiMcanetyA-dimahAvAkyArthAnubhavajxAnAdbrahmaivAhamasmIti nifcitya nirvikalpasamAdhinAsvatantro yatifcarati sa saMnyAsI sa muktaH sa pUjyaH sa yogI sa paramahaMsaHso'vadhUtaH sa brAhmaNa iti , idaM nirAlambopaniSadaM yo'dhIte gurvanugrahataHso'gnipUto bhavati sa vAyupUto bhavati na sa punarAvartate na sa punarAvartatepunarnAbhijAyate punarnAbhijAyata ityupaniSat .O pUrNamada iti fAntiH .iti nirAlambopaniSatsamAptA . 36 -jAto'hamityAdisaMkalpo bandhaH , pitqmAtqsahodaradArApatyagqhArAmakSetramamatA-saMsArAvaraNasaMkalpo bandhaH , kartqtvAdyahaMkArasaMkalpo bandhaH , aNimAdyaSTaifva-ryAfAsiddhasaMkalpo bandhaH , devamanuSyAdyupAsanAkAmasaMkalpo bandhaH , yamA-dyaSTAzgayogasaMkalpo bandhaH , varNAframadharmakarmasaMkalpo bandhaH , AjxAbhayasaMfa-yAtmaguNasaMkalpo bandhaH , yAgavratatapodAnavidhividhAnajxAnasaMbhavo bandhaH ,kevalamokSApekSAsaMkalpo bandhaH , saMkalpamAtrasaMbhavo bandhaH , mokSa iti canityAnityavastuvicArAdanityasaMsArasukhaduHkhaviSayasamastakSetramamatAbandhakSayomokSaH , upAsya iti ca sarvafarIrasthacatanyabrahmaprApako gururupAsyaH , fiSyaiti ca vidyAdhvastaprapaxcAvagAhitajxAnAvafiSTaM brahmaiva fiSyaH , vidvAniti casarvAntarasthasvasaMvidrUpavidvidvAn , mUDha iti ca kartqtvAdyahaMkArabhAvArUDhomUDhaH , Asuramiti ca brahmaviSNvIfAnendrAdInAmaifvaryakAmanayA nirafanajapA-gnihotrAdiSvantarAtmAnaM saMtApayati cAtyugrarAgadveSavihiMsAdambhAdyapekSitaM tapaAsuram , tapa iti ca brahma satyaM jaganmithyetyaparokSajxAnAgninA brahmAdyaifvaryA-fAsiddhasaMkalpabIjasaMtApaM tapaH , paramaM padamiti ca prANendriyAdyantaHkaraNa-guNAdeH parataraM saccidAnandamayaM nityamuktabrahmasthAnaM paramaM padam , grAhyamitica defakAlavastuparicchedarAhityacinmAtrasvarUpaM grAhyam , agrAhyamiti casvasvarUpavyatiriktamAyAmayabuddhIndriyagocarajagatsatyatvacintanamagrAhyam , saM-nyAsIti ca sardhadharmAnparityajya nirmamo nirahaMkAro bhUtvA brahmeSTaM faraNamupa-gamya tattvamasi ahaM brahmAsmi sarvaM khalvidaM brahma neha nAnAsti kiMcanetyA-dimahAvAkyArthAnubhavajxAnAdbrahmaivAhamasmIti nifcitya nirvikalpasamAdhinAsvatantro yatifcarati sa saMnyAsI sa muktaH sa pUjyaH sa yogI sa paramahaMsaHso'vadhUtaH sa brAhmaNa iti , idaM nirAlambopaniSadaM yo'dhIte gurvanugrahataHso'gnipUto bhavati sa vAyupUto bhavati na sa punarAvartate na sa punarAvartatepunarnAbhijAyate punarnAbhijAyata ityupaniSat .O pUrNamada iti fAntiH .iti nirAlambopaniSatsamAptA . 36 -जातोऽहमित्यादिसंकल्पो बन्धः । पितृमातृसहोदरदारापत्यगृहारामक्षेत्रममता-संसारावरणसंकल्पो बन्धः । कर्तृत्वाद्यहंकारसंकल्पो बन्धः । अणिमाद्यष्टैश्व-र्याशासिद्धसंकल्पो बन्धः । देवमनुष्याद्युपासनाकामसंकल्पो बन्धः । यमा-द्यष्टाङ्गयोगसंकल्पो बन्धः । वर्णाश्रमधर्मकर्मसंकल्पो बन्धः । आज्ञाभयसंश-यात्मगुणसंकल्पो बन्धः । यागव्रततपोदानविधिविधानज्ञानसंभवो बन्धः ।केवलमोक्षापेक्षासंकल्पो बन्धः । संकल्पमात्रसंभवो बन्धः । मोक्ष इति चनित्यानित्यवस्तुविचारादनित्यसंसारसुखदुःखविषयसमस्तक्षेत्रममताबन्धक्षयोमोक्षः । उपास्य इति च सर्वशरीरस्थचतन्यब्रह्मप्रापको गुरुरुपास्यः । शिष्यइति च विद्याध्वस्तप्रपञ्चावगाहितज्ञानावशिष्टं ब्रह्मैव शिष्यः । विद्वानिति चसर्वान्तरस्थस्वसंविद्रूपविद्विद्वान् । मूढ इति च कर्तृत्वाद्यहंकारभावारूढोमूढः । आसुरमिति च ब्रह्मविष्ण्वीशानेन्द्रादीनामैश्वर्यकामनया निरशनजपा-ग्निहोत्रादिष्वन्तरात्मानं संतापयति चात्युग्ररागद्वेषविहिंसादम्भाद्यपेक्षितं तपआसुरम् । तप इति च ब्रह्म सत्यं जगन्मिथ्येत्यपरोक्षज्ञानाग्निना ब्रह्माद्यैश्वर्या-शासिद्धसंकल्पबीजसंतापं तपः । परमं पदमिति च प्राणेन्द्रियाद्यन्तःकरण-गुणादेः परतरं सच्चिदानन्दमयं नित्यमुक्तब्रह्मस्थानं परमं पदम् । ग्राह्यमितिच देशकालवस्तुपरिच्छेदराहित्यचिन्मात्रस्वरूपं ग्राह्यम् । अग्राह्यमिति चस्वस्वरूपव्यतिरिक्तमायामयबुद्धीन्द्रियगोचरजगत्सत्यत्वचिन्तनमग्राह्यम् । सं-न्यासीति च सर्धधर्मान्परित्यज्य निर्ममो निरहंकारो भूत्वा ब्रह्मेष्टं शरणमुप-गम्य तत्त्वमसि अहं ब्रह्मास्मि सर्वं खल्विदं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचनेत्या-दिमहावाक्यार्थानुभवज्ञानाद्ब्रह्मैवाहमस्मीति निश्चित्य निर्विकल्पसमाधिनास्वतन्त्रो यतिश्चरति स संन्यासी स मुक्तः स पूज्यः स योगी स परमहंसःसोऽवधूतः स ब्राह्मण इति । इदं निरालम्बोपनिषदं योऽधीते गुर्वनुग्रहतःसोऽग्निपूतो भवति स वायुपूतो भवति न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्ततेपुनर्नाभिजायते पुनर्नाभिजायत इत्युपनिषत् ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ॥इति निरालम्बोपनिषत्समाप्ता ॥ ३६ -जातोऽहमित्यादिसंकल्पो बन्धः । पितृमातृसहोदरदारापत्यगृहारामक्षेत्रममता-संसारावरणसंकल्पो बन्धः । कर्तृत्वाद्यहंकारसंकल्पो बन्धः । अणिमाद्यष्टैश्व-र्याशासिद्धसंकल्पो बन्धः । देवमनुष्याद्युपासनाकामसंकल्पो बन्धः । यमा-द्यष्टाङ्गयोगसंकल्पो बन्धः । वर्णाश्रमधर्मकर्मसंकल्पो बन्धः । आज्ञाभयसंश-यात्मगुणसंकल्पो बन्धः । यागव्रततपोदानविधिविधानज्ञानसंभवो बन्धः ।केवलमोक्षापेक्षासंकल्पो बन्धः । संकल्पमात्रसंभवो बन्धः । मोक्ष इति चनित्यानित्यवस्तुविचारादनित्यसंसारसुखदुःखविषयसमस्तक्षेत्रममताबन्धक्षयोमोक्षः । उपास्य इति च सर्वशरीरस्थचतन्यब्रह्मप्रापको गुरुरुपास्यः । शिष्यैति च विद्याध्वस्तप्रपञ्चावगाहितज्ञानावशिष्टं ब्रह्मैव शिष्यः । विद्वानिति चसर्वान्तरस्थस्वसंविद्रूपविद्विद्वान् । मूढ इति च कर्तृत्वाद्यहंकारभावारूढोमूढः । आसुरमिति च ब्रह्मविष्ण्वीशानेन्द्रादीनामैश्वर्यकामनया निरशनजपा-ग्निहोत्रादिष्वन्तरात्मानं संतापयति चात्युग्ररागद्वेषविहिंसादम्भाद्यपेक्षितं तपआसुरम् । तप इति च ब्रह्म सत्यं जगन्मिथ्येत्यपरोक्षज्ञानाग्निना ब्रह्माद्यैश्वर्या-शासिद्धसंकल्पबीजसंतापं तपः । परमं पदमिति च प्राणेन्द्रियाद्यन्तःकरण-गुणादेः परतरं सच्चिदानन्दमयं नित्यमुक्तब्रह्मस्थानं परमं पदम् । ग्राह्यमितिच देशकालवस्तुपरिच्छेदराहित्यचिन्मात्रस्वरूपं ग्राह्यम् । अग्राह्यमिति चस्वस्वरूपव्यतिरिक्तमायामयबुद्धीन्द्रियगोचरजगत्सत्यत्वचिन्तनमग्राह्यम् । सं-न्यासीति च सर्धधर्मान्परित्यज्य निर्ममो निरहंकारो भूत्वा ब्रह्मेष्टं शरणमुप-गम्य तत्त्वमसि अहं ब्रह्मास्मि सर्वं खल्विदं ब्रह्म नेह नानास्ति किंचनेत्या-दिमहावाक्यार्थानुभवज्ञानाद्ब्रह्मैवाहमस्मीति निश्चित्य निर्विकल्पसमाधिनास्वतन्त्रो यतिश्चरति स संन्यासी स मुक्तः स पूज्यः स योगी स परमहंसःसोऽवधूतः स ब्राह्मण इति । इदं निरालम्बोपनिषदं योऽधीते गुर्वनुग्रहतःसोऽग्निपूतो भवति स वायुपूतो भवति न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्ततेपुनर्नाभिजायते पुनर्नाभिजायत इत्युपनिषत् ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ॥इति निरालम्बोपनिषत्समाप्ता ॥ ३६ -mN]Sy h'sAiW" ) aVyÿ_g;y]I zNd" ) prmh'so devt; ) h' bIjm( )s" xáÿ_" ) soh' k¡lkm( ) mm prmh'sp[ITyqeR mh;v;Kyjpe Évin-yog" ) sTy' D;nmnNt' b[÷ a©Ï;>y;' nm" ) inTy;nNdo b[÷ tjRnI>y;'Sv;h; ) inTy;nNdmy' b[÷ m?ym;>y;' vW$( ) yo vw .Um; an;Émk;>y;'óm( ) yo vw .Um;É/pit" kinÉÏk;>y;' v*W$( ) Ekmev;iÃtIy' b[÷krtlkrpOÏ;>y;' f$( Ð sTy' D;nmnNt' b[÷ údy;y nm" ) inTy;nNdob[÷ ²xrse Sv;h; ) inTy;nNdmy' b[÷ ²x%;yw vW$( ) yo vw .Um; kv-c;y óm( ) yo vw .Um;É/pit" ne]]y;y v*W$( ) Ekmev;iÃtIy' b[÷aS];y f$( ) .U.uRv"suvroÉmit idGbN/" ) ?y;nm( ) inTy;nNd' pr-msu%d' kvl' D;nmUit| ÃNÃ;tIt' ggnsëx' tævmSy;idl+ym( )Ekù inTy' Évmlmcl' svR/Is;²=.Ut' .;v;tIt' i]gu,riht' síu¨ù t'nm;Ém Ð 1 -mantrasya haMsaqSiH , avyaktagAyatrI chandaH , paramahaMso devatA , haM bIjam ,saH faktiH , so'haM kIlakam , mama paramahaMsaprItyarthe mahAvAkyajape vini-yogaH , satyaM jxAnamanantaM brahma azguSThAbhyAM namaH , nityAnando brahma tarjanIbhyAMsvAhA , nityAnandamayaM brahma madhyamAbhyAM vaSaT , yo vai bhUmA anAmikAbhyAMhum , yo vai bhUmAdhipatiH kaniSThikAbhyAM vauSaT , ekamevAdvitIyaM brahmakaratalakarapqSThAbhyAM phaT . satyaM jxAnamanantaM brahma hqdayAya namaH , nityAnandobrahma firase svAhA , nityAnandamayaM brahma fikhAyai vaSaT , yo vai bhUmA kava-cAya hum , yo vai bhUmAdhipatiH netratrayAya vauSaT , ekamevAdvitIyaM brahma\astrAya phaT , bhUrbhuvaHsuvaromiti digbandhaH , dhyAnam , nityAnandaM para-masukhadaM kevalaM jxAnamUrtiM dvandvAtItaM gaganasadqfaM tattvamasyAdilakSyam ,ekaM nityaM vimalamacalaM sarvadhIsAkSibhUtaM bhAvAtItaM triguNarahitaM sadguruM taMnamAmi . 1 -mantrasya haMsaqSiH , avyaktagAyatrI chandaH , paramahaMso devatA , haM bIjam ,saH faktiH , so'haM kIlakam , mama paramahaMsaprItyarthe mahAvAkyajape vini-yogaH , satyaM jxAnamanantaM brahma azguSThAbhyAM namaH , nityAnando brahma tarjanIbhyAMsvAhA , nityAnandamayaM brahma madhyamAbhyAM vaSaT , yo vai bhUmA anAmikAbhyAMhum , yo vai bhUmAdhipatiH kaniSThikAbhyAM vauSaT , ekamevAdvitIyaM brahmakaratalakarapqSThAbhyAM phaT . satyaM jxAnamanantaM brahma hqdayAya namaH , nityAnandobrahma firase svAhA , nityAnandamayaM brahma fikhAyai vaSaT , yo vai bhUmA kava-cAya hum , yo vai bhUmAdhipatiH netratrayAya vauSaT , ekamevAdvitIyaM brahmaastrAya phaT , bhUrbhuvaHsuvaromiti digbandhaH , dhyAnam , nityAnandaM para-masukhadaM kevalaM jxAnamUrtiM dvandvAtItaM gaganasadqfaM tattvamasyAdilakSyam ,ekaM nityaM vimalamacalaM sarvadhIsAkSibhUtaM bhAvAtItaM triguNarahitaM sadguruM taMnamAmi . 1 -मन्त्रस्य हंसऋषिः । अव्यक्तगायत्री छन्दः । परमहंसो देवता । हं बीजम् ।सः शक्तिः । सोऽहं कीलकम् । मम परमहंसप्रीत्यर्थे महावाक्यजपे विनि-योगः । सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । नित्यानन्दो ब्रह्म तर्जनीभ्यांस्वाहा । नित्यानन्दमयं ब्रह्म मध्यमाभ्यां वषट् । यो वै भूमा अनामिकाभ्यांहुम् । यो वै भूमाधिपतिः कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् । एकमेवाद्वितीयं ब्रह्मकरतलकरपृष्ठाभ्यां फट् ॥ सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म हृदयाय नमः । नित्यानन्दोब्रह्म शिरसे स्वाहा । नित्यानन्दमयं ब्रह्म शिखायै वषट् । यो वै भूमा कव-चाय हुम् । यो वै भूमाधिपतिः नेत्रत्रयाय वौषट् । एकमेवाद्वितीयं ब्रह्मअस्त्राय फट् । भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः । ध्यानम् । नित्यानन्दं पर-मसुखदं केवलं ज्ञानमूर्तिं द्वन्द्वातीतं गगनसदृशं तत्त्वमस्यादिलक्ष्यम् ।एकं नित्यं विमलमचलं सर्वधीसाक्षिभूतं भावातीतं त्रिगुणरहितं सद्गुरुं तंनमामि ॥ १ -मन्त्रस्य हंसऋषिः । अव्यक्तगायत्री छन्दः । परमहंसो देवता । हं बीजम् ।सः शक्तिः । सोऽहं कीलकम् । मम परमहंसप्रीत्यर्थे महावाक्यजपे विनि-योगः । सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । नित्यानन्दो ब्रह्म तर्जनीभ्यांस्वाहा । नित्यानन्दमयं ब्रह्म मध्यमाभ्यां वषट् । यो वै भूमा अनामिकाभ्यांहुम् । यो वै भूमाधिपतिः कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् । एकमेवाद्वितीयं ब्रह्मकरतलकरपृष्ठाभ्यां फट् ॥ सत्यं ज्ञानमनन्तं ब्रह्म हृदयाय नमः । नित्यानन्दोब्रह्म शिरसे स्वाहा । नित्यानन्दमयं ब्रह्म शिखायै वषट् । यो वै भूमा कव-चाय हुम् । यो वै भूमाधिपतिः नेत्रत्रयाय वौषट् । एकमेवाद्वितीयं ब्रह्मअस्त्राय फट् । भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः । ध्यानम् । नित्यानन्दं पर-मसुखदं केवलं ज्ञानमूर्तिं द्वन्द्वातीतं गगनसदृशं तत्त्वमस्यादिलक्ष्यम् ।एकं नित्यं विमलमचलं सर्वधीसाक्षिभूतं भावातीतं त्रिगुणरहितं सद्गुरुं तंनमामि ॥ १ Ð tævmsI-Tymedv;ckÉmd' ye jp²Nt te ²xvs;yuJymuáÿ_.;jo .v²Nt Ð tTpdm-h;mN]Sy ) prmh's AiW" ) aVyÿ_g;y]I zNd" ) prmh'so devt; ) h'bIjm( ) s" xáÿ_" ) soh' k¡lkm( ) mm s;yuJymuKTyqeR jpe Évinyog" )tTpu¨W;y a©Ï;>y;' nm" ) éx;n;y tjRnI>y;' Sv;h; ) a`or;y m?y-m;>y;' vW$( ) s´oj;t;y an;Émk;>y;' óm( ) v;mdev;y kinÉÏk;>y;'v*W$( ) tTpu¨Wex;n;`ors´oj;tv;mdeve>yo nm" krtlkrpOÏ;>y;'f$( ) Ev' údy;idNy;s" ) .U.uRv"suvároÉmit idGbN/" Ð ?y;nm( ) D;n'Dey' D;ngMy;dtIt' xõ' buõ' muÿ_mPyVyy' c ) sTy' D;n' s²°d;nNdåp'?y;yedev' tNmho .[;jm;nm( Ð Tv'pdmh;mN]Sy Évã,uA³iW" ) g;y]I-zNd" ) prm;Tm; devt; ) Ee' bIjm( ) KlI' xáÿ_" ) s*" k¡lkm( ) mm mu-KTyqeR jpe Évinyog" ) v;sudev;y a©Ï;>y;' nm" ) s'kWR,;y tjRnI>y;'Sv;h; ) p[´u»;y m?ym;>y;' vW$( ) ain¨õ;y an;Émk;>y;' óm( ) v;su-dev;y kinÉÏk;>y;' v*W$( ) v;sudevs'kWR,p[´u»;in¨õe>y" krtlkrpO-Ï;>y;' f$( ) Ev' údy;idNy;s" ) .U.uRv"suvroÉmit idGbN/" Ð ?y;nm( ÐjIvTv' svR.Ut;n;' svR];%<@Évg[hm( ) Écÿ;h'k;ryNt;r' jIv;:y' Tv'pd'----------------------259- . tattvamasI-tyamedavAcakamidaM ye japanti te fivasAyujyamuktibhAjo bhavanti . tatpadama-hAmantrasya , paramahaMsa qSiH , avyaktagAyatrI chandaH , paramahaMso devatA , haMbIjam , saH faktiH , so'haM kIlakam , mama sAyujyamuktyarthe jape viniyogaH ,tatpuruSAya azguSThAbhyAM namaH , IfAnAya tarjanIbhyAM svAhA , aghorAya madhya-mAbhyAM vaSaT , sadyo'jAtAya anAmikAbhyAM hum , vAmadevAya kaniSThikAbhyAMvauSaT , tatpuruSefAnAghorasadyojAtavAmadevebhyo namaH karatalakarapqSThAbhyAMphaT , evaM hqdayAdinyAsaH , bhUrbhuvaHsuvari?miti digbandhaH . dhyAnam , jxAnaMjxeyaM jxAnagamyAdatItaM fuddhaM buddhaM muktamapyavyayaM ca , satyaM jxAnaM saccidAnandarUpaMdhyAyedevaM tanmaho bhrAjamAnam . tvaMpadamahAmantrasya viSNurqSiH , gAyatrI-chandaH , paramAtmA devatA , aiM bIjam , klIM faktiH , sauH kIlakam , mama mu-ktyarthe jape viniyogaH , vAsudevAya azguSThAbhyAM namaH , saMkarSaNAya tarjanIbhyAMsvAhA , pradyumnAya madhyamAbhyAM vaSaT , aniruddhAya anAmikAbhyAM hum , vAsu-devAya kaniSThikAbhyAM vauSaT , vAsudevasaMkarSaNapradyumnAniruddhebhyaH karatalakarapq-SThAbhyAM phaT , evaM hqdayAdinyAsaH , bhUrbhuvaHsuvaromiti digbandhaH . dhyAnam .jIvatvaM sarvabhUtAnAM sarvatrAkhaNDavigraham , cittAhaMkArayantAraM jIvAkhyaM tvaMpadaM----------------------259- . tattvamasI-tyamedavAcakamidaM ye japanti te fivasAyujyamuktibhAjo bhavanti . tatpadama-hAmantrasya , paramahaMsa qSiH , avyaktagAyatrI chandaH , paramahaMso devatA , haMbIjam , saH faktiH , so'haM kIlakam , mama sAyujyamuktyarthe jape viniyogaH ,tatpuruSAya azguSThAbhyAM namaH , IfAnAya tarjanIbhyAM svAhA , aghorAya madhya-mAbhyAM vaSaT , sadyo'jAtAya anAmikAbhyAM hum , vAmadevAya kaniSThikAbhyAMvauSaT , tatpuruSefAnAghorasadyojAtavAmadevebhyo namaH karatalakarapqSThAbhyAMphaT , evaM hqdayAdinyAsaH , bhUrbhuvaHsuvario!miti digbandhaH . dhyAnam , jxAnaMjxeyaM jxAnagamyAdatItaM fuddhaM buddhaM muktamapyavyayaM ca , satyaM jxAnaM saccidAnandarUpaMdhyAyedevaM tanmaho bhrAjamAnam . tvaMpadamahAmantrasya viSNurqSiH , gAyatrI-chandaH , paramAtmA devatA , aiM bIjam , klIM faktiH , sauH kIlakam , mama mu-ktyarthe jape viniyogaH , vAsudevAya azguSThAbhyAM namaH , saMkarSaNAya tarjanIbhyAMsvAhA , pradyumnAya madhyamAbhyAM vaSaT , aniruddhAya anAmikAbhyAM hum , vAsu-devAya kaniSThikAbhyAM vauSaT , vAsudevasaMkarSaNapradyumnAniruddhebhyaH karatalakarapq-SThAbhyAM phaT , evaM hqdayAdinyAsaH , bhUrbhuvaHsuvaromiti digbandhaH . dhyAnam .jIvatvaM sarvabhUtAnAM sarvatrAkhaNDavigraham , cittAhaMkArayantAraM jIvAkhyaM tvaMpadaM----------------------259- ॥ तत्त्वमसी-त्यमेदवाचकमिदं ये जपन्ति ते शिवसायुज्यमुक्तिभाजो भवन्ति ॥ तत्पदम-हामन्त्रस्य । परमहंस ऋषिः । अव्यक्तगायत्री छन्दः । परमहंसो देवता । हंबीजम् । सः शक्तिः । सोऽहं कीलकम् । मम सायुज्यमुक्त्यर्थे जपे विनियोगः ।तत्पुरुषाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । ईशानाय तर्जनीभ्यां स्वाहा । अघोराय मध्य-माभ्यां वषट् । सद्योऽजाताय अनामिकाभ्यां हुम् । वामदेवाय कनिष्ठिकाभ्यांवौषट् । तत्पुरुषेशानाघोरसद्योजातवामदेवेभ्यो नमः करतलकरपृष्ठाभ्यांफट् । एवं हृदयादिन्यासः । भूर्भुवःसुवरि?मिति दिग्बन्धः ॥ ध्यानम् । ज्ञानंज्ञेयं ज्ञानगम्यादतीतं शुद्धं बुद्धं मुक्तमप्यव्ययं च । सत्यं ज्ञानं सच्चिदानन्दरूपंध्यायेदेवं तन्महो भ्राजमानम् ॥ त्वंपदमहामन्त्रस्य विष्णुरृषिः । गायत्री-छन्दः । परमात्मा देवता । ऐं बीजम् । क्लीं शक्तिः । सौः कीलकम् । मम मु-क्त्यर्थे जपे विनियोगः । वासुदेवाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । संकर्षणाय तर्जनीभ्यांस्वाहा । प्रद्युम्नाय मध्यमाभ्यां वषट् । अनिरुद्धाय अनामिकाभ्यां हुम् । वासु-देवाय कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् । वासुदेवसंकर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धेभ्यः करतलकरपृ-ष्ठाभ्यां फट् । एवं हृदयादिन्यासः । भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ॥ ध्यानम् ॥जीवत्वं सर्वभूतानां सर्वत्राखण्डविग्रहम् । चित्ताहंकारयन्तारं जीवाख्यं त्वंपदं----------------------२५९- ॥ तत्त्वमसी-त्यमेदवाचकमिदं ये जपन्ति ते शिवसायुज्यमुक्तिभाजो भवन्ति ॥ तत्पदम-हामन्त्रस्य । परमहंस ऋषिः । अव्यक्तगायत्री छन्दः । परमहंसो देवता । हंबीजम् । सः शक्तिः । सोऽहं कीलकम् । मम सायुज्यमुक्त्यर्थे जपे विनियोगः ।तत्पुरुषाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । ईशानाय तर्जनीभ्यां स्वाहा । अघोराय मध्य-माभ्यां वषट् । सद्योऽजाताय अनामिकाभ्यां हुम् । वामदेवाय कनिष्ठिकाभ्यांवौषट् । तत्पुरुषेशानाघोरसद्योजातवामदेवेभ्यो नमः करतलकरपृष्ठाभ्यांफट् । एवं हृदयादिन्यासः । भूर्भुवःसुवरिओ!मिति दिग्बन्धः ॥ ध्यानम् । ज्ञानंज्ञेयं ज्ञानगम्यादतीतं शुद्धं बुद्धं मुक्तमप्यव्ययं च । सत्यं ज्ञानं सच्चिदानन्दरूपंध्यायेदेवं तन्महो भ्राजमानम् ॥ त्वंपदमहामन्त्रस्य विष्णुरृषिः । गायत्री-छन्दः । परमात्मा देवता । ऐं बीजम् । क्लीं शक्तिः । सौः कीलकम् । मम मु-क्त्यर्थे जपे विनियोगः । वासुदेवाय अङ्गुष्ठाभ्यां नमः । संकर्षणाय तर्जनीभ्यांस्वाहा । प्रद्युम्नाय मध्यमाभ्यां वषट् । अनिरुद्धाय अनामिकाभ्यां हुम् । वासु-देवाय कनिष्ठिकाभ्यां वौषट् । वासुदेवसंकर्षणप्रद्युम्नानिरुद्धेभ्यः करतलकरपृ-ष्ठाभ्यां फट् । एवं हृदयादिन्यासः । भूर्भुवःसुवरोमिति दिग्बन्धः ॥ ध्यानम् ॥जीवत्वं सर्वभूतानां सर्वत्राखण्डविग्रहम् । चित्ताहंकारयन्तारं जीवाख्यं त्वंपदं----------------------२५९- Ð b[÷=i]yvwXyxU{; it cTv;ro v,;ÜSteW;' v,;Ün;'b[;÷, Ev p[/;n it vedvcn;nuåp' SmOitÉ.rPyuÿ_m( ) t] co´mâSt kov; b[;÷,o n;m ikù jIv" ikù deh" ikù j;it" ikù D;n' ikù kmR ikù /;ÉmRkit ) t] p[qmo jIvo b[;÷, it ceÿ¥ ) atIt;n;gt;nekdeh;n;'----------------------261- . brahmakSatriyavaifyafUdrA iti catvAro varNAsteSAM varNAnAMbrAhmaNa eva pradhAna iti vedavacanAnurUpaM smqtibhirapyuktam , tatra codyamasti kovA brAhmaNo nAma kiM jIvaH kiM dehaH kiM jAtiH kiM jxAnaM kiM karma kiM dhArmika\iti , tatra prathamo jIvo brAhmaNa iti cettanna , atItAnAgatAnekadehAnAM----------------------261- . brahmakSatriyavaifyafUdrA iti catvAro varNAsteSAM varNAnAMbrAhmaNa eva pradhAna iti vedavacanAnurUpaM smqtibhirapyuktam , tatra codyamasti kovA brAhmaNo nAma kiM jIvaH kiM dehaH kiM jAtiH kiM jxAnaM kiM karma kiM dhArmikaiti , tatra prathamo jIvo brAhmaNa iti cettanna , atItAnAgatAnekadehAnAM----------------------261- ॥ ब्रह्मक्षत्रियवैश्यशूद्रा इति चत्वारो वर्णास्तेषां वर्णानांब्राह्मण एव प्रधान इति वेदवचनानुरूपं स्मृतिभिरप्युक्तम् । तत्र चोद्यमस्ति कोवा ब्राह्मणो नाम किं जीवः किं देहः किं जातिः किं ज्ञानं किं कर्म किं धार्मिकइति । तत्र प्रथमो जीवो ब्राह्मण इति चेत्तन्न । अतीतानागतानेकदेहानां----------------------२६१- ॥ ब्रह्मक्षत्रियवैश्यशूद्रा इति चत्वारो वर्णास्तेषां वर्णानांब्राह्मण एव प्रधान इति वेदवचनानुरूपं स्मृतिभिरप्युक्तम् । तत्र चोद्यमस्ति कोवा ब्राह्मणो नाम किं जीवः किं देहः किं जातिः किं ज्ञानं किं कर्म किं धार्मिकैति । तत्र प्रथमो जीवो ब्राह्मण इति चेत्तन्न । अतीतानागतानेकदेहानां----------------------२६१- -jIvSywkåpTv;t( EkSy;ip kmRvx;dnekdehs'.v;t( svRxrIr;,;' jIv-SywkåpTv;° ) tSm;¥ jIvo b[;÷, it ) tihR deho b[;÷, it ceÿ¥ )a;c;<@;l;idpyRNt;n;' mnuãy;,;' p;.*itkTven dehSywkåpTv;Ær;mr-,/m;Ü/m;Üids;MydxRn;[;÷," etv,R" =i]yo rÿ_v,oR vwXy" pItv,R"xU{" Õã,v,R it inym;.;v;t( ) ip];idxrIrdhne pu];dIn;' b[÷hTy;-iddoWs'.v;° ) tSm;¥ deho b[;÷, it Ð tihR j;itb[;÷, it ceÿ¥ )t] j;TyNtrjNtuãvnekj;its'.v; mhWRyo bhv" s²Nt ) Aãyê©omOGy;" k*²xk" kÚx;t( j;MbUko jMbUk;t( v;LmIko vLmIk;t( Vy;s"kvtRkNyk;y;m( xxpOÏ;t( g*tm" vÉsÏ ¬vRXy;m( agSTy" klxej;t it ÅutTv;t( ) EteW;' j;Ty; Évn;Pyg[e D;np[itp;idt; AWyobhv" s²Nt ) tSm;¥ j;itb[;Ü÷, it Ð tihR D;n' b[;÷, it ceÿ¥ )=i]y;dyoip prm;qRd²xRnoÉ.D; bhv" s²Nt ) tSm;¥ D;n' b[;÷,it Ð tihR kmR b[;÷, it ceÿ¥ ) sveRW;' p[;É,n;' p[;rB/s'Éct;g;Ém-kmRs;/MyRdxRn;Tkm;ÜÉ.p[eárt;" sNto jn;" i£y;" kÚvRNtIit ) tSm;¥kmR b[;÷, it Ð tihR /;ÉmRko b[;÷, it ceÿ¥ ) =i]y;dyo ihr- -jIvasyaikarUpatvAt ekasyApi karmavafAdanekadehasaMbhavAt sarvafarIrANAM jIva-syaikarUpatvAcca , tasmAnna jIvo brAhmaNa iti , tarhi deho brAhmaNa iti cettanna ,AcANDAlAdiparyantAnAM manuSyANAM pAxcabhautikatvena dehasyaikarUpatvAjjarAmara-NadharmAdharmAdisAmyadarfanAdbrAhmaNaH fvetavarNaH kSatriyo raktavarNo vaifyaH pItavarNaHfUdraH kqSNavarNa iti niyamAbhAvAt , pitrAdifarIradahane putrAdInAM brahmahatyA-didoSasaMbhavAcca , tasmAnna deho brAhmaNa iti . tarhi jAtibrAhmaNa iti cettanna ,tatra jAtyantarajantuSvanekajAtisaMbhavA maharSayo bahavaH santi , qSyafqzgomqgyAH kaufikaH kufAt jAmbUko jambUkAt vAlmIko valmIkAt vyAsaHkaivartakanyakAyAm fafapqSThAt gautamaH vasiSTha urvafyAm agastyaH kalafejAta iti frutatvAt , eteSAM jAtyA vinApyagre jxAnapratipAditA qSayobahavaH santi , tasmAnna jAtirbrAhmaNa iti . tarhi jxAnaM brAhmaNa iti cettanna ,kSatriyAdayo'pi paramArthadarfino'bhijxA bahavaH santi , tasmAnna jxAnaM brAhmaNa\iti . tarhi karma brAhmaNa iti cettanna , sarveSAM prANinAM prArabdhasaMcitAgAmi-karmasAdharmyadarfanAtkarmAbhipreritAH santo janAH kriyAH kurvantIti , tasmAnnakarma brAhmaNa iti . tarhi dhArmiko brAhmaNa iti cettanna , kSatriyAdayo hira-NyadAtAro bahavaH santi , tasmAnna dhArmiko brAhmaNa iti . tarhi ko vAbrAhmaNo nAma , yaH kafcidAtmAnamadvitIyaM jAtiguNakriyAhInaM SaDurmiSaDbhA-vetyAdisarvadoSarahitaM satyajxAnAnandAnantasvarUpaM svayaM nirvikalpamafeSakalpA-dhAramafeSabhUtAntaryAmitvena vartamAnamantarbahifcAkAfavadanusyUtamakhaNDAnanda-svabhAvamaprameyamanubhavaikavedyamaparokSatayA bhAsamAnaM karatalAmalakavatsAkSAda-parokSIkqtya kqtArthatayA kAmarAgAdidoSarahitaH famadamAdisaMpanno bhAvamAtsarya-tqSNAfAmohAdirahito dambhAhaMkArAdibhirasaMspqSTacetA vartata evamuktalakSaNoyaH sa eva brAhmaNa iti frutismqtipurANetihAsAnAmabhiprAyaH , anyathA hibrAhmaNatvasiddhirnAstyeva , saccidAnandamAtmAnamadvitIyaM brahma bhAvayedAtmAnaMsaccidAnandaM brahma bhAvayedityupaniSat .O ApyAyantviti fAntiH .iti vajrasUcyupaniSatsamAptA . 38 -jIvasyaikarUpatvAt ekasyApi karmavafAdanekadehasaMbhavAt sarvafarIrANAM jIva-syaikarUpatvAcca , tasmAnna jIvo brAhmaNa iti , tarhi deho brAhmaNa iti cettanna ,AcANDAlAdiparyantAnAM manuSyANAM pAxcabhautikatvena dehasyaikarUpatvAjjarAmara-NadharmAdharmAdisAmyadarfanAdbrAhmaNaH fvetavarNaH kSatriyo raktavarNo vaifyaH pItavarNaHfUdraH kqSNavarNa iti niyamAbhAvAt , pitrAdifarIradahane putrAdInAM brahmahatyA-didoSasaMbhavAcca , tasmAnna deho brAhmaNa iti . tarhi jAtibrAhmaNa iti cettanna ,tatra jAtyantarajantuSvanekajAtisaMbhavA maharSayo bahavaH santi , qSyafqzgomqgyAH kaufikaH kufAt jAmbUko jambUkAt vAlmIko valmIkAt vyAsaHkaivartakanyakAyAm fafapqSThAt gautamaH vasiSTha urvafyAm agastyaH kalafejAta iti frutatvAt , eteSAM jAtyA vinApyagre jxAnapratipAditA qSayobahavaH santi , tasmAnna jAtirbrAhmaNa iti . tarhi jxAnaM brAhmaNa iti cettanna ,kSatriyAdayo'pi paramArthadarfino'bhijxA bahavaH santi , tasmAnna jxAnaM brAhmaNaiti . tarhi karma brAhmaNa iti cettanna , sarveSAM prANinAM prArabdhasaMcitAgAmi-karmasAdharmyadarfanAtkarmAbhipreritAH santo janAH kriyAH kurvantIti , tasmAnnakarma brAhmaNa iti . tarhi dhArmiko brAhmaNa iti cettanna , kSatriyAdayo hira-NyadAtAro bahavaH santi , tasmAnna dhArmiko brAhmaNa iti . tarhi ko vAbrAhmaNo nAma , yaH kafcidAtmAnamadvitIyaM jAtiguNakriyAhInaM SaDurmiSaDbhA-vetyAdisarvadoSarahitaM satyajxAnAnandAnantasvarUpaM svayaM nirvikalpamafeSakalpA-dhAramafeSabhUtAntaryAmitvena vartamAnamantarbahifcAkAfavadanusyUtamakhaNDAnanda-svabhAvamaprameyamanubhavaikavedyamaparokSatayA bhAsamAnaM karatalAmalakavatsAkSAda-parokSIkqtya kqtArthatayA kAmarAgAdidoSarahitaH famadamAdisaMpanno bhAvamAtsarya-tqSNAfAmohAdirahito dambhAhaMkArAdibhirasaMspqSTacetA vartata evamuktalakSaNoyaH sa eva brAhmaNa iti frutismqtipurANetihAsAnAmabhiprAyaH , anyathA hibrAhmaNatvasiddhirnAstyeva , saccidAnandamAtmAnamadvitIyaM brahma bhAvayedAtmAnaMsaccidAnandaM brahma bhAvayedityupaniSat .O ApyAyantviti fAntiH .iti vajrasUcyupaniSatsamAptA . 38 -जीवस्यैकरूपत्वात् एकस्यापि कर्मवशादनेकदेहसंभवात् सर्वशरीराणां जीव-स्यैकरूपत्वाच्च । तस्मान्न जीवो ब्राह्मण इति । तर्हि देहो ब्राह्मण इति चेत्तन्न ।आचाण्डालादिपर्यन्तानां मनुष्याणां पाञ्चभौतिकत्वेन देहस्यैकरूपत्वाज्जरामर-णधर्माधर्मादिसाम्यदर्शनाद्ब्राह्मणः श्वेतवर्णः क्षत्रियो रक्तवर्णो वैश्यः पीतवर्णःशूद्रः कृष्णवर्ण इति नियमाभावात् । पित्रादिशरीरदहने पुत्रादीनां ब्रह्महत्या-दिदोषसंभवाच्च । तस्मान्न देहो ब्राह्मण इति ॥ तर्हि जातिब्राह्मण इति चेत्तन्न ।तत्र जात्यन्तरजन्तुष्वनेकजातिसंभवा महर्षयो बहवः सन्ति । ऋष्यशृङ्गोमृग्याः कौशिकः कुशात् जाम्बूको जम्बूकात् वाल्मीको वल्मीकात् व्यासःकैवर्तकन्यकायाम् शशपृष्ठात् गौतमः वसिष्ठ उर्वश्याम् अगस्त्यः कलशेजात इति श्रुतत्वात् । एतेषां जात्या विनाप्यग्रे ज्ञानप्रतिपादिता ऋषयोबहवः सन्ति । तस्मान्न जातिर्ब्राह्मण इति ॥ तर्हि ज्ञानं ब्राह्मण इति चेत्तन्न ।क्षत्रियादयोऽपि परमार्थदर्शिनोऽभिज्ञा बहवः सन्ति । तस्मान्न ज्ञानं ब्राह्मणइति ॥ तर्हि कर्म ब्राह्मण इति चेत्तन्न । सर्वेषां प्राणिनां प्रारब्धसंचितागामि-कर्मसाधर्म्यदर्शनात्कर्माभिप्रेरिताः सन्तो जनाः क्रियाः कुर्वन्तीति । तस्मान्नकर्म ब्राह्मण इति ॥ तर्हि धार्मिको ब्राह्मण इति चेत्तन्न । क्षत्रियादयो हिर-ण्यदातारो बहवः सन्ति । तस्मान्न धार्मिको ब्राह्मण इति ॥ तर्हि को वाब्राह्मणो नाम । यः कश्चिदात्मानमद्वितीयं जातिगुणक्रियाहीनं षडुर्मिषड्भा-वेत्यादिसर्वदोषरहितं सत्यज्ञानानन्दानन्तस्वरूपं स्वयं निर्विकल्पमशेषकल्पा-धारमशेषभूतान्तर्यामित्वेन वर्तमानमन्तर्बहिश्चाकाशवदनुस्यूतमखण्डानन्द-स्वभावमप्रमेयमनुभवैकवेद्यमपरोक्षतया भासमानं करतलामलकवत्साक्षाद-परोक्षीकृत्य कृतार्थतया कामरागादिदोषरहितः शमदमादिसंपन्नो भावमात्सर्य-तृष्णाशामोहादिरहितो दम्भाहंकारादिभिरसंस्पृष्टचेता वर्तत एवमुक्तलक्षणोयः स एव ब्राह्मण इति श्रुतिस्मृतिपुराणेतिहासानामभिप्रायः । अन्यथा हिब्राह्मणत्वसिद्धिर्नास्त्येव । सच्चिदानन्दमात्मानमद्वितीयं ब्रह्म भावयेदात्मानंसच्चिदानन्दं ब्रह्म भावयेदित्युपनिषत् ॥ॐ आप्यायन्त्विति शान्तिः ॥इति वज्रसूच्युपनिषत्समाप्ता ॥ ३८ -जीवस्यैकरूपत्वात् एकस्यापि कर्मवशादनेकदेहसंभवात् सर्वशरीराणां जीव-स्यैकरूपत्वाच्च । तस्मान्न जीवो ब्राह्मण इति । तर्हि देहो ब्राह्मण इति चेत्तन्न ।आचाण्डालादिपर्यन्तानां मनुष्याणां पाञ्चभौतिकत्वेन देहस्यैकरूपत्वाज्जरामर-णधर्माधर्मादिसाम्यदर्शनाद्ब्राह्मणः श्वेतवर्णः क्षत्रियो रक्तवर्णो वैश्यः पीतवर्णःशूद्रः कृष्णवर्ण इति नियमाभावात् । पित्रादिशरीरदहने पुत्रादीनां ब्रह्महत्या-दिदोषसंभवाच्च । तस्मान्न देहो ब्राह्मण इति ॥ तर्हि जातिब्राह्मण इति चेत्तन्न ।तत्र जात्यन्तरजन्तुष्वनेकजातिसंभवा महर्षयो बहवः सन्ति । ऋष्यशृङ्गोमृग्याः कौशिकः कुशात् जाम्बूको जम्बूकात् वाल्मीको वल्मीकात् व्यासःकैवर्तकन्यकायाम् शशपृष्ठात् गौतमः वसिष्ठ उर्वश्याम् अगस्त्यः कलशेजात इति श्रुतत्वात् । एतेषां जात्या विनाप्यग्रे ज्ञानप्रतिपादिता ऋषयोबहवः सन्ति । तस्मान्न जातिर्ब्राह्मण इति ॥ तर्हि ज्ञानं ब्राह्मण इति चेत्तन्न ।क्षत्रियादयोऽपि परमार्थदर्शिनोऽभिज्ञा बहवः सन्ति । तस्मान्न ज्ञानं ब्राह्मणैति ॥ तर्हि कर्म ब्राह्मण इति चेत्तन्न । सर्वेषां प्राणिनां प्रारब्धसंचितागामि-कर्मसाधर्म्यदर्शनात्कर्माभिप्रेरिताः सन्तो जनाः क्रियाः कुर्वन्तीति । तस्मान्नकर्म ब्राह्मण इति ॥ तर्हि धार्मिको ब्राह्मण इति चेत्तन्न । क्षत्रियादयो हिर-ण्यदातारो बहवः सन्ति । तस्मान्न धार्मिको ब्राह्मण इति ॥ तर्हि को वाब्राह्मणो नाम । यः कश्चिदात्मानमद्वितीयं जातिगुणक्रियाहीनं षडुर्मिषड्भा-वेत्यादिसर्वदोषरहितं सत्यज्ञानानन्दानन्तस्वरूपं स्वयं निर्विकल्पमशेषकल्पा-धारमशेषभूतान्तर्यामित्वेन वर्तमानमन्तर्बहिश्चाकाशवदनुस्यूतमखण्डानन्द-स्वभावमप्रमेयमनुभवैकवेद्यमपरोक्षतया भासमानं करतलामलकवत्साक्षाद-परोक्षीकृत्य कृतार्थतया कामरागादिदोषरहितः शमदमादिसंपन्नो भावमात्सर्य-तृष्णाशामोहादिरहितो दम्भाहंकारादिभिरसंस्पृष्टचेता वर्तत एवमुक्तलक्षणोयः स एव ब्राह्मण इति श्रुतिस्मृतिपुराणेतिहासानामभिप्रायः । अन्यथा हिब्राह्मणत्वसिद्धिर्नास्त्येव । सच्चिदानन्दमात्मानमद्वितीयं ब्रह्म भावयेदात्मानंसच्चिदानन्दं ब्रह्म भावयेदित्युपनिषत् ॥ॐ आप्यायन्त्विति शान्तिः ॥इति वज्रसूच्युपनिषत्समाप्ता ॥ ३८ -¾Sqv;Ü n me TvG/;tus¢km( ) n me xKl' n me rÿ_' n me nIl' n me pOqkªÐ 25 -sthirvA na me tvagdhAtusaptakam , na me fuklaM na me raktaM na me nIlaM na me pqthak. 25 -sthirvA na me tvagdhAtusaptakam , na me fuklaM na me raktaM na me nIlaM na me pqthak. 25 -स्थिर्वा न मे त्वग्धातुसप्तकम् । न मे शुक्लं न मे रक्तं न मे नीलं न मे पृथक़् २५ -स्थिर्वा न मे त्वग्धातुसप्तकम् । न मे शुक्लं न मे रक्तं न मे नीलं न मे पृथक्॥ २५ Ð ao'k;rv;CyhIn;Tm;svRv;CyÉvvÉjRt" ) avSq;]yhIn;Tm; a=r;Tm; Écd;Tmk" Ð 78 . oMkAravAcyahInAtmAsarvavAcyavivarjitaH , avasthAtrayahInAtmA akSarAtmA cidAtmakaH . 78 . OkAravAcyahInAtmAsarvavAcyavivarjitaH , avasthAtrayahInAtmA akSarAtmA cidAtmakaH . 78 ॥ ओंकारवाच्यहीनात्मासर्ववाच्यविवर्जितः । अवस्थात्रयहीनात्मा अक्षरात्मा चिदात्मकः ॥ ७८ ॥ ॐकारवाच्यहीनात्मासर्ववाच्यविवर्जितः । अवस्थात्रयहीनात्मा अक्षरात्मा चिदात्मकः ॥ ७८ Ðind;`o n;m vw Émuin" pp[Cz A.u' .gvNtm;Tm;n;TmÉvvekmnub[U-hIit ) s hov;c A.u" ) svRv;covÉ/b[R÷ svRÉcNt;vÉ/guR¨" ) svRk;-r,k;y;ÜTm; k;yRk;r,vÉjRt" Ð 1 .nidAgho nAma vai mi?niH papraccha qbhuM bhagavantamAtmAnAtmavivekamanubrU-hIti , sa hovAca qbhuH , sarvavAco'vadhirbrahma sarvacintAvadhirguruH , sarvakA-raNakAryAtmA kAryakAraNavarjitaH . 1 .nidAgho nAma vai miu!niH papraccha qbhuM bhagavantamAtmAnAtmavivekamanubrU-hIti , sa hovAca qbhuH , sarvavAco'vadhirbrahma sarvacintAvadhirguruH , sarvakA-raNakAryAtmA kAryakAraNavarjitaH . 1 ॥निदाघो नाम वै मि?निः पप्रच्छ ऋभुं भगवन्तमात्मानात्मविवेकमनुब्रू-हीति । स होवाच ऋभुः । सर्ववाचोऽवधिर्ब्रह्म सर्वचिन्तावधिर्गुरुः । सर्वका-रणकार्यात्मा कार्यकारणवर्जितः ॥ १ ॥निदाघो नाम वै मिउ!निः पप्रच्छ ऋभुं भगवन्तमात्मानात्मविवेकमनुब्रू-हीति । स होवाच ऋभुः । सर्ववाचोऽवधिर्ब्रह्म सर्वचिन्तावधिर्गुरुः । सर्वका-रणकार्यात्मा कार्यकारणवर्जितः ॥ १ Ða;idm?y;Ntr©Ö c g[;ç' Ty;Jy' hár" ²xv" ) ²N{y;É, mnwvavSq;i]ty' tq; Ð 80 .AdimadhyAntarazgaM ca grAhyaM tyAjyaM hariH fivaH , indriyANi manafcaiva\avasthAtritayaM tathA . 80 .AdimadhyAntarazgaM ca grAhyaM tyAjyaM hariH fivaH , indriyANi manafcaivaavasthAtritayaM tathA . 80 ॥आदिमध्यान्तरङ्गं च ग्राह्यं त्याज्यं हरिः शिवः । इन्द्रियाणि मनश्चैवअवस्थात्रितयं तथा ॥ ८० ॥आदिमध्यान्तरङ्गं च ग्राह्यं त्याज्यं हरिः शिवः । इन्द्रियाणि मनश्चैवअवस्थात्रितयं तथा ॥ ८० Ð cwtNym;]-mo'k;r' b[÷wv skl' Svym( ) ahmev jgTsvRmhmev pr' pdm( Ð 43 . caitanyamAtra-moMkAraM brahmaiva sakalaM svayam , ahameva jagatsarvamahameva paraM padam . 43 . caitanyamAtra-mOkAraM brahmaiva sakalaM svayam , ahameva jagatsarvamahameva paraM padam . 43 ॥ चैतन्यमात्र-मोंकारं ब्रह्मैव सकलं स्वयम् । अहमेव जगत्सर्वमहमेव परं पदम् ॥ ४३ ॥ चैतन्यमात्र-मॐकारं ब्रह्मैव सकलं स्वयम् । अहमेव जगत्सर्वमहमेव परं पदम् ॥ ४३ Ð an;Tmåpcore-d;TmrSy r=,m( ) inTy;nNdmy' b[÷ kvl'( svRd; Svym( Ð 102 . anAtmarUpacorafce-dAtmaratnasya rakSaNam , nityAnandamayaM brahma kevalM sarvadA svayam . 102 . anAtmarUpacorafce-dAtmaratnasya rakSaNam , nityAnandamayaM brahma kevalM sarvadA svayam . 102 ॥ अनात्मरूपचोरश्चे-दात्मरत्नस्य रक्षणम् । नित्यानन्दमयं ब्रह्म केवल्ं सर्वदा स्वयम् ॥ १०२ ॥ अनात्मरूपचोरश्चे-दात्मरत्नस्य रक्षणम् । नित्यानन्दमयं ब्रह्म केवलं सर्वदा स्वयम् ॥ १०२ Ð k;l]yeip ySyem; m;];nUn' p[itÉÏt;" ) EW ao'k;r a;:y;to /;r,;É.inRbo/t Ð 8 . kAlatraye'pi yasyemA mAtrAnUnaM pratiSThitAH , eSa oMkAra AkhyAto dhAraNAbhirnibodhata . 8 . kAlatraye'pi yasyemA mAtrAnUnaM pratiSThitAH , eSa OkAra AkhyAto dhAraNAbhirnibodhata . 8 ॥ कालत्रयेऽपि यस्येमा मात्रानूनं प्रतिष्ठिताः । एष ओंकार आख्यातो धारणाभिर्निबोधत ॥ ८ ॥ कालत्रयेऽपि यस्येमा मात्रानूनं प्रतिष्ठिताः । एष ॐकार आख्यातो धारणाभिर्निबोधत ॥ ८ Ð vO='tu Év´;Cz;y; skl' tSywv inãkl; ) skle inãkle .;ve svR];Tm;VyvSÉqt" Ð 8 . vqkSaMtu vidyAcchAyA sakalaM tasyaiva niSkalA , sakale niSkale bhAve sarvatrAtmAvyavasthitaH . 8 . vqkSaMtu vidyAcchAyA sakalaM tasyaiva niSkalA , sakale niSkale bhAve sarvatrAtmAvyavas!thitaH . 8 ॥ वृक्षंतु विद्याच्छाया सकलं तस्यैव निष्कला । सकले निष्कले भावे सर्वत्रात्माव्यवस्थितः ॥ ८ ॥ वृक्षंतु विद्याच्छाया सकलं तस्यैव निष्कला । सकले निष्कले भावे सर्वत्रात्माव्यवस्!थितः ॥ ८ Ð ao'k;r' yo n j;n;it b[÷,o n .veÿu s" ) p[,vo/nu" xro ç;Tm; b[÷ tLle+ymuCyte Ð 14 . oMkAraM yo na jAnAti brahmaNo na bhavettu saH , praNavodhanuH faro hyAtmA brahma tallekSyamucyate . 14 . OkAraM yo na jAnAti brahmaNo na bhavettu saH , praNavodhanuH faro hyAtmA brahma tallekSyamucyate . 14 ॥ ओंकारं यो न जानाति ब्रह्मणो न भवेत्तु सः । प्रणवोधनुः शरो ह्यात्मा ब्रह्म तल्लेक्ष्यमुच्यते ॥ १४ ॥ ॐकारं यो न जानाति ब्रह्मणो न भवेत्तु सः । प्रणवोधनुः शरो ह्यात्मा ब्रह्म तल्लेक्ष्यमुच्यते ॥ १४ Ð ao'k;r-p[.v; dev; ao'k;rp[.v;" Svr;" ) ao'k;rp[.v' sv| ]wloKy' scr;c-rm( Ð 16 . oMkAra-prabhavA devA oMkAraprabhavAH svarAH , oMkAraprabhavaM sarvaM trailokyaM sacarAca-ram . 16 . OkAra-prabhavA devA OkAraprabhavAH svarAH , OkAraprabhavaM sarvaM trailokyaM sacarAca-ram . 16 ॥ ओंकार-प्रभवा देवा ओंकारप्रभवाः स्वराः । ओंकारप्रभवं सर्वं त्रैलोक्यं सचराच-रम् ॥ १६ ॥ ॐकार-प्रभवा देवा ॐकारप्रभवाः स्वराः । ॐकारप्रभवं सर्वं त्रैलोक्यं सचराच-रम् ॥ १६ Ð úTpµkÉ,Rk;-m?ye ¾SqrdIpin.;Õitm( ) a©Ïm;]mcl' ?y;yedo'k;rmIrm( Ð 19 . hqtpadmakarNikA-madhye sthiradIpanibhAkqtim , azguSThamAtramacalaM dhyAyedoMkAramIfvaram . 19 . hqtpadmakarNikA-madhye sthiradIpanibhAkqtim , azguSThamAtramacalaM dhyAyedOkAramIfvaram . 19 ॥ हृत्पद्मकर्णिका-मध्ये स्थिरदीपनिभाकृतिम् । अङ्गुष्ठमात्रमचलं ध्यायेदोंकारमीश्वरम् ॥ १९ ॥ हृत्पद्मकर्णिका-मध्ये स्थिरदीपनिभाकृतिम् । अङ्गुष्ठमात्रमचलं ध्यायेदॐकारमीश्वरम् ॥ १९ Ð@y; v;yum;pUyR pUrÉyTvodr¾Sqtm( ) ao'k;r' dehm?ySq' ?y;yeJJv;l;v-lIvOtm( Ð 20 .iDayA vAyumApUrya pUrayitvodarasthitam , oMkAraM dehamadhyasthaM dhyAyejjvAlAva-lIvqtam . 20 .iDayA vAyumApUrya pUrayitvodarasthitam , OkAraM dehamadhyasthaM dhyAyejjvAlAva-lIvqtam . 20 ॥इडया वायुमापूर्य पूरयित्वोदरस्थितम् । ओंकारं देहमध्यस्थं ध्यायेज्ज्वालाव-लीवृतम् ॥ २० ॥इडया वायुमापूर्य पूरयित्वोदरस्थितम् । ॐकारं देहमध्यस्थं ध्यायेज्ज्वालाव-लीवृतम् ॥ २० Ð b[÷; pUrk Tyuÿ_o Évã,u" kÚM.k ¬Cyte ) reco ¨{it p[oÿ_" p[;,;y;mSy devt;" Ð 21 . brahmA pUraka ityukto viSNuH kumbhaka ucyate , reco rudra\iti proktaH prANAyAmasya devatAH . 21 . brahmA pUraka ityukto viSNuH kumbhaka ucyate , reco rudraiti proktaH prANAyAmasya devatAH . 21 ॥ ब्रह्मा पूरक इत्युक्तो विष्णुः कुम्भक उच्यते । रेचो रुद्रइति प्रोक्तः प्राणायामस्य देवताः ॥ २१ ॥ ब्रह्मा पूरक इत्युक्तो विष्णुः कुम्भक उच्यते । रेचो रुद्रैति प्रोक्तः प्राणायामस्य देवताः ॥ २१ Ð ao'k;r-?vinn;den v;yo" s'hr,;²Ntkm( ) y;vl' sm;d?y;TsMyªn;dly;vÉ/Ð 23 . oMkAra-dhvaninAdena vAyoH saMharaNAntikam , yAvadbalaM samAdadhyAtsamyaznAdalayAvadhi. 23 . OkAra-dhvaninAdena vAyoH saMharaNAntikam , yAvadbalaM samAdadhyAtsamyaznAdalayAvadhi. 23 ॥ ओंकार-ध्वनिनादेन वायोः संहरणान्तिकम् । यावद्बलं समादध्यात्सम्यङ्नादलयावधि॥ २३ ॥ ॐकार-ध्वनिनादेन वायोः संहरणान्तिकम् । यावद्बलं समादध्यात्सम्यङ्नादलयावधि॥ २३ Ð gm;gmSq' gmn;idxUNymo'k;rmekù rÉvkoi$dIi¢m( ) pXy²Ntye svRjn;NtrSq' h's;Tmkù te Évrj; .v²Nt Ð 24 . gamAgamasthaM gamanAdifUnyamoMkAramekaM ravikoTidIptim , pafyantiye sarvajanAntarasthaM haMsAtmakaM te virajA bhavanti . 24 . gamAgamasthaM gamanAdifUnyamOkAramekaM ravikoTidIptim , pafyantiye sarvajanAntarasthaM haMsAtmakaM te virajA bhavanti . 24 ॥ गमागमस्थं गमनादिशून्यमोंकारमेकं रविकोटिदीप्तिम् । पश्यन्तिये सर्वजनान्तरस्थं हंसात्मकं ते विरजा भवन्ति ॥ २४ ॥ गमागमस्थं गमनादिशून्यमॐकारमेकं रविकोटिदीप्तिम् । पश्यन्तिये सर्वजनान्तरस्थं हंसात्मकं ते विरजा भवन्ति ॥ २४ Ð i]xÄvj[mo'k;rmU?vRn;l' .[uvomuR%m( ) kÚ<@lI' c;lyNp[;,;-N.edyNx²xm<@lm( Ð 74 . trifazkhavajramoMkAramUrdhvanAlaM bhruvormukham , kuNDalIM cAlayanprANA-nbhedayanfafimaNDalam . 74 . trifazkhavajramOkAramUrdhvanAlaM bhruvormukham , kuNDalIM cAlayanprANA-nbhedayanfafimaNDalam . 74 ॥ त्रिशङ्खवज्रमोंकारमूर्ध्वनालं भ्रुवोर्मुखम् । कुण्डलीं चालयन्प्राणा-न्भेदयन्शशिमण्डलम् ॥ ७४ ॥ त्रिशङ्खवज्रमॐकारमूर्ध्वनालं भ्रुवोर्मुखम् । कुण्डलीं चालयन्प्राणा-न्भेदयन्शशिमण्डलम् ॥ ७४ Ð p[Ty;h;ro/;r,; c ?y;n' .[Um?yme hárm( ) sm;É/" smt;vSq; s;·;©o yog¬Cyte Ð 25 . pratyAhArodhAraNA ca dhyAnaM bhrUmadhyame harim , samAdhiH samatAvasthA sASTAzgo yoga\ucyate . 25 . pratyAhArodhAraNA ca dhyAnaM bhrUmadhyame harim , samAdhiH samatAvasthA sASTAzgo yogaucyate . 25 ॥ प्रत्याहारोधारणा च ध्यानं भ्रूमध्यमे हरिम् । समाधिः समतावस्था साष्टाङ्गो योगउच्यते ॥ २५ ॥ प्रत्याहारोधारणा च ध्यानं भ्रूमध्यमे हरिम् । समाधिः समतावस्था साष्टाङ्गो योगौच्यते ॥ २५ ÐÑ v;¹ mnsIit x;²Nt" ÐÑ p[Tyg;nNd' b[÷pu¨W' p[,vSvåp' ak;r ¬k;ro mk;r it }y=r'p[,v' tdetdoÉmit ) ymuKTv; muCyte yogI jNms's;rbN/n;t( ) Ñ nmon;r;y,;y xÄc£gd;/r;y tSm;t( Ñ nmo n;r;y,;yeit m']op;skovwkÚ<#.uvn' gÉmãyit ) aq yidd' b[÷pur' pu<@rIkù tSm;ÿÉ@d;.m;]'dIpvTp[k;x' b[÷ .O vAzme manasIti fAntiH .O pratyagAnandaM brahmapuruSaM praNavasvarUpaM akAra ukAro makAra iti tryakSaraMpraNavaM tadetadomiti , yamuktvA mucyate yogI janmasaMsArabandhanAt , O namonArAyaNAya fazkhacakragadAdharAya tasmAt O namo nArAyaNAyeti maMtropAsakovaikuNThabhuvanaM gamiSyati , atha yadidaM brahmapuraM puNDarIkaM tasmAttaDidAbhamAtraMdIpavatprakAfaM brahmaNyo devakIputro brahmaNyo madhusUdanaH , brahmaNyaH puNDarI-kAkSo brahmaNyo viSNuracyutaH . sarvabhUtasthamekaM nArAyaNaM kAraNapuruSamakAraNaMparaM brahmoM , fokamohavinirmukto viSNuM dhyAyanna sIdati , dvaitAdvaitamabhayaM bhava-ti mqtyoH sa mqtyumApnoti ya iha nAneva pafyati , hqtpadmamadhye sarvaM ya-ttatprajxAne pratiSThitam , prajxAnetro lokaH prajxA pratiSThA prajxAnaM brahma , sa etenaprajxenAtmanAsmAllokAdutkramyAmuSminsvarge loke sarvAnkAmAnAptvA'mqtaH sama-bhavadamqtaH samabhavat , yatra jyotirajasraM yasmiMlloke'bhyarhitam , tasminmAMdehi svamAnamqte loke skSate acyute loke akSate amqtatvaM ca gacchatyoM namaH. 1 .O vAzme manasIti fAntiH .O pratyagAnandaM brahmapuruSaM praNavasvarUpaM akAra ukAro makAra iti tryakSaraMpraNavaM tadetadomiti , yamuktvA mucyate yogI janmasaMsArabandhanAt , O namonArAyaNAya fazkhacakragadAdharAya tasmAt O namo nArAyaNAyeti maMtropAsakovaikuNThabhuvanaM gamiSyati , atha yadidaM brahmapuraM puNDarIkaM tasmAttaDidAbhamAtraMdIpavatprakAfaM brahmaNyo devakIputro brahmaNyo madhusUdanaH , brahmaNyaH puNDarI-kAkSo brahmaNyo viSNuracyutaH . sarvabhUtasthamekaM nArAyaNaM kAraNapuruSamakAraNaMparaM brahmO , fokamohavinirmukto viSNuM dhyAyanna sIdati , dvaitAdvaitamabhayaM bhava-ti mqtyoH sa mqtyumApnoti ya iha nAneva pafyati , hqtpadmamadhye sarvaM ya-ttatprajxAne pratiSThitam , prajxAnetro lokaH prajxA pratiSThA prajxAnaM brahma , sa etenaprajxenAtmanAsmAllokAdutkramyAmuSminsvarge loke sarvAnkAmAnAptvA'mqtaH sama-bhavadamqtaH samabhavat , yatra jyotirajasraM yasmiMlloke'bhyarhitam , tasminmAMdehi svamAnamqte loke skSate acyute loke akSate amqtatvaM ca gacchatyO namaH. 1 ॥ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥ॐ प्रत्यगानन्दं ब्रह्मपुरुषं प्रणवस्वरूपं अकार उकारो मकार इति त्र्यक्षरंप्रणवं तदेतदोमिति । यमुक्त्वा मुच्यते योगी जन्मसंसारबन्धनात् । ॐ नमोनारायणाय शङ्खचक्रगदाधराय तस्मात् ॐ नमो नारायणायेति मंत्रोपासकोवैकुण्ठभुवनं गमिष्यति । अथ यदिदं ब्रह्मपुरं पुण्डरीकं तस्मात्तडिदाभमात्रंदीपवत्प्रकाशं ब्रह्मण्यो देवकीपुत्रो ब्रह्मण्यो मधुसूदनः । ब्रह्मण्यः पुण्डरी-काक्षो ब्रह्मण्यो विष्णुरच्युतः ॥ सर्वभूतस्थमेकं नारायणं कारणपुरुषमकारणंपरं ब्रह्मों । शोकमोहविनिर्मुक्तो विष्णुं ध्यायन्न सीदति । द्वैताद्वैतमभयं भव-ति मृत्योः स मृत्युमाप्नोति य इह नानेव पश्यति । हृत्पद्ममध्ये सर्वं य-त्तत्प्रज्ञाने प्रतिष्ठितम् । प्रज्ञानेत्रो लोकः प्रज्ञा प्रतिष्ठा प्रज्ञानं ब्रह्म । स एतेनप्रज्ञेनात्मनास्माल्लोकादुत्क्रम्यामुष्मिन्स्वर्गे लोके सर्वान्कामानाप्त्वाऽमृतः सम-भवदमृतः समभवत् । यत्र ज्योतिरजस्रं यस्मिंल्लोकेऽभ्यर्हितम् । तस्मिन्मांदेहि स्वमानमृते लोके स्क्षते अच्युते लोके अक्षते अमृतत्वं च गच्छत्यों नमः॥ १ ॥ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥ॐ प्रत्यगानन्दं ब्रह्मपुरुषं प्रणवस्वरूपं अकार उकारो मकार इति त्र्यक्षरंप्रणवं तदेतदोमिति । यमुक्त्वा मुच्यते योगी जन्मसंसारबन्धनात् । ॐ नमोनारायणाय शङ्खचक्रगदाधराय तस्मात् ॐ नमो नारायणायेति मंत्रोपासकोवैकुण्ठभुवनं गमिष्यति । अथ यदिदं ब्रह्मपुरं पुण्डरीकं तस्मात्तडिदाभमात्रंदीपवत्प्रकाशं ब्रह्मण्यो देवकीपुत्रो ब्रह्मण्यो मधुसूदनः । ब्रह्मण्यः पुण्डरी-काक्षो ब्रह्मण्यो विष्णुरच्युतः ॥ सर्वभूतस्थमेकं नारायणं कारणपुरुषमकारणंपरं ब्रह्मॐ । शोकमोहविनिर्मुक्तो विष्णुं ध्यायन्न सीदति । द्वैताद्वैतमभयं भव-ति मृत्योः स मृत्युमाप्नोति य इह नानेव पश्यति । हृत्पद्ममध्ये सर्वं य-त्तत्प्रज्ञाने प्रतिष्ठितम् । प्रज्ञानेत्रो लोकः प्रज्ञा प्रतिष्ठा प्रज्ञानं ब्रह्म । स एतेनप्रज्ञेनात्मनास्माल्लोकादुत्क्रम्यामुष्मिन्स्वर्गे लोके सर्वान्कामानाप्त्वाऽमृतः सम-भवदमृतः समभवत् । यत्र ज्योतिरजस्रं यस्मिंल्लोकेऽभ्यर्हितम् । तस्मिन्मांदेहि स्वमानमृते लोके स्क्षते अच्युते लोके अक्षते अमृतत्वं च गच्छत्यॐ नमः॥ १ Ð avbo/wkrsoh' mo=;nNdwkÉsN/ure-v;hm( ) sU+mohm=roeh' Évg²ltgu,j;lkvl;Tm;hm( Ð 4 . avabodhaikaraso'haM mokSAnandaikasindhure-vAham , sUkSmo'hamakSaro'haM vigalitaguNajAlakevalAtmAham . 4 . avabodhaikaraso'haM mokSAnandaikasindhure-vAham , sUkSmo'hamakSaroe!'haM vigalitaguNajAlakevalAtmAham . 4 ॥ अवबोधैकरसोऽहं मोक्षानन्दैकसिन्धुरे-वाहम् । सूक्ष्मोऽहमक्षरोऽहं विगलितगुणजालकेवलात्माहम् ॥ ४ ॥ अवबोधैकरसोऽहं मोक्षानन्दैकसिन्धुरे-वाहम् । सूक्ष्मोऽहमक्षरोए!ऽहं विगलितगुणजालकेवलात्माहम् ॥ ४ Ð a;Tmp[bo/opinWNmuôtRmup;ÉsTv; n s punr;vtRte n s punr;vtRtTyupinWt( Ð Ñ v;¹ mnsIit x;²Nt" ÐTy;Tmp[bo/opinWTsm;¢; Ð 44 . AtmaprabodhopaniSanmuhUrtamupAsitvA na sa punarAvartate na sa punarAvartata\ityupaniSat . O vAzme manasIti fAntiH .ityAtmaprabodhopaniSatsamAptA . 44 . AtmaprabodhopaniSanmuhUrtamupAsitvA na sa punarAvartate na sa punarAvartataityupaniSat . O vAzme manasIti fAntiH .ityAtmaprabodhopaniSatsamAptA . 44 ॥ आत्मप्रबोधोपनिषन्मुहूर्तमुपासित्वा न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्ततइत्युपनिषत् ॥ ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥इत्यात्मप्रबोधोपनिषत्समाप्ता ॥ ४४ ॥ आत्मप्रबोधोपनिषन्मुहूर्तमुपासित्वा न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्ततैत्युपनिषत् ॥ ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥इत्यात्मप्रबोधोपनिषत्समाप्ता ॥ ४४ Ð ahmev;=r'b[÷ v;sudev;:ymÃym( ) it .;vo /[uvo ySy td; .vit .w=.ukªÐ 20 . ahamevAkSaraMbrahma vAsudevAkhyamadvayam , iti bhAvo dhruvo yasya tadA bhavati bhaikSabhuk. 20 . ahamevAkSaraMbrahma vAsudevAkhyamadvayam , iti bhAvo dhruvo yasya tadA bhavati bhaikSabhuk. 20 ॥ अहमेवाक्षरंब्रह्म वासुदेवाख्यमद्वयम् । इति भावो ध्रुवो यस्य तदा भवति भैक्षभुक़् २० ॥ अहमेवाक्षरंब्रह्म वासुदेवाख्यमद्वयम् । इति भावो ध्रुवो यस्य तदा भवति भैक्षभुक्॥ २० Ðs;É¥?ye ÉvWy;,;' y" smqoR Évkle²N{y" ) su¢vÃtRte inTy' s É.=umuRG/¬Cyte Ð 68 .sAnnidhye viSayANAM yaH samartho vikalendriyaH , suptavadvartate nityaM sa bhikSurmugdha\ucyate . 68 .sAnnidhye viSayANAM yaH samartho vikalendriyaH , suptavadvartate nityaM sa bhikSurmugdhaucyate . 68 ॥सान्निध्ये विषयाणां यः समर्थो विकलेन्द्रियः । सुप्तवद्वर्तते नित्यं स भिक्षुर्मुग्धउच्यते ॥ ६८ ॥सान्निध्ये विषयाणां यः समर्थो विकलेन्द्रियः । सुप्तवद्वर्तते नित्यं स भिक्षुर्मुग्धौच्यते ॥ ६८ Ðaq n;rd" ipt;mh' s'Ny;sÉvÉ/' no b[UhIit pp[Cz ) ipt;mhStqeTy©Ç-ÕTy;ture v; £me v;ip turIy;ÅmSvIk;r;q| ÕCz^p[;yÉÿpUvRkm·Å;õ'kÚy;ܶ¼viWRidVymnuãy.UtiptOm;];TmeTy·Å;õ;in kÚy;Üt( ) p[qm' sTyv-sus'Dk;âNv;Ndev;NdevÅ;õe b[÷Év<,umher;nOiWÅ;õe deviWR=i]yiWR-mnuãyWIRn( idVyÅ;õe vsu¨{;idTyåp;NmnuãyÅ;õe snksnNdnsnTkÚ-m;rsnTsuj;t;N.UtÅ;õe pOÉqVy;idpmh;.Ut;in c=ur;idkr,;inctuÉvR/.Utg[;m;²NptOÅ;õe iptOipt;mhp[ipt;mh;Nm;tOÅ;õe m;tOipt;-mhIp[ipt;mhIr;TmÅ;õe a;TmiptOipt;mh;ïIv²TptOke²Tptr' TyKTv;a;Tmipt;mhp[ipt;mh;init svR] yuGmKlO¢ä; b[;÷,;ncRyedek;?vr-p=e·;?vrp=e v; Svx;%;nugtmN]wr·Å;õ;Ny·idneWu v; Ekidnev; iptOy;goÿ_Év/;nen b[;÷,;n;>yCyR .uKTyNt' yq;ÉvÉ/ invRTyRip<@p[d;n;in invRTyR d²=,;t;MbUlwStoWÉyTv; b[;÷,;Np[eWÉyTv; xeWkmR-Ésõäq| s¢kx;âNvsOJy-xeWkmRp[Ésõäq| kx;Ns¢;·/; iÃj" ) s'²=Py----------------------315- .atha nAradaH pitAmahaM saMnyAsavidhiM no brUhIti papraccha , pitAmahastathetyazgI-kqtyAture vA krame vApi turIyAframasvIkArArthaM kqcchraprAyafcittapUrvakamaSTafrAddhaMkuryAddevarSidivyamanuSyabhUtapitqmAtrAtmetyaSTafrAddhAni kuryAt , prathamaM satyava-susaMjxakAnvifvAndevAndevafrAddhe brahmaviNNumahefvarAnqSifrAddhe devarSikSatriyarSi-manuSyarSIn divyafrAddhe vasurudrAdityarUpAnmanuSyafrAddhe sanakasanandanasanatku-mArasanatsujAtAnbhUtafrAddhe pqthivyAdipaxcamahAbhUtAni cakSurAdikaraNAnicaturvidhabhUtagrAmAnpitqfrAddhe pitqpitAmahaprapitAmahAnmAtqfrAddhe mAtqpitA-mahIprapitAmahIrAtmafrAddhe AtmapitqpitAmahAxjIvatpitqkafcetpitaraM tyaktvAAtmapitAmahaprapitAmahAniti sarvatra yugmakl\qptyA brAhmaNAnarcayedekAdhvara-pakSe'STAdhvarapakSe vA svafAkhAnugatamantrairaSTafrAddhAnyaSTadineSu vA ekadinevA pitqyAgoktavidhAnena brAhmaNAnAbhyarcya bhuktyantaM yathAvidhi nirvartyapiNDapradAnAni nirvartya dakSiNAtAmbUlaistoSayitvA brAhmaNAnpreSayitvA feSakarma-siddhyarthaM saptakefAnvisqjya-feSakarmaprasiddhyarthaM kefAnsaptASTadhA dvijaH , saMkSipya----------------------315- .atha nAradaH pitAmahaM saMnyAsavidhiM no brUhIti papraccha , pitAmahastathetyazgI-kqtyAture vA krame vApi turIyAframasvIkArArthaM kqcchraprAyafcittapUrvakamaSTafrAddhaMkuryAddevarSidivyamanuSyabhUtapitqmAtrAtmetyaSTafrAddhAni kuryAt , prathamaM satyava-susaMjxakAnvifvAndevAndevafrAddhe brahmaviNNumahefvarAnqSifrAddhe devarSikSatriyarSi-manuSyarSIn divyafrAddhe vasurudrAdityarUpAnmanuSyafrAddhe sanakasanandanasanatku-mArasanatsujAtAnbhUtafrAddhe pqthivyAdipaxcamahAbhUtAni cakSurAdikaraNAnicaturvidhabhUtagrAmAnpitqfrAddhe pitqpitAmahaprapitAmahAnmAtqfrAddhe mAtqpitA-mahIprapitAmahIrAtmafrAddhe AtmapitqpitAmahAxjIvatpitqkafcetpitaraM tyaktvAAtmapitAmahaprapitAmahAniti sarvatra yugmak\ptyA brAhmaNAnarcayedekAdhvara-pakSe'STAdhvarapakSe vA svafAkhAnugatamantrairaSTafrAddhAnyaSTadineSu vA ekadinevA pitqyAgoktavidhAnena brAhmaNAnAbhyarcya bhuktyantaM yathAvidhi nirvartyapiNDapradAnAni nirvartya dakSiNAtAmbUlaistoSayitvA brAhmaNAnpreSayitvA feSakarma-siddhyarthaM saptakefAnvisqjya-feSakarmaprasiddhyarthaM kefAnsaptASTadhA dvijaH , saMkSipya----------------------315- ॥अथ नारदः पितामहं संन्यासविधिं नो ब्रूहीति पप्रच्छ । पितामहस्तथेत्यङ्गी-कृत्यातुरे वा क्रमे वापि तुरीयाश्रमस्वीकारार्थं कृच्छ्रप्रायश्चित्तपूर्वकमष्टश्राद्धंकुर्याद्देवर्षिदिव्यमनुष्यभूतपितृमात्रात्मेत्यष्टश्राद्धानि कुर्यात् । प्रथमं सत्यव-सुसंज्ञकान्विश्वान्देवान्देवश्राद्धे ब्रह्मविण्णुमहेश्वरानृषिश्राद्धे देवर्षिक्षत्रियर्षि-मनुष्यर्षीन् दिव्यश्राद्धे वसुरुद्रादित्यरूपान्मनुष्यश्राद्धे सनकसनन्दनसनत्कु-मारसनत्सुजातान्भूतश्राद्धे पृथिव्यादिपञ्चमहाभूतानि चक्षुरादिकरणानिचतुर्विधभूतग्रामान्पितृश्राद्धे पितृपितामहप्रपितामहान्मातृश्राद्धे मातृपिता-महीप्रपितामहीरात्मश्राद्धे आत्मपितृपितामहाञ्जीवत्पितृकश्चेत्पितरं त्यक्त्वाआत्मपितामहप्रपितामहानिति सर्वत्र युग्मक्लृप्त्या ब्राह्मणानर्चयेदेकाध्वर-पक्षेऽष्टाध्वरपक्षे वा स्वशाखानुगतमन्त्रैरष्टश्राद्धान्यष्टदिनेषु वा एकदिनेवा पितृयागोक्तविधानेन ब्राह्मणानाभ्यर्च्य भुक्त्यन्तं यथाविधि निर्वर्त्यपिण्डप्रदानानि निर्वर्त्य दक्षिणाताम्बूलैस्तोषयित्वा ब्राह्मणान्प्रेषयित्वा शेषकर्म-सिद्ध्यर्थं सप्तकेशान्विसृज्य-शेषकर्मप्रसिद्ध्यर्थं केशान्सप्ताष्टधा द्विजः । संक्षिप्य----------------------३१५- ॥अथ नारदः पितामहं संन्यासविधिं नो ब्रूहीति पप्रच्छ । पितामहस्तथेत्यङ्गी-कृत्यातुरे वा क्रमे वापि तुरीयाश्रमस्वीकारार्थं कृच्छ्रप्रायश्चित्तपूर्वकमष्टश्राद्धंकुर्याद्देवर्षिदिव्यमनुष्यभूतपितृमात्रात्मेत्यष्टश्राद्धानि कुर्यात् । प्रथमं सत्यव-सुसंज्ञकान्विश्वान्देवान्देवश्राद्धे ब्रह्मविण्णुमहेश्वरानृषिश्राद्धे देवर्षिक्षत्रियर्षि-मनुष्यर्षीन् दिव्यश्राद्धे वसुरुद्रादित्यरूपान्मनुष्यश्राद्धे सनकसनन्दनसनत्कु-मारसनत्सुजातान्भूतश्राद्धे पृथिव्यादिपञ्चमहाभूतानि चक्षुरादिकरणानिचतुर्विधभूतग्रामान्पितृश्राद्धे पितृपितामहप्रपितामहान्मातृश्राद्धे मातृपिता-महीप्रपितामहीरात्मश्राद्धे आत्मपितृपितामहाञ्जीवत्पितृकश्चेत्पितरं त्यक्त्वाआत्मपितामहप्रपितामहानिति सर्वत्र युग्मकॢप्त्या ब्राह्मणानर्चयेदेकाध्वर-पक्षेऽष्टाध्वरपक्षे वा स्वशाखानुगतमन्त्रैरष्टश्राद्धान्यष्टदिनेषु वा एकदिनेवा पितृयागोक्तविधानेन ब्राह्मणानाभ्यर्च्य भुक्त्यन्तं यथाविधि निर्वर्त्यपिण्डप्रदानानि निर्वर्त्य दक्षिणाताम्बूलैस्तोषयित्वा ब्राह्मणान्प्रेषयित्वा शेषकर्म-सिद्ध्यर्थं सप्तकेशान्विसृज्य-शेषकर्मप्रसिद्ध्यर्थं केशान्सप्ताष्टधा द्विजः । संक्षिप्य----------------------३१५- -v;pyeTpUv| kxXmÅun%;in c it s¢kx;Ns'r+y k=opSqvj| =*rpUvRkù;Tv; s;y' s'?y;vNdn' invRTyR sh§g;y]I' jPTv; b[÷yD' invRTyR Sv;/I-n;ɦmupSq;Py Svx;%ops'hr,' ÕTv; tduÿ_p[k;re,;Jy;óitm;Jy.;g;Nt'óTv;óitÉvÉ/' sm;Py;Tm;idÉ.âS]v;r' sÿ_up[;xn' ÕTv;cmnpUvRkmɦ's'r+y Svym¦e¨ÿrt" Õã,;Éjnopár ¾SqTv; pur;,Åv,pUvRkù j;gr,'ÕTv; ctuqRy;m;Nte ;Tv; td¦* c¨ù ÅpÉyTv; pu¨WsUÿ_en;¥Sy Wo@x;-ótIóÜTv; Évrj;hom' ÕTv; aq;CMy sd²=,' vS]' suv,Rp;]' /enu'dæv; sm;Py b[÷oÃ;sn' ÕTv; ) s' m; ÉsNtu m¨t" sÉmN{" s' bOh-Spit" ) s' m;ymɦ" ÉsTv;yup; c /nen c blen c;yuãmNt" krotume it ) y; te a¦e yÉDy; tnUStyeç;roh;Tmn;Tm;nm( ) aCz; vsUinÕ -vApayetpUrvaM kefafmafrunakhAni ca iti saptakefAnsaMrakSya kakSopasthavarjaM kSaurapUrvakaMsnAtvA sAyaM saMdhyAvandanaM nirvartya sahasragAyatrIM japtvA brahmayajxaM nirvartya svAdhI-nAgnimupasthApya svafAkhopasaMharaNaM kqtvA taduktaprakAreNAjyAhutimAjyabhAgAntaMhutvAhutividhiM samApyAtmAdibhistrivAraM saktuprAfanaM kqtvAcamanapUrvakamagniMsaMrakSya svayamagneruttarataH kqSNAjinopari sthitvA purANafravaNapUrvakaM jAgaraNaMkqtvA caturthayAmAnte snAtvA tadagnau caruM frapayitvA puruSasUktenAnnasya SoDafA-hutIrhutvA virajAhomaM kqtvA athAcmya sadakSiNaM vastraM suvarNapAtraM dhenuMdattvA samApya brahmodvAsanaM kqtvA , saM mA sixcantu marutaH samindraH saM bqha-spatiH , saM mAyamagniH sixcatvAyupA ca dhanena ca balena cAyuSmantaH karotume iti , yA te agne yajxiyA tanUstayehyArohAtmanAtmAnam , acchA vasUnikqNvannasme naryA purUNi , yajxo bhUtvA yajxamAsIda svAM yoniM jAtavedobhuva AjAyamAnaH sa kSaya edhItyanenAgnimAtmanyAropya dhyAtvAgniM prada-kSiNanamaskArapUrvakamudvAsya prAtaHsaMdhyAmupAsya sahasragAyatrIpUrvakaM sUryopa-sthAnaM kqtvA nAbhidaghnodakamupavifyASTadikpAlakArdhyapUrvakaM gAyatryudvAsanaMkqtvA sAvitrIM vyAhqtiSu pravefayitvA , ahaM vqkSasya reriva , kIrtiH pqSThaM gi-reriva , Urdhvapavitro vAjinIvasvamqtamasmi , draviNaM me savarcasaM sumedhA amq-tokSitaH , iti trifazkorvedAnuvacanam , yafchandasAmqSabho vifvarUpaH , chando-bhyo'dhyamqtAtsaMbabhUva , sa me indro medhayA spqNotu , amqtasya devadhAraNobhUyAsaM , farIraM me vicarSaNaM , jihvA me madhumattamA , karNAbhyAM bhUri vi-fravaM , brahmaNaH kofo'si medhayApihitaH , frutaM me gopAya , dAreSaNA-yAfca vitteSaNAyAfca lokeSaNAyAfca vyutthito'haM O bhUH saMnyastaM mayAO bhuvaH saMnyastaM mayA O suvaH saMnyastaM mayA O bhUrbhuvaHsuvaHsaMnyastaM mayeti mandramadhyamatAlajadhvanibhirmanasA vAcoccAryAbhayaM sarvabhUtebhyomattaH sarvaM pravartate svAhetyanena jalaM prAfya prAcyAM difi pUrNAxjaliM prakSipyoMsvAheti fikhAmutpATya , yajxopavItaM paramaM pavitraM prajApateryatsahajaM purastAt ,AyuSyamagryaM pratimuxca fubhraM yajxopavItaM balamastu tejaH , yajxopavIta bahirnanivasestvamantaH pravifya madhye hyajasraM paramaM pavitraM yafo balaM jxAnavairAgyaMmedhAM prayaccheti yajxopavItaM chittvA udakAxjalinA saha , O bhUH samudraM gacchasvAhetyapsu juhuyAt , O bhUH saMnyastaM mayA , O bhuvaH saMnyastaM mayA , O suvaH----------------------316- -vApayetpUrvaM kefafmafrunakhAni ca iti saptakefAnsaMrakSya kakSopasthavarjaM kSaurapUrvakaMsnAtvA sAyaM saMdhyAvandanaM nirvartya sahasragAyatrIM japtvA brahmayajxaM nirvartya svAdhI-nAgnimupasthApya svafAkhopasaMharaNaM kqtvA taduktaprakAreNAjyAhutimAjyabhAgAntaMhutvAhutividhiM samApyAtmAdibhistrivAraM saktuprAfanaM kqtvAcamanapUrvakamagniMsaMrakSya svayamagneruttarataH kqSNAjinopari sthitvA purANafravaNapUrvakaM jAgaraNaMkqtvA caturthayAmAnte snAtvA tadagnau caruM frapayitvA puruSasUktenAnnasya SoDafA-hutIrhutvA virajAhomaM kqtvA athAcmya sadakSiNaM vastraM suvarNapAtraM dhenuMdattvA samApya brahmodvAsanaM kqtvA , saM mA sixcantu marutaH samindraH saM bqha-spatiH , saM mAyamagniH sixcatvAyupA ca dhanena ca balena cAyuSmantaH karotume iti , yA te agne yajxiyA tanUstayehyArohAtmanAtmAnam , acchA vasUnikqNvannasme naryA purUNi , yajxo bhUtvA yajxamAsIda svAM yoniM jAtavedobhuva AjAyamAnaH sa kSaya edhItyanenAgnimAtmanyAropya dhyAtvAgniM prada-kSiNanamaskArapUrvakamudvAsya prAtaHsaMdhyAmupAsya sahasragAyatrIpUrvakaM sUryopa-sthAnaM kqtvA nAbhidaghnodakamupavifyASTadikpAlakArdhyapUrvakaM gAyatryudvAsanaMkqtvA sAvitrIM vyAhqtiSu pravefayitvA , ahaM vqkSasya reriva , kIrtiH pqSThaM gi-reriva , Urdhvapavitro vAjinIvasvamqtamasmi , draviNaM me savarcasaM sumedhA amq-tokSitaH , iti trifazkorvedAnuvacanam , yafchandasAmqSabho vifvarUpaH , chando-bhyo'dhyamqtAtsaMbabhUva , sa me indro medhayA spqNotu , amqtasya devadhAraNobhUyAsaM , farIraM me vicarSaNaM , jihvA me madhumattamA , karNAbhyAM bhUri vi-fravaM , brahmaNaH kofo'si medhayApihitaH , frutaM me gopAya , dAreSaNA-yAfca vitteSaNAyAfca lokeSaNAyAfca vyutthito'haM O bhUH saMnyastaM mayAO bhuvaH saMnyastaM mayA O suvaH saMnyastaM mayA O bhUrbhuvaHsuvaHsaMnyastaM mayeti mandramadhyamatAlajadhvanibhirmanasA vAcoccAryAbhayaM sarvabhUtebhyomattaH sarvaM pravartate svAhetyanena jalaM prAfya prAcyAM difi pUrNAxjaliM prakSipyOsvAheti fikhAmutpATya , yajxopavItaM paramaM pavitraM prajApateryatsahajaM purastAt ,AyuSyamagryaM pratimuxca fubhraM yajxopavItaM balamastu tejaH , yajxopavIta bahirnanivasestvamantaH pravifya madhye hyajasraM paramaM pavitraM yafo balaM jxAnavairAgyaMmedhAM prayaccheti yajxopavItaM chittvA udakAxjalinA saha , O bhUH samudraM gacchasvAhetyapsu juhuyAt , O bhUH saMnyastaM mayA , O bhuvaH saMnyastaM mayA , O suvaH----------------------316- -वापयेत्पूर्वं केशश्मश्रुनखानि च इति सप्तकेशान्संरक्ष्य कक्षोपस्थवर्जं क्षौरपूर्वकंस्नात्वा सायं संध्यावन्दनं निर्वर्त्य सहस्रगायत्रीं जप्त्वा ब्रह्मयज्ञं निर्वर्त्य स्वाधी-नाग्निमुपस्थाप्य स्वशाखोपसंहरणं कृत्वा तदुक्तप्रकारेणाज्याहुतिमाज्यभागान्तंहुत्वाहुतिविधिं समाप्यात्मादिभिस्त्रिवारं सक्तुप्राशनं कृत्वाचमनपूर्वकमग्निंसंरक्ष्य स्वयमग्नेरुत्तरतः कृष्णाजिनोपरि स्थित्वा पुराणश्रवणपूर्वकं जागरणंकृत्वा चतुर्थयामान्ते स्नात्वा तदग्नौ चरुं श्रपयित्वा पुरुषसूक्तेनान्नस्य षोडशा-हुतीर्हुत्वा विरजाहोमं कृत्वा अथाच्म्य सदक्षिणं वस्त्रं सुवर्णपात्रं धेनुंदत्त्वा समाप्य ब्रह्मोद्वासनं कृत्वा । सं मा सिञ्चन्तु मरुतः समिन्द्रः सं बृह-स्पतिः । सं मायमग्निः सिञ्चत्वायुपा च धनेन च बलेन चायुष्मन्तः करोतुमे इति । या ते अग्ने यज्ञिया तनूस्तयेह्यारोहात्मनात्मानम् । अच्छा वसूनिकृण्वन्नस्मे नर्या पुरूणि । यज्ञो भूत्वा यज्ञमासीद स्वां योनिं जातवेदोभुव आजायमानः स क्षय एधीत्यनेनाग्निमात्मन्यारोप्य ध्यात्वाग्निं प्रद-क्षिणनमस्कारपूर्वकमुद्वास्य प्रातःसंध्यामुपास्य सहस्रगायत्रीपूर्वकं सूर्योप-स्थानं कृत्वा नाभिदघ्नोदकमुपविश्याष्टदिक्पालकार्ध्यपूर्वकं गायत्र्युद्वासनंकृत्वा सावित्रीं व्याहृतिषु प्रवेशयित्वा । अहं वृक्षस्य रेरिव । कीर्तिः पृष्ठं गि-रेरिव । ऊर्ध्वपवित्रो वाजिनीवस्वमृतमस्मि । द्रविणं मे सवर्चसं सुमेधा अमृ-तोक्षितः । इति त्रिशङ्कोर्वेदानुवचनम् । यश्छन्दसामृषभो विश्वरूपः । छन्दो-भ्योऽध्यमृतात्संबभूव । स मे इन्द्रो मेधया स्पृणोतु । अमृतस्य देवधारणोभूयासं । शरीरं मे विचर्षणं । जिह्वा मे मधुमत्तमा । कर्णाभ्यां भूरि वि-श्रवं । ब्रह्मणः कोशोऽसि मेधयापिहितः । श्रुतं मे गोपाय । दारेषणा-याश्च वित्तेषणायाश्च लोकेषणायाश्च व्युत्थितोऽहं ॐ भूः संन्यस्तं मयाॐ भुवः संन्यस्तं मया ॐ सुवः संन्यस्तं मया ॐ भूर्भुवःसुवःसंन्यस्तं मयेति मन्द्रमध्यमतालजध्वनिभिर्मनसा वाचोच्चार्याभयं सर्वभूतेभ्योमत्तः सर्वं प्रवर्तते स्वाहेत्यनेन जलं प्राश्य प्राच्यां दिशि पूर्णाञ्जलिं प्रक्षिप्योंस्वाहेति शिखामुत्पाट्य । यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत्सहजं पुरस्तात् ।आयुष्यमग्र्यं प्रतिमुञ्च शुभ्रं यज्ञोपवीतं बलमस्तु तेजः । यज्ञोपवीत बहिर्ननिवसेस्त्वमन्तः प्रविश्य मध्ये ह्यजस्रं परमं पवित्रं यशो बलं ज्ञानवैराग्यंमेधां प्रयच्छेति यज्ञोपवीतं छित्त्वा उदकाञ्जलिना सह । ॐ भूः समुद्रं गच्छस्वाहेत्यप्सु जुहुयात् । ॐ भूः संन्यस्तं मया । ॐ भुवः संन्यस्तं मया । ॐ सुवः----------------------३१६- -वापयेत्पूर्वं केशश्मश्रुनखानि च इति सप्तकेशान्संरक्ष्य कक्षोपस्थवर्जं क्षौरपूर्वकंस्नात्वा सायं संध्यावन्दनं निर्वर्त्य सहस्रगायत्रीं जप्त्वा ब्रह्मयज्ञं निर्वर्त्य स्वाधी-नाग्निमुपस्थाप्य स्वशाखोपसंहरणं कृत्वा तदुक्तप्रकारेणाज्याहुतिमाज्यभागान्तंहुत्वाहुतिविधिं समाप्यात्मादिभिस्त्रिवारं सक्तुप्राशनं कृत्वाचमनपूर्वकमग्निंसंरक्ष्य स्वयमग्नेरुत्तरतः कृष्णाजिनोपरि स्थित्वा पुराणश्रवणपूर्वकं जागरणंकृत्वा चतुर्थयामान्ते स्नात्वा तदग्नौ चरुं श्रपयित्वा पुरुषसूक्तेनान्नस्य षोडशा-हुतीर्हुत्वा विरजाहोमं कृत्वा अथाच्म्य सदक्षिणं वस्त्रं सुवर्णपात्रं धेनुंदत्त्वा समाप्य ब्रह्मोद्वासनं कृत्वा । सं मा सिञ्चन्तु मरुतः समिन्द्रः सं बृह-स्पतिः । सं मायमग्निः सिञ्चत्वायुपा च धनेन च बलेन चायुष्मन्तः करोतुमे इति । या ते अग्ने यज्ञिया तनूस्तयेह्यारोहात्मनात्मानम् । अच्छा वसूनिकृण्वन्नस्मे नर्या पुरूणि । यज्ञो भूत्वा यज्ञमासीद स्वां योनिं जातवेदोभुव आजायमानः स क्षय एधीत्यनेनाग्निमात्मन्यारोप्य ध्यात्वाग्निं प्रद-क्षिणनमस्कारपूर्वकमुद्वास्य प्रातःसंध्यामुपास्य सहस्रगायत्रीपूर्वकं सूर्योप-स्थानं कृत्वा नाभिदघ्नोदकमुपविश्याष्टदिक्पालकार्ध्यपूर्वकं गायत्र्युद्वासनंकृत्वा सावित्रीं व्याहृतिषु प्रवेशयित्वा । अहं वृक्षस्य रेरिव । कीर्तिः पृष्ठं गि-रेरिव । ऊर्ध्वपवित्रो वाजिनीवस्वमृतमस्मि । द्रविणं मे सवर्चसं सुमेधा अमृ-तोक्षितः । इति त्रिशङ्कोर्वेदानुवचनम् । यश्छन्दसामृषभो विश्वरूपः । छन्दो-भ्योऽध्यमृतात्संबभूव । स मे इन्द्रो मेधया स्पृणोतु । अमृतस्य देवधारणोभूयासं । शरीरं मे विचर्षणं । जिह्वा मे मधुमत्तमा । कर्णाभ्यां भूरि वि-श्रवं । ब्रह्मणः कोशोऽसि मेधयापिहितः । श्रुतं मे गोपाय । दारेषणा-याश्च वित्तेषणायाश्च लोकेषणायाश्च व्युत्थितोऽहं ॐ भूः संन्यस्तं मयाॐ भुवः संन्यस्तं मया ॐ सुवः संन्यस्तं मया ॐ भूर्भुवःसुवःसंन्यस्तं मयेति मन्द्रमध्यमतालजध्वनिभिर्मनसा वाचोच्चार्याभयं सर्वभूतेभ्योमत्तः सर्वं प्रवर्तते स्वाहेत्यनेन जलं प्राश्य प्राच्यां दिशि पूर्णाञ्जलिं प्रक्षिप्यॐस्वाहेति शिखामुत्पाट्य । यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत्सहजं पुरस्तात् ।आयुष्यमग्र्यं प्रतिमुञ्च शुभ्रं यज्ञोपवीतं बलमस्तु तेजः । यज्ञोपवीत बहिर्ननिवसेस्त्वमन्तः प्रविश्य मध्ये ह्यजस्रं परमं पवित्रं यशो बलं ज्ञानवैराग्यंमेधां प्रयच्छेति यज्ञोपवीतं छित्त्वा उदकाञ्जलिना सह । ॐ भूः समुद्रं गच्छस्वाहेत्यप्सु जुहुयात् । ॐ भूः संन्यस्तं मया । ॐ भुवः संन्यस्तं मया । ॐ सुवः----------------------३१६- -x;S]v;sn;' lokv;sn;' TyKTv; vmn;¥Émv p[ÕtIy' svRÉmd' hey' mTv;s;/nctu·ys'p¥o y" s'NySyit s Ev D;ns'Ny;sI ) £me, svRm>ySysvRmnu.Uy D;nvwr;Gy;>y;' Svåp;nus'/;nen dehm;];v²x·" s'NySyj;tåp/ro .vit s D;nvwr;Gys'Ny;sI ) b[÷cy| sm;Py gOhI .UTv;v;np[Sq;ÅmmeTy vwr;Gy.;vePy;Åm£m;nus;re, y" s'NySyit skmRs'Ny;sI ) b[÷cyeR, s'NySy s'Ny;s;Æ;tåp/ro vwr;Gys'Ny;sI )ÉvÃTs'Ny;sI D;ns'Ny;sI ÉvÉvidW;s'Ny;sI kmRs'Ny;sI ) kmRs'Ny;-soip iÃÉv/" inÉmÿs'Ny;soinÉmÿs'Ny;seit ) inÉmÿSTv;tur" )ainÉmÿ" £ms'Ny;s" ) a;tur" svRkmRlop" p[;,SyoT£m,k;ls'Ny;s"sinÉmÿs'Ny;s" ) ë!;©o .UTv; sv| Õtkù nrÉmit deh;idkù sv| hey'p[;Py ) h's" xÉcWÃsurNtár=sõot; veidWditÉqduRro,st( ) nOWÃrs-ëtsÃäomsdï; goj; Atj; ai{j; At' bOht( ) b[÷Vyitárÿ_' sv|nrÉmit inÉTy;qo £me, y" s'NySyit s s'Ny;soinÉmÿs'Ny;s" )s'Ny;s" W®@±v/o .vit ) kÚ$Icko bôdko h's" prmh's" turIy;-tItov/Uteit ) kÚ$Ick" ²x%;yDopvItI d<@km<@lu/r" k*pInk-Nq;/r" iptOm;tOguv;Ür;/npr" ip#r%in]²xKy;idmN]s;/npr Ek];-¥;dnpr" eto?vRpu<@^/;rI i]d<@" ) bôdk" ²x%;idkNq;/;âS]pu<@^-/;rI kÚ$IckvTsvRsmo m/ukrvOæy;·kvl;xI h'so j$;/;rI i]pu<@^o?vR-pu<@^/;rI as'KlO¢m;/ukr;¥;xI k*pIn%<@tu<@/;rI ) prmh's" ²x%;-yDopvItriht" pgOheãvekr;];¥;dnpr" krp;]I Ekk*pIn/;rI x;$I-mek;mekù vw,v' d<@mekx;$I/ro v; .SmoõËlnpr" svRTy;gI ) turIy;-tIto gomu%" fl;h;rI ) a¥;h;rI ceíÈh]ye dehm;];v²x·o idgMbr"kÚ,pvCzrIrvOáÿk" ) av/UtSTvinymoÉ.xStpittvjRnpUvRkù svRv,eR-ãvjgrvOæy;h;rpr" Svåp;nus'/;npr" ) a;turo jIvit ceT£ms'Ny;s"ktRVy" kÚ$Ickbôdkh's;n;' b[÷cy;ÜÅm;idturIy;Åmvt( kÚ$Ick;dIn;'s'Ny;sÉvÉ/" ) prmh's;id]y;,;' n ki$sU]' n k*pIn' n vS]'n km<@lunR d<@" ) s;vRv,wRk.w=;$nprTv' j;tåp/rTv' ÉvÉ/" )s'Ny;sk;lePyl'bu²õpyRNtm/ITy tdnNtr' ki$sU]' k*pIn' d<@Ö vS]'km<@lu' svRmPsu ÉvsOJy;q j;tåp/rre¥ kNq;yexo n;?yetVyo----------------------318- -fAstravAsanAM lokavAsanAM tyaktvA vamanAnnamiva prakqtIyaM sarvamidaM heyaM matvAsAdhanacatuSTayasaMpanno yaH saMnyasyati sa eva jxAnasaMnyAsI , krameNa sarvamabhyasyasarvamanubhUya jxAnavairAgyAbhyAM svarUpAnusaMdhAnena dehamAtrAvafiSTaH saMnyasyajAtarUpadharo bhavati sa jxAnavairAgyasaMnyAsI , brahmacaryaM samApya gqhI bhUtvAvAnaprasthAframametya vairAgyabhAve'pyAframakramAnusAreNa yaH saMnyasyati sakarmasaMnyAsI , brahmacaryeNa saMnyasya saMnyAsAjjAtarUpadharo vairAgyasaMnyAsI ,vidvatsaMnyAsI jxAnasaMnyAsI vividiSAsaMnyAsI karmasaMnyAsI , karmasaMnyA-so'pi dvividhaH nimittasaMnyAso'nimittasaMnyAsafceti , nimittastvAturaH ,animittaH kramasaMnyAsaH , AturaH sarvakarmalopaH prANasyotkramaNakAlasaMnyAsaHsanimittasaMnyAsaH , dqDhAzgo bhUtvA sarvaM kqtakaM nafvaramiti dehAdikaM sarvaM heyaMprApya , haMsaH fuciSadvasurantarikSasaddhotA vediSadatithirduroNasat , nqSadvarasa-dqtasadvyomasadaxjA gojA qtajA adrijA qtaM bqhat , brahmavyatiriktaM sarvaMnafvaramiti nifcityAtho krameNa yaH saMnyasyati sa saMnyAso'nimittasaMnyAsaH ,saMnyAsaH SaDvidho bhavati , kuTIcako bahUdako haMsaH paramahaMsaH turIyA-tIto'vadhUtafceti , kuTIcakaH fikhAyajxopavItI daNDakamaNDaludharaH kaupInaka-nthAdharaH pitqmAtqgurvArAdhanaparaH piTharakhanitrafikyAdimantrasAdhanapara ekatrA-nnAdanaparaH fvetordhvapuNDradhArI tridaNDaH , bahUdakaH fikhAdikanthAdhAstripuNDra-dhArI kuTIcakavatsarvasamo madhukaravqttyASTakavalAfI haMso jaTAdhArI tripuNDrordhva-puNDradhArI asaMkl\qptamAdhukarAnnAfI kaupInakhaNDatuNDadhArI , paramahaMsaH fikhA-yajxopavItarahitaH paxcagqheSvekarAtrAnnAdanaparaH karapAtrI ekakaupInadhArI fATI-mekAmekaM vaiNavaM daNDamekafATIdharo vA bhasmoddhUlanaparaH sarvatyAgI , turIyA-tIto gomukhaH phalAhArI , annAhArI cedgqhatraye dehamAtrAvafiSTo digambaraHkuNapavaccharIravqttikaH , avadhUtastvaniyamo'bhifastapatitavarjanapUrvakaM sarvavarNe-SvajagaravqttyAhAraparaH svarUpAnusaMdhAnaparaH , Aturo jIvati cetkramasaMnyAsaHkartavyaH kuTIcakabahUdakahaMsAnAM brahmacaryAframAditurIyAframavat kuTIcakAdInAMsaMnyAsavidhiH , paramahaMsAditrayANAM na kaTisUtraM na kaupInaM na vastraMna kamaNDalurna daNDaH , sArvavarNaikabhaikSATanaparatvaM jAtarUpadharatvaM vidhiH ,saMnyAsakAle'pyalaMbuddhiparyantamadhItya tadanantaraM kaTisUtraM kaupInaM daNDaM vastraMkamaNDaluM sarvamapsu visqjyAtha jAtarUpadharafcarenna kanthAyefo nAdhyetavyo----------------------318- -fAstravAsanAM lokavAsanAM tyaktvA vamanAnnamiva prakqtIyaM sarvamidaM heyaM matvAsAdhanacatuSTayasaMpanno yaH saMnyasyati sa eva jxAnasaMnyAsI , krameNa sarvamabhyasyasarvamanubhUya jxAnavairAgyAbhyAM svarUpAnusaMdhAnena dehamAtrAvafiSTaH saMnyasyajAtarUpadharo bhavati sa jxAnavairAgyasaMnyAsI , brahmacaryaM samApya gqhI bhUtvAvAnaprasthAframametya vairAgyabhAve'pyAframakramAnusAreNa yaH saMnyasyati sakarmasaMnyAsI , brahmacaryeNa saMnyasya saMnyAsAjjAtarUpadharo vairAgyasaMnyAsI ,vidvatsaMnyAsI jxAnasaMnyAsI vividiSAsaMnyAsI karmasaMnyAsI , karmasaMnyA-so'pi dvividhaH nimittasaMnyAso'nimittasaMnyAsafceti , nimittastvAturaH ,animittaH kramasaMnyAsaH , AturaH sarvakarmalopaH prANasyotkramaNakAlasaMnyAsaHsanimittasaMnyAsaH , dqDhAzgo bhUtvA sarvaM kqtakaM nafvaramiti dehAdikaM sarvaM heyaMprApya , haMsaH fuciSadvasurantarikSasaddhotA vediSadatithirduroNasat , nqSadvarasa-dqtasadvyomasadaxjA gojA qtajA adrijA qtaM bqhat , brahmavyatiriktaM sarvaMnafvaramiti nifcityAtho krameNa yaH saMnyasyati sa saMnyAso'nimittasaMnyAsaH ,saMnyAsaH SaDvidho bhavati , kuTIcako bahUdako haMsaH paramahaMsaH turIyA-tIto'vadhUtafceti , kuTIcakaH fikhAyajxopavItI daNDakamaNDaludharaH kaupInaka-nthAdharaH pitqmAtqgurvArAdhanaparaH piTharakhanitrafikyAdimantrasAdhanapara ekatrA-nnAdanaparaH fvetordhvapuNDradhArI tridaNDaH , bahUdakaH fikhAdikanthAdhAstripuNDra-dhArI kuTIcakavatsarvasamo madhukaravqttyASTakavalAfI haMso jaTAdhArI tripuNDrordhva-puNDradhArI asaMk\ptamAdhukarAnnAfI kaupInakhaNDatuNDadhArI , paramahaMsaH fikhA-yajxopavItarahitaH paxcagqheSvekarAtrAnnAdanaparaH karapAtrI ekakaupInadhArI fATI-mekAmekaM vaiNavaM daNDamekafATIdharo vA bhasmoddhUlanaparaH sarvatyAgI , turIyA-tIto gomukhaH phalAhArI , annAhArI cedgqhatraye dehamAtrAvafiSTo digambaraHkuNapavaccharIravqttikaH , avadhUtastvaniyamo'bhifastapatitavarjanapUrvakaM sarvavarNe-SvajagaravqttyAhAraparaH svarUpAnusaMdhAnaparaH , Aturo jIvati cetkramasaMnyAsaHkartavyaH kuTIcakabahUdakahaMsAnAM brahmacaryAframAditurIyAframavat kuTIcakAdInAMsaMnyAsavidhiH , paramahaMsAditrayANAM na kaTisUtraM na kaupInaM na vastraMna kamaNDalurna daNDaH , sArvavarNaikabhaikSATanaparatvaM jAtarUpadharatvaM vidhiH ,saMnyAsakAle'pyalaMbuddhiparyantamadhItya tadanantaraM kaTisUtraM kaupInaM daNDaM vastraMkamaNDaluM sarvamapsu visqjyAtha jAtarUpadharafcarenna kanthAyefo nAdhyetavyo----------------------318- -शास्त्रवासनां लोकवासनां त्यक्त्वा वमनान्नमिव प्रकृतीयं सर्वमिदं हेयं मत्वासाधनचतुष्टयसंपन्नो यः संन्यस्यति स एव ज्ञानसंन्यासी । क्रमेण सर्वमभ्यस्यसर्वमनुभूय ज्ञानवैराग्याभ्यां स्वरूपानुसंधानेन देहमात्रावशिष्टः संन्यस्यजातरूपधरो भवति स ज्ञानवैराग्यसंन्यासी । ब्रह्मचर्यं समाप्य गृही भूत्वावानप्रस्थाश्रममेत्य वैराग्यभावेऽप्याश्रमक्रमानुसारेण यः संन्यस्यति सकर्मसंन्यासी । ब्रह्मचर्येण संन्यस्य संन्यासाज्जातरूपधरो वैराग्यसंन्यासी ।विद्वत्संन्यासी ज्ञानसंन्यासी विविदिषासंन्यासी कर्मसंन्यासी । कर्मसंन्या-सोऽपि द्विविधः निमित्तसंन्यासोऽनिमित्तसंन्यासश्चेति । निमित्तस्त्वातुरः ।अनिमित्तः क्रमसंन्यासः । आतुरः सर्वकर्मलोपः प्राणस्योत्क्रमणकालसंन्यासःसनिमित्तसंन्यासः । दृढाङ्गो भूत्वा सर्वं कृतकं नश्वरमिति देहादिकं सर्वं हेयंप्राप्य । हंसः शुचिषद्वसुरन्तरिक्षसद्धोता वेदिषदतिथिर्दुरोणसत् । नृषद्वरस-दृतसद्व्योमसदञ्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतं बृहत् । ब्रह्मव्यतिरिक्तं सर्वंनश्वरमिति निश्चित्याथो क्रमेण यः संन्यस्यति स संन्यासोऽनिमित्तसंन्यासः ।संन्यासः षड्विधो भवति । कुटीचको बहूदको हंसः परमहंसः तुरीया-तीतोऽवधूतश्चेति । कुटीचकः शिखायज्ञोपवीती दण्डकमण्डलुधरः कौपीनक-न्थाधरः पितृमातृगुर्वाराधनपरः पिठरखनित्रशिक्यादिमन्त्रसाधनपर एकत्रा-न्नादनपरः श्वेतोर्ध्वपुण्ड्रधारी त्रिदण्डः । बहूदकः शिखादिकन्थाधास्त्रिपुण्ड्र-धारी कुटीचकवत्सर्वसमो मधुकरवृत्त्याष्टकवलाशी हंसो जटाधारी त्रिपुण्ड्रोर्ध्व-पुण्ड्रधारी असंक्लृप्तमाधुकरान्नाशी कौपीनखण्डतुण्डधारी । परमहंसः शिखा-यज्ञोपवीतरहितः पञ्चगृहेष्वेकरात्रान्नादनपरः करपात्री एककौपीनधारी शाटी-मेकामेकं वैणवं दण्डमेकशाटीधरो वा भस्मोद्धूलनपरः सर्वत्यागी । तुरीया-तीतो गोमुखः फलाहारी । अन्नाहारी चेद्गृहत्रये देहमात्रावशिष्टो दिगम्बरःकुणपवच्छरीरवृत्तिकः । अवधूतस्त्वनियमोऽभिशस्तपतितवर्जनपूर्वकं सर्ववर्णे-ष्वजगरवृत्त्याहारपरः स्वरूपानुसंधानपरः । आतुरो जीवति चेत्क्रमसंन्यासःकर्तव्यः कुटीचकबहूदकहंसानां ब्रह्मचर्याश्रमादितुरीयाश्रमवत् कुटीचकादीनांसंन्यासविधिः । परमहंसादित्रयाणां न कटिसूत्रं न कौपीनं न वस्त्रंन कमण्डलुर्न दण्डः । सार्ववर्णैकभैक्षाटनपरत्वं जातरूपधरत्वं विधिः ।संन्यासकालेऽप्यलंबुद्धिपर्यन्तमधीत्य तदनन्तरं कटिसूत्रं कौपीनं दण्डं वस्त्रंकमण्डलुं सर्वमप्सु विसृज्याथ जातरूपधरश्चरेन्न कन्थायेशो नाध्येतव्यो----------------------३१८- -शास्त्रवासनां लोकवासनां त्यक्त्वा वमनान्नमिव प्रकृतीयं सर्वमिदं हेयं मत्वासाधनचतुष्टयसंपन्नो यः संन्यस्यति स एव ज्ञानसंन्यासी । क्रमेण सर्वमभ्यस्यसर्वमनुभूय ज्ञानवैराग्याभ्यां स्वरूपानुसंधानेन देहमात्रावशिष्टः संन्यस्यजातरूपधरो भवति स ज्ञानवैराग्यसंन्यासी । ब्रह्मचर्यं समाप्य गृही भूत्वावानप्रस्थाश्रममेत्य वैराग्यभावेऽप्याश्रमक्रमानुसारेण यः संन्यस्यति सकर्मसंन्यासी । ब्रह्मचर्येण संन्यस्य संन्यासाज्जातरूपधरो वैराग्यसंन्यासी ।विद्वत्संन्यासी ज्ञानसंन्यासी विविदिषासंन्यासी कर्मसंन्यासी । कर्मसंन्या-सोऽपि द्विविधः निमित्तसंन्यासोऽनिमित्तसंन्यासश्चेति । निमित्तस्त्वातुरः ।अनिमित्तः क्रमसंन्यासः । आतुरः सर्वकर्मलोपः प्राणस्योत्क्रमणकालसंन्यासःसनिमित्तसंन्यासः । दृढाङ्गो भूत्वा सर्वं कृतकं नश्वरमिति देहादिकं सर्वं हेयंप्राप्य । हंसः शुचिषद्वसुरन्तरिक्षसद्धोता वेदिषदतिथिर्दुरोणसत् । नृषद्वरस-दृतसद्व्योमसदञ्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतं बृहत् । ब्रह्मव्यतिरिक्तं सर्वंनश्वरमिति निश्चित्याथो क्रमेण यः संन्यस्यति स संन्यासोऽनिमित्तसंन्यासः ।संन्यासः षड्विधो भवति । कुटीचको बहूदको हंसः परमहंसः तुरीया-तीतोऽवधूतश्चेति । कुटीचकः शिखायज्ञोपवीती दण्डकमण्डलुधरः कौपीनक-न्थाधरः पितृमातृगुर्वाराधनपरः पिठरखनित्रशिक्यादिमन्त्रसाधनपर एकत्रा-न्नादनपरः श्वेतोर्ध्वपुण्ड्रधारी त्रिदण्डः । बहूदकः शिखादिकन्थाधास्त्रिपुण्ड्र-धारी कुटीचकवत्सर्वसमो मधुकरवृत्त्याष्टकवलाशी हंसो जटाधारी त्रिपुण्ड्रोर्ध्व-पुण्ड्रधारी असंकॢप्तमाधुकरान्नाशी कौपीनखण्डतुण्डधारी । परमहंसः शिखा-यज्ञोपवीतरहितः पञ्चगृहेष्वेकरात्रान्नादनपरः करपात्री एककौपीनधारी शाटी-मेकामेकं वैणवं दण्डमेकशाटीधरो वा भस्मोद्धूलनपरः सर्वत्यागी । तुरीया-तीतो गोमुखः फलाहारी । अन्नाहारी चेद्गृहत्रये देहमात्रावशिष्टो दिगम्बरःकुणपवच्छरीरवृत्तिकः । अवधूतस्त्वनियमोऽभिशस्तपतितवर्जनपूर्वकं सर्ववर्णे-ष्वजगरवृत्त्याहारपरः स्वरूपानुसंधानपरः । आतुरो जीवति चेत्क्रमसंन्यासःकर्तव्यः कुटीचकबहूदकहंसानां ब्रह्मचर्याश्रमादितुरीयाश्रमवत् कुटीचकादीनांसंन्यासविधिः । परमहंसादित्रयाणां न कटिसूत्रं न कौपीनं न वस्त्रंन कमण्डलुर्न दण्डः । सार्ववर्णैकभैक्षाटनपरत्वं जातरूपधरत्वं विधिः ।संन्यासकालेऽप्यलंबुद्धिपर्यन्तमधीत्य तदनन्तरं कटिसूत्रं कौपीनं दण्डं वस्त्रंकमण्डलुं सर्वमप्सु विसृज्याथ जातरूपधरश्चरेन्न कन्थायेशो नाध्येतव्यो----------------------३१८- -n ÅotVymNy²TkùÉcTp[,v;dNy' n tk| p#¹¥ xBdmip bOhCzBd;-¥;?y;pye¥ mhÃ;coÉvGl;pn' Égr; p; -na frotavyamanyatkiMcitpraNavAdanyaM na tarkaM paThenna fabdamapi bqhacchabdA-nnAdhyApayenna mahadvAcoviglApanaM girA pANyAdinA saMbhASaNaM nAnyasmAdvAvifeSeNa na fUdrastrIpatitodakyA saMbhASaNaM na yaterdevapUjA notsavadarfanaMtIrthayAtrAvqttiH , punaryativifeSaH , kuTIcakasyaikatra bhikSA bahUdakasyAsaMkl\qptaMmAdhukaraM haMsasyASTagqheSvaSTakavalaM paramahaMsasya paxcagqheSu karapAtraM phalAhArogomukhaM turIyAtItasyAvadhUtasyAjagaravqttiH sArvavarNikeSu yatirnaikarAtraM vasennakasyApi nametturIyAtItAvadhUtayorna jyeSTho yo na svarUpajxaH , sa jyeSTho'pikaniSTho hastAbhyAM nadyuttaraNaM na kuryAnna vqkSamArohenna yAnAdirUDho na krayavi-krayaparo na kiMcidvinimayaparo na dAmbhiko nAnqtavAdI na yateH kiMcitkarta-vyamastyasti cetsAMkaryam , tasmAnmananAdau saMnyAsinAmadhikAraH , Atura-kuTIcakayorbhUrloko bahUdakasya svargaloko haMsasya tapolokaH paramahaMsasyasatyalokasturIyAtItAvadhUtayoH svAtmanyeva kaivalyaM svarUpAnusandhAnenabhramarakITanyAyavat , yaM yaM vApi smaranbhAvaM tyajatyante kalevaram , taM tamevasamApnoti nAnyathA frutifAsanam , tadevaM jxAtvA svarUpAnusaMdhAnaM vinAnya-thAcAraparo na bhavettadAcAravafAttattallokaprAptirjxAnavairAgyasaMpannasya svasminnevamuktiriti na sarvatrAcAraprasaktistadAcAraH , jAgratsvapnasuSuptiSvekafarIrasyajAgratkAle vifvaH svapnakAle taijasaH suSuptikAle prAjxaH avasthAbhedAdavasthe-fvarabhedaH kAryabhedAtkAraNabhedastAsu caturdafakAraNAnAM bAhyavqttayo'ntarvqtta-yasteSAmupAdAnakAraNam , vqttayafcatvAraH manobuddhirahaMkArafcittaM ceti ,tattadvqttivyApArabhedena pqthagAcArabhedaH , netrasthaM jAgaritaM vidyAtkaNTe svapnaMsamAvifat , suSuptaM hqdayasthaM tu turIyaM mUrdhni saMsthitam , turIyamakSaramitijxAtvA jAgarite suSuptyavasthApanna iva yadyacchrutaM yadyaddqSTaM tattatsarvamavijxAtamivayo vasettasya svapnAvasthAyAmapi tAdqgavasthA bhavati , sa jIvanmukta itivadanti , sarvafrutyarthapratipAdanamapi tasyaiva muktiriti , bhikSurnaihikAmuSmikA-pekSaH , yadyapekSAsti tadanurUpo bhavati , svarUpAnusandhAnavyatitiktAnya-fAstrAbhyAsairuSTrAkuzkumabhAravadvyartho na yogafAstrapravqttirna sAMkhyafAstrAbhyAsona mantratantravyApAraH , itarafAstrapravqttiryaterasti cecchavAlaMkAravaccarmakAravadati-vidUrakarmAcAravidyAdUro na praNavakIrtanaparo yadyatkarma karoti tattatphalamanu-bhavati eraNDatailaphenavadataH sarvaM parityajya tatprasaktaM manodaNDaM karapAtraM----------------------319- -na frotavyamanyatkiMcitpraNavAdanyaM na tarkaM paThenna fabdamapi bqhacchabdA-nnAdhyApayenna mahadvAcoviglApanaM girA pANyAdinA saMbhASaNaM nAnyasmAdvAvifeSeNa na fUdrastrIpatitodakyA saMbhASaNaM na yaterdevapUjA notsavadarfanaMtIrthayAtrAvqttiH , punaryativifeSaH , kuTIcakasyaikatra bhikSA bahUdakasyAsaMk\ptaMmAdhukaraM haMsasyASTagqheSvaSTakavalaM paramahaMsasya paxcagqheSu karapAtraM phalAhArogomukhaM turIyAtItasyAvadhUtasyAjagaravqttiH sArvavarNikeSu yatirnaikarAtraM vasennakasyApi nametturIyAtItAvadhUtayorna jyeSTho yo na svarUpajxaH , sa jyeSTho'pikaniSTho hastAbhyAM nadyuttaraNaM na kuryAnna vqkSamArohenna yAnAdirUDho na krayavi-krayaparo na kiMcidvinimayaparo na dAmbhiko nAnqtavAdI na yateH kiMcitkarta-vyamastyasti cetsAMkaryam , tasmAnmananAdau saMnyAsinAmadhikAraH , Atura-kuTIcakayorbhUrloko bahUdakasya svargaloko haMsasya tapolokaH paramahaMsasyasatyalokasturIyAtItAvadhUtayoH svAtmanyeva kaivalyaM svarUpAnusandhAnenabhramarakITanyAyavat , yaM yaM vApi smaranbhAvaM tyajatyante kalevaram , taM tamevasamApnoti nAnyathA frutifAsanam , tadevaM jxAtvA svarUpAnusaMdhAnaM vinAnya-thAcAraparo na bhavettadAcAravafAttattallokaprAptirjxAnavairAgyasaMpannasya svasminnevamuktiriti na sarvatrAcAraprasaktistadAcAraH , jAgratsvapnasuSuptiSvekafarIrasyajAgratkAle vifvaH svapnakAle taijasaH suSuptikAle prAjxaH avasthAbhedAdavasthe-fvarabhedaH kAryabhedAtkAraNabhedastAsu caturdafakAraNAnAM bAhyavqttayo'ntarvqtta-yasteSAmupAdAnakAraNam , vqttayafcatvAraH manobuddhirahaMkArafcittaM ceti ,tattadvqttivyApArabhedena pqthagAcArabhedaH , netrasthaM jAgaritaM vidyAtkaNTe svapnaMsamAvifat , suSuptaM hqdayasthaM tu turIyaM mUrdhni saMsthitam , turIyamakSaramitijxAtvA jAgarite suSuptyavasthApanna iva yadyacchrutaM yadyaddqSTaM tattatsarvamavijxAtamivayo vasettasya svapnAvasthAyAmapi tAdqgavasthA bhavati , sa jIvanmukta itivadanti , sarvafrutyarthapratipAdanamapi tasyaiva muktiriti , bhikSurnaihikAmuSmikA-pekSaH , yadyapekSAsti tadanurUpo bhavati , svarUpAnusandhAnavyatitiktAnya-fAstrAbhyAsairuSTrAkuzkumabhAravadvyartho na yogafAstrapravqttirna sAMkhyafAstrAbhyAsona mantratantravyApAraH , itarafAstrapravqttiryaterasti cecchavAlaMkAravaccarmakAravadati-vidUrakarmAcAravidyAdUro na praNavakIrtanaparo yadyatkarma karoti tattatphalamanu-bhavati eraNDatailaphenavadataH sarvaM parityajya tatprasaktaM manodaNDaM karapAtraM----------------------319- -न श्रोतव्यमन्यत्किंचित्प्रणवादन्यं न तर्कं पठेन्न शब्दमपि बृहच्छब्दा-न्नाध्यापयेन्न महद्वाचोविग्लापनं गिरा पाण्यादिना संभाषणं नान्यस्माद्वाविशेषेण न शूद्रस्त्रीपतितोदक्या संभाषणं न यतेर्देवपूजा नोत्सवदर्शनंतीर्थयात्रावृत्तिः । पुनर्यतिविशेषः । कुटीचकस्यैकत्र भिक्षा बहूदकस्यासंक्लृप्तंमाधुकरं हंसस्याष्टगृहेष्वष्टकवलं परमहंसस्य पञ्चगृहेषु करपात्रं फलाहारोगोमुखं तुरीयातीतस्यावधूतस्याजगरवृत्तिः सार्ववर्णिकेषु यतिर्नैकरात्रं वसेन्नकस्यापि नमेत्तुरीयातीतावधूतयोर्न ज्येष्ठो यो न स्वरूपज्ञः । स ज्येष्ठोऽपिकनिष्ठो हस्ताभ्यां नद्युत्तरणं न कुर्यान्न वृक्षमारोहेन्न यानादिरूढो न क्रयवि-क्रयपरो न किंचिद्विनिमयपरो न दाम्भिको नानृतवादी न यतेः किंचित्कर्त-व्यमस्त्यस्ति चेत्सांकर्यम् । तस्मान्मननादौ संन्यासिनामधिकारः । आतुर-कुटीचकयोर्भूर्लोको बहूदकस्य स्वर्गलोको हंसस्य तपोलोकः परमहंसस्यसत्यलोकस्तुरीयातीतावधूतयोः स्वात्मन्येव कैवल्यं स्वरूपानुसन्धानेनभ्रमरकीटन्यायवत् । यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम् । तं तमेवसमाप्नोति नान्यथा श्रुतिशासनम् । तदेवं ज्ञात्वा स्वरूपानुसंधानं विनान्य-थाचारपरो न भवेत्तदाचारवशात्तत्तल्लोकप्राप्तिर्ज्ञानवैराग्यसंपन्नस्य स्वस्मिन्नेवमुक्तिरिति न सर्वत्राचारप्रसक्तिस्तदाचारः । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिष्वेकशरीरस्यजाग्रत्काले विश्वः स्वप्नकाले तैजसः सुषुप्तिकाले प्राज्ञः अवस्थाभेदादवस्थे-श्वरभेदः कार्यभेदात्कारणभेदस्तासु चतुर्दशकारणानां बाह्यवृत्तयोऽन्तर्वृत्त-यस्तेषामुपादानकारणम् । वृत्तयश्चत्वारः मनोबुद्धिरहंकारश्चित्तं चेति ।तत्तद्वृत्तिव्यापारभेदेन पृथगाचारभेदः । नेत्रस्थं जागरितं विद्यात्कण्टे स्वप्नंसमाविशत् । सुषुप्तं हृदयस्थं तु तुरीयं मूर्ध्नि संस्थितम् । तुरीयमक्षरमितिज्ञात्वा जागरिते सुषुप्त्यवस्थापन्न इव यद्यच्छ्रुतं यद्यद्दृष्टं तत्तत्सर्वमविज्ञातमिवयो वसेत्तस्य स्वप्नावस्थायामपि तादृगवस्था भवति । स जीवन्मुक्त इतिवदन्ति । सर्वश्रुत्यर्थप्रतिपादनमपि तस्यैव मुक्तिरिति । भिक्षुर्नैहिकामुष्मिका-पेक्षः । यद्यपेक्षास्ति तदनुरूपो भवति । स्वरूपानुसन्धानव्यतितिक्तान्य-शास्त्राभ्यासैरुष्ट्राकुङ्कुमभारवद्व्यर्थो न योगशास्त्रप्रवृत्तिर्न सांख्यशास्त्राभ्यासोन मन्त्रतन्त्रव्यापारः । इतरशास्त्रप्रवृत्तिर्यतेरस्ति चेच्छवालंकारवच्चर्मकारवदति-विदूरकर्माचारविद्यादूरो न प्रणवकीर्तनपरो यद्यत्कर्म करोति तत्तत्फलमनु-भवति एरण्डतैलफेनवदतः सर्वं परित्यज्य तत्प्रसक्तं मनोदण्डं करपात्रं----------------------३१९- -न श्रोतव्यमन्यत्किंचित्प्रणवादन्यं न तर्कं पठेन्न शब्दमपि बृहच्छब्दा-न्नाध्यापयेन्न महद्वाचोविग्लापनं गिरा पाण्यादिना संभाषणं नान्यस्माद्वाविशेषेण न शूद्रस्त्रीपतितोदक्या संभाषणं न यतेर्देवपूजा नोत्सवदर्शनंतीर्थयात्रावृत्तिः । पुनर्यतिविशेषः । कुटीचकस्यैकत्र भिक्षा बहूदकस्यासंकॢप्तंमाधुकरं हंसस्याष्टगृहेष्वष्टकवलं परमहंसस्य पञ्चगृहेषु करपात्रं फलाहारोगोमुखं तुरीयातीतस्यावधूतस्याजगरवृत्तिः सार्ववर्णिकेषु यतिर्नैकरात्रं वसेन्नकस्यापि नमेत्तुरीयातीतावधूतयोर्न ज्येष्ठो यो न स्वरूपज्ञः । स ज्येष्ठोऽपिकनिष्ठो हस्ताभ्यां नद्युत्तरणं न कुर्यान्न वृक्षमारोहेन्न यानादिरूढो न क्रयवि-क्रयपरो न किंचिद्विनिमयपरो न दाम्भिको नानृतवादी न यतेः किंचित्कर्त-व्यमस्त्यस्ति चेत्सांकर्यम् । तस्मान्मननादौ संन्यासिनामधिकारः । आतुर-कुटीचकयोर्भूर्लोको बहूदकस्य स्वर्गलोको हंसस्य तपोलोकः परमहंसस्यसत्यलोकस्तुरीयातीतावधूतयोः स्वात्मन्येव कैवल्यं स्वरूपानुसन्धानेनभ्रमरकीटन्यायवत् । यं यं वापि स्मरन्भावं त्यजत्यन्ते कलेवरम् । तं तमेवसमाप्नोति नान्यथा श्रुतिशासनम् । तदेवं ज्ञात्वा स्वरूपानुसंधानं विनान्य-थाचारपरो न भवेत्तदाचारवशात्तत्तल्लोकप्राप्तिर्ज्ञानवैराग्यसंपन्नस्य स्वस्मिन्नेवमुक्तिरिति न सर्वत्राचारप्रसक्तिस्तदाचारः । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिष्वेकशरीरस्यजाग्रत्काले विश्वः स्वप्नकाले तैजसः सुषुप्तिकाले प्राज्ञः अवस्थाभेदादवस्थे-श्वरभेदः कार्यभेदात्कारणभेदस्तासु चतुर्दशकारणानां बाह्यवृत्तयोऽन्तर्वृत्त-यस्तेषामुपादानकारणम् । वृत्तयश्चत्वारः मनोबुद्धिरहंकारश्चित्तं चेति ।तत्तद्वृत्तिव्यापारभेदेन पृथगाचारभेदः । नेत्रस्थं जागरितं विद्यात्कण्टे स्वप्नंसमाविशत् । सुषुप्तं हृदयस्थं तु तुरीयं मूर्ध्नि संस्थितम् । तुरीयमक्षरमितिज्ञात्वा जागरिते सुषुप्त्यवस्थापन्न इव यद्यच्छ्रुतं यद्यद्दृष्टं तत्तत्सर्वमविज्ञातमिवयो वसेत्तस्य स्वप्नावस्थायामपि तादृगवस्था भवति । स जीवन्मुक्त इतिवदन्ति । सर्वश्रुत्यर्थप्रतिपादनमपि तस्यैव मुक्तिरिति । भिक्षुर्नैहिकामुष्मिका-पेक्षः । यद्यपेक्षास्ति तदनुरूपो भवति । स्वरूपानुसन्धानव्यतितिक्तान्य-शास्त्राभ्यासैरुष्ट्राकुङ्कुमभारवद्व्यर्थो न योगशास्त्रप्रवृत्तिर्न सांख्यशास्त्राभ्यासोन मन्त्रतन्त्रव्यापारः । इतरशास्त्रप्रवृत्तिर्यतेरस्ति चेच्छवालंकारवच्चर्मकारवदति-विदूरकर्माचारविद्यादूरो न प्रणवकीर्तनपरो यद्यत्कर्म करोति तत्तत्फलमनु-भवति एरण्डतैलफेनवदतः सर्वं परित्यज्य तत्प्रसक्तं मनोदण्डं करपात्रं----------------------३१९- Ð a¾B/võÈtmy;Üd;.v²Nt Évxd;xy;" ) inyit' n ÉvÉmu²Nt mh;Nto .;Skr; v Ð 10 . abdhivaddhqtamaryAdAbhavanti vifadAfayAH , niyatiM na vimi?xcanti mahAnto bhAskarA iva . 10 . abdhivaddhqtamaryAdAbhavanti vifadAfayAH , niyatiM na vimiu!xcanti mahAnto bhAskarA iva . 10 ॥ अब्धिवद्धृतमर्यादाभवन्ति विशदाशयाः । नियतिं न विमि?ञ्चन्ति महान्तो भास्करा इव ॥ १० ॥ अब्धिवद्धृतमर्यादाभवन्ति विशदाशयाः । नियतिं न विमिउ!ञ्चन्ति महान्तो भास्करा इव ॥ १० Ð.Ut' .Vy' .Évãy´²T]k;loidtmVyym( ) tdPyo'k;rmev;y' Év²õ mo=p[-d;ykm( Ð 3 .bhUtaM bhavyaM bhaviSyadyattrikAloditamavyayam , tadapyoMkAramevAyaM viddhi mokSapra-dAyakam . 3 .bhUtaM bhavyaM bhaviSyadyattrikAloditamavyayam , tadapyOkAramevAyaM viddhi mokSapra-dAyakam . 3 ॥भूतं भव्यं भविष्यद्यत्त्रिकालोदितमव्ययम् । तदप्योंकारमेवायं विद्धि मोक्षप्र-दायकम् ॥ ३ ॥भूतं भव्यं भविष्यद्यत्त्रिकालोदितमव्ययम् । तदप्यॐकारमेवायं विद्धि मोक्षप्र-दायकम् ॥ ३ -soym;Tm; ctuÉvR/" ) ctuãp;Æ;gárt" SqUl" SqUlp[Do ih Év.ukªÐ 7 -so'yamAtmA caturvidhaH , catuSpAjjAgaritaH sthUlaH sthUlaprajxo hi vifvabhuk. 7 -so'yamAtmA caturvidhaH , catuSpAjjAgaritaH sthUlaH sthUlaprajxo hi vifvabhuk. 7 -सोऽयमात्मा चतुर्विधः । चतुष्पाज्जागरितः स्थूलः स्थूलप्रज्ञो हि विश्वभुक़् ७ -सोऽयमात्मा चतुर्विधः । चतुष्पाज्जागरितः स्थूलः स्थूलप्रज्ञो हि विश्वभुक्॥ ७ Ð ttaoW/yo¥' c tt" ip<@;tuÉvR/;" rs;sO;'smedo¾SqmÆ;x£;É,/;tv" Ð 5 . tata\oSadhayo'nnaM ca tataH piNDAfcaturvidhAH rasAsqzmAMsamedo'sthimajjAfukrANidhAtavaH . 5 . tataoSadhayo'nnaM ca tataH piNDAfcaturvidhAH rasAsqzmAMsamedo'sthimajjAfukrANidhAtavaH . 5 ॥ ततओषधयोऽन्नं च ततः पिण्डाश्चतुर्विधाः रसासृङ्मांसमेदोऽस्थिमज्जाशुक्राणिधातवः ॥ ५ ॥ ततओषधयोऽन्नं च ततः पिण्डाश्चतुर्विधाः रसासृङ्मांसमेदोऽस्थिमज्जाशुक्राणिधातवः ॥ ५ Ð mUÞy;Ü/;y;Tmn" p[;,;Nyog;>y;s' ¾Sqtrn( ) yog;-Ts'j;yte D;n' D;n;´og" p[vtRte Ð 14 . mUrdhnyAdhAyAtmanaH prANAnyogAbhyAsaM sthitafcaran , yogA-tsaMjAyate jxAnaM jxAnAdyogaH pravartate . 14 . mUÞryAdhAyAtmanaH prANAnyogAbhyAsaM sthitafcaran , yogA-tsaMjAyate jxAnaM jxAnAdyogaH pravartate . 14 ॥ मूर्ध्न्याधायात्मनः प्राणान्योगाभ्यासं स्थितश्चरन् । योगा-त्संजायते ज्ञानं ज्ञानाद्योगः प्रवर्तते ॥ १४ ॥ मूÞर्याधायात्मनः प्राणान्योगाभ्यासं स्थितश्चरन् । योगा-त्संजायते ज्ञानं ज्ञानाद्योगः प्रवर्तते ॥ १४ Ð ÅIdevI i]Év/' åp' ÕTv; .gvTs'k-Lp;nugu . frIdevI trividhaM rUpaM kqtvA bhagavatsaMka-lpAnuguNyena lokarakSaNArthaM rUpaM dhArayati , frIriti lakSmIriti lakSyamANAbhavatIti vijxAyate , bhUdevI sasAgarAmbhaHsaptadvIpA vasundharA bhUrAdicaturdafa-bhuvanAnAmAdhArAdheyA praNavAtmikA bhavati , nIlA ca mukhavidyunmAlinIsarvauSadhInAM sarvaprANinAM poSaNArthaM sarvarUpA bhavati , samastabhuvanasyAdhobhAgejalAkArAtmikA maNDUkamayeti bhuvanAdhAreti vijxAyate . kriyAfaktisvarUpaMharermukhAnnAdaH , tannAdAdbinduH , bindoroMkAraH , oMkArAtparato rAmavaikhAna-saparvataH , tatparvate karmajxAnamayIbhirbahufAkhA bhavanti . 4 . frIdevI trividhaM rUpaM kqtvA bhagavatsaMka-lpAnuguNyena lokarakSaNArthaM rUpaM dhArayati , frIriti lakSmIriti lakSyamANAbhavatIti vijxAyate , bhUdevI sasAgarAmbhaHsaptadvIpA vasundharA bhUrAdicaturdafa-bhuvanAnAmAdhArAdheyA praNavAtmikA bhavati , nIlA ca mukhavidyunmAlinIsarvauSadhInAM sarvaprANinAM poSaNArthaM sarvarUpA bhavati , samastabhuvanasyAdhobhAgejalAkArAtmikA maNDUkamayeti bhuvanAdhAreti vijxAyate . kriyAfaktisvarUpaMharermukhAnnAdaH , tannAdAdbinduH , bindorOkAraH , OkArAtparato rAmavaikhAna-saparvataH , tatparvate karmajxAnamayIbhirbahufAkhA bhavanti . 4 ॥ श्रीदेवी त्रिविधं रूपं कृत्वा भगवत्संक-ल्पानुगुण्येन लोकरक्षणार्थं रूपं धारयति । श्रीरिति लक्ष्मीरिति लक्ष्यमाणाभवतीति विज्ञायते । भूदेवी ससागराम्भःसप्तद्वीपा वसुन्धरा भूरादिचतुर्दश-भुवनानामाधाराधेया प्रणवात्मिका भवति । नीला च मुखविद्युन्मालिनीसर्वौषधीनां सर्वप्राणिनां पोषणार्थं सर्वरूपा भवति । समस्तभुवनस्याधोभागेजलाकारात्मिका मण्डूकमयेति भुवनाधारेति विज्ञायते ॥ क्रियाशक्तिस्वरूपंहरेर्मुखान्नादः । तन्नादाद्बिन्दुः । बिन्दोरोंकारः । ओंकारात्परतो रामवैखान-सपर्वतः । तत्पर्वते कर्मज्ञानमयीभिर्बहुशाखा भवन्ति ॥ ४ ॥ श्रीदेवी त्रिविधं रूपं कृत्वा भगवत्संक-ल्पानुगुण्येन लोकरक्षणार्थं रूपं धारयति । श्रीरिति लक्ष्मीरिति लक्ष्यमाणाभवतीति विज्ञायते । भूदेवी ससागराम्भःसप्तद्वीपा वसुन्धरा भूरादिचतुर्दश-भुवनानामाधाराधेया प्रणवात्मिका भवति । नीला च मुखविद्युन्मालिनीसर्वौषधीनां सर्वप्राणिनां पोषणार्थं सर्वरूपा भवति । समस्तभुवनस्याधोभागेजलाकारात्मिका मण्डूकमयेति भुवनाधारेति विज्ञायते ॥ क्रियाशक्तिस्वरूपंहरेर्मुखान्नादः । तन्नादाद्बिन्दुः । बिन्दोरॐकारः । ॐकारात्परतो रामवैखान-सपर्वतः । तत्पर्वते कर्मज्ञानमयीभिर्बहुशाखा भवन्ति ॥ ४ Ð ¬p;©myn' cwv mIm;'s;Ny;yÉvStr" )/mRDseÉvt;q| c vedvedoÉ/kù tq; ) inbN/;" svRx;%; c smy;c;r-s©it" ) /mRx;S]' mhWIR,;mNt"kr,s'.Otm( ) ith;spur;,;:ymup;©Ö cp[k¡itRtm( ) v;Stuvedo /nuveRdo g;N/vR tq; mune ) a;yuveRd pwte¬pved;" p[k¡itRt;" ) d<@o nIit v;t;Ü c Év´; v;yujy" pr" ) Ek-Év'xit.edoy Sp[k;x" p[k¡itRt" ) vw%;nsAWe" pUv| Évã,ov;Ü,I smuº-vet( ) ]yIåpe, s'kLPy Tq' dehI ÉvjÈM.te ) s':y;åpe, s'kLPy vw%;-nsAWe" pur; ) ¬idto y;ëx" pUv| t;ëx' ê,u me²%lm( )x[÷my' åp' i£y;xáÿ_¨d;út; ) s;=;Czáÿ_.Rgvt" Smr,m;]åp;-Év.;Üvp[;du.;Üv;âTmk; ing[h;nug[håp; x;²Nttejoåp; Vyÿ_;Vyÿ_-k;r,cr,smg[;vyvmu%v,R.ed;.edåp; .gvTshc;ár . upAzgamayanaM caiva mImAMsAnyAyavistaraH ,dharmajxasevitArthaM ca vedavedo'dhikaM tathA , nibandhAH sarvafAkhA ca samayAcAra-sazgatiH , dharmafAstraM maharSINAmantaHkaraNasaMbhqtam , itihAsapurANAkhyamupAzgaM caprakIrtitam , vAstuvedo dhanurvedo gAndharvafca tathA mune , Ayurvedafca paxcaite\upavedAH prakIrtitAH , daNDo nItifca vArtA ca vidyA vAyujayaH paraH , eka-viMfatibhedo'ya sprakAfaH prakIrtitaH , vaikhAnasaqSeH pUrvaM viSNorvANI samudbha-vet , trayIrUpeNa saMkalpya itthaM dehI vijqmbhate , saMkhyArUpeNa saMkalpya vaikhA-nasaqSeH purA , udito yAdqfaH pUrvaM tAdqfaM fqNu me'khilam ,fafvadbrahmamayaM rUpaM kriyAfaktirudAhqtA , sAkSAcchaktirbhagavataH smaraNamAtrarUpA-virbhAvaprAdurbhAvAtmikA nigrahAnugraharUpA fAntitejorUpA vyaktAvyakta-kAraNacaraNasamagrAvayavamukhavarNabhedAbhedarUpA bhagavatsahacAriNyanapAyinya-----------------------339- . upAzgamayanaM caiva mImAMsAnyAyavistaraH ,dharmajxasevitArthaM ca vedavedo'dhikaM tathA , nibandhAH sarvafAkhA ca samayAcAra-sazgatiH , dharmafAstraM maharSINAmantaHkaraNasaMbhqtam , itihAsapurANAkhyamupAzgaM caprakIrtitam , vAstuvedo dhanurvedo gAndharvafca tathA mune , Ayurvedafca paxcaiteupavedAH prakIrtitAH , daNDo nItifca vArtA ca vidyA vAyujayaH paraH , eka-viMfatibhedo'ya sprakAfaH prakIrtitaH , vaikhAnasaqSeH pUrvaM viSNorvANI samudbha-vet , trayIrUpeNa saMkalpya itthaM dehI vijqmbhate , saMkhyArUpeNa saMkalpya vaikhA-nasaqSeH purA , udito yAdqfaH pUrvaM tAdqfaM fqNu me'khilam ,fafvadbrahmamayaM rUpaM kriyAfaktirudAhqtA , sAkSAcchaktirbhagavataH smaraNamAtrarUpA-virbhAvaprAdurbhAvAtmikA nigrahAnugraharUpA fAntitejorUpA vyaktAvyakta-kAraNacaraNasamagrAvayavamukhavarNabhedAbhedarUpA bhagavatsahacAriNyanapAyinya-----------------------339- ॥ उपाङ्गमयनं चैव मीमांसान्यायविस्तरः ।धर्मज्ञसेवितार्थं च वेदवेदोऽधिकं तथा । निबन्धाः सर्वशाखा च समयाचार-सङ्गतिः । धर्मशास्त्रं महर्षीणामन्तःकरणसंभृतम् । इतिहासपुराणाख्यमुपाङ्गं चप्रकीर्तितम् । वास्तुवेदो धनुर्वेदो गान्धर्वश्च तथा मुने । आयुर्वेदश्च पञ्चैतेउपवेदाः प्रकीर्तिताः । दण्डो नीतिश्च वार्ता च विद्या वायुजयः परः । एक-विंशतिभेदोऽय स्प्रकाशः प्रकीर्तितः । वैखानसऋषेः पूर्वं विष्णोर्वाणी समुद्भ-वेत् । त्रयीरूपेण संकल्प्य इत्थं देही विजृम्भते । संख्यारूपेण संकल्प्य वैखा-नसऋषेः पुरा । उदितो यादृशः पूर्वं तादृशं शृणु मेऽखिलम् ।शश्वद्ब्रह्ममयं रूपं क्रियाशक्तिरुदाहृता । साक्षाच्छक्तिर्भगवतः स्मरणमात्ररूपा-विर्भावप्रादुर्भावात्मिका निग्रहानुग्रहरूपा शान्तितेजोरूपा व्यक्ताव्यक्त-कारणचरणसमग्रावयवमुखवर्णभेदाभेदरूपा भगवत्सहचारिण्यनपायिन्य-----------------------३३९- ॥ उपाङ्गमयनं चैव मीमांसान्यायविस्तरः ।धर्मज्ञसेवितार्थं च वेदवेदोऽधिकं तथा । निबन्धाः सर्वशाखा च समयाचार-सङ्गतिः । धर्मशास्त्रं महर्षीणामन्तःकरणसंभृतम् । इतिहासपुराणाख्यमुपाङ्गं चप्रकीर्तितम् । वास्तुवेदो धनुर्वेदो गान्धर्वश्च तथा मुने । आयुर्वेदश्च पञ्चैतेउपवेदाः प्रकीर्तिताः । दण्डो नीतिश्च वार्ता च विद्या वायुजयः परः । एक-विंशतिभेदोऽय स्प्रकाशः प्रकीर्तितः । वैखानसऋषेः पूर्वं विष्णोर्वाणी समुद्भ-वेत् । त्रयीरूपेण संकल्प्य इत्थं देही विजृम्भते । संख्यारूपेण संकल्प्य वैखा-नसऋषेः पुरा । उदितो यादृशः पूर्वं तादृशं शृणु मेऽखिलम् ।शश्वद्ब्रह्ममयं रूपं क्रियाशक्तिरुदाहृता । साक्षाच्छक्तिर्भगवतः स्मरणमात्ररूपा-विर्भावप्रादुर्भावात्मिका निग्रहानुग्रहरूपा शान्तितेजोरूपा व्यक्ताव्यक्त-कारणचरणसमग्रावयवमुखवर्णभेदाभेदरूपा भगवत्सहचारिण्यनपायिन्य-----------------------३३९- ÐW$(xt;in idv;r;]* sh§; .SaTfatAni divArAtrau sahasrANyekaviMfatiH , etatsaMkhyAnvitaM mantraM jIvojapati sarvadA . 32 .SaTfatAni divArAtrau sahasrANyekaviMfatiH , etatsaMkhyAn!vitaM mantraM jIvojapati sarvadA . 32 ॥षट्शतानि दिवारात्रौ सहस्राण्येकविंशतिः । एतत्संख्यान्वितं मन्त्रं जीवोजपति सर्वदा ॥ ३२ ॥षट्शतानि दिवारात्रौ सहस्राण्येकविंशतिः । एतत्संख्यान्!वितं मन्त्रं जीवोजपति सर्वदा ॥ ३२ ÐÕTv; s'pui$t* kr* ë!tr'( bõ±v; tu pµ;sn' g;!' v=És s'in/;y cubukù?y;n' c t°ei·tm( ) v;r'v;rmp;nmU?vRminl' p[o°;ryeTpUárt' muNp[;,-mupwit bo/mtul' xáÿ_p[.;v;¥r" Ð 40 .kqtvA saMpuTitau karau dqDhatarM baddhvA tu padmAsanaM gADhaM vakSasi saMnidhAya cubukaMdhyAnaM ca tacceSTitam , vAraMvAramapAnamUrdhvamanilaM proccArayetpUritaM muxcanprANa-mupaiti bodhamatulaM faktiprabhAvAnnaraH . 40 .kqtvA saMpuTitau karau dqDhatarM baddhvA tu padmAsanaM gADhaM vakSasi saMnidhAya cubukaMdhyAnaM ca tacceSTitam , vAraMvAramapAnamUrdhvamanilaM proccArayetpUritaM muxcanprANa-mupaiti bodhamatulaM faktiprabhAvAnnaraH . 40 ॥कृत्वा संपुटितौ करौ दृढतर्ं बद्ध्वा तु पद्मासनं गाढं वक्षसि संनिधाय चुबुकंध्यानं च तच्चेष्टितम् । वारंवारमपानमूर्ध्वमनिलं प्रोच्चारयेत्पूरितं मुञ्चन्प्राण-मुपैति बोधमतुलं शक्तिप्रभावान्नरः ॥ ४० ॥कृत्वा संपुटितौ करौ दृढतरं बद्ध्वा तु पद्मासनं गाढं वक्षसि संनिधाय चुबुकंध्यानं च तच्चेष्टितम् । वारंवारमपानमूर्ध्वमनिलं प्रोच्चारयेत्पूरितं मुञ्चन्प्राण-मुपैति बोधमतुलं शक्तिप्रभावान्नरः ॥ ४० Ð Ñ inTy' xõ' buõ' inÉvRkLp' inrïn' inr;:y;t-mn;idin/nmekù turIy' yºËt' .vºÉvãyt( párvtRm;n' svRd;nv¾Cz¥'pr'b[÷ tSm;Æ;t; pr; xáÿ_" Svy'Jyoitr;âTmk; ) a;Tmn a;k;x"s'.Ut" ) a;k;x;Ã;yu" ) v;yorɦ" ) a¦er;p" ) aÎ" pOÉqvI ) EteW;'p.Ut;n;' pty" p sd;²xver¨{Évã,ub[÷;,eit ) teW;' b[÷Évã,u-¨{;oTpáÿ¾Sqitlykt;Ür" ) r;jso b[÷; s;¾ævko Évã,uSt;mso ¨{Tyete ]yo gu,yuÿ_;" ) b[÷; dev;n;' p[qm" s'b.Uv ) /;t; c sO·*Évã,u ¾Sqt* ¨{ n;xe .og;y cN{ it p[qmj; b.Uvu" ) EteW;'b[÷,o lok; devityR©rSq;vr; j;yNte ) teW;' mnuãy;dIn;' p.Uts-mv;y" xrIrm( ) D;nkmeR²N{ywD;ÜnÉvWyw" p[;,;idpv;yumnobu²õÉc-ÿ;h'k;rw" SqUlkâLptw" soip SqUlp[ÕitárTyuCyte ) D;nkmeR²N{ywD;Ü-nÉvWyw" p[;,;idpv;yumnobu²õÉ. sU+mSqoip ²l©meveTyuCyte )gu,]yyuÿ_' k;r,m( ) sveRW;mev' ]IÉ, xrIr;É, vtRNte ) j;g[TSvÒsuWui¢-turIy;eTyvSq;t§" t;s;mvSq;n;mÉ/ptyTv;r" pu¨W; Évtwjs-p[;D;Tm;neit ) Évo ih SqUl.ui©Ty' twjs" p[ÉvÉvÿ_.ukª ) a;nNd-.ukª tq; p[;D" svRs;=ITyt" pr" Ð 72 . O nityaM fuddhaM buddhaM nirvikalpaM niraxjanaM nirAkhyAta-manAdinidhanamekaM turIyaM yadbhUtaM bhavadbhaviSyat parivartamAnaM sarvadA'navacchinnaMparaMbrahma tasmAjjAtA parA faktiH svayaMjyotirAtmikA , Atmana AkAfaHsaMbhUtaH , AkAfAdvAyuH , vAyoragniH , agnerApaH , adbhyaH pqthivI , eteSAMpaxcabhUtAnAM patayaH paxca sadAfivefvararudraviSNubrahmANafceti , teSAM brahmaviSNu-rudrAfcotpattisthitilayakartAraH , rAjaso brahmA sAttviko viSNustAmaso rudra\ityete trayo guNayuktAH , brahmA devAnAM prathamaH saMbabhUva , dhAtA ca sqSTauviSNufca sthitau rudrafca nAfe bhogAya candra iti prathamajA babhUvuH , eteSAMbrahmaNo lokA devatiryazgarasthAvarAfca jAyante , teSAM manuSyAdInAM paxcabhUtasa-mavAyaH farIram , jxAnakarmendriyairjxAnaviSayaiH prANAdipaxcavAyumanobuddhici-ttAhaMkAraiH sthUlakalpitaiH so'pi sthUlaprakqtirityucyate , jxAnakarmendriyairjxA-naviSayaiH prANAdipaxcavAyumanobuddhibhifca sUkSmastho'pi lizgamevetyucyate ,guNatrayayuktaM kAraNam , sarveSAmevaM trINi farIrANi vartante , jAgratsvapnasuSupti-turIyAfcetyavasthAfcatasraH tAsAmavasthAnAmadhipatayafcatvAraH puruSA vifvataijasa-prAjxAtmAnafceti , vifvo hi sthUlabhuzgityaM taijasaH praviviktabhuk , Ananda-bhuk tathA prAjxaH sarvasAkSItyataH paraH . 72 . O nityaM fuddhaM buddhaM nirvikalpaM niraxjanaM nirAkhyAta-manAdinidhanamekaM turIyaM yadbhUtaM bhavadbhaviSyat parivartamAnaM sarvadA'navacchinnaMparaMbrahma tasmAjjAtA parA faktiH svayaMjyotirAtmikA , Atmana AkAfaHsaMbhUtaH , AkAfAdvAyuH , vAyoragniH , agnerApaH , adbhyaH pqthivI , eteSAMpaxcabhUtAnAM patayaH paxca sadAfivefvararudraviSNubrahmANafceti , teSAM brahmaviSNu-rudrAfcotpattisthitilayakartAraH , rAjaso brahmA sAttviko viSNustAmaso rudraityete trayo guNayuktAH , brahmA devAnAM prathamaH saMbabhUva , dhAtA ca sqSTauviSNufca sthitau rudrafca nAfe bhogAya candra iti prathamajA babhUvuH , eteSAMbrahmaNo lokA devatiryazgarasthAvarAfca jAyante , teSAM manuSyAdInAM paxcabhUtasa-mavAyaH farIram , jxAnakarmendriyairjxAnaviSayaiH prANAdipaxcavAyumanobuddhici-ttAhaMkAraiH sthUlakalpitaiH so'pi sthUlaprakqtirityucyate , jxAnakarmendriyairjxA-naviSayaiH prANAdipaxcavAyumanobuddhibhifca sUkSmastho'pi lizgamevetyucyate ,guNatrayayuktaM kAraNam , sarveSAmevaM trINi farIrANi vartante , jAgratsvapnasuSupti-turIyAfcetyavasthAfcatasraH tAsAmavasthAnAmadhipatayafcatvAraH puruSA vifvataijasa-prAjxAtmAnafceti , vifvo hi sthUlabhuzgityaM taijasaH praviviktabhuk , Ananda-bhuk tathA prAjxaH sarvasAkSItyataH paraH . 72 ॥ ॐ नित्यं शुद्धं बुद्धं निर्विकल्पं निरञ्जनं निराख्यात-मनादिनिधनमेकं तुरीयं यद्भूतं भवद्भविष्यत् परिवर्तमानं सर्वदाऽनवच्छिन्नंपरंब्रह्म तस्माज्जाता परा शक्तिः स्वयंज्योतिरात्मिका । आत्मन आकाशःसंभूतः । आकाशाद्वायुः । वायोरग्निः । अग्नेरापः । अद्भ्यः पृथिवी । एतेषांपञ्चभूतानां पतयः पञ्च सदाशिवेश्वररुद्रविष्णुब्रह्माणश्चेति । तेषां ब्रह्मविष्णु-रुद्राश्चोत्पत्तिस्थितिलयकर्तारः । राजसो ब्रह्मा सात्त्विको विष्णुस्तामसो रुद्रइत्येते त्रयो गुणयुक्ताः । ब्रह्मा देवानां प्रथमः संबभूव । धाता च सृष्टौविष्णुश्च स्थितौ रुद्रश्च नाशे भोगाय चन्द्र इति प्रथमजा बभूवुः । एतेषांब्रह्मणो लोका देवतिर्यङ्गरस्थावराश्च जायन्ते । तेषां मनुष्यादीनां पञ्चभूतस-मवायः शरीरम् । ज्ञानकर्मेन्द्रियैर्ज्ञानविषयैः प्राणादिपञ्चवायुमनोबुद्धिचि-त्ताहंकारैः स्थूलकल्पितैः सोऽपि स्थूलप्रकृतिरित्युच्यते । ज्ञानकर्मेन्द्रियैर्ज्ञा-नविषयैः प्राणादिपञ्चवायुमनोबुद्धिभिश्च सूक्ष्मस्थोऽपि लिङ्गमेवेत्युच्यते ।गुणत्रययुक्तं कारणम् । सर्वेषामेवं त्रीणि शरीराणि वर्तन्ते । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्ति-तुरीयाश्चेत्यवस्थाश्चतस्रः तासामवस्थानामधिपतयश्चत्वारः पुरुषा विश्वतैजस-प्राज्ञात्मानश्चेति । विश्वो हि स्थूलभुङ्गित्यं तैजसः प्रविविक्तभुक् । आनन्द-भुक् तथा प्राज्ञः सर्वसाक्षीत्यतः परः ॥ ७२ ॥ ॐ नित्यं शुद्धं बुद्धं निर्विकल्पं निरञ्जनं निराख्यात-मनादिनिधनमेकं तुरीयं यद्भूतं भवद्भविष्यत् परिवर्तमानं सर्वदाऽनवच्छिन्नंपरंब्रह्म तस्माज्जाता परा शक्तिः स्वयंज्योतिरात्मिका । आत्मन आकाशःसंभूतः । आकाशाद्वायुः । वायोरग्निः । अग्नेरापः । अद्भ्यः पृथिवी । एतेषांपञ्चभूतानां पतयः पञ्च सदाशिवेश्वररुद्रविष्णुब्रह्माणश्चेति । तेषां ब्रह्मविष्णु-रुद्राश्चोत्पत्तिस्थितिलयकर्तारः । राजसो ब्रह्मा सात्त्विको विष्णुस्तामसो रुद्रैत्येते त्रयो गुणयुक्ताः । ब्रह्मा देवानां प्रथमः संबभूव । धाता च सृष्टौविष्णुश्च स्थितौ रुद्रश्च नाशे भोगाय चन्द्र इति प्रथमजा बभूवुः । एतेषांब्रह्मणो लोका देवतिर्यङ्गरस्थावराश्च जायन्ते । तेषां मनुष्यादीनां पञ्चभूतस-मवायः शरीरम् । ज्ञानकर्मेन्द्रियैर्ज्ञानविषयैः प्राणादिपञ्चवायुमनोबुद्धिचि-त्ताहंकारैः स्थूलकल्पितैः सोऽपि स्थूलप्रकृतिरित्युच्यते । ज्ञानकर्मेन्द्रियैर्ज्ञा-नविषयैः प्राणादिपञ्चवायुमनोबुद्धिभिश्च सूक्ष्मस्थोऽपि लिङ्गमेवेत्युच्यते ।गुणत्रययुक्तं कारणम् । सर्वेषामेवं त्रीणि शरीराणि वर्तन्ते । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्ति-तुरीयाश्चेत्यवस्थाश्चतस्रः तासामवस्थानामधिपतयश्चत्वारः पुरुषा विश्वतैजस-प्राज्ञात्मानश्चेति । विश्वो हि स्थूलभुङ्गित्यं तैजसः प्रविविक्तभुक् । आनन्द-भुक् तथा प्राज्ञः सर्वसाक्षीत्यतः परः ॥ ७२ Ð pUrkù Ã;dx' kÚy;Ü-TkÚM.kù Wo@x' .vet( ) reckù dx co'k;r" p[;,;y;m" s ¬Cyte Ð 103 . pUrakaM dvAdafaM kuryA-tkumbhakaM SoDafaM bhavet , recakaM dafa coMkAraH prANAyAmaH sa ucyate . 103 . pUrakaM dvAdafaM kuryA-tkumbhakaM SoDafaM bhavet , recakaM dafa cOkAraH prANAyAmaH sa ucyate . 103 ॥ पूरकं द्वादशं कुर्या-त्कुम्भकं षोडशं भवेत् । रेचकं दश चोंकारः प्राणायामः स उच्यते ॥ १०३ ॥ पूरकं द्वादशं कुर्या-त्कुम्भकं षोडशं भवेत् । रेचकं दश चॐकारः प्राणायामः स उच्यते ॥ १०३ Ðcrt;' c=ur;dIn;' ÉvWyeWu yq;£mm( ) yTp[Ty;hr,' teW;' p[Ty;h;r" s¬Cyte Ð 120 .caratAM cakSurAdInAM viSayeSu yathAkramam , yatpratyAharaNaM teSAM pratyAhAraH sa\ucyate . 120 .caratAM cakSurAdInAM viSayeSu yathAkramam , yatpratyAharaNaM teSAM pratyAhAraH saucyate . 120 ॥चरतां चक्षुरादीनां विषयेषु यथाक्रमम् । यत्प्रत्याहरणं तेषां प्रत्याहारः सउच्यते ॥ १२० ॥चरतां चक्षुरादीनां विषयेषु यथाक्रमम् । यत्प्रत्याहरणं तेषां प्रत्याहारः सौच्यते ॥ १२० ÐÑ pU,Rmd it x;²Nt" )Ñ y;DvLKyo h vw mh;muinr;idTylokù jg;m ) tm;idTy' nTv; .o.gv¥;idTy;Tmtævmnub[UhIit ) s hov;c n;r;y," ) D;nyuÿ_ym;´·;©-yog ¬Cyte ) xItoã,;h;rin{;Évjy" svRd; x;²NtinRlTv' ÉvWye²N{-ying[hwte ym;" ) gu¨.áÿ_" sTym;g;Ünuráÿ_" su%;gtvSTvnu.v tÃ-STvnu.ven tui·inR"s©t; Ek;Ntv;so mnoinvOáÿ" fl;nÉ.l;Wo vwr;Gy-.;v inym;" ) su%;snvOáÿIrv;s;wvm;sninymo .vit ) pUrk-kÚM.kreck" Wo@xctu"Wi·Ã;i]'xTs':yy; yq;£m' p[;,;y;m" ) ÉvWye>y²N{y;qeR>yo mnoinro/n' p[Ty;h;r" ) svRxrIreWu cwtNywkt;nt; ?y;nm( )ÉvWyVy;vtRnpUvRkù cwtNye cet"Sq;pn' /;r,' .vit ) ?y;nÉvSmOit"----------------------348- .O pUrNamada iti fAntiH ,O yAjxavalkyo ha vai mahAmunirAdityalokaM jagAma , tamAdityaM natvA bhobhagavannAdityAtmatattvamanubrUhIti , sa hovAca nArAyaNaH , jxAnayuktayamAdyaSTAzga-yoga ucyate , fItoSNAhAranidrAvijayaH sarvadA fAntirnifcalatvaM viSayendri-yanigrahafcaite yamAH , gurubhaktiH satyamArgAnuraktiH sukhAgatavastvanubhavafca tadva-stvanubhavena tuSTirniHsazgatA ekAntavAso manonivqttiH phalAnabhilASo vairAgya-bhAvafca niyamAH , sukhAsanavqttifcIravAsAfcaivamAsananiyamo bhavati , pUraka-kumbhakarecakaiH SoDafacatuHSaSTidvAtriMfatsaMkhyayA yathAkramaM prANAyAmaH , viSayebhya\indriyArthebhyo manonirodhanaM pratyAhAraH , sarvafarIreSu caitanyaikatAnatA dhyAnam ,viSayavyAvartanapUrvakaM caitanye cetaHsthApanaM dhAraNaM bhavati , dhyAnavismqtiH----------------------348- .O pUrNamada iti fAntiH ,O yAjxavalkyo ha vai mahAmunirAdityalokaM jagAma , tamAdityaM natvA bhobhagavannAdityAtmatattvamanubrUhIti , sa hovAca nArAyaNaH , jxAnayuktayamAdyaSTAzga-yoga ucyate , fItoSNAhAranidrAvijayaH sarvadA fAntirnifcalatvaM viSayendri-yanigrahafcaite yamAH , gurubhaktiH satyamArgAnuraktiH sukhAgatavastvanubhavafca tadva-stvanubhavena tuSTirniHsazgatA ekAntavAso manonivqttiH phalAnabhilASo vairAgya-bhAvafca niyamAH , sukhAsanavqttifcIravAsAfcaivamAsananiyamo bhavati , pUraka-kumbhakarecakaiH SoDafacatuHSaSTidvAtriMfatsaMkhyayA yathAkramaM prANAyAmaH , viSayebhyaindriyArthebhyo manonirodhanaM pratyAhAraH , sarvafarIreSu caitanyaikatAnatA dhyAnam ,viSayavyAvartanapUrvakaM caitanye cetaHsthApanaM dhAraNaM bhavati , dhyAnavismqtiH----------------------348- ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ।ॐ याज्ञवल्क्यो ह वै महामुनिरादित्यलोकं जगाम । तमादित्यं नत्वा भोभगवन्नादित्यात्मतत्त्वमनुब्रूहीति । स होवाच नारायणः । ज्ञानयुक्तयमाद्यष्टाङ्ग-योग उच्यते । शीतोष्णाहारनिद्राविजयः सर्वदा शान्तिर्निश्चलत्वं विषयेन्द्रि-यनिग्रहश्चैते यमाः । गुरुभक्तिः सत्यमार्गानुरक्तिः सुखागतवस्त्वनुभवश्च तद्व-स्त्वनुभवेन तुष्टिर्निःसङ्गता एकान्तवासो मनोनिवृत्तिः फलानभिलाषो वैराग्य-भावश्च नियमाः । सुखासनवृत्तिश्चीरवासाश्चैवमासननियमो भवति । पूरक-कुम्भकरेचकैः षोडशचतुःषष्टिद्वात्रिंशत्संख्यया यथाक्रमं प्राणायामः । विषयेभ्यइन्द्रियार्थेभ्यो मनोनिरोधनं प्रत्याहारः । सर्वशरीरेषु चैतन्यैकतानता ध्यानम् ।विषयव्यावर्तनपूर्वकं चैतन्ये चेतःस्थापनं धारणं भवति । ध्यानविस्मृतिः----------------------३४८- ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ।ॐ याज्ञवल्क्यो ह वै महामुनिरादित्यलोकं जगाम । तमादित्यं नत्वा भोभगवन्नादित्यात्मतत्त्वमनुब्रूहीति । स होवाच नारायणः । ज्ञानयुक्तयमाद्यष्टाङ्ग-योग उच्यते । शीतोष्णाहारनिद्राविजयः सर्वदा शान्तिर्निश्चलत्वं विषयेन्द्रि-यनिग्रहश्चैते यमाः । गुरुभक्तिः सत्यमार्गानुरक्तिः सुखागतवस्त्वनुभवश्च तद्व-स्त्वनुभवेन तुष्टिर्निःसङ्गता एकान्तवासो मनोनिवृत्तिः फलानभिलाषो वैराग्य-भावश्च नियमाः । सुखासनवृत्तिश्चीरवासाश्चैवमासननियमो भवति । पूरक-कुम्भकरेचकैः षोडशचतुःषष्टिद्वात्रिंशत्संख्यया यथाक्रमं प्राणायामः । विषयेभ्यैन्द्रियार्थेभ्यो मनोनिरोधनं प्रत्याहारः । सर्वशरीरेषु चैतन्यैकतानता ध्यानम् ।विषयव्यावर्तनपूर्वकं चैतन्ये चेतःस्थापनं धारणं भवति । ध्यानविस्मृतिः----------------------३४८- Ðaq h y;DvLKy a;idTym<@lpu¨W' pp[Cz ) .gv¥NtlR+y;idkùbó/oÿ_m( ) my; t¥ D;tm( ) t(åih mçm( ) tduhov;c p.Utk;r,'tÉ@TkË$;.' tðtu"pI#m( ) tNm?ye tævp[k;xo .vit ) soitgU!aVyÿ_ ) tJD;nPlv;É/å!¼n Deym( ) t;ç;>yNtlR+ym( ) tNm?yejgLlInm( ) t¥;dÉbNdukl;tItm%<@m<@lm( ) tTsgu,inguR,Svåpm( )tùÿ; Évmuÿ_" ) a;d;vɦm<@lm( ) tdupár sUyRm<@lm( ) tNm?yesu/;cN{m<@lm( ) tNm?ye%<@b[÷tejom<@lm( ) tiôuLle%;vCzÚKl.;-Svrm( ) tdev x;M.vIl=,m( ) t¶xRne it§o mUtRy" -- am; p[itpt( pUÉ,Rm;ceit ) inmI²ltdxRnmm;ëi·" ) a/oRNmI²lt' p[itpt( ) svoRNmIln'pUÉ,Rm; .vit ) t;su pUÉ,Rm;>y;s" ktRVy" ) tLl+y' n;s;g[m( ) yd;t;lumUle g;!tmo ëXyte ) td>y;s;d%<@m<@l;k;rJyoitë³Xyte )tdev s²°d;nNd' b[÷ .vit ) Ev' shj;nNde yd; mno lIyte td;x;Nto .vI .vit ) t;mev %ecrIm;ó" ) td>y;s;Nmn"SqwyRm( ) ttov;yuSqwyRm( ) t²°ö;in -- a;d* t;rkv¶Xyte ) tto vj[dpR,m( ) tt¬pár pU,RcN{m<@lm( ) tto nvrp[.;m<@lm( ) tto m?y;ö;k-m<@lm( ) tto viö²x%;m<@l' £m;¶Xyte Ð 1 .atha ha yAjxavalkya AdityamaNDalapuruSaM papraccha , bhagavannantarlakSyAdikaMbahudhoktam , mayA tanna jxAtam , tadbrUhi mahyam , taduhovAca paxcabhUtakAraNaMtaDitkUTAbhaM tadvaccatuHpITham , tanmadhye tattvaprakAfo bhavati , so'tigUDha\avyaktafca , tajjxAnaplavAdhirUDhena jxeyam , tadbAhyAbhyantarlakSyam , tanmadhyejagallInam , tannAdabindukalAtItamakhaNDamaNDalam , tatsaguNanirguNasvarUpam ,tadvettA vimuktaH , AdAvagnimaNDalam , tadupari sUryamaNDalam , tanmadhyesudhAcandramaNDalam , tanmadhye'khaNDabrahmatejomaNDalam , tadvidyullekhAvacchuklabhA-svaram , tadeva fAmbhavIlakSaNam , taddarfane tisro mUrtayaH -- amA pratipat pUrNimAceti , nimIlitadarfanamamAdqSTiH , ardhonmIlitaM pratipat , sarvonmIlanaMpUrNimA bhavati , tAsu pUrNimAbhyAsaH kartavyaH , tallakSyaM nAsAgram , yadAtAlumUle gADhatamo dqfyate , tadabhyAsAdakhaNDamaNDalAkArajyotirdqfyate ,tadeva saccidAnandaM brahma bhavati , evaM sahajAnande yadA mano lIyate tadAfAnto bhavI bhavati , tAmeva khecarImAhuH , tadabhyAsAnmanaHsthairyam , tatovAyusthairyam , taccihnAni -- Adau tArakavaddqfyate , tato vajradarpaNam , tata\upari pUrNacandramaNDalam , tato navaratnaprabhAmaNDalam , tato madhyAhnArka-maNDalam , tato vahnifikhAmaNDalaM kramAddqfyate . 1 .atha ha yAjxavalkya AdityamaNDalapuruSaM papraccha , bhagavannantarlakSyAdikaMbahudhoktam , mayA tanna jxAtam , tadbrUhi mahyam , taduhovAca paxcabhUtakAraNaMtaDitkUTAbhaM tadvaccatuHpITham , tanmadhye tattvaprakAfo bhavati , so'tigUDhaavyaktafca , tajjxAnaplavAdhirUDhena jxeyam , tadbAhyAbhyantarlakSyam , tanmadhyejagallInam , tannAdabindukalAtItamakhaNDamaNDalam , tatsaguNanirguNasvarUpam ,tadvettA vimuktaH , AdAvagnimaNDalam , tadupari sUryamaNDalam , tanmadhyesudhAcandramaNDalam , tanmadhye'khaNDabrahmatejomaNDalam , tadvidyullekhAvacchuklabhA-svaram , tadeva fAmbhavIlakSaNam , taddarfane tisro mUrtayaH -- amA pratipat pUrNimAceti , nimIlitadarfanamamAdqSTiH , ardhonmIlitaM pratipat , sarvonmIlanaMpUrNimA bhavati , tAsu pUrNimAbhyAsaH kartavyaH , tallakSyaM nAsAgram , yadAtAlumUle gADhatamo dqfyate , tadabhyAsAdakhaNDamaNDalAkArajyotirdqfyate ,tadeva saccidAnandaM brahma bhavati , evaM sahajAnande yadA mano lIyate tadAfAnto bhavI bhavati , tAmeva khecarImAhuH , tadabhyAsAnmanaHsthairyam , tatovAyusthairyam , taccihnAni -- Adau tArakavaddqfyate , tato vajradarpaNam , tataupari pUrNacandramaNDalam , tato navaratnaprabhAmaNDalam , tato madhyAhnArka-maNDalam , tato vahnifikhAmaNDalaM kramAddqfyate . 1 ॥अथ ह याज्ञवल्क्य आदित्यमण्डलपुरुषं पप्रच्छ । भगवन्नन्तर्लक्ष्यादिकंबहुधोक्तम् । मया तन्न ज्ञातम् । तद्ब्रूहि मह्यम् । तदुहोवाच पञ्चभूतकारणंतडित्कूटाभं तद्वच्चतुःपीठम् । तन्मध्ये तत्त्वप्रकाशो भवति । सोऽतिगूढअव्यक्तश्च । तज्ज्ञानप्लवाधिरूढेन ज्ञेयम् । तद्बाह्याभ्यन्तर्लक्ष्यम् । तन्मध्येजगल्लीनम् । तन्नादबिन्दुकलातीतमखण्डमण्डलम् । तत्सगुणनिर्गुणस्वरूपम् ।तद्वेत्ता विमुक्तः । आदावग्निमण्डलम् । तदुपरि सूर्यमण्डलम् । तन्मध्येसुधाचन्द्रमण्डलम् । तन्मध्येऽखण्डब्रह्मतेजोमण्डलम् । तद्विद्युल्लेखावच्छुक्लभा-स्वरम् । तदेव शाम्भवीलक्षणम् । तद्दर्शने तिस्रो मूर्तयः -- अमा प्रतिपत् पूर्णिमाचेति । निमीलितदर्शनममादृष्टिः । अर्धोन्मीलितं प्रतिपत् । सर्वोन्मीलनंपूर्णिमा भवति । तासु पूर्णिमाभ्यासः कर्तव्यः । तल्लक्ष्यं नासाग्रम् । यदातालुमूले गाढतमो दृश्यते । तदभ्यासादखण्डमण्डलाकारज्योतिर्दृश्यते ।तदेव सच्चिदानन्दं ब्रह्म भवति । एवं सहजानन्दे यदा मनो लीयते तदाशान्तो भवी भवति । तामेव खेचरीमाहुः । तदभ्यासान्मनःस्थैर्यम् । ततोवायुस्थैर्यम् । तच्चिह्नानि -- आदौ तारकवद्दृश्यते । ततो वज्रदर्पणम् । ततउपरि पूर्णचन्द्रमण्डलम् । ततो नवरत्नप्रभामण्डलम् । ततो मध्याह्नार्क-मण्डलम् । ततो वह्निशिखामण्डलं क्रमाद्दृश्यते ॥ १ ॥अथ ह याज्ञवल्क्य आदित्यमण्डलपुरुषं पप्रच्छ । भगवन्नन्तर्लक्ष्यादिकंबहुधोक्तम् । मया तन्न ज्ञातम् । तद्ब्रूहि मह्यम् । तदुहोवाच पञ्चभूतकारणंतडित्कूटाभं तद्वच्चतुःपीठम् । तन्मध्ये तत्त्वप्रकाशो भवति । सोऽतिगूढअव्यक्तश्च । तज्ज्ञानप्लवाधिरूढेन ज्ञेयम् । तद्बाह्याभ्यन्तर्लक्ष्यम् । तन्मध्येजगल्लीनम् । तन्नादबिन्दुकलातीतमखण्डमण्डलम् । तत्सगुणनिर्गुणस्वरूपम् ।तद्वेत्ता विमुक्तः । आदावग्निमण्डलम् । तदुपरि सूर्यमण्डलम् । तन्मध्येसुधाचन्द्रमण्डलम् । तन्मध्येऽखण्डब्रह्मतेजोमण्डलम् । तद्विद्युल्लेखावच्छुक्लभा-स्वरम् । तदेव शाम्भवीलक्षणम् । तद्दर्शने तिस्रो मूर्तयः -- अमा प्रतिपत् पूर्णिमाचेति । निमीलितदर्शनममादृष्टिः । अर्धोन्मीलितं प्रतिपत् । सर्वोन्मीलनंपूर्णिमा भवति । तासु पूर्णिमाभ्यासः कर्तव्यः । तल्लक्ष्यं नासाग्रम् । यदातालुमूले गाढतमो दृश्यते । तदभ्यासादखण्डमण्डलाकारज्योतिर्दृश्यते ।तदेव सच्चिदानन्दं ब्रह्म भवति । एवं सहजानन्दे यदा मनो लीयते तदाशान्तो भवी भवति । तामेव खेचरीमाहुः । तदभ्यासान्मनःस्थैर्यम् । ततोवायुस्थैर्यम् । तच्चिह्नानि -- आदौ तारकवद्दृश्यते । ततो वज्रदर्पणम् । ततौपरि पूर्णचन्द्रमण्डलम् । ततो नवरत्नप्रभामण्डलम् । ततो मध्याह्नार्क-मण्डलम् । ततो वह्निशिखामण्डलं क्रमाद्दृश्यते ॥ १ Ð p;vSq;"j;g[TSvÒsuWui¢turIy;tIt;" ) j;g[it p[vOÿo jIv" p[vOáÿm;g;Üsÿ_" )p;pflnrk;idm;'Stu x.kmRflSvgRm®STvit k;Íte ) s Ev SvIÕtvwr;-Gy;TkmRfljNm;l' s's;rbN/nmlÉmit ÉvmuKTy;É.mu%o invOáÿm;gRp[-vOÿo .vit ) s Ev s's;rt;r,;y gu¨m;ÉÅTy k;m;id TyKTv; Évihtk-m;ÜcrNs;/nctu·ys'p¥o údykmlm?ye .gvTsÿ;m;];NtlR+yåp-m;s;´ suWu¢ävSq;y; muÿ_b[÷;nNdSmOit' lB?v; Ek Ev;hmiÃtIy"kùÉcTk;lmD;nvOæy; ÉvSmOtj;g[Ã;sn;nuflen twjsoSmIit tdu.y-invOæy; p[;D d;nImSmITyhmek Ev Sq;ne.ed;dvSq;.edSy pr'tu nihmdNyidit j;tÉvvek" xõ;Ãøtb[÷;hÉmit É.d;gN/' inrSy Sv;NtÉvRjÈ-âM.t.;num<@l?y;ntd;k;r;k;ártpr'b[÷;k;ártmuáÿ_m;gRm;å!" pár-pKvo .vit ) s'kLp;idkù mno bN/hetu ) tiÃyuÿ_' mno mo=;y .vit )tÃ;'=ur;idb;çp[poprto Évgtp[pgN/" svRjgd;TmTven pXy'STy-----------------------351- . paxcAvasthAH\jAgratsvapnasuSuptiturIyAtItAH , jAgrati pravqtto jIvaH pravqttimArgAsaktaH ,pApaphalanarakAdimAMstu fubhakarmaphalasvargamastviti kAzkSate , sa eva svIkqtavairA-gyAtkarmaphalajanmA'laM saMsArabandhanamalamiti vimuktyAbhimukho nivqttimArgapra-vqtto bhavati , sa eva saMsAratAraNAya gurumAfritya kAmAdi tyaktvA vihitaka-rmAcaransAdhanacatuSTayasaMpanno hqdayakamalamadhye bhagavatsattAmAtrAntarlakSyarUpa-mAsAdya suSuptyavasthAyA muktabrahmAnandasmqtiM labdhvA eka evAhamadvitIyaHkaMcitkAlamajxAnavqttyA vismqtajAgradvAsanAnuphalena taijaso'smIti tadubhaya-nivqttyA prAjxa idAnImasmItyahameka eva sthAnebhedAdavasthAbhedasya paraMtu nahimadanyaditi jAtavivekaH fuddhAdvaitabrahmAhamiti bhidAgandhaM nirasya svAntarvijq-mbhitabhAnumaNDaladhyAnatadAkArAkAritaparaMbrahmAkAritamuktimArgamArUDhaH pari-pakvo bhavati , saMkalpAdikaM mano bandhahetu , tadviyuktaM mano mokSAya bhavati ,tadvAMfcakSurAdibAhyaprapaxcoparato vigataprapaxcagandhaH sarvajagadAtmatvena pafyaMstya-----------------------351- . paxcAvasthAHjAgratsvapnasuSuptiturIyAtItAH , jAgrati pravqtto jIvaH pravqttimArgAsaktaH ,pApaphalanarakAdimAMstu fubhakarmaphalasvargamastviti kAzkSate , sa eva svIkqtavairA-gyAtkarmaphalajanmA'laM saMsArabandhanamalamiti vimuktyAbhimukho nivqttimArgapra-vqtto bhavati , sa eva saMsAratAraNAya gurumAfritya kAmAdi tyaktvA vihitaka-rmAcaransAdhanacatuSTayasaMpanno hqdayakamalamadhye bhagavatsattAmAtrAntarlakSyarUpa-mAsAdya suSuptyavasthAyA muktabrahmAnandasmqtiM labdhvA eka evAhamadvitIyaHkaMcitkAlamajxAnavqttyA vismqtajAgradvAsanAnuphalena taijaso'smIti tadubhaya-nivqttyA prAjxa idAnImasmItyahameka eva sthAnebhedAdavasthAbhedasya paraMtu nahimadanyaditi jAtavivekaH fuddhAdvaitabrahmAhamiti bhidAgandhaM nirasya svAntarvijq-mbhitabhAnumaNDaladhyAnatadAkArAkAritaparaMbrahmAkAritamuktimArgamArUDhaH pari-pakvo bhavati , saMkalpAdikaM mano bandhahetu , tadviyuktaM mano mokSAya bhavati ,tadvAMfcakSurAdibAhyaprapaxcoparato vigataprapaxcagandhaH sarvajagadAtmatvena pafyaMstya-----------------------351- ॥ पञ्चावस्थाःजाग्रत्स्वप्नसुषुप्तितुरीयातीताः । जाग्रति प्रवृत्तो जीवः प्रवृत्तिमार्गासक्तः ।पापफलनरकादिमांस्तु शुभकर्मफलस्वर्गमस्त्विति काङ्क्षते । स एव स्वीकृतवैरा-ग्यात्कर्मफलजन्माऽलं संसारबन्धनमलमिति विमुक्त्याभिमुखो निवृत्तिमार्गप्र-वृत्तो भवति । स एव संसारतारणाय गुरुमाश्रित्य कामादि त्यक्त्वा विहितक-र्माचरन्साधनचतुष्टयसंपन्नो हृदयकमलमध्ये भगवत्सत्तामात्रान्तर्लक्ष्यरूप-मासाद्य सुषुप्त्यवस्थाया मुक्तब्रह्मानन्दस्मृतिं लब्ध्वा एक एवाहमद्वितीयःकंचित्कालमज्ञानवृत्त्या विस्मृतजाग्रद्वासनानुफलेन तैजसोऽस्मीति तदुभय-निवृत्त्या प्राज्ञ इदानीमस्मीत्यहमेक एव स्थानेभेदादवस्थाभेदस्य परंतु नहिमदन्यदिति जातविवेकः शुद्धाद्वैतब्रह्माहमिति भिदागन्धं निरस्य स्वान्तर्विजृ-म्भितभानुमण्डलध्यानतदाकाराकारितपरंब्रह्माकारितमुक्तिमार्गमारूढः परि-पक्वो भवति । संकल्पादिकं मनो बन्धहेतु । तद्वियुक्तं मनो मोक्षाय भवति ।तद्वांश्चक्षुरादिबाह्यप्रपञ्चोपरतो विगतप्रपञ्चगन्धः सर्वजगदात्मत्वेन पश्यंस्त्य-----------------------३५१- ॥ पञ्चावस्थाᳲआग्रत्स्वप्नसुषुप्तितुरीयातीताः । जाग्रति प्रवृत्तो जीवः प्रवृत्तिमार्गासक्तः ।पापफलनरकादिमांस्तु शुभकर्मफलस्वर्गमस्त्विति काङ्क्षते । स एव स्वीकृतवैरा-ग्यात्कर्मफलजन्माऽलं संसारबन्धनमलमिति विमुक्त्याभिमुखो निवृत्तिमार्गप्र-वृत्तो भवति । स एव संसारतारणाय गुरुमाश्रित्य कामादि त्यक्त्वा विहितक-र्माचरन्साधनचतुष्टयसंपन्नो हृदयकमलमध्ये भगवत्सत्तामात्रान्तर्लक्ष्यरूप-मासाद्य सुषुप्त्यवस्थाया मुक्तब्रह्मानन्दस्मृतिं लब्ध्वा एक एवाहमद्वितीयःकंचित्कालमज्ञानवृत्त्या विस्मृतजाग्रद्वासनानुफलेन तैजसोऽस्मीति तदुभय-निवृत्त्या प्राज्ञ इदानीमस्मीत्यहमेक एव स्थानेभेदादवस्थाभेदस्य परंतु नहिमदन्यदिति जातविवेकः शुद्धाद्वैतब्रह्माहमिति भिदागन्धं निरस्य स्वान्तर्विजृ-म्भितभानुमण्डलध्यानतदाकाराकारितपरंब्रह्माकारितमुक्तिमार्गमारूढः परि-पक्वो भवति । संकल्पादिकं मनो बन्धहेतु । तद्वियुक्तं मनो मोक्षाय भवति ।तद्वांश्चक्षुरादिबाह्यप्रपञ्चोपरतो विगतप्रपञ्चगन्धः सर्वजगदात्मत्वेन पश्यंस्त्य-----------------------३५१- Ð s Eko¨{o ?yey" sveRW;' svRÉsõye ) yo b[÷," pmvK]hNt; tSmw ¨{;y nmoaStu Ð 7 . sa ekorudro dhyeyaH sarveSAM sarvasiddhaye , yo brahmaNaH paxcamavaktrahantA tasmai rudrAya namo\astu . 7 . sa ekorudro dhyeyaH sarveSAM sarvasiddhaye , yo brahmaNaH paxcamavaktrahantA tasmai rudrAya namoastu . 7 ॥ स एकोरुद्रो ध्येयः सर्वेषां सर्वसिद्धये । यो ब्रह्मणः पञ्चमवक्त्रहन्ता तस्मै रुद्राय नमोअस्तु ॥ ७ ॥ स एकोरुद्रो ध्येयः सर्वेषां सर्वसिद्धये । यो ब्रह्मणः पञ्चमवक्त्रहन्ता तस्मै रुद्राय नमोअस्तु ॥ ७ -.gvNp;d.ed;idkù kq' kqmÃøtSvåpÉmit inåiptm( ) de²xk" pár-hrit ) Évro/o n Év´te b[÷;iÃtIymeev sTym( ) tqwvoÿ_' c ) b[÷.edon kÉqto b[÷Vyitárÿ_' n ikùÉcdâSt ) p;d.ed;idkqn' tu b[÷Svåp-kqnmev ) tdevoCyte p;dctu·y;Tmkù b[÷ t]wkmÉv´;p;d' ) p;d]y-mmOt' .vit ) x;%;NtropinWTSvåpmev inåiptm( ) tmsStu pr'Jyoit" prm;nNdl=,m( ) p;d]y;Tmkù b[÷ kvLy' x;t' prÉmit )ved;hmet' pu¨W' mh;Ntm( ) a;idTyv,| tms" prSt;t( ) tmev'ÉvÃ;nmOth .vit ) n;Ny" pNq; Év´teyn;y ) sveRW;' JyoitW;' JyoitStms"prmuCyte ) svRSy /;t;rmÉcNTyåpm;idTyv,| pr'JyoitStms ¬párÉv.;it ) ydekmVyÿ_mnNtåp' Év' pur;,' tms" prSt;t( ) tdev At'tdu sTym;óStdev sTy' tdev b[÷ prm' Évxõ' kQyte ) tm"xBden;-Év´; ) p;doSy Év; .Ut;in ) i]p;dSy;mOt' idÉv ) i]p;dU?vR ¬dwTpu-¨W" ) p;doSyeh;.vTpun" ) tto Évãvª Vy£;mt( ) s;xn;nxneaÉ. ) Év´;nNdturIy;:yp;d]ymmOt' .vit ) av²x·mÉv´;ÅyÉmit )a;Tm;r;mSy;n;id n;r;y,Sy k¡ëx;vuNmeWinmeW* tyo" Svåp' kqÉmit )gu¨vRdit ) pr;GdÈi·¨NmeW" ) p[TyGdÈi·inRmeW" ) p[TyGdÈ·ä; SvSvåp-ÉcNtnmev inmeW" ) pr;Gë·ä; SvSvåpÉcNtnmevoNmeW" ) y;vduNmeW-k;lSt;vÉ¥meWk;lo .vit ) aÉv´;y;" ¾Sqit¨NmeWk;le ) inmeWk;letSy;" p[lyo .vit ) yq; ¬NmeWo j;yte tq; Écr'tn;itsU+mv;s-n;bl;TpunrÉv´;y; ¬dyo .vit ) yq;pUvRmÉv´;k;y;ÜÉ, j;yNte )k;yRk;r,op;É/.ed;ÆIver.edoip ëXyte ) k;yoRp;É/ry' jIv" k;r-,op;É/rIr" ) érSy mh;m;y;' td;D;vxvitRnI ) tTs'kLp;nus;-ár,I ÉvÉv/;nNtmh;m;y;xáÿ_s'seÉvt;nNtmh;m;y; j;ljnnm²Ndr;mh;Évã,o" £¡@;xrIråip,I b[÷;dIn;mgocr; ) Et;' mh;m;y;'trNTyev ye Évã,umev .j²Nt n;Nye tr²Nt kd;cn ) ÉvÉv/op;ywripaÉv´;k;y;Ü -bhagavanpAdabhedAdikaM kathaM kathamadvaitasvarUpamiti nirUpitam , defikaH pari-harati , virodho na vidyate brahmAdvitIyameva satyam , tathaivoktaM ca , brahmabhedona kathito brahmavyatiriktaM na kiMcidasti , pAdabhedAdikathanaM tu brahmasvarUpa-kathanameva , tadevocyate pAdacatuSTayAtmakaM brahma tatraikamavidyApAdaM , pAdatraya-mamqtaM bhavati , fAkhAntaropaniSatsvarUpameva nirUpitam , tamasastu paraMjyotiH paramAnandalakSaNam , pAdatrayAtmakaM brahma kaivalyaM fAfvataM paramiti ,vedAhametaM puruSaM mahAntam , AdityavarNaM tamasaH parastAt , tamevaMvidvAnamqta\iha bhavati , nAnyaH panthA vidyate'yanAya , sarveSAM jyotiSAM jyotistamasaHparamucyate , sarvasya dhAtAramacintyarUpamAdityavarNaM paraMjyotistamasa uparivibhAti , yadekamavyaktamanantarUpaM vifvaM purANaM tamasaH parastAt , tadeva qtaMtadu satyamAhustadeva satyaM tadeva brahma paramaM vifuddhaM kathyate , tamaHfabdenA-vidyA , pAdo'sya vifvA bhUtAni , tripAdasyAmqtaM divi , tripAdUrdhva udaitpu-ruSaH , pAdo'syehAbhavatpunaH , tato viSvaz vyakrAmat , sAfanA'nafane\abhi , vidyAnandaturIyAkhyapAdatrayamamqtaM bhavati , avafiSTamavidyAfrayamiti ,AtmArAmasyAnAdi nArAyaNasya kIdqfAvunmeSanimeSau tayoH svarUpaM kathamiti ,gururvadati , parAgdqSTirunmeSaH , pratyagdqSTirnimeSaH , pratyagdqSTyA svasvarUpa-cintanameva nimeSaH , parAgdqSTyA svasvarUpacintanamevonmeSaH , yAvadunmeSa-kAlastAvannimeSakAlo bhavati , avidyAyAH sthitirunmeSakAle , nimeSakAletasyAH pralayo bhavati , yathA unmeSo jAyate tathA ciraMtanAtisUkSmavAsa-nAbalAtpunaravidyAyA udayo bhavati , yathApUrvamavidyAkAryANi jAyante ,kAryakAraNopAdhibhedAjjIvefvarabhedo'pi dqfyate , kAryopAdhirayaM jIvaH kAra-NopAdhirIfvaraH , Ifvarasya mahAmAyAM tadAjxAvafavartinI , tatsaMkalpAnusA-riNI vividhAnantamahAmAyAfaktisaMsevitAnantamahAmAyA jAlajananamandirAmahAviSNoH krIDAfarIrarUpiNI brahmAdInAmagocarA , etAM mahAmAyAMtarantyeva ye viSNumeva bhajanti nAnye taranti kadAcana , vividhopAyairapiavidyAkAryANyantaHkaraNAnyatItya kAlAnanu tAni jAyante , brahmacaitanyaMteSu pratibimbitaM bhavati , pratibimbA eva jIvA iti kathyante ,antaHkaraNopAdhikAH sarve jIvA ityevaM vadanti , mahAbhUtotthasUkSmAzgo-----------------------366- -bhagavanpAdabhedAdikaM kathaM kathamadvaitasvarUpamiti nirUpitam , defikaH pari-harati , virodho na vidyate brahmAdvitIyameva satyam , tathaivoktaM ca , brahmabhedona kathito brahmavyatiriktaM na kiMcidasti , pAdabhedAdikathanaM tu brahmasvarUpa-kathanameva , tadevocyate pAdacatuSTayAtmakaM brahma tatraikamavidyApAdaM , pAdatraya-mamqtaM bhavati , fAkhAntaropaniSatsvarUpameva nirUpitam , tamasastu paraMjyotiH paramAnandalakSaNam , pAdatrayAtmakaM brahma kaivalyaM fAfvataM paramiti ,vedAhametaM puruSaM mahAntam , AdityavarNaM tamasaH parastAt , tamevaMvidvAnamqtaiha bhavati , nAnyaH panthA vidyate'yanAya , sarveSAM jyotiSAM jyotistamasaHparamucyate , sarvasya dhAtAramacintyarUpamAdityavarNaM paraMjyotistamasa uparivibhAti , yadekamavyaktamanantarUpaM vifvaM purANaM tamasaH parastAt , tadeva qtaMtadu satyamAhustadeva satyaM tadeva brahma paramaM vifuddhaM kathyate , tamaHfabdenA-vidyA , pAdo'sya vifvA bhUtAni , tripAdasyAmqtaM divi , tripAdUrdhva udaitpu-ruSaH , pAdo'syehAbhavatpunaH , tato viSvaz vyakrAmat , sAfanA'nafaneabhi , vidyAnandaturIyAkhyapAdatrayamamqtaM bhavati , avafiSTamavidyAfrayamiti ,AtmArAmasyAnAdi nArAyaNasya kIdqfAvunmeSanimeSau tayoH svarUpaM kathamiti ,gururvadati , parAgdqSTirunmeSaH , pratyagdqSTirnimeSaH , pratyagdqSTyA svasvarUpa-cintanameva nimeSaH , parAgdqSTyA svasvarUpacintanamevonmeSaH , yAvadunmeSa-kAlastAvannimeSakAlo bhavati , avidyAyAH sthitirunmeSakAle , nimeSakAletasyAH pralayo bhavati , yathA unmeSo jAyate tathA ciraMtanAtisUkSmavAsa-nAbalAtpunaravidyAyA udayo bhavati , yathApUrvamavidyAkAryANi jAyante ,kAryakAraNopAdhibhedAjjIvefvarabhedo'pi dqfyate , kAryopAdhirayaM jIvaH kAra-NopAdhirIfvaraH , Ifvarasya mahAmAyAM tadAjxAvafavartinI , tatsaMkalpAnusA-riNI vividhAnantamahAmAyAfaktisaMsevitAnantamahAmAyA jAlajananamandirAmahAviSNoH krIDAfarIrarUpiNI brahmAdInAmagocarA , etAM mahAmAyAMtarantyeva ye viSNumeva bhajanti nAnye taranti kadAcana , vividhopAyairapiavidyAkAryANyantaHkaraNAnyatItya kAlAnanu tAni jAyante , brahmacaitanyaMteSu pratibimbitaM bhavati , pratibimbA eva jIvA iti kathyante ,antaHkaraNopAdhikAH sarve jIvA ityevaM vadanti , mahAbhUtotthasUkSmAzgo-----------------------366- -भगवन्पादभेदादिकं कथं कथमद्वैतस्वरूपमिति निरूपितम् । देशिकः परि-हरति । विरोधो न विद्यते ब्रह्माद्वितीयमेव सत्यम् । तथैवोक्तं च । ब्रह्मभेदोन कथितो ब्रह्मव्यतिरिक्तं न किंचिदस्ति । पादभेदादिकथनं तु ब्रह्मस्वरूप-कथनमेव । तदेवोच्यते पादचतुष्टयात्मकं ब्रह्म तत्रैकमविद्यापादं । पादत्रय-ममृतं भवति । शाखान्तरोपनिषत्स्वरूपमेव निरूपितम् । तमसस्तु परंज्योतिः परमानन्दलक्षणम् । पादत्रयात्मकं ब्रह्म कैवल्यं शाश्वतं परमिति ।वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम् । आदित्यवर्णं तमसः परस्तात् । तमेवंविद्वानमृतइह भवति । नान्यः पन्था विद्यतेऽयनाय । सर्वेषां ज्योतिषां ज्योतिस्तमसःपरमुच्यते । सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूपमादित्यवर्णं परंज्योतिस्तमस उपरिविभाति । यदेकमव्यक्तमनन्तरूपं विश्वं पुराणं तमसः परस्तात् । तदेव ऋतंतदु सत्यमाहुस्तदेव सत्यं तदेव ब्रह्म परमं विशुद्धं कथ्यते । तमःशब्देना-विद्या । पादोऽस्य विश्वा भूतानि । त्रिपादस्यामृतं दिवि । त्रिपादूर्ध्व उदैत्पु-रुषः । पादोऽस्येहाभवत्पुनः । ततो विष्वङ् व्यक्रामत् । साशनाऽनशनेअभि । विद्यानन्दतुरीयाख्यपादत्रयममृतं भवति । अवशिष्टमविद्याश्रयमिति ।आत्मारामस्यानादि नारायणस्य कीदृशावुन्मेषनिमेषौ तयोः स्वरूपं कथमिति ।गुरुर्वदति । पराग्दृष्टिरुन्मेषः । प्रत्यग्दृष्टिर्निमेषः । प्रत्यग्दृष्ट्या स्वस्वरूप-चिन्तनमेव निमेषः । पराग्दृष्ट्या स्वस्वरूपचिन्तनमेवोन्मेषः । यावदुन्मेष-कालस्तावन्निमेषकालो भवति । अविद्यायाः स्थितिरुन्मेषकाले । निमेषकालेतस्याः प्रलयो भवति । यथा उन्मेषो जायते तथा चिरंतनातिसूक्ष्मवास-नाबलात्पुनरविद्याया उदयो भवति । यथापूर्वमविद्याकार्याणि जायन्ते ।कार्यकारणोपाधिभेदाज्जीवेश्वरभेदोऽपि दृश्यते । कार्योपाधिरयं जीवः कार-णोपाधिरीश्वरः । ईश्वरस्य महामायां तदाज्ञावशवर्तिनी । तत्संकल्पानुसा-रिणी विविधानन्तमहामायाशक्तिसंसेवितानन्तमहामाया जालजननमन्दिरामहाविष्णोः क्रीडाशरीररूपिणी ब्रह्मादीनामगोचरा । एतां महामायांतरन्त्येव ये विष्णुमेव भजन्ति नान्ये तरन्ति कदाचन । विविधोपायैरपिअविद्याकार्याण्यन्तःकरणान्यतीत्य कालाननु तानि जायन्ते । ब्रह्मचैतन्यंतेषु प्रतिबिम्बितं भवति । प्रतिबिम्बा एव जीवा इति कथ्यन्ते ।अन्तःकरणोपाधिकाः सर्वे जीवा इत्येवं वदन्ति । महाभूतोत्थसूक्ष्माङ्गो-----------------------३६६- -भगवन्पादभेदादिकं कथं कथमद्वैतस्वरूपमिति निरूपितम् । देशिकः परि-हरति । विरोधो न विद्यते ब्रह्माद्वितीयमेव सत्यम् । तथैवोक्तं च । ब्रह्मभेदोन कथितो ब्रह्मव्यतिरिक्तं न किंचिदस्ति । पादभेदादिकथनं तु ब्रह्मस्वरूप-कथनमेव । तदेवोच्यते पादचतुष्टयात्मकं ब्रह्म तत्रैकमविद्यापादं । पादत्रय-ममृतं भवति । शाखान्तरोपनिषत्स्वरूपमेव निरूपितम् । तमसस्तु परंज्योतिः परमानन्दलक्षणम् । पादत्रयात्मकं ब्रह्म कैवल्यं शाश्वतं परमिति ।वेदाहमेतं पुरुषं महान्तम् । आदित्यवर्णं तमसः परस्तात् । तमेवंविद्वानमृतैह भवति । नान्यः पन्था विद्यतेऽयनाय । सर्वेषां ज्योतिषां ज्योतिस्तमसःपरमुच्यते । सर्वस्य धातारमचिन्त्यरूपमादित्यवर्णं परंज्योतिस्तमस उपरिविभाति । यदेकमव्यक्तमनन्तरूपं विश्वं पुराणं तमसः परस्तात् । तदेव ऋतंतदु सत्यमाहुस्तदेव सत्यं तदेव ब्रह्म परमं विशुद्धं कथ्यते । तमःशब्देना-विद्या । पादोऽस्य विश्वा भूतानि । त्रिपादस्यामृतं दिवि । त्रिपादूर्ध्व उदैत्पु-रुषः । पादोऽस्येहाभवत्पुनः । ततो विष्वङ् व्यक्रामत् । साशनाऽनशनेअभि । विद्यानन्दतुरीयाख्यपादत्रयममृतं भवति । अवशिष्टमविद्याश्रयमिति ।आत्मारामस्यानादि नारायणस्य कीदृशावुन्मेषनिमेषौ तयोः स्वरूपं कथमिति ।गुरुर्वदति । पराग्दृष्टिरुन्मेषः । प्रत्यग्दृष्टिर्निमेषः । प्रत्यग्दृष्ट्या स्वस्वरूप-चिन्तनमेव निमेषः । पराग्दृष्ट्या स्वस्वरूपचिन्तनमेवोन्मेषः । यावदुन्मेष-कालस्तावन्निमेषकालो भवति । अविद्यायाः स्थितिरुन्मेषकाले । निमेषकालेतस्याः प्रलयो भवति । यथा उन्मेषो जायते तथा चिरंतनातिसूक्ष्मवास-नाबलात्पुनरविद्याया उदयो भवति । यथापूर्वमविद्याकार्याणि जायन्ते ।कार्यकारणोपाधिभेदाज्जीवेश्वरभेदोऽपि दृश्यते । कार्योपाधिरयं जीवः कार-णोपाधिरीश्वरः । ईश्वरस्य महामायां तदाज्ञावशवर्तिनी । तत्संकल्पानुसा-रिणी विविधानन्तमहामायाशक्तिसंसेवितानन्तमहामाया जालजननमन्दिरामहाविष्णोः क्रीडाशरीररूपिणी ब्रह्मादीनामगोचरा । एतां महामायांतरन्त्येव ये विष्णुमेव भजन्ति नान्ये तरन्ति कदाचन । विविधोपायैरपिअविद्याकार्याण्यन्तःकरणान्यतीत्य कालाननु तानि जायन्ते । ब्रह्मचैतन्यंतेषु प्रतिबिम्बितं भवति । प्रतिबिम्बा एव जीवा इति कथ्यन्ते ।अन्तःकरणोपाधिकाः सर्वे जीवा इत्येवं वदन्ति । महाभूतोत्थसूक्ष्माङ्गो-----------------------३६६- -x;Nt¾Sqtprm;Tm;nmek¡ÕTy popc;rwr>yCyR pun" sohÉmit mN]e,Wo@x;Nt¾SqtD;n;Tm;nmek¡ÕTy sMygupc;rwr>yCyR p[;ÕtpUvRdeh' pár-TyJy pun" kâLptmN]myxõb[÷tejomyinritxy;nNdmymh;Évã,us;å-PyÉvg[h' párgOç sUyRm<@l;NtgRt;nNtidVycr,;rÉvNd;©ÏingRtinr-itxy;nNdmy;prndIp[v;hm;Õãy .;vny;] ;Tv; vS];.r,;´up-c;rwr;TmpUj;' Év/;y s;=;¥;r;y,o .UTv; tto gu¨nmSk;rpUvRkùp[,vg¨@Ö ?y;Tv; ?y;nen;Év.URtmh;p[,vg¨@Ö popc;rwr;r;?y guvRnu-Dy; p[d²=,nmSk;rpUvRkù p[,vg¨@m;¨ç mh;Évã,o" smSt;s;/;r-,ÉcöÉciöto mh;Évã,o" smSt;s;/;r,idVy.UW,w.URiWt" sudxRnpu¨W'purSkTy ÉvãvKsenpárp;²lto vwkÚ<#p;WRdw" párvei·to n.om;gRm;ÉvXyp;RÃy¾Sqt;nekpu -fAntasthitaparamAtmAnamekIkqtya paxcopacArairabhyarcya punaH so'hamiti mantreNaSoDafAntasthitajxAnAtmAnamekIkqtya samyagupacArairabhyarcya prAkqtapUrvadehaM pari-tyajya punaH kalpitamantramayafuddhabrahmatejomayaniratifayAnandamayamahAviSNusArU-pyavigrahaM parigqhya sUryamaNDalAntargatAnantadivyacaraNAravindAzguSThanirgatanira-tifayAnandamayAparanadIpravAhamAkqSya bhAvanayAtra snAtvA vastrAbharaNAdyupa-cArairAtmapUjAM vidhAya sAkSAnnArAyaNo bhUtvA tato gurunamaskArapUrvakaMpraNavagaruDaM dhyAtvA dhyAnenAvirbhUtamahApraNavagaruDaM paxcopacArairArAdhya gurvanu-jxayA pradakSiNanamaskArapUrvakaM praNavagaruDamAruhya mahAviSNoH samastAsAdhAra-Nacihnacihnito mahAviSNoH samastAsAdhAraNadivyabhUSaNairbhUSitaH sudarfanapuruSaMpuraskqtya viSvaksenaparipAlito vaikuNThapArSadaiH pariveSTito nabhomArgamAvifyapArfvadvayasthitAnekapuNyalokAnatikramya tatratyaiH puNyapuruSairabhipUjitaH satya-lokamAvifya brahmANamabhyarcya brahmaNA ca satyalokavAsibhiH sarvairabhipUjitaHfaivamIfAnakaivalyamAsAdya fivaM dhyAtvA fivamabhyarcya fivagaNaiH sarvaiH fivenacAbhipUjito maharSimaNDalAnyatikramya sUryasomamaNDale bhittvA kIlakanArAyaNaMdhyAtvA dhruvamaNDalasya darfanaM kqtvA bhagavantaM dhruvamabhipUjya tataH fiMfumAra-cakraM vibhidya fiMfumAraprajApatimabhyarcya cakramadhyagataM sarvAdhAraM sanAtanaMmahAviSNumArAdhya tena pUjitastata uparyupari gatvA paramAnandaM prApya prakA-fate , tato vaikuNThavAsinaH sarve samAyAnti tAntsarvAnsusaMpUjya taiH sarvai-rabhipUjitafcoparyupari gatvA virajAnadIM prApya tatra snAtvA bhagavaddhyAnapUrvakaMpunarnimajjya tatrApaxcIkqtabhUtotthaM sUkSmAzgabhogasAdhanaM sUkSmafarIramutsqjyakevalamantramayadivyatejomayaniratifayAnandamayamahAviSNusArUpavigrahaM pari-gqhya tata unmajyAtmapUjAM vidhAya pradakSiNanamaskArapUrvakaM brahmamayavaikuNThamA-vifya tatratyAnvifeSeNa saMpUjya tanmadhye ca brahmAnandamayAnantaprAkAraprAsA-datoraNavimAnopavanAvalibhirjvalacchikharairupalakSito nirupamanityaniravadya-niratifayaniravadhikabrahmAnandAcalo virAjate , tadupari jvalati niratifayA-nandadivyatejorAfiH , tadabhyantarasaMsthAne fuddhabodhAnandalakSaNaM vibhAti ,tadantarAle cinmayavedikA AnandavedikAnandavanavibhUSitA , tadabhyantare\amitatejorAfistaduparijvalati , paramamazgalAsanaM virAjate , tatpadmakarNi-kAyAM fuddhafeSabhogAsanaM trirAjate , tasyopari samAsInamAnandaparipAla-----------------------369- -fAntasthitaparamAtmAnamekIkqtya paxcopacArairabhyarcya punaH so'hamiti mantreNaSoDafAntasthitajxAnAtmAnamekIkqtya samyagupacArairabhyarcya prAkqtapUrvadehaM pari-tyajya punaH kalpitamantramayafuddhabrahmatejomayaniratifayAnandamayamahAviSNusArU-pyavigrahaM parigqhya sUryamaNDalAntargatAnantadivyacaraNAravindAzguSThanirgatanira-tifayAnandamayAparanadIpravAhamAkqSya bhAvanayAtra snAtvA vastrAbharaNAdyupa-cArairAtmapUjAM vidhAya sAkSAnnArAyaNo bhUtvA tato gurunamaskArapUrvakaMpraNavagaruDaM dhyAtvA dhyAnenAvirbhUtamahApraNavagaruDaM paxcopacArairArAdhya gurvanu-jxayA pradakSiNanamaskArapUrvakaM praNavagaruDamAruhya mahAviSNoH samastAsAdhAra-Nacihnacihnito mahAviSNoH samastAsAdhAraNadivyabhUSaNairbhUSitaH sudarfanapuruSaMpuraskqtya viSvaksenaparipAlito vaikuNThapArSadaiH pariveSTito nabhomArgamAvifyapArfvadvayasthitAnekapuNyalokAnatikramya tatratyaiH puNyapuruSairabhipUjitaH satya-lokamAvifya brahmANamabhyarcya brahmaNA ca satyalokavAsibhiH sarvairabhipUjitaHfaivamIfAnakaivalyamAsAdya fivaM dhyAtvA fivamabhyarcya fivagaNaiH sarvaiH fivenacAbhipUjito maharSimaNDalAnyatikramya sUryasomamaNDale bhittvA kIlakanArAyaNaMdhyAtvA dhruvamaNDalasya darfanaM kqtvA bhagavantaM dhruvamabhipUjya tataH fiMfumAra-cakraM vibhidya fiMfumAraprajApatimabhyarcya cakramadhyagataM sarvAdhAraM sanAtanaMmahAviSNumArAdhya tena pUjitastata uparyupari gatvA paramAnandaM prApya prakA-fate , tato vaikuNThavAsinaH sarve samAyAnti tAntsarvAnsusaMpUjya taiH sarvai-rabhipUjitafcoparyupari gatvA virajAnadIM prApya tatra snAtvA bhagavaddhyAnapUrvakaMpunarnimajjya tatrApaxcIkqtabhUtotthaM sUkSmAzgabhogasAdhanaM sUkSmafarIramutsqjyakevalamantramayadivyatejomayaniratifayAnandamayamahAviSNusArUpavigrahaM pari-gqhya tata unmajyAtmapUjAM vidhAya pradakSiNanamaskArapUrvakaM brahmamayavaikuNThamA-vifya tatratyAnvifeSeNa saMpUjya tanmadhye ca brahmAnandamayAnantaprAkAraprAsA-datoraNavimAnopavanAvalibhirjvalacchikharairupalakSito nirupamanityaniravadya-niratifayaniravadhikabrahmAnandAcalo virAjate , tadupari jvalati niratifayA-nandadivyatejorAfiH , tadabhyantarasaMsthAne fuddhabodhAnandalakSaNaM vibhAti ,tadantarAle cinmayavedikA AnandavedikAnandavanavibhUSitA , tadabhyantareamitatejorAfistaduparijvalati , paramamazgalAsanaM virAjate , tatpadmakarNi-kAyAM fuddhafeSabhogAsanaM trirAjate , tasyopari samAsInamAnandaparipAla-----------------------369- -शान्तस्थितपरमात्मानमेकीकृत्य पञ्चोपचारैरभ्यर्च्य पुनः सोऽहमिति मन्त्रेणषोडशान्तस्थितज्ञानात्मानमेकीकृत्य सम्यगुपचारैरभ्यर्च्य प्राकृतपूर्वदेहं परि-त्यज्य पुनः कल्पितमन्त्रमयशुद्धब्रह्मतेजोमयनिरतिशयानन्दमयमहाविष्णुसारू-प्यविग्रहं परिगृह्य सूर्यमण्डलान्तर्गतानन्तदिव्यचरणारविन्दाङ्गुष्ठनिर्गतनिर-तिशयानन्दमयापरनदीप्रवाहमाकृष्य भावनयात्र स्नात्वा वस्त्राभरणाद्युप-चारैरात्मपूजां विधाय साक्षान्नारायणो भूत्वा ततो गुरुनमस्कारपूर्वकंप्रणवगरुडं ध्यात्वा ध्यानेनाविर्भूतमहाप्रणवगरुडं पञ्चोपचारैराराध्य गुर्वनु-ज्ञया प्रदक्षिणनमस्कारपूर्वकं प्रणवगरुडमारुह्य महाविष्णोः समस्तासाधार-णचिह्नचिह्नितो महाविष्णोः समस्तासाधारणदिव्यभूषणैर्भूषितः सुदर्शनपुरुषंपुरस्कृत्य विष्वक्सेनपरिपालितो वैकुण्ठपार्षदैः परिवेष्टितो नभोमार्गमाविश्यपार्श्वद्वयस्थितानेकपुण्यलोकानतिक्रम्य तत्रत्यैः पुण्यपुरुषैरभिपूजितः सत्य-लोकमाविश्य ब्रह्माणमभ्यर्च्य ब्रह्मणा च सत्यलोकवासिभिः सर्वैरभिपूजितःशैवमीशानकैवल्यमासाद्य शिवं ध्यात्वा शिवमभ्यर्च्य शिवगणैः सर्वैः शिवेनचाभिपूजितो महर्षिमण्डलान्यतिक्रम्य सूर्यसोममण्डले भित्त्वा कीलकनारायणंध्यात्वा ध्रुवमण्डलस्य दर्शनं कृत्वा भगवन्तं ध्रुवमभिपूज्य ततः शिंशुमार-चक्रं विभिद्य शिंशुमारप्रजापतिमभ्यर्च्य चक्रमध्यगतं सर्वाधारं सनातनंमहाविष्णुमाराध्य तेन पूजितस्तत उपर्युपरि गत्वा परमानन्दं प्राप्य प्रका-शते । ततो वैकुण्ठवासिनः सर्वे समायान्ति तान्त्सर्वान्सुसंपूज्य तैः सर्वै-रभिपूजितश्चोपर्युपरि गत्वा विरजानदीं प्राप्य तत्र स्नात्वा भगवद्ध्यानपूर्वकंपुनर्निमज्ज्य तत्रापञ्चीकृतभूतोत्थं सूक्ष्माङ्गभोगसाधनं सूक्ष्मशरीरमुत्सृज्यकेवलमन्त्रमयदिव्यतेजोमयनिरतिशयानन्दमयमहाविष्णुसारूपविग्रहं परि-गृह्य तत उन्मज्यात्मपूजां विधाय प्रदक्षिणनमस्कारपूर्वकं ब्रह्ममयवैकुण्ठमा-विश्य तत्रत्यान्विशेषेण संपूज्य तन्मध्ये च ब्रह्मानन्दमयानन्तप्राकारप्रासा-दतोरणविमानोपवनावलिभिर्ज्वलच्छिखरैरुपलक्षितो निरुपमनित्यनिरवद्य-निरतिशयनिरवधिकब्रह्मानन्दाचलो विराजते । तदुपरि ज्वलति निरतिशया-नन्ददिव्यतेजोराशिः । तदभ्यन्तरसंस्थाने शुद्धबोधानन्दलक्षणं विभाति ।तदन्तराले चिन्मयवेदिका आनन्दवेदिकानन्दवनविभूषिता । तदभ्यन्तरेअमिततेजोराशिस्तदुपरिज्वलति । परममङ्गलासनं विराजते । तत्पद्मकर्णि-कायां शुद्धशेषभोगासनं त्रिराजते । तस्योपरि समासीनमानन्दपरिपाल-----------------------३६९- -शान्तस्थितपरमात्मानमेकीकृत्य पञ्चोपचारैरभ्यर्च्य पुनः सोऽहमिति मन्त्रेणषोडशान्तस्थितज्ञानात्मानमेकीकृत्य सम्यगुपचारैरभ्यर्च्य प्राकृतपूर्वदेहं परि-त्यज्य पुनः कल्पितमन्त्रमयशुद्धब्रह्मतेजोमयनिरतिशयानन्दमयमहाविष्णुसारू-प्यविग्रहं परिगृह्य सूर्यमण्डलान्तर्गतानन्तदिव्यचरणारविन्दाङ्गुष्ठनिर्गतनिर-तिशयानन्दमयापरनदीप्रवाहमाकृष्य भावनयात्र स्नात्वा वस्त्राभरणाद्युप-चारैरात्मपूजां विधाय साक्षान्नारायणो भूत्वा ततो गुरुनमस्कारपूर्वकंप्रणवगरुडं ध्यात्वा ध्यानेनाविर्भूतमहाप्रणवगरुडं पञ्चोपचारैराराध्य गुर्वनु-ज्ञया प्रदक्षिणनमस्कारपूर्वकं प्रणवगरुडमारुह्य महाविष्णोः समस्तासाधार-णचिह्नचिह्नितो महाविष्णोः समस्तासाधारणदिव्यभूषणैर्भूषितः सुदर्शनपुरुषंपुरस्कृत्य विष्वक्सेनपरिपालितो वैकुण्ठपार्षदैः परिवेष्टितो नभोमार्गमाविश्यपार्श्वद्वयस्थितानेकपुण्यलोकानतिक्रम्य तत्रत्यैः पुण्यपुरुषैरभिपूजितः सत्य-लोकमाविश्य ब्रह्माणमभ्यर्च्य ब्रह्मणा च सत्यलोकवासिभिः सर्वैरभिपूजितःशैवमीशानकैवल्यमासाद्य शिवं ध्यात्वा शिवमभ्यर्च्य शिवगणैः सर्वैः शिवेनचाभिपूजितो महर्षिमण्डलान्यतिक्रम्य सूर्यसोममण्डले भित्त्वा कीलकनारायणंध्यात्वा ध्रुवमण्डलस्य दर्शनं कृत्वा भगवन्तं ध्रुवमभिपूज्य ततः शिंशुमार-चक्रं विभिद्य शिंशुमारप्रजापतिमभ्यर्च्य चक्रमध्यगतं सर्वाधारं सनातनंमहाविष्णुमाराध्य तेन पूजितस्तत उपर्युपरि गत्वा परमानन्दं प्राप्य प्रका-शते । ततो वैकुण्ठवासिनः सर्वे समायान्ति तान्त्सर्वान्सुसंपूज्य तैः सर्वै-रभिपूजितश्चोपर्युपरि गत्वा विरजानदीं प्राप्य तत्र स्नात्वा भगवद्ध्यानपूर्वकंपुनर्निमज्ज्य तत्रापञ्चीकृतभूतोत्थं सूक्ष्माङ्गभोगसाधनं सूक्ष्मशरीरमुत्सृज्यकेवलमन्त्रमयदिव्यतेजोमयनिरतिशयानन्दमयमहाविष्णुसारूपविग्रहं परि-गृह्य तत उन्मज्यात्मपूजां विधाय प्रदक्षिणनमस्कारपूर्वकं ब्रह्ममयवैकुण्ठमा-विश्य तत्रत्यान्विशेषेण संपूज्य तन्मध्ये च ब्रह्मानन्दमयानन्तप्राकारप्रासा-दतोरणविमानोपवनावलिभिर्ज्वलच्छिखरैरुपलक्षितो निरुपमनित्यनिरवद्य-निरतिशयनिरवधिकब्रह्मानन्दाचलो विराजते । तदुपरि ज्वलति निरतिशया-नन्ददिव्यतेजोराशिः । तदभ्यन्तरसंस्थाने शुद्धबोधानन्दलक्षणं विभाति ।तदन्तराले चिन्मयवेदिका आनन्दवेदिकानन्दवनविभूषिता । तदभ्यन्तरेअमिततेजोराशिस्तदुपरिज्वलति । परममङ्गलासनं विराजते । तत्पद्मकर्णि-कायां शुद्धशेषभोगासनं त्रिराजते । तस्योपरि समासीनमानन्दपरिपाल-----------------------३६९- -párvei·t;mnNtmh;m;y;xáÿ_sm·ä;k;r;mnNtidVytejoJv;l;j;lwrl'-Õt;mnNtmh;m;y;Évl;s;n;' prm;É/Ï;nÉvxeW;k;r;' xdÉmt;nNd;-clopárÉvh;ár,I' mUlp[ÕitjnnImÉv´;l+mImev' ?y;Tv; ÉvÉv/opc;-rwr;r;?y smStb[÷;<@smi·jnnI' vwã,vI' mh;m;y;' nmSkTy ty;c;nuD;topyuRpár gTv; mh;Évr;$(pd' p[;p ) mh;Évr;$(Svåp' kqÉmit )smSt;Év´;p;dko Évr;$( ) Évt=u¨t Évtomu%o ÉvtohSt ¬tÉvtSp;t( ) s' b;ó>y;' nmit s' pt]w´;Üv;pOÉqvI jnyNdev Ek" ) ns' ëxe itÏit åpmSy n c=uW; pXyit knwnm( ) úd; mnIW; mns;-É.KlO¢o y En' ÉvdurmOt;Ste .v²Nt ) mnov;c;mgocrm;idÉvr;$(s(våp'?y;Tv; ÉvÉv/opc;rwr;r;?y tdnuD;topyuRpár gTv; ÉvÉv/ÉvÉc];n-NtmUl;Év´;Évl;s;nvloKyop;sk" prmk*tukù p[;p ) a%<@párpU,R-prm;nNdl=,prb[÷," smStSvåpÉvro/k;ár -pariveSTitAmanantamahAmAyAfaktisamaSTyAkArAmanantadivyatejojvAlAjAlairalaM-kqtAmanantamahAmAyAvilAsAnAM paramAdhiSThAnavifeSAkArAM fafvadamitAnandA-caloparivihAriNIM mUlaprakqtijananImavidyAlakSmImevaM dhyAtvA vividhopacA-rairArAdhya samastabrahmANDasamaSTijananIM vaiSNavIM mahAmAyAM namaskqtya tayAcAnujxAtafcoparyupari gatvA mahAvirATpadaM prApa , mahAvirATsvarUpaM kathamiti ,samastAvidyApAdako virAT , vifvatafcakSuruta vifvatomukho vifvatohasta utavifvataspAt , saM bAhubhyAM namati saM patatrairdyAvApqthivI janayandeva ekaH , nasaM dqfe tiSThati rUpamasya na cakSuSA pafyati kafcanainam , hqdA manISA manasA-bhikl\qpto ya enaM viduramqtAste bhavanti , manovAcAmagocaramAdivirATsvarUpaMdhyAtvA vividhopacArairArAdhya tadanujxAtafcoparyupari gatvA vividhavicitrAna-ntamUlAvidyAvilAsAnavalokyopAsakaH paramakautukaM prApa , akhaNDaparipUrNa-paramAnandalakSaNaparabrahmaNaH samastasvarUpavirodhakAriNyaparicchinnatiraskariNyA-kArA vaiSNavI mahAyogamAyA mUrtimadbhiranantamahAmAyAjAlavifeSaiH pariveSitAtasyAH puramatikautukamatyAfcaryasAgarAnandalakSaNamamqtaM bhavati , avidyAsAgara-pratibimbitanityavaikuNThaprativaikuNThamiva bibhAti , upAsakastatpuraM prApya yoga-lakSmImazgamAyAM dhyAtvA vividhopacArairArAdhya tayA saMpUjitafcAnujxAtafcoparyuparigatvA'nantamAyAvilAsAnavalokyopAsakaH paramakautukaM prApa . tata uparipAdavibhUtivaikuNThapuramAbhAti , atyAfcaryAnantavibhUtisamaSTyAkAramAnandarasa-pravAhairalaMkqtamabhitastarazgiNyAH pravAhairatimazgalaM brahmatejovifeSAkArairananta-brahmavanairabhitastatamanantanityamuktairabhivyAptamanantacinmayaprAsAdajAlasaMkulama-nAdipAdavibhUtivaikuNThamevamAbhAti , tanmadhye ca cidAnandAcalo vibhAti .tadupari jvalati niratifayAnandadivyatejorAfiH , tadabhyantare paramAnanda-vimAnaM vibhAti , tadabhyantarasaMsthAne cinmayAsanaM virAjate , tatpadma-karNikAyAM niratifayadivyatejorAfyantarasamAsInamAdinArAyaNaM dhyAtvAvividhopacAraistaM samArAdhya tenAbhipUjitastadanujxAtafcoparyupari gatvA sAvaraNa-mavidyANDaM ca bhittvA vidyApAdamullazghya vidyAvidyayoH sandhau viSvaksenavaiku-NThapuramAbhAti . anantadivyatejojvAlAjAlairabhito'nIkaM prajvalantamananta-bodhAntarabodhAnandavyUhairabhitastataM fuddhabodhavimAnAvalibhirvirAjitamanantA-nandaparvataiH paramakautukamAbhAti , tanmadhye ca kalyANAcalopari fuddhAnanda-----------------------371- -pariveSTitAmanantamahAmAyAfaktisamaSTyAkArAmanantadivyatejojvAlAjAlairalaM-kqtAmanantamahAmAyAvilAsAnAM paramAdhiSThAnavifeSAkArAM fafvadamitAnandA-caloparivihAriNIM mUlaprakqtijananImavidyAlakSmImevaM dhyAtvA vividhopacA-rairArAdhya samastabrahmANDasamaSTijananIM vaiSNavIM mahAmAyAM namaskqtya tayAcAnujxAtafcoparyupari gatvA mahAvirATpadaM prApa , mahAvirATsvarUpaM kathamiti ,samastAvidyApAdako virAT , vifvatafcakSuruta vifvatomukho vifvatohasta utavifvataspAt , saM bAhubhyAM namati saM patatrairdyAvApqthivI janayandeva ekaH , nasaM dqfe tiSThati rUpamasya na cakSuSA pafyati kafcanainam , hqdA manISA manasA-bhik\pto ya enaM viduramqtAste bhavanti , manovAcAmagocaramAdivirATsvarUpaMdhyAtvA vividhopacArairArAdhya tadanujxAtafcoparyupari gatvA vividhavicitrAna-ntamUlAvidyAvilAsAnavalokyopAsakaH paramakautukaM prApa , akhaNDaparipUrNa-paramAnandalakSaNaparabrahmaNaH samastasvarUpavirodhakAriNyaparicchinnatiraskariNyA-kArA vaiSNavI mahAyogamAyA mUrtimadbhiranantamahAmAyAjAlavifeSaiH pariveSitAtasyAH puramatikautukamatyAfcaryasAgarAnandalakSaNamamqtaM bhavati , avidyAsAgara-pratibimbitanityavaikuNThaprativaikuNThamiva bibhAti , upAsakastatpuraM prApya yoga-lakSmImazgamAyAM dhyAtvA vividhopacArairArAdhya tayA saMpUjitafcAnujxAtafcoparyuparigatvA'nantamAyAvilAsAnavalokyopAsakaH paramakautukaM prApa . tata uparipAdavibhUtivaikuNThapuramAbhAti , atyAfcaryAnantavibhUtisamaSTyAkAramAnandarasa-pravAhairalaMkqtamabhitastarazgiNyAH pravAhairatimazgalaM brahmatejovifeSAkArairananta-brahmavanairabhitastatamanantanityamuktairabhivyAptamanantacinmayaprAsAdajAlasaMkulama-nAdipAdavibhUtivaikuNThamevamAbhAti , tanmadhye ca cidAnandAcalo vibhAti .tadupari jvalati niratifayAnandadivyatejorAfiH , tadabhyantare paramAnanda-vimAnaM vibhAti , tadabhyantarasaMsthAne cinmayAsanaM virAjate , tatpadma-karNikAyAM niratifayadivyatejorAfyantarasamAsInamAdinArAyaNaM dhyAtvAvividhopacAraistaM samArAdhya tenAbhipUjitastadanujxAtafcoparyupari gatvA sAvaraNa-mavidyANDaM ca bhittvA vidyApAdamullazghya vidyAvidyayoH sandhau viSvaksenavaiku-NThapuramAbhAti . anantadivyatejojvAlAjAlairabhito'nIkaM prajvalantamananta-bodhAntarabodhAnandavyUhairabhitastataM fuddhabodhavimAnAvalibhirvirAjitamanantA-nandaparvataiH paramakautukamAbhAti , tanmadhye ca kalyANAcalopari fuddhAnanda-----------------------371- -परिवेष्टितामनन्तमहामायाशक्तिसमष्ट्याकारामनन्तदिव्यतेजोज्वालाजालैरलं-कृतामनन्तमहामायाविलासानां परमाधिष्ठानविशेषाकारां शश्वदमितानन्दा-चलोपरिविहारिणीं मूलप्रकृतिजननीमविद्यालक्ष्मीमेवं ध्यात्वा विविधोपचा-रैराराध्य समस्तब्रह्माण्डसमष्टिजननीं वैष्णवीं महामायां नमस्कृत्य तयाचानुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा महाविराट्पदं प्राप । महाविराट्स्वरूपं कथमिति ।समस्ताविद्यापादको विराट् । विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतोमुखो विश्वतोहस्त उतविश्वतस्पात् । सं बाहुभ्यां नमति सं पतत्रैर्द्यावापृथिवी जनयन्देव एकः । नसं दृशे तिष्ठति रूपमस्य न चक्षुषा पश्यति कश्चनैनम् । हृदा मनीषा मनसा-भिक्लृप्तो य एनं विदुरमृतास्ते भवन्ति । मनोवाचामगोचरमादिविराट्स्वरूपंध्यात्वा विविधोपचारैराराध्य तदनुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा विविधविचित्रान-न्तमूलाविद्याविलासानवलोक्योपासकः परमकौतुकं प्राप । अखण्डपरिपूर्ण-परमानन्दलक्षणपरब्रह्मणः समस्तस्वरूपविरोधकारिण्यपरिच्छिन्नतिरस्करिण्या-कारा वैष्णवी महायोगमाया मूर्तिमद्भिरनन्तमहामायाजालविशेषैः परिवेषितातस्याः पुरमतिकौतुकमत्याश्चर्यसागरानन्दलक्षणममृतं भवति । अविद्यासागर-प्रतिबिम्बितनित्यवैकुण्ठप्रतिवैकुण्ठमिव बिभाति । उपासकस्तत्पुरं प्राप्य योग-लक्ष्मीमङ्गमायां ध्यात्वा विविधोपचारैराराध्य तया संपूजितश्चानुज्ञातश्चोपर्युपरिगत्वाऽनन्तमायाविलासानवलोक्योपासकः परमकौतुकं प्राप ॥ तत उपरिपादविभूतिवैकुण्ठपुरमाभाति । अत्याश्चर्यानन्तविभूतिसमष्ट्याकारमानन्दरस-प्रवाहैरलंकृतमभितस्तरङ्गिण्याः प्रवाहैरतिमङ्गलं ब्रह्मतेजोविशेषाकारैरनन्त-ब्रह्मवनैरभितस्ततमनन्तनित्यमुक्तैरभिव्याप्तमनन्तचिन्मयप्रासादजालसंकुलम-नादिपादविभूतिवैकुण्ठमेवमाभाति । तन्मध्ये च चिदानन्दाचलो विभाति ॥तदुपरि ज्वलति निरतिशयानन्ददिव्यतेजोराशिः । तदभ्यन्तरे परमानन्द-विमानं विभाति । तदभ्यन्तरसंस्थाने चिन्मयासनं विराजते । तत्पद्म-कर्णिकायां निरतिशयदिव्यतेजोराश्यन्तरसमासीनमादिनारायणं ध्यात्वाविविधोपचारैस्तं समाराध्य तेनाभिपूजितस्तदनुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा सावरण-मविद्याण्डं च भित्त्वा विद्यापादमुल्लङ्घ्य विद्याविद्ययोः सन्धौ विष्वक्सेनवैकु-ण्ठपुरमाभाति ॥ अनन्तदिव्यतेजोज्वालाजालैरभितोऽनीकं प्रज्वलन्तमनन्त-बोधान्तरबोधानन्दव्यूहैरभितस्ततं शुद्धबोधविमानावलिभिर्विराजितमनन्ता-नन्दपर्वतैः परमकौतुकमाभाति । तन्मध्ये च कल्याणाचलोपरि शुद्धानन्द-----------------------३७१- -परिवेष्टितामनन्तमहामायाशक्तिसमष्ट्याकारामनन्तदिव्यतेजोज्वालाजालैरलं-कृतामनन्तमहामायाविलासानां परमाधिष्ठानविशेषाकारां शश्वदमितानन्दा-चलोपरिविहारिणीं मूलप्रकृतिजननीमविद्यालक्ष्मीमेवं ध्यात्वा विविधोपचा-रैराराध्य समस्तब्रह्माण्डसमष्टिजननीं वैष्णवीं महामायां नमस्कृत्य तयाचानुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा महाविराट्पदं प्राप । महाविराट्स्वरूपं कथमिति ।समस्ताविद्यापादको विराट् । विश्वतश्चक्षुरुत विश्वतोमुखो विश्वतोहस्त उतविश्वतस्पात् । सं बाहुभ्यां नमति सं पतत्रैर्द्यावापृथिवी जनयन्देव एकः । नसं दृशे तिष्ठति रूपमस्य न चक्षुषा पश्यति कश्चनैनम् । हृदा मनीषा मनसा-भिकॢप्तो य एनं विदुरमृतास्ते भवन्ति । मनोवाचामगोचरमादिविराट्स्वरूपंध्यात्वा विविधोपचारैराराध्य तदनुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा विविधविचित्रान-न्तमूलाविद्याविलासानवलोक्योपासकः परमकौतुकं प्राप । अखण्डपरिपूर्ण-परमानन्दलक्षणपरब्रह्मणः समस्तस्वरूपविरोधकारिण्यपरिच्छिन्नतिरस्करिण्या-कारा वैष्णवी महायोगमाया मूर्तिमद्भिरनन्तमहामायाजालविशेषैः परिवेषितातस्याः पुरमतिकौतुकमत्याश्चर्यसागरानन्दलक्षणममृतं भवति । अविद्यासागर-प्रतिबिम्बितनित्यवैकुण्ठप्रतिवैकुण्ठमिव बिभाति । उपासकस्तत्पुरं प्राप्य योग-लक्ष्मीमङ्गमायां ध्यात्वा विविधोपचारैराराध्य तया संपूजितश्चानुज्ञातश्चोपर्युपरिगत्वाऽनन्तमायाविलासानवलोक्योपासकः परमकौतुकं प्राप ॥ तत उपरिपादविभूतिवैकुण्ठपुरमाभाति । अत्याश्चर्यानन्तविभूतिसमष्ट्याकारमानन्दरस-प्रवाहैरलंकृतमभितस्तरङ्गिण्याः प्रवाहैरतिमङ्गलं ब्रह्मतेजोविशेषाकारैरनन्त-ब्रह्मवनैरभितस्ततमनन्तनित्यमुक्तैरभिव्याप्तमनन्तचिन्मयप्रासादजालसंकुलम-नादिपादविभूतिवैकुण्ठमेवमाभाति । तन्मध्ये च चिदानन्दाचलो विभाति ॥तदुपरि ज्वलति निरतिशयानन्ददिव्यतेजोराशिः । तदभ्यन्तरे परमानन्द-विमानं विभाति । तदभ्यन्तरसंस्थाने चिन्मयासनं विराजते । तत्पद्म-कर्णिकायां निरतिशयदिव्यतेजोराश्यन्तरसमासीनमादिनारायणं ध्यात्वाविविधोपचारैस्तं समाराध्य तेनाभिपूजितस्तदनुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा सावरण-मविद्याण्डं च भित्त्वा विद्यापादमुल्लङ्घ्य विद्याविद्ययोः सन्धौ विष्वक्सेनवैकु-ण्ठपुरमाभाति ॥ अनन्तदिव्यतेजोज्वालाजालैरभितोऽनीकं प्रज्वलन्तमनन्त-बोधान्तरबोधानन्दव्यूहैरभितस्ततं शुद्धबोधविमानावलिभिर्विराजितमनन्ता-नन्दपर्वतैः परमकौतुकमाभाति । तन्मध्ये च कल्याणाचलोपरि शुद्धानन्द-----------------------३७१- -Sto]ÉvxeWwSty;É.pUÉjtSt]Tyw;É.pUÉjtStdnuD;topyuRpár gTv; prm;-nNdtri© -stotravifeSaistayAbhipUjitastatratyaifcAbhipUjitastadanujxAtafcoparyupari gatvA paramA-nandatarazgiNyAstIre gatvA tatra parito'vasthitAnfuddhabodhAnandamayAnananta-vaikuNThAnavalokya niratifayAnandaM prApya tatratyaifcidrUpaiH purANapuruSaifcAbhi-pUjitastato gatvA gatvA brahmavaneSu divyagandhAnandapuSpavqSTibhiH samanviteSudivyamazgalAlayeSu niratifayAnandAmqtasAgareSvamitatejorAfyAkAreSu kallola-vanasaMkuleSu tato'nantafuddhabodhavimAnajAlasaMkulAnandAcalafroNISUpAsakastata\uparyupari gatvA vimAnaparamparAsvanantatejaHparvatarAjiSvevaM krameNa prApyavidyAnandamayayoH sandhiM tatrAnandatarazgiNyAH pravAheSu snAtvA bodhAnandavanaMprApya fuddhabodhaparamAnandAnandAkAravanaM saMtatAmqtapuSpavqSTibhiH pariveSTitaMparamAnandapravAhairabhivyAptaM mUrtimadbhiH paramamazgalaiH paramakautukamaparicchinnA-nandasAgarAkAraM krIDAnandaparvatairabhifobhitaM tanmadhye ca fuddhabodhAnandavaikuNThaMyadeva brahmavidyApAdavaikuNThaM sahasrAnandaprAkAraiH samujjvalati , anantAnandavi-mAnajAlasaMkulamanantabodhasaudhavifeSairabhito'nifaM prajvalantaM krIDAnantamaNDa-pavifeSairvifeSitaM bodhAnandamayAnantaparamacchatradhvajacAmaravitAnatoraNairalaMkqtaMparamAnandavyUhairnityamuktairabhitastatamanantadivyatejaHparvatasamaSTyAkAramaparicchi-nnAnantafuddhabodhAnantamaNDalaM vAcAmagocarAnandabrahmatejorAfimaNDalamAkhaNDa-lavifeSaM fuddhAnandasamaSTimaNDalavifeSamakhaNDacidghanAnandavifeSamevaM tejoma-NDalavidhaM bodhAnandavaikuNThamupAsakaH pravifya tatratyaiH sarvairabhipUjitaH paramAna-ndAcaloparyakhaNDabodhavimAnaM prajvalati , tadabhyantare cinmayAsanaM virAjate ,tadupari vibhAtyakhaNDAnandatejomaNDalam , tadabhyantare samAsInamAdinArAyaNaMdhyAtvA pradakSiNanamaskArAnvidhAya vividhopacAraiH susaMpUjya puSpAxjaliMsamarpya stutvA stotravifeSaiH svarUpeNAvasthitamupAsakamavalokya tamupAsakamA-dinArAyaNaHsvasiMhAsane susaMsthApya tadvaikuNThavAsibhiH sarvaiH samanvitaH samasta-mokSasAmrAjyapaTTAbhiSekamuddifya mantrapUtairupAsakamAnandakalafairabhiSicya divya-mazgalamahAvAdyapuraHsaraM vividhopacArairabhyarcya mUrtimadbhiH sarvaiH svacihnairalaMkqtyapradakSiNanamaskArAnvidhAya tvaM brahmAsi ahaM brahmAsmi AvayorantaraM navidyate tvamevAham ahameva tvam ityabhidhAyetyuktvAdinArAyaNastirodadhetadetyupaniSat . 1 -stotravifeSaistayAbhipUjitastatratyaifcAbhipUjitastadanujxAtafcoparyupari gatvA paramA-nandatarazgiNyAstIre gatvA tatra parito'vasthitAnfuddhabodhAnandamayAnananta-vaikuNThAnavalokya niratifayAnandaM prApya tatratyaifcidrUpaiH purANapuruSaifcAbhi-pUjitastato gatvA gatvA brahmavaneSu divyagandhAnandapuSpavqSTibhiH samanviteSudivyamazgalAlayeSu niratifayAnandAmqtasAgareSvamitatejorAfyAkAreSu kallola-vanasaMkuleSu tato'nantafuddhabodhavimAnajAlasaMkulAnandAcalafroNISUpAsakastatauparyupari gatvA vimAnaparamparAsvanantatejaHparvatarAjiSvevaM krameNa prApyavidyAnandamayayoH sandhiM tatrAnandatarazgiNyAH pravAheSu snAtvA bodhAnandavanaMprApya fuddhabodhaparamAnandAnandAkAravanaM saMtatAmqtapuSpavqSTibhiH pariveSTitaMparamAnandapravAhairabhivyAptaM mUrtimadbhiH paramamazgalaiH paramakautukamaparicchinnA-nandasAgarAkAraM krIDAnandaparvatairabhifobhitaM tanmadhye ca fuddhabodhAnandavaikuNThaMyadeva brahmavidyApAdavaikuNThaM sahasrAnandaprAkAraiH samujjvalati , anantAnandavi-mAnajAlasaMkulamanantabodhasaudhavifeSairabhito'nifaM prajvalantaM krIDAnantamaNDa-pavifeSairvifeSitaM bodhAnandamayAnantaparamacchatradhvajacAmaravitAnatoraNairalaMkqtaMparamAnandavyUhairnityamuktairabhitastatamanantadivyatejaHparvatasamaSTyAkAramaparicchi-nnAnantafuddhabodhAnantamaNDalaM vAcAmagocarAnandabrahmatejorAfimaNDalamAkhaNDa-lavifeSaM fuddhAnandasamaSTimaNDalavifeSamakhaNDacidghanAnandavifeSamevaM tejoma-NDalavidhaM bodhAnandavaikuNThamupAsakaH pravifya tatratyaiH sarvairabhipUjitaH paramAna-ndAcaloparyakhaNDabodhavimAnaM prajvalati , tadabhyantare cinmayAsanaM virAjate ,tadupari vibhAtyakhaNDAnandatejomaNDalam , tadabhyantare samAsInamAdinArAyaNaMdhyAtvA pradakSiNanamaskArAnvidhAya vividhopacAraiH susaMpUjya puSpAxjaliMsamarpya stutvA stotravifeSaiH svarUpeNAvasthitamupAsakamavalokya tamupAsakamA-dinArAyaNaHsvasiMhAsane susaMsthApya tadvaikuNThavAsibhiH sarvaiH samanvitaH samasta-mokSasAmrAjyapaTTAbhiSekamuddifya mantrapUtairupAsakamAnandakalafairabhiSicya divya-mazgalamahAvAdyapuraHsaraM vividhopacArairabhyarcya mUrtimadbhiH sarvaiH svacihnairalaMkqtyapradakSiNanamaskArAnvidhAya tvaM brahmAsi ahaM brahmAsmi AvayorantaraM navidyate tvamevAham ahameva tvam ityabhidhAyetyuktvAdinArAyaNastirodadhetadetyupaniSat . 1 -स्तोत्रविशेषैस्तयाभिपूजितस्तत्रत्यैश्चाभिपूजितस्तदनुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा परमा-नन्दतरङ्गिण्यास्तीरे गत्वा तत्र परितोऽवस्थितान्शुद्धबोधानन्दमयाननन्त-वैकुण्ठानवलोक्य निरतिशयानन्दं प्राप्य तत्रत्यैश्चिद्रूपैः पुराणपुरुषैश्चाभि-पूजितस्ततो गत्वा गत्वा ब्रह्मवनेषु दिव्यगन्धानन्दपुष्पवृष्टिभिः समन्वितेषुदिव्यमङ्गलालयेषु निरतिशयानन्दामृतसागरेष्वमिततेजोराश्याकारेषु कल्लोल-वनसंकुलेषु ततोऽनन्तशुद्धबोधविमानजालसंकुलानन्दाचलश्रोणीषूपासकस्ततउपर्युपरि गत्वा विमानपरम्परास्वनन्ततेजःपर्वतराजिष्वेवं क्रमेण प्राप्यविद्यानन्दमययोः सन्धिं तत्रानन्दतरङ्गिण्याः प्रवाहेषु स्नात्वा बोधानन्दवनंप्राप्य शुद्धबोधपरमानन्दानन्दाकारवनं संततामृतपुष्पवृष्टिभिः परिवेष्टितंपरमानन्दप्रवाहैरभिव्याप्तं मूर्तिमद्भिः परममङ्गलैः परमकौतुकमपरिच्छिन्ना-नन्दसागराकारं क्रीडानन्दपर्वतैरभिशोभितं तन्मध्ये च शुद्धबोधानन्दवैकुण्ठंयदेव ब्रह्मविद्यापादवैकुण्ठं सहस्रानन्दप्राकारैः समुज्ज्वलति । अनन्तानन्दवि-मानजालसंकुलमनन्तबोधसौधविशेषैरभितोऽनिशं प्रज्वलन्तं क्रीडानन्तमण्ड-पविशेषैर्विशेषितं बोधानन्दमयानन्तपरमच्छत्रध्वजचामरवितानतोरणैरलंकृतंपरमानन्दव्यूहैर्नित्यमुक्तैरभितस्ततमनन्तदिव्यतेजःपर्वतसमष्ट्याकारमपरिच्छि-न्नानन्तशुद्धबोधानन्तमण्डलं वाचामगोचरानन्दब्रह्मतेजोराशिमण्डलमाखण्ड-लविशेषं शुद्धानन्दसमष्टिमण्डलविशेषमखण्डचिद्घनानन्दविशेषमेवं तेजोम-ण्डलविधं बोधानन्दवैकुण्ठमुपासकः प्रविश्य तत्रत्यैः सर्वैरभिपूजितः परमान-न्दाचलोपर्यखण्डबोधविमानं प्रज्वलति । तदभ्यन्तरे चिन्मयासनं विराजते ।तदुपरि विभात्यखण्डानन्दतेजोमण्डलम् । तदभ्यन्तरे समासीनमादिनारायणंध्यात्वा प्रदक्षिणनमस्कारान्विधाय विविधोपचारैः सुसंपूज्य पुष्पाञ्जलिंसमर्प्य स्तुत्वा स्तोत्रविशेषैः स्वरूपेणावस्थितमुपासकमवलोक्य तमुपासकमा-दिनारायणःस्वसिंहासने सुसंस्थाप्य तद्वैकुण्ठवासिभिः सर्वैः समन्वितः समस्त-मोक्षसाम्राज्यपट्टाभिषेकमुद्दिश्य मन्त्रपूतैरुपासकमानन्दकलशैरभिषिच्य दिव्य-मङ्गलमहावाद्यपुरःसरं विविधोपचारैरभ्यर्च्य मूर्तिमद्भिः सर्वैः स्वचिह्नैरलंकृत्यप्रदक्षिणनमस्कारान्विधाय त्वं ब्रह्मासि अहं ब्रह्मास्मि आवयोरन्तरं नविद्यते त्वमेवाहम् अहमेव त्वम् इत्यभिधायेत्युक्त्वादिनारायणस्तिरोदधेतदेत्युपनिषत् ॥ १ -स्तोत्रविशेषैस्तयाभिपूजितस्तत्रत्यैश्चाभिपूजितस्तदनुज्ञातश्चोपर्युपरि गत्वा परमा-नन्दतरङ्गिण्यास्तीरे गत्वा तत्र परितोऽवस्थितान्शुद्धबोधानन्दमयाननन्त-वैकुण्ठानवलोक्य निरतिशयानन्दं प्राप्य तत्रत्यैश्चिद्रूपैः पुराणपुरुषैश्चाभि-पूजितस्ततो गत्वा गत्वा ब्रह्मवनेषु दिव्यगन्धानन्दपुष्पवृष्टिभिः समन्वितेषुदिव्यमङ्गलालयेषु निरतिशयानन्दामृतसागरेष्वमिततेजोराश्याकारेषु कल्लोल-वनसंकुलेषु ततोऽनन्तशुद्धबोधविमानजालसंकुलानन्दाचलश्रोणीषूपासकस्ततौपर्युपरि गत्वा विमानपरम्परास्वनन्ततेजःपर्वतराजिष्वेवं क्रमेण प्राप्यविद्यानन्दमययोः सन्धिं तत्रानन्दतरङ्गिण्याः प्रवाहेषु स्नात्वा बोधानन्दवनंप्राप्य शुद्धबोधपरमानन्दानन्दाकारवनं संततामृतपुष्पवृष्टिभिः परिवेष्टितंपरमानन्दप्रवाहैरभिव्याप्तं मूर्तिमद्भिः परममङ्गलैः परमकौतुकमपरिच्छिन्ना-नन्दसागराकारं क्रीडानन्दपर्वतैरभिशोभितं तन्मध्ये च शुद्धबोधानन्दवैकुण्ठंयदेव ब्रह्मविद्यापादवैकुण्ठं सहस्रानन्दप्राकारैः समुज्ज्वलति । अनन्तानन्दवि-मानजालसंकुलमनन्तबोधसौधविशेषैरभितोऽनिशं प्रज्वलन्तं क्रीडानन्तमण्ड-पविशेषैर्विशेषितं बोधानन्दमयानन्तपरमच्छत्रध्वजचामरवितानतोरणैरलंकृतंपरमानन्दव्यूहैर्नित्यमुक्तैरभितस्ततमनन्तदिव्यतेजःपर्वतसमष्ट्याकारमपरिच्छि-न्नानन्तशुद्धबोधानन्तमण्डलं वाचामगोचरानन्दब्रह्मतेजोराशिमण्डलमाखण्ड-लविशेषं शुद्धानन्दसमष्टिमण्डलविशेषमखण्डचिद्घनानन्दविशेषमेवं तेजोम-ण्डलविधं बोधानन्दवैकुण्ठमुपासकः प्रविश्य तत्रत्यैः सर्वैरभिपूजितः परमान-न्दाचलोपर्यखण्डबोधविमानं प्रज्वलति । तदभ्यन्तरे चिन्मयासनं विराजते ।तदुपरि विभात्यखण्डानन्दतेजोमण्डलम् । तदभ्यन्तरे समासीनमादिनारायणंध्यात्वा प्रदक्षिणनमस्कारान्विधाय विविधोपचारैः सुसंपूज्य पुष्पाञ्जलिंसमर्प्य स्तुत्वा स्तोत्रविशेषैः स्वरूपेणावस्थितमुपासकमवलोक्य तमुपासकमा-दिनारायणःस्वसिंहासने सुसंस्थाप्य तद्वैकुण्ठवासिभिः सर्वैः समन्वितः समस्त-मोक्षसाम्राज्यपट्टाभिषेकमुद्दिश्य मन्त्रपूतैरुपासकमानन्दकलशैरभिषिच्य दिव्य-मङ्गलमहावाद्यपुरःसरं विविधोपचारैरभ्यर्च्य मूर्तिमद्भिः सर्वैः स्वचिह्नैरलंकृत्यप्रदक्षिणनमस्कारान्विधाय त्वं ब्रह्मासि अहं ब्रह्मास्मि आवयोरन्तरं नविद्यते त्वमेवाहम् अहमेव त्वम् इत्यभिधायेत्युक्त्वादिनारायणस्तिरोदधेतदेत्युपनिषत् ॥ १ -KlI' Õã,;y nm" ) W$(ko,eWu sudxRnW@=rmN]" ) sh§;r ó' fÉ@it )W$(ko,kpoleWu p[,vyuÿ_²xvp;=rmN]" ) Ñ nm" ²xv;yeit ) tih"p[,vm;l;yuÿ_' vOÿm( ) vOÿ;ihr·dlpµm( ) teWu dleWu n;r;y,nOÉs'-h;·;=rmN]* ) Ñ nmo n;r;y,;y ) jy jy nrÉs'h ) t¶lsâN/Wur;mÕã,ÅIkr;·;=rmN];" ) Ñ r;m;y ó' f$( Sv;h; ) KlI' d;modr;ynm" ) ¬áÿÏ ÅIkr Sv;h; ) tih" p[,vm;l;yuÿ_' vOÿm( ) vOÿ;ihnRv-dlpµm( ) teWu dleWu r;mÕã,hyg[Ivnv;=rmN];" ) Ñ r;mcN{;y nm"Ñm( ) KlI' Õã,;y goÉvNd;y KlIm( ) ñ*' îs*' hyg[Iv;y nmo ñ*'îs*m( ) t¶lkpoleWu d²=,;mUitRnv;=rmN]" ) Ñ d²=,;mUitRrI-rom( ) tihn;Ür;y,bIjyuÿ_' vOÿm( ) vOÿ;ihdRxdlpµm( ) teWu dleWur;mÕã,dx;=rmN]* ) ó' j;nk¡vLl.;y Sv;h; ) gopIjnvLl.;ySv;h; ) t¶lsâN/Wu nOÉs'hm;l;mN]" ) Ñ nmo .gvte ÅImh;nOÉs'h;ykr;ld'·^vdn;y mm Évß;Npc pc Sv;h; ) tÃihnORÉs'hwk;=ryuÿ_' vOÿm( )+My* =* ÉmTyek;=rm( ) vOÿ;ihÃ;Üdxdlpµm( ) teWu dleWu n;r;-y,v;sudevÃ;dx;=rmN]* ) Ñ nmo .gvte n;r;y,;y ) Ñ nmo .g-vte v;sudev;y ) t¶lkpoleWu mh;Évã,ur;mÕã,Ã;dx;=rmN]; )Ñ nmo .gvte mh;Évã,ve ) Ñ îÇ' .rt;g[j r;m KlI' Sv;h; ) ÅI'îÇ' KlI' Õã,;y goÉvNd;y nm" ) tihjRgNmohnbIjyuÿ_' vOÿ' KlIÉm-it ) vOÿ;ihtudRxdlpµm( ) teWu dleWu l+mIn;r;y,hyg[Ivgop;l-dÉ/v;mnmN]; ) Ñ îÇ' îÇ' ÅI' ÅI' l+mIv;sudev;y nm" ) Ñ nm"svRkoi$svRÉv´;r;j;y KlI' Õã,;y gop;lcU@;m,ye Sv;h; ) Ñ nmo.gvte dÉ/v;mn;y Ñ ) t¶ls'É/ãv¥pU,eRrImN]" ) îÇ' pµ;-vTy¥pU,eR m;heár Sv;h; ) tih" p[,vm;l;yuÿ_' vOÿm( ) vOÿ;ih"Wo@xdlpµm( ) teWu dleWu ÅIÕã,sudxRnWo@x;=rmN]* c ) Ñ nmo.gvte ¨®Km,IvLl.;y Sv;h; ) Ñ nmo .gvte mh;sudxRn;y ó'f$( ) t¶ls'É/Wu Svr;" sudxRnm;l;mN] ) a a; é ¬ è A lO l¿ E Eeao a* a' a" ) sudxRnmh;c£;y dI¢åp;y svRto m;' r= r= sh§;r ó'f$( Sv;h; ) tihvRr;hbIjyuÿ_' vOÿm( ) tõÉmit ) vOÿ;ihr·;dxdl-pµm( ) teWu dleWu ÅIÕã,v;mn;·;dx;=rmN]* ) KlI' Õã,;y goÉvNd;y----------------------377- -klIM kqSNAya namaH , SaTkoNeSu sudarfanaSaDakSaramantraH , sahasrAra huM phaDiti ,SaTkoNakapoleSu praNavayuktafivapaxcAkSaramantraH , O namaH fivAyeti , tadbahiHpraNavamAlAyuktaM vqttam , vqttAdbahiraSTadalapadmam , teSu daleSu nArAyaNanqsiM-hASTAkSaramantrau , O namo nArAyaNAya , jaya jaya narasiMha , taddalasandhiSurAmakqSNafrIkarASTAkSaramantrAH , O rAmAya huM phaT svAhA , klIM dAmodarAyanamaH , uttiSTha frIkara svAhA , tadbahiH praNavamAlAyuktaM vqttam , vqttAdbahirnava-dalapadmam , teSu daleSu rAmakqSNahayagrIvanavAkSaramantrAH , O rAmacandrAya namaHOm , klIM kqSNAya govindAya klIm , hlauM hrasauM hayagrIvAya namo hlauMhrasaum , taddalakapoleSu dakSiNAmUrtinavAkSaramantraH , O dakSiNAmUrtirIfva-rom , tadbahirnArAyaNabIjayuktaM vqttam , vqttAdbahirdafadalapadmam , teSu daleSurAmakqSNadafAkSaramantrau , huM jAnakIvallabhAya svAhA , gopIjanavallabhAyasvAhA , taddalasandhiSu nqsiMhamAlAmantraH , O namo bhagavate frImahAnqsiMhAyakarAladaMSTravadanAya mama vighnAnpaca paca svAhA , tadvahirnqsiMhaikAkSarayuktaM vqttam ,kSmyau kSau mityekAkSaram , vqttAdbahirdvAdafadalapadmam , teSu daleSu nArA-yaNavAsudevadvAdafAkSaramantrau , O namo bhagavate nArAyaNAya , O namo bhaga-vate vAsudevAya , taddalakapoleSu mahAviSNurAmakqSNadvAdafAkSaramantrAfca ,O namo bhagavate mahAviSNave , O hrIM bharatAgraja rAma klIM svAhA , frIMhrIM klIM kqSNAya govindAya namaH , tadbahirjaganmohanabIjayuktaM vqttaM klImi-ti , vqttAdbahifcaturdafadalapadmam , teSu daleSu lakSmInArAyaNahayagrIvagopAla-dadhivAmanamantrAfca , O hrIM hrIM frIM frIM lakSmIvAsudevAya namaH , O namaHsarvakoTisarvavidyArAjAya klIM kqSNAya gopAlacUDAmaNaye svAhA , O namobhagavate dadhivAmanAya O , taddalasaMdhiSvannapUrNefvarImantraH , hrIM padmA-vatyannapUrNe mAhefvari svAhA , tadbahiH praNavamAlAyuktaM vqttam , vqttAdbahiHSoDafadalapadmam , teSu daleSu frIkqSNasudarfanaSoDafAkSaramantrau ca , O namobhagavate rukmiNIvallabhAya svAhA , O namo bhagavate mahAsudarfanAya huMphaT , taddalasaMdhiSu svarAH sudarfanamAlAmantrafca , a A i I u U q Q l\q l\Q e aio au aM aH , sudarfanamahAcakrAya dIptarUpAya sarvato mAM rakSa rakSa sahasrAra huMphaT svAhA , tadbahirvarAhabIjayuktaM vqttam , taddhumiti , vqttAdbahiraSTAdafadala-padmam , teSu daleSu frIkqSNavAmanASTAdafAkSaramantrau , klIM kqSNAya govindAya----------------------377- -klIM kqSNAya namaH , SaTkoNeSu sudarfanaSaDakSaramantraH , sahasrAra huM phaDiti ,SaTkoNakapoleSu praNavayuktafivapaxcAkSaramantraH , O namaH fivAyeti , tadbahiHpraNavamAlAyuktaM vqttam , vqttAdbahiraSTadalapadmam , teSu daleSu nArAyaNanqsiM-hASTAkSaramantrau , O namo nArAyaNAya , jaya jaya narasiMha , taddalasandhiSurAmakqSNafrIkarASTAkSaramantrAH , O rAmAya huM phaT svAhA , klIM dAmodarAyanamaH , uttiSTha frIkara svAhA , tadbahiH praNavamAlAyuktaM vqttam , vqttAdbahirnava-dalapadmam , teSu daleSu rAmakqSNahayagrIvanavAkSaramantrAH , O rAmacandrAya namaHOm , klIM kqSNAya govindAya klIm , hlauM hrasauM hayagrIvAya namo hlauMhrasaum , taddalakapoleSu dakSiNAmUrtinavAkSaramantraH , O dakSiNAmUrtirIfva-rom , tadbahirnArAyaNabIjayuktaM vqttam , vqttAdbahirdafadalapadmam , teSu daleSurAmakqSNadafAkSaramantrau , huM jAnakIvallabhAya svAhA , gopIjanavallabhAyasvAhA , taddalasandhiSu nqsiMhamAlAmantraH , O namo bhagavate frImahAnqsiMhAyakarAladaMSTravadanAya mama vighnAnpaca paca svAhA , tadvahirnqsiMhaikAkSarayuktaM vqttam ,kSmyau kSau mityekAkSaram , vqttAdbahirdvAdafadalapadmam , teSu daleSu nArA-yaNavAsudevadvAdafAkSaramantrau , O namo bhagavate nArAyaNAya , O namo bhaga-vate vAsudevAya , taddalakapoleSu mahAviSNurAmakqSNadvAdafAkSaramantrAfca ,O namo bhagavate mahAviSNave , O hrIM bharatAgraja rAma klIM svAhA , frIMhrIM klIM kqSNAya govindAya namaH , tadbahirjaganmohanabIjayuktaM vqttaM klImi-ti , vqttAdbahifcaturdafadalapadmam , teSu daleSu lakSmInArAyaNahayagrIvagopAla-dadhivAmanamantrAfca , O hrIM hrIM frIM frIM lakSmIvAsudevAya namaH , O namaHsarvakoTisarvavidyArAjAya klIM kqSNAya gopAlacUDAmaNaye svAhA , O namobhagavate dadhivAmanAya O , taddalasaMdhiSvannapUrNefvarImantraH , hrIM padmA-vatyannapUrNe mAhefvari svAhA , tadbahiH praNavamAlAyuktaM vqttam , vqttAdbahiHSoDafadalapadmam , teSu daleSu frIkqSNasudarfanaSoDafAkSaramantrau ca , O namobhagavate rukmiNIvallabhAya svAhA , O namo bhagavate mahAsudarfanAya huMphaT , taddalasaMdhiSu svarAH sudarfanamAlAmantrafca , a A i I u U q Q lq lQ e aio au aM aH , sudarfanamahAcakrAya dIptarUpAya sarvato mAM rakSa rakSa sahasrAra huMphaT svAhA , tadbahirvarAhabIjayuktaM vqttam , taddhumiti , vqttAdbahiraSTAdafadala-padmam , teSu daleSu frIkqSNavAmanASTAdafAkSaramantrau , klIM kqSNAya govindAya----------------------377- -क्लीं कृष्णाय नमः । षट्कोणेषु सुदर्शनषडक्षरमन्त्रः । सहस्रार हुं फडिति ।षट्कोणकपोलेषु प्रणवयुक्तशिवपञ्चाक्षरमन्त्रः । ॐ नमः शिवायेति । तद्बहिःप्रणवमालायुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिरष्टदलपद्मम् । तेषु दलेषु नारायणनृसिं-हाष्टाक्षरमन्त्रौ । ॐ नमो नारायणाय । जय जय नरसिंह । तद्दलसन्धिषुरामकृष्णश्रीकराष्टाक्षरमन्त्राः । ॐ रामाय हुं फट् स्वाहा । क्लीं दामोदरायनमः । उत्तिष्ठ श्रीकर स्वाहा । तद्बहिः प्रणवमालायुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिर्नव-दलपद्मम् । तेषु दलेषु रामकृष्णहयग्रीवनवाक्षरमन्त्राः । ॐ रामचन्द्राय नमःॐम् । क्लीं कृष्णाय गोविन्दाय क्लीम् । ह्लौं ह्रसौं हयग्रीवाय नमो ह्लौंह्रसौम् । तद्दलकपोलेषु दक्षिणामूर्तिनवाक्षरमन्त्रः । ॐ दक्षिणामूर्तिरीश्व-रोम् । तद्बहिर्नारायणबीजयुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिर्दशदलपद्मम् । तेषु दलेषुरामकृष्णदशाक्षरमन्त्रौ । हुं जानकीवल्लभाय स्वाहा । गोपीजनवल्लभायस्वाहा । तद्दलसन्धिषु नृसिंहमालामन्त्रः । ॐ नमो भगवते श्रीमहानृसिंहायकरालदंष्ट्रवदनाय मम विघ्नान्पच पच स्वाहा । तद्वहिर्नृसिंहैकाक्षरयुक्तं वृत्तम् ।क्ष्म्यौ क्षौ मित्येकाक्षरम् । वृत्ताद्बहिर्द्वादशदलपद्मम् । तेषु दलेषु नारा-यणवासुदेवद्वादशाक्षरमन्त्रौ । ॐ नमो भगवते नारायणाय । ॐ नमो भग-वते वासुदेवाय । तद्दलकपोलेषु महाविष्णुरामकृष्णद्वादशाक्षरमन्त्राश्च ।ॐ नमो भगवते महाविष्णवे । ॐ ह्रीं भरताग्रज राम क्लीं स्वाहा । श्रींह्रीं क्लीं कृष्णाय गोविन्दाय नमः । तद्बहिर्जगन्मोहनबीजयुक्तं वृत्तं क्लीमि-ति । वृत्ताद्बहिश्चतुर्दशदलपद्मम् । तेषु दलेषु लक्ष्मीनारायणहयग्रीवगोपाल-दधिवामनमन्त्राश्च । ॐ ह्रीं ह्रीं श्रीं श्रीं लक्ष्मीवासुदेवाय नमः । ॐ नमःसर्वकोटिसर्वविद्याराजाय क्लीं कृष्णाय गोपालचूडामणये स्वाहा । ॐ नमोभगवते दधिवामनाय ॐ । तद्दलसंधिष्वन्नपूर्णेश्वरीमन्त्रः । ह्रीं पद्मा-वत्यन्नपूर्णे माहेश्वरि स्वाहा । तद्बहिः प्रणवमालायुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिःषोडशदलपद्मम् । तेषु दलेषु श्रीकृष्णसुदर्शनषोडशाक्षरमन्त्रौ च । ॐ नमोभगवते रुक्मिणीवल्लभाय स्वाहा । ॐ नमो भगवते महासुदर्शनाय हुंफट् । तद्दलसंधिषु स्वराः सुदर्शनमालामन्त्रश्च । अ आ इ ई उ ऊ ऋ ॠ लृ लॄ ए ऐओ औ अं अः । सुदर्शनमहाचक्राय दीप्तरूपाय सर्वतो मां रक्ष रक्ष सहस्रार हुंफट् स्वाहा । तद्बहिर्वराहबीजयुक्तं वृत्तम् । तद्धुमिति । वृत्ताद्बहिरष्टादशदल-पद्मम् । तेषु दलेषु श्रीकृष्णवामनाष्टादशाक्षरमन्त्रौ । क्लीं कृष्णाय गोविन्दाय----------------------३७७- -क्लीं कृष्णाय नमः । षट्कोणेषु सुदर्शनषडक्षरमन्त्रः । सहस्रार हुं फडिति ।षट्कोणकपोलेषु प्रणवयुक्तशिवपञ्चाक्षरमन्त्रः । ॐ नमः शिवायेति । तद्बहिःप्रणवमालायुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिरष्टदलपद्मम् । तेषु दलेषु नारायणनृसिं-हाष्टाक्षरमन्त्रौ । ॐ नमो नारायणाय । जय जय नरसिंह । तद्दलसन्धिषुरामकृष्णश्रीकराष्टाक्षरमन्त्राः । ॐ रामाय हुं फट् स्वाहा । क्लीं दामोदरायनमः । उत्तिष्ठ श्रीकर स्वाहा । तद्बहिः प्रणवमालायुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिर्नव-दलपद्मम् । तेषु दलेषु रामकृष्णहयग्रीवनवाक्षरमन्त्राः । ॐ रामचन्द्राय नमःॐम् । क्लीं कृष्णाय गोविन्दाय क्लीम् । ह्लौं ह्रसौं हयग्रीवाय नमो ह्लौंह्रसौम् । तद्दलकपोलेषु दक्षिणामूर्तिनवाक्षरमन्त्रः । ॐ दक्षिणामूर्तिरीश्व-रोम् । तद्बहिर्नारायणबीजयुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिर्दशदलपद्मम् । तेषु दलेषुरामकृष्णदशाक्षरमन्त्रौ । हुं जानकीवल्लभाय स्वाहा । गोपीजनवल्लभायस्वाहा । तद्दलसन्धिषु नृसिंहमालामन्त्रः । ॐ नमो भगवते श्रीमहानृसिंहायकरालदंष्ट्रवदनाय मम विघ्नान्पच पच स्वाहा । तद्वहिर्नृसिंहैकाक्षरयुक्तं वृत्तम् ।क्ष्म्यौ क्षौ मित्येकाक्षरम् । वृत्ताद्बहिर्द्वादशदलपद्मम् । तेषु दलेषु नारा-यणवासुदेवद्वादशाक्षरमन्त्रौ । ॐ नमो भगवते नारायणाय । ॐ नमो भग-वते वासुदेवाय । तद्दलकपोलेषु महाविष्णुरामकृष्णद्वादशाक्षरमन्त्राश्च ।ॐ नमो भगवते महाविष्णवे । ॐ ह्रीं भरताग्रज राम क्लीं स्वाहा । श्रींह्रीं क्लीं कृष्णाय गोविन्दाय नमः । तद्बहिर्जगन्मोहनबीजयुक्तं वृत्तं क्लीमि-ति । वृत्ताद्बहिश्चतुर्दशदलपद्मम् । तेषु दलेषु लक्ष्मीनारायणहयग्रीवगोपाल-दधिवामनमन्त्राश्च । ॐ ह्रीं ह्रीं श्रीं श्रीं लक्ष्मीवासुदेवाय नमः । ॐ नमःसर्वकोटिसर्वविद्याराजाय क्लीं कृष्णाय गोपालचूडामणये स्वाहा । ॐ नमोभगवते दधिवामनाय ॐ । तद्दलसंधिष्वन्नपूर्णेश्वरीमन्त्रः । ह्रीं पद्मा-वत्यन्नपूर्णे माहेश्वरि स्वाहा । तद्बहिः प्रणवमालायुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिःषोडशदलपद्मम् । तेषु दलेषु श्रीकृष्णसुदर्शनषोडशाक्षरमन्त्रौ च । ॐ नमोभगवते रुक्मिणीवल्लभाय स्वाहा । ॐ नमो भगवते महासुदर्शनाय हुंफट् । तद्दलसंधिषु स्वराः सुदर्शनमालामन्त्रश्च । अ आ इ ई उ ऊ ऋ ॠ लृ लॄ ए ऐओ औ अं अः । सुदर्शनमहाचक्राय दीप्तरूपाय सर्वतो मां रक्ष रक्ष सहस्रार हुंफट् स्वाहा । तद्बहिर्वराहबीजयुक्तं वृत्तम् । तद्धुमिति । वृत्ताद्बहिरष्टादशदल-पद्मम् । तेषु दलेषु श्रीकृष्णवामनाष्टादशाक्षरमन्त्रौ । क्लीं कृष्णाय गोविन्दाय----------------------३७७- -nm" ) t° ²xvg;y]Iprb[÷mN];,;' v,wRvORÿ;k;re, s've·ä ) tTpu¨W;yÉvµhe mh;dev;y /Imih ) t¥o ¨{" p[cody;t( ) ÅIm¥;r;y,oJyoitr;Tm; n;r;y," pr" ) n;r;y,pr' b[÷ n;r;y, nmoStu te )tih" p[,vs'pui$tÅIbIjyuÿ_m( vOÿm( ) Ñ ÅImoÉmit ) vOÿ;ihTv;-ár'x¶lpµm( ) teWu dleWu Vy;úit²xr"s'pui$tvedg;y]Ip;dctu·y-sUy;Ü·;=rImN]* ) Ñ .U" ) Ñ .uv" ) Ñ suv" ) Ñ mh" ) Ñ jn" )Ñ tp" ) Ñ sTym( ) Ñ tTsÉvtuvRre -namaH , tacca fivagAyatrIparabrahmamantrANAM varNairvqttAkAreNa saMveSTya , tatpuruSAyavidmahe mahAdevAya dhImahi , tanno rudraH pracodayAt , frImannArAyaNojyotirAtmA nArAyaNaH paraH , nArAyaNaparaM brahma nArAyaNa namo'stu te ,tadbahiH praNavasaMpuTitafrIbIjayuktam vqttam , O frImomiti , vqttAdbahifcatvA-riMfaddalapadmam , teSu daleSu vyAhqtifiraHsaMpuTitavedagAyatrIpAdacatuSTaya-sUryASTAkSarImantrau , O bhUH , O bhuvaH , O suvaH , O mahaH , O janaH ,O tapaH , O satyam , O tatsaviturvareNyam , O bhargo devasyadhImahi , O dhiyo yo naH pracodayAt , O parorajase sAvadom ,OApojyotI raso'mqtaM brahma bhUrbhuvaH suvarom , O ghqNiH sUryaAdityaH , taddalasaMdhiSu praNavafrIbIjasaMpuTitanArAyaNabIjaM sarvatra , O frImaMfrImom , tadbahiraSTafUlAzkitabhUcakram , cakrAntafcaturdikSu haMsaHsohaMmantraupraNavasaMpuTitA nArAyaNAstramantrAfca , O haMsaH soham , O namo nArAyaNAyahuM phaT , tadbahiH praNavamAlAsaMyuktaM vqttam , vqttAdbahiH paxcAfaddalapadmam ,teSu daleSu mAtqkApaxcAfadakSaramAlA lakAravarjyA , taddalasaMdhiSu praNavafrI-bIjasaMpuTitarAmakqSNamAlAmantrau , O frImoM namo bhagavate raghunandanAyarakSoghnavifadAya madhuraprasannavadanAyAmitatejase balAya rAmAya viSNave namaH ,frIM O namaH kqSNAya devakIputrAya vAsudevAya nirgalacchedanAya sarvalokAdhi-pataye sarvajaganmohanAya viSNave kAmitArthadAya svAhA frImom , tadbahira-STafUlAzkitabhUcakram , teSu praNavasaMpuTitamahAnIlakaNThamantravarNAni , OmoMnamo nIlakaNThAya , O fUlAgreSu lokapAlamantrAH praNavAdinamontAfcaturthyantAHkrameNa , O indrAya namaH , O agnaye namaH , O yamAya namaH , O nirq-taye namaH , O varuNAya namaH , O vAyave namaH , O somAya namaH ,O IfAnAya namaH , tadbahiH praNavamAlAyuktaM vqttatrayam , tadbahirbhUpuracatuSTayaMcaturdvArayutaM cakrakoNacatuSTayamahAvajravibhUSitam , teSu vajrepu praNavafrIbIja-saMpuTitAmqtabIjadvayam , O frIM ThaM vaM frImomiti , bahirbhUpuravIthyAm --O AdhArafaktyai namaH , O mUlaprakqtyai namaH , OAdikUrmAya namaH , Oana-ntAya namaH , O pqthivyai namaH , madhyabhUpuravIthyAm --O kSIrasamudrAyanamaH , OratnadvIpAya namaH , O maNimaNDapAya namaH , O fvetacchatrAyanamaH , O kalpakavqkSAya namaH , O ratnasiMhAsanAya namaH , prathamabhUpura-----------------------380- -namaH , tacca fivagAyatrIparabrahmamantrANAM varNairvqttAkAreNa saMveSTya , tatpuruSAyavidmahe mahAdevAya dhImahi , tanno rudraH pracodayAt , frImannArAyaNojyotirAtmA nArAyaNaH paraH , nArAyaNaparaM brahma nArAyaNa namo'stu te ,tadbahiH praNavasaMpuTitafrIbIjayuktam vqttam , O frImomiti , vqttAdbahifcatvA-riMfaddalapadmam , teSu daleSu vyAhqtifiraHsaMpuTitavedagAyatrIpAdacatuSTaya-sUryASTAkSarImantrau , O bhUH , O bhuvaH , O suvaH , O mahaH , O janaH ,O tapaH , O satyam , O tatsaviturvareNyam , O bhargo devasyadhImahi , O dhiyo yo naH pracodayAt , O parorajase sAvadom ,OApojyotI raso'mqtaM brahma bhUrbhuvaH suvarom , O ghqNiH sUryaAdityaH , taddalasaMdhiSu praNavafrIbIjasaMpuTitanArAyaNabIjaM sarvatra , O frImaMfrImom , tadbahiraSTafUlAzkitabhUcakram , cakrAntafcaturdikSu haMsaHsohaMmantraupraNavasaMpuTitA nArAyaNAstramantrAfca , O haMsaH soham , O namo nArAyaNAyahuM phaT , tadbahiH praNavamAlAsaMyuktaM vqttam , vqttAdbahiH paxcAfaddalapadmam ,teSu daleSu mAtqkApaxcAfadakSaramAlA lakAravarjyA , taddalasaMdhiSu praNavafrI-bIjasaMpuTitarAmakqSNamAlAmantrau , O frImO namo bhagavate raghunandanAyarakSoghnavifadAya madhuraprasannavadanAyAmitatejase balAya rAmAya viSNave namaH ,frIM O namaH kqSNAya devakIputrAya vAsudevAya nirgalacchedanAya sarvalokAdhi-pataye sarvajaganmohanAya viSNave kAmitArthadAya svAhA frImom , tadbahira-STafUlAzkitabhUcakram , teSu praNavasaMpuTitamahAnIlakaNThamantravarNAni , OmOnamo nIlakaNThAya , O fUlAgreSu lokapAlamantrAH praNavAdinamontAfcaturthyantAHkrameNa , O indrAya namaH , O agnaye namaH , O yamAya namaH , O nirq-taye namaH , O varuNAya namaH , O vAyave namaH , O somAya namaH ,O IfAnAya namaH , tadbahiH praNavamAlAyuktaM vqttatrayam , tadbahirbhUpuracatuSTayaMcaturdvArayutaM cakrakoNacatuSTayamahAvajravibhUSitam , teSu vajrepu praNavafrIbIja-saMpuTitAmqtabIjadvayam , O frIM ThaM vaM frImomiti , bahirbhUpuravIthyAm --O AdhArafaktyai namaH , O mUlaprakqtyai namaH , OAdikUrmAya namaH , Oana-ntAya namaH , O pqthivyai namaH , madhyabhUpuravIthyAm --O kSIrasamudrAyanamaH , OratnadvIpAya namaH , O maNimaNDapAya namaH , O fvetacchatrAyanamaH , O kalpakavqkSAya namaH , O ratnasiMhAsanAya namaH , prathamabhUpura-----------------------380- -नमः । तच्च शिवगायत्रीपरब्रह्ममन्त्राणां वर्णैर्वृत्ताकारेण संवेष्ट्य । तत्पुरुषायविद्महे महादेवाय धीमहि । तन्नो रुद्रः प्रचोदयात् । श्रीमन्नारायणोज्योतिरात्मा नारायणः परः । नारायणपरं ब्रह्म नारायण नमोऽस्तु ते ।तद्बहिः प्रणवसंपुटितश्रीबीजयुक्तम् वृत्तम् । ॐ श्रीमोमिति । वृत्ताद्बहिश्चत्वा-रिंशद्दलपद्मम् । तेषु दलेषु व्याहृतिशिरःसंपुटितवेदगायत्रीपादचतुष्टय-सूर्याष्टाक्षरीमन्त्रौ । ॐ भूः । ॐ भुवः । ॐ सुवः । ॐ महः । ॐ जनः ।ॐ तपः । ॐ सत्यम् । ॐ तत्सवितुर्वरेण्यम् । ॐ भर्गो देवस्यधीमहि । ॐ धियो यो नः प्रचोदयात् । ॐ परोरजसे सावदोम् ।ॐआपोज्योती रसोऽमृतं ब्रह्म भूर्भुवः सुवरोम् । ॐ घृणिः सूर्यआदित्यः । तद्दलसंधिषु प्रणवश्रीबीजसंपुटितनारायणबीजं सर्वत्र । ॐ श्रीमंश्रीमोम् । तद्बहिरष्टशूलाङ्कितभूचक्रम् । चक्रान्तश्चतुर्दिक्षु हंसःसोहंमन्त्रौप्रणवसंपुटिता नारायणास्त्रमन्त्राश्च । ॐ हंसः सोहम् । ॐ नमो नारायणायहुं फट् । तद्बहिः प्रणवमालासंयुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिः पञ्चाशद्दलपद्मम् ।तेषु दलेषु मातृकापञ्चाशदक्षरमाला लकारवर्ज्या । तद्दलसंधिषु प्रणवश्री-बीजसंपुटितरामकृष्णमालामन्त्रौ । ॐ श्रीमों नमो भगवते रघुनन्दनायरक्षोघ्नविशदाय मधुरप्रसन्नवदनायामिततेजसे बलाय रामाय विष्णवे नमः ।श्रीं ॐ नमः कृष्णाय देवकीपुत्राय वासुदेवाय निर्गलच्छेदनाय सर्वलोकाधि-पतये सर्वजगन्मोहनाय विष्णवे कामितार्थदाय स्वाहा श्रीमोम् । तद्बहिर-ष्टशूलाङ्कितभूचक्रम् । तेषु प्रणवसंपुटितमहानीलकण्ठमन्त्रवर्णानि । ॐमोंनमो नीलकण्ठाय । ॐ शूलाग्रेषु लोकपालमन्त्राः प्रणवादिनमोन्ताश्चतुर्थ्यन्ताःक्रमेण । ॐ इन्द्राय नमः । ॐ अग्नये नमः । ॐ यमाय नमः । ॐ निरृ-तये नमः । ॐ वरुणाय नमः । ॐ वायवे नमः । ॐ सोमाय नमः ।ॐ ईशानाय नमः । तद्बहिः प्रणवमालायुक्तं वृत्तत्रयम् । तद्बहिर्भूपुरचतुष्टयंचतुर्द्वारयुतं चक्रकोणचतुष्टयमहावज्रविभूषितम् । तेषु वज्रेपु प्रणवश्रीबीज-संपुटितामृतबीजद्वयम् । ॐ श्रीं ठं वं श्रीमोमिति । बहिर्भूपुरवीथ्याम् --ॐ आधारशक्त्यै नमः । ॐ मूलप्रकृत्यै नमः । ॐआदिकूर्माय नमः । ॐअन-न्ताय नमः । ॐ पृथिव्यै नमः । मध्यभूपुरवीथ्याम् --ॐ क्षीरसमुद्रायनमः । ॐरत्नद्वीपाय नमः । ॐ मणिमण्डपाय नमः । ॐ श्वेतच्छत्रायनमः । ॐ कल्पकवृक्षाय नमः । ॐ रत्नसिंहासनाय नमः । प्रथमभूपुर-----------------------३८०- -नमः । तच्च शिवगायत्रीपरब्रह्ममन्त्राणां वर्णैर्वृत्ताकारेण संवेष्ट्य । तत्पुरुषायविद्महे महादेवाय धीमहि । तन्नो रुद्रः प्रचोदयात् । श्रीमन्नारायणोज्योतिरात्मा नारायणः परः । नारायणपरं ब्रह्म नारायण नमोऽस्तु ते ।तद्बहिः प्रणवसंपुटितश्रीबीजयुक्तम् वृत्तम् । ॐ श्रीमोमिति । वृत्ताद्बहिश्चत्वा-रिंशद्दलपद्मम् । तेषु दलेषु व्याहृतिशिरःसंपुटितवेदगायत्रीपादचतुष्टय-सूर्याष्टाक्षरीमन्त्रौ । ॐ भूः । ॐ भुवः । ॐ सुवः । ॐ महः । ॐ जनः ।ॐ तपः । ॐ सत्यम् । ॐ तत्सवितुर्वरेण्यम् । ॐ भर्गो देवस्यधीमहि । ॐ धियो यो नः प्रचोदयात् । ॐ परोरजसे सावदोम् ।ॐआपोज्योती रसोऽमृतं ब्रह्म भूर्भुवः सुवरोम् । ॐ घृणिः सूर्यआदित्यः । तद्दलसंधिषु प्रणवश्रीबीजसंपुटितनारायणबीजं सर्वत्र । ॐ श्रीमंश्रीमोम् । तद्बहिरष्टशूलाङ्कितभूचक्रम् । चक्रान्तश्चतुर्दिक्षु हंसःसोहंमन्त्रौप्रणवसंपुटिता नारायणास्त्रमन्त्राश्च । ॐ हंसः सोहम् । ॐ नमो नारायणायहुं फट् । तद्बहिः प्रणवमालासंयुक्तं वृत्तम् । वृत्ताद्बहिः पञ्चाशद्दलपद्मम् ।तेषु दलेषु मातृकापञ्चाशदक्षरमाला लकारवर्ज्या । तद्दलसंधिषु प्रणवश्री-बीजसंपुटितरामकृष्णमालामन्त्रौ । ॐ श्रीमॐ नमो भगवते रघुनन्दनायरक्षोघ्नविशदाय मधुरप्रसन्नवदनायामिततेजसे बलाय रामाय विष्णवे नमः ।श्रीं ॐ नमः कृष्णाय देवकीपुत्राय वासुदेवाय निर्गलच्छेदनाय सर्वलोकाधि-पतये सर्वजगन्मोहनाय विष्णवे कामितार्थदाय स्वाहा श्रीमोम् । तद्बहिर-ष्टशूलाङ्कितभूचक्रम् । तेषु प्रणवसंपुटितमहानीलकण्ठमन्त्रवर्णानि । ॐमॐनमो नीलकण्ठाय । ॐ शूलाग्रेषु लोकपालमन्त्राः प्रणवादिनमोन्ताश्चतुर्थ्यन्ताःक्रमेण । ॐ इन्द्राय नमः । ॐ अग्नये नमः । ॐ यमाय नमः । ॐ निरृ-तये नमः । ॐ वरुणाय नमः । ॐ वायवे नमः । ॐ सोमाय नमः ।ॐ ईशानाय नमः । तद्बहिः प्रणवमालायुक्तं वृत्तत्रयम् । तद्बहिर्भूपुरचतुष्टयंचतुर्द्वारयुतं चक्रकोणचतुष्टयमहावज्रविभूषितम् । तेषु वज्रेपु प्रणवश्रीबीज-संपुटितामृतबीजद्वयम् । ॐ श्रीं ठं वं श्रीमोमिति । बहिर्भूपुरवीथ्याम् --ॐ आधारशक्त्यै नमः । ॐ मूलप्रकृत्यै नमः । ॐआदिकूर्माय नमः । ॐअन-न्ताय नमः । ॐ पृथिव्यै नमः । मध्यभूपुरवीथ्याम् --ॐ क्षीरसमुद्रायनमः । ॐरत्नद्वीपाय नमः । ॐ मणिमण्डपाय नमः । ॐ श्वेतच्छत्रायनमः । ॐ कल्पकवृक्षाय नमः । ॐ रत्नसिंहासनाय नमः । प्रथमभूपुर-----------------------३८०- ÐW@©Ö c tt" kÚy;ÜNmN];,wRrev bu²õm;n( ) t;r' ÅIbIjyuGm' c r;m;y nm¬°ret( Ð 29 .SaDazgaM ca tataH kuryAnmantrArNaireva buddhimAn , tAraM frIbIjayugmaM ca rAmAya nama\uccaret . 29 .SaDazgaM ca tataH kuryAnmantrArNaireva buddhimAn , tAraM frIbIjayugmaM ca rAmAya namauccaret . 29 ॥षडङ्गं च ततः कुर्यान्मन्त्रार्णैरेव बुद्धिमान् । तारं श्रीबीजयुग्मं च रामाय नमउच्चरेत् ॥ २९ ॥षडङ्गं च ततः कुर्यान्मन्त्रार्णैरेव बुद्धिमान् । तारं श्रीबीजयुग्मं च रामाय नमौच्चरेत् ॥ २९ Ð Gl*mo' bIj' vdeNm;y;' ú{;m;y pun t;m( ) ²xvo-m;r;mmN]oy' vSv,RStu vsup[d" Ð 30 . glaumoM bIjaM vadenmAyAM hqdrAmAya punafca tAm , fivo-mArAmamantro'yaM vasvarNastu vasupradaH . 30 . glaumO bIjaM vadenmAyAM hqdrAmAya punafca tAm , fivo-mArAmamantro'yaM vasvarNastu vasupradaH . 30 ॥ ग्लौमों बीजं वदेन्मायां हृद्रामाय पुनश्च ताम् । शिवो-माराममन्त्रोऽयं वस्वर्णस्तु वसुप्रदः ॥ ३० ॥ ग्लौमॐ बीजं वदेन्मायां हृद्रामाय पुनश्च ताम् । शिवो-माराममन्त्रोऽयं वस्वर्णस्तु वसुप्रदः ॥ ३० ÐSv.URJyoRitmRyonNtåpI Svenwv .;ste ) jIvTvenedmo' ySy sOi·-¾SqitlySy c Ð 1 .svarbhUrjyotirmayo'nantarUpI svenaiva bhAsate , jIvatvenedamoM yasya sqSTi-sthitilayasya ca . 1 .svarbhUrjyotirmayo'nantarUpI svenaiva bhAsate , jIvatvenedamO yasya sqSTi-sthitilayasya ca . 1 ॥स्वर्भूर्ज्योतिर्मयोऽनन्तरूपी स्वेनैव भासते । जीवत्वेनेदमों यस्य सृष्टि-स्थितिलयस्य च ॥ १ ॥स्वर्भूर्ज्योतिर्मयोऽनन्तरूपी स्वेनैव भासते । जीवत्वेनेदमॐ यस्य सृष्टि-स्थितिलयस्य च ॥ १ ÐtihÃ;Üdxdl' Év²l%ed(Ã;dx;=rm( ) tqo' nmo .gvte v;sudev;yTyym( Ð 8 .tadbahirdvAdafadalaM vilikheddvAdafAkSaram , tathoM namo bhagavate vAsudevAya\ityayam . 8 .tadbahirdvAdafadalaM vilikheddvAdafAkSaram , tathO namo bhagavate vAsudevAyaityayam . 8 ॥तद्बहिर्द्वादशदलं विलिखेद्द्वादशाक्षरम् । तथों नमो भगवते वासुदेवायइत्ययम् ॥ ८ ॥तद्बहिर्द्वादशदलं विलिखेद्द्वादशाक्षरम् । तथॐ नमो भगवते वासुदेवायैत्ययम् ॥ ८ Ð ú\ sO\ .O\ vO\ lO\ ê\ jÈ\ c ²l%e-TsMyÿ_to bih" ) Ã;i]'x;r' mh;pµ' n;dÉbNdusm;yutm( Ð 3 . hqMM sqMM bhqMM vqMM l\qMM fqMM jqMM ca likhe-tsamyaktato bahiH , dvAtriMfAraM mahApadmaM nAdabindusamAyutam . 3 . hqMM sqMM bhqMM vqMM lqMM fqMM jqMM ca likhe-tsamyaktato bahiH , dvAtriMfAraM mahApadmaM nAdabindusamAyutam . 3 ॥ हृँ सृँ भृँ वृँ लृँ शृँ जृँ च लिखे-त्सम्यक्ततो बहिः । द्वात्रिंशारं महापद्मं नादबिन्दुसमायुतम् ॥ ३ ॥ हृँ सृँ भृँ वृँ लृँ शृँ जृँ च लिखे-त्सम्यक्ततो बहिः । द्वात्रिंशारं महापद्मं नादबिन्दुसमायुतम् ॥ ३ Ð aq hwn'.rÃ;j" pp[Cz y;DvLKy' ikù t;rkù ikù trtIit ) s hov;c y;D-vLKySt;rkù dI`;Ünl' ÉbNdupUvRkù dI`;Ünl' punm;Üy;' nmN{;y nmo .{;ynm Tyo't[÷;âTmk;" s²°d;nNd;:y; Tyup;ÉstVy;" ) ak;r" p[qm;-=ro .vit ) ¬k;ro iÃtIy;=ro .vit ) mk;rStOtIy;=ro .vit )a/Rm;]tuq;Ü=ro .vit ) ÉbNdu" pm;=ro .vit ) n;d" WÏ;=ro.vit ) t;rkTv;ÿ;rko .vit ) tdev t;rkù b[÷ Tv' Év²õ ) tdevo-p;SyÉmit Deym( ) g.RjNmjr;mr,s's;rmhºy;Ts't;rytIit ) tSm;-duCyte t;rkÉmit Ð y Etÿ;rkù b[÷ b[;÷,o inTym/Ite ) s sv|p;Pm;n' trit ) s mOTyu' trit ) s b[÷hTy;' trit s .[U,hTy;' trit )s vIrhTy;' trit ) s svRhTy;' trit ) s s's;r' trit sv| trit )soÉvmuÿ_m;ÉÅto .vit ) s mh;N.vit ) somOtTv' c gCztIitÐ 2 . atha hainaMbharadvAjaH papraccha yAjxavalkyaM kiM tArakaM kiM taratIti , sa hovAca yAjxa-valkyastArakaM dIrghAnalaM bindupUrvakaM dIrghAnalaM punarmAyAM namafcandrAya namo bhadrAyanama ityoMtadbrahmAtmikAH saccidAnandAkhyA ityupAsitavyAH , akAraH prathamA-kSaro bhavati , ukAro dvitIyAkSaro bhavati , makArastqtIyAkSaro bhavati ,ardhamAtrafcaturthAkSaro bhavati , binduH paxcamAkSaro bhavati , nAdaH SaSThAkSarobhavati , tArakatvAttArako bhavati , tadeva tArakaM brahma tvaM viddhi , tadevo-pAsyamiti jxeyam , garbhajanmajarAmaraNasaMsAramahadbhayAtsaMtArayatIti , tasmA-ducyate tArakamiti . ya etattArakaM brahma brAhmaNo nityamadhIte , sa sarvaMpApmAnaM tarati , sa mqtyuM tarati , sa brahmahatyAM tarati sa bhrUNahatyAM tarati ,sa vIrahatyAM tarati , sa sarvahatyAM tarati , sa saMsAraM tarati sarvaM tarati ,so'vimuktamAfrito bhavati , sa mahAnbhavati , so'mqtatvaM ca gacchatIti. 2 . atha hainaMbharadvAjaH papraccha yAjxavalkyaM kiM tArakaM kiM taratIti , sa hovAca yAjxa-valkyastArakaM dIrghAnalaM bindupUrvakaM dIrghAnalaM punarmAyAM namafcandrAya namo bhadrAyanama ityOtadbrahmAtmikAH saccidAnandAkhyA ityupAsitavyAH , akAraH prathamA-kSaro bhavati , ukAro dvitIyAkSaro bhavati , makArastqtIyAkSaro bhavati ,ardhamAtrafcaturthAkSaro bhavati , binduH paxcamAkSaro bhavati , nAdaH SaSThAkSarobhavati , tArakatvAttArako bhavati , tadeva tArakaM brahma tvaM viddhi , tadevo-pAsyamiti jxeyam , garbhajanmajarAmaraNasaMsAramahadbhayAtsaMtArayatIti , tasmA-ducyate tArakamiti . ya etattArakaM brahma brAhmaNo nityamadhIte , sa sarvaMpApmAnaM tarati , sa mqtyuM tarati , sa brahmahatyAM tarati sa bhrUNahatyAM tarati ,sa vIrahatyAM tarati , sa sarvahatyAM tarati , sa saMsAraM tarati sarvaM tarati ,so'vimuktamAfrito bhavati , sa mahAnbhavati , so'mqtatvaM ca gacchatIti. 2 ॥ अथ हैनंभरद्वाजः पप्रच्छ याज्ञवल्क्यं किं तारकं किं तरतीति । स होवाच याज्ञ-वल्क्यस्तारकं दीर्घानलं बिन्दुपूर्वकं दीर्घानलं पुनर्मायां नमश्चन्द्राय नमो भद्रायनम इत्योंतद्ब्रह्मात्मिकाः सच्चिदानन्दाख्या इत्युपासितव्याः । अकारः प्रथमा-क्षरो भवति । उकारो द्वितीयाक्षरो भवति । मकारस्तृतीयाक्षरो भवति ।अर्धमात्रश्चतुर्थाक्षरो भवति । बिन्दुः पञ्चमाक्षरो भवति । नादः षष्ठाक्षरोभवति । तारकत्वात्तारको भवति । तदेव तारकं ब्रह्म त्वं विद्धि । तदेवो-पास्यमिति ज्ञेयम् । गर्भजन्मजरामरणसंसारमहद्भयात्संतारयतीति । तस्मा-दुच्यते तारकमिति ॥ य एतत्तारकं ब्रह्म ब्राह्मणो नित्यमधीते । स सर्वंपाप्मानं तरति । स मृत्युं तरति । स ब्रह्महत्यां तरति स भ्रूणहत्यां तरति ।स वीरहत्यां तरति । स सर्वहत्यां तरति । स संसारं तरति सर्वं तरति ।सोऽविमुक्तमाश्रितो भवति । स महान्भवति । सोऽमृतत्वं च गच्छतीति॥ २ ॥ अथ हैनंभरद्वाजः पप्रच्छ याज्ञवल्क्यं किं तारकं किं तरतीति । स होवाच याज्ञ-वल्क्यस्तारकं दीर्घानलं बिन्दुपूर्वकं दीर्घानलं पुनर्मायां नमश्चन्द्राय नमो भद्रायनम इत्यॐतद्ब्रह्मात्मिकाः सच्चिदानन्दाख्या इत्युपासितव्याः । अकारः प्रथमा-क्षरो भवति । उकारो द्वितीयाक्षरो भवति । मकारस्तृतीयाक्षरो भवति ।अर्धमात्रश्चतुर्थाक्षरो भवति । बिन्दुः पञ्चमाक्षरो भवति । नादः षष्ठाक्षरोभवति । तारकत्वात्तारको भवति । तदेव तारकं ब्रह्म त्वं विद्धि । तदेवो-पास्यमिति ज्ञेयम् । गर्भजन्मजरामरणसंसारमहद्भयात्संतारयतीति । तस्मा-दुच्यते तारकमिति ॥ य एतत्तारकं ब्रह्म ब्राह्मणो नित्यमधीते । स सर्वंपाप्मानं तरति । स मृत्युं तरति । स ब्रह्महत्यां तरति स भ्रूणहत्यां तरति ।स वीरहत्यां तरति । स सर्वहत्यां तरति । स संसारं तरति सर्वं तरति ।सोऽविमुक्तमाश्रितो भवति । स महान्भवति । सोऽमृतत्वं च गच्छतीति॥ २ Ð it Ð aoÉmTyetd=rÉmd' sv| tSyopVy;:y;n' .Ut'.vºÉvãyidit svRmo'k;r Ev ) y°;Ny²N]k;l;tIt' tdPyo'k;r Ev )sv| ç¼t[÷ ) aym;Tm; b[÷ soym;Tm; ctuãy;Æ;gártSq;no bih"p[D"s¢;© EkonÉv'xitmu%" SqUl.uGvw;nr" p[qm" p;d" Ð SvÒSq;no-Nt"p[D" s¢;© EkonÉv'xitmu%" p[ÉvÉvÿ_.ukª twjso iÃtIy" p;d" Ðy] su¢o n kùcn k;m' k;myte n kùcn SvÒ' pXyit tTsuWu¢m( ) suWu¢-----------------------402- . iti . omityetadakSaramidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaMbhavadbhaviSyaditi sarvamoMkAra eva , yaccAnyantrikAlAtItaM tadapyoMkAra eva ,sarvaM hyetadbrahma , ayamAtmA brahma so'yamAtmA catuSyAjjAgaritasthAno bahiHprajxaHsaptAzga ekonaviMfatimukhaH sthUlabhugvaifvAnaraH prathamaH pAdaH . svapnasthAno-'ntaHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH praviviktabhuk taijaso dvitIyaH pAdaH .yatra supto na kaMcana kAmaM kAmayate na kaMcana svapnaM pafyati tatsuSuptam , suSupta-----------------------402- . iti . omityetadakSaramidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaMbhavadbhaviSyaditi sarvamOkAra eva , yaccAnyantrikAlAtItaM tadapyOkAra eva ,sarvaM hyetadbrahma , ayamAtmA brahma so'yamAtmA catuSyAjjAgaritasthAno bahiHprajxaHsaptAzga ekonaviMfatimukhaH sthUlabhugvaifvAnaraH prathamaH pAdaH . svapnasthAno-'ntaHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH praviviktabhuk taijaso dvitIyaH pAdaH .yatra supto na kaMcana kAmaM kAmayate na kaMcana svapnaM pafyati tatsuSuptam , suSupta-----------------------402- ॥ इति ॥ ओमित्येतदक्षरमिदं सर्वं तस्योपव्याख्यानं भूतंभवद्भविष्यदिति सर्वमोंकार एव । यच्चान्यन्त्रिकालातीतं तदप्योंकार एव ।सर्वं ह्येतद्ब्रह्म । अयमात्मा ब्रह्म सोऽयमात्मा चतुष्याज्जागरितस्थानो बहिःप्रज्ञःसप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः स्थूलभुग्वैश्वानरः प्रथमः पादः ॥ स्वप्नस्थानो-ऽन्तःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः प्रविविक्तभुक् तैजसो द्वितीयः पादः ॥यत्र सुप्तो न कंचन कामं कामयते न कंचन स्वप्नं पश्यति तत्सुषुप्तम् । सुषुप्त-----------------------४०२- ॥ इति ॥ ओमित्येतदक्षरमिदं सर्वं तस्योपव्याख्यानं भूतंभवद्भविष्यदिति सर्वमॐकार एव । यच्चान्यन्त्रिकालातीतं तदप्यॐकार एव ।सर्वं ह्येतद्ब्रह्म । अयमात्मा ब्रह्म सोऽयमात्मा चतुष्याज्जागरितस्थानो बहिःप्रज्ञःसप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः स्थूलभुग्वैश्वानरः प्रथमः पादः ॥ स्वप्नस्थानो-ऽन्तःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः प्रविविक्तभुक् तैजसो द्वितीयः पादः ॥यत्र सुप्तो न कंचन कामं कामयते न कंचन स्वप्नं पश्यति तत्सुषुप्तम् । सुषुप्त-----------------------४०२- -Sq;n Ek¡.Ut" p[D;n`n Ev;nNdmyo ç;nNd.ukª cetomu%" p[;D-StOtIy" p;d" Ð EW sveRr EW svRD EWoNty;ÜMyeW yoin" svRSyp[.v;Pyy* ih .Ut;n;m( ) n;Nt"p[D' n bih"p[D' no.yt"p[D' n p[D'n;p[D' n p[D;n`nmë·mVyvh;yRmg[;çml=,mÉcNTymVypdeXymek;-Tmp[Tyys;r' p[popxm' x;Nt' ²xvmÃøt' ctuq| mNyNte ) s a;Tm; sÉvDey" sdoJJvloÉv´;tTk;yRhIn" Sv;TmbN/hr" svRd; Ãøtrihta;nNdåp" sv;ÜÉ/Ï;n" sNm;]o inrSt;Év´;tmomohohmeveit s'.;Vy;-hÉmTyo' tTs´Tpr'b[÷ r;mcN{Éd;Tmk" ) sohmo' t{;m.{pr'JyotI"sohmoÉmTy;Tm;nm;d;y mns; b[÷,wk¡ kÚy;Üt( Ð sd; r;mohmSmIittævt" p[vd²Nt ye ) n te s's;ár,o nUn' r;m Ev n s'xy" Ð Tyupin-W´ Ev' ved s muÿ_o .vtIit y;DvLKy" Ð aq hwnmi]" pp[Czy;DvLKy' y EWonNtoVyÿ_párpU,;ÜnNdwkÉcd;Tm; t' kqmh' Évj;-nIy;Émit ) s hov;c y;DvLKy" ) soÉvmuÿ_ ¬p;Syo y EWon-NtoVyÿ_ a;Tm; soÉvmuÿ_e p[itÉÏt it ) soÉvmuÿ_" kâSmNp[itÉÏtit ) vr,;y;' n;Xy;' c m?ye p[itÉÏt it Ð k; vw vr,; k; cn;xIit ) jNm;NtrÕt;Nsv;ÜNdoW;Nv;rytIit ten vr,; .vtIit )sv;Üin²N{yÕt;Np;p;¥;xytIit ten n;xI .vtIit ) ktm°;SySq;n' .vtIit ) .[uvo`[;Ü,Sy c y" sâN/" s EW ´*loRkSy prSyc sâN/.RvtIit ) EtÃø sâN/' sN?y;' b[÷Évd ¬p;st it )soÉvmuÿ_ ¬p;Sy it ) soÉvmuÿ_' D;nm;c·e yo vwtdev' ved sEWo=ronNtoVyÿ_" párpU,;ÜnNdwkÉcd;Tm; yoymÉvmuÿ_e p[itÉÏt it )aq t' p[Tyuv;c ) ÅIr;mSy mnu' k;Xy;' jj;p vOW.?vj" ) mNvNtr-sh§wStu jphom;cRn;idÉ." Ð 1 -sthAna ekIbhUtaH prajxAnaghana evAnandamayo hyAnandabhuk cetomukhaH prAjxa-stqtIyaH pAdaH . eSa sarvefvara eSa sarvajxa eSo'ntaryAmyeSa yoniH sarvasyaprabhavApyayau hi bhUtAnAm , nAntaHprajxaM na bahiHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxaMnAprajxaM na prajxAnaghanamadqSTamavyavahAryamagrAhyamalakSaNamacintyamavyapadefyamekA-tmapratyayasAraM prapaxcopafamaM fAntaM fivamadvaitaM caturthaM manyante , sa AtmA savijxeyaH sadojjvalo'vidyAtatkAryahInaH svAtmabandhaharaH sarvadA dvaitarahitaAnandarUpaH sarvAdhiSThAnaH sanmAtro nirastAvidyAtamomoho'hameveti saMbhAvyA-hamityoM tatsadyatparaMbrahma rAmacandrafcidAtmakaH , so'hamoM tadrAmabhadraparaMjyotIHso'hamomityAtmAnamAdAya manasA brahmaNaikI kuryAt . sadA rAmo'hamasmItitattvataH pravadanti ye , na te saMsAriNo nUnaM rAma eva na saMfayaH . ityupani-Sadya evaM veda sa mukto bhavatIti yAjxavalkyaH . atha hainamatriH papracchayAjxavalkyaM ya eSo'nanto'vyaktaparipUrNAnandaikacidAtmA taM kathamahaM vijA-nIyAmiti , sa hovAca yAjxavalkyaH , so'vimukta upAsyo ya eSo'na-nto'vyakta AtmA so'vimukte pratiSThita iti , so'vimuktaH kasminpratiSThita\iti , varaNAyAM nAfyAM ca madhye pratiSThita iti . kA vai varaNA kA canAfIti , janmAntarakqtAnsarvAndoSAnvArayatIti tena varaNA bhavatIti ,sarvAnindriyakqtAnpApAnnAfayatIti tena nAfI bhavatIti , katamaccAsyasthAnaM bhavatIti , bhruvorghrANasya ca yaH sandhiH sa eSa dyaurlokasya parasyaca sandhirbhavatIti , etadvai sandhiM sandhyAM brahmavida upAsata iti ,so'vimukta upAsya iti , so'vimuktaM jxAnamAcaSTe yo vaitadevaM veda saeSo'kSaro'nanto'vyaktaH paripUrNAnandaikacidAtmA yo'yamavimukte pratiSThita iti ,atha taM pratyuvAca , frIrAmasya manuM kAfyAM jajApa vqSabhadhvajaH , manvantara-sahasraistu japahomArcanAdibhiH . 1 -sthAna ekIbhUtaH prajxAnaghana evAnandamayo hyAnandabhuk cetomukhaH prAjxa-stqtIyaH pAdaH . eSa sarvefvara eSa sarvajxa eSo'ntaryAmyeSa yoniH sarvasyaprabhavApyayau hi bhUtAnAm , nAntaHprajxaM na bahiHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxaMnAprajxaM na prajxAnaghanamadqSTamavyavahAryamagrAhyamalakSaNamacintyamavyapadefyamekA-tmapratyayasAraM prapaxcopafamaM fAntaM fivamadvaitaM caturthaM manyante , sa AtmA savijxeyaH sadojjvalo'vidyAtatkAryahInaH svAtmabandhaharaH sarvadA dvaitarahitaAnandarUpaH sarvAdhiSThAnaH sanmAtro nirastAvidyAtamomoho'hameveti saMbhAvyA-hamityO tatsadyatparaMbrahma rAmacandrafcidAtmakaH , so'hamO tadrAmabhadraparaMjyotIHso'hamomityAtmAnamAdAya manasA brahmaNaikI kuryAt . sadA rAmo'hamasmItitattvataH pravadanti ye , na te saMsAriNo nUnaM rAma eva na saMfayaH . ityupani-Sadya evaM veda sa mukto bhavatIti yAjxavalkyaH . atha hainamatriH papracchayAjxavalkyaM ya eSo'nanto'vyaktaparipUrNAnandaikacidAtmA taM kathamahaM vijA-nIyAmiti , sa hovAca yAjxavalkyaH , so'vimukta upAsyo ya eSo'na-nto'vyakta AtmA so'vimukte pratiSThita iti , so'vimuktaH kasminpratiSThitaiti , varaNAyAM nAfyAM ca madhye pratiSThita iti . kA vai varaNA kA canAfIti , janmAntarakqtAnsarvAndoSAnvArayatIti tena varaNA bhavatIti ,sarvAnindriyakqtAnpApAnnAfayatIti tena nAfI bhavatIti , katamaccAsyasthAnaM bhavatIti , bhruvorghrANasya ca yaH sandhiH sa eSa dyaurlokasya parasyaca sandhirbhavatIti , etadvai sandhiM sandhyAM brahmavida upAsata iti ,so'vimukta upAsya iti , so'vimuktaM jxAnamAcaSTe yo vaitadevaM veda saeSo'kSaro'nanto'vyaktaH paripUrNAnandaikacidAtmA yo'yamavimukte pratiSThita iti ,atha taM pratyuvAca , frIrAmasya manuM kAfyAM jajApa vqSabhadhvajaH , manvantara-sahasraistu japahomArcanAdibhiH . 1 -स्थान एकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दमयो ह्यानन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञ-स्तृतीयः पादः ॥ एष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्यप्रभवाप्ययौ हि भूतानाम् । नान्तःप्रज्ञं न बहिःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञंनाप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमदृष्टमव्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमचिन्त्यमव्यपदेश्यमेका-त्मप्रत्ययसारं प्रपञ्चोपशमं शान्तं शिवमद्वैतं चतुर्थं मन्यन्ते । स आत्मा सविज्ञेयः सदोज्ज्वलोऽविद्यातत्कार्यहीनः स्वात्मबन्धहरः सर्वदा द्वैतरहितआनन्दरूपः सर्वाधिष्ठानः सन्मात्रो निरस्ताविद्यातमोमोहोऽहमेवेति संभाव्या-हमित्यों तत्सद्यत्परंब्रह्म रामचन्द्रश्चिदात्मकः । सोऽहमों तद्रामभद्रपरंज्योतीःसोऽहमोमित्यात्मानमादाय मनसा ब्रह्मणैकी कुर्यात् ॥ सदा रामोऽहमस्मीतितत्त्वतः प्रवदन्ति ये । न ते संसारिणो नूनं राम एव न संशयः ॥ इत्युपनि-षद्य एवं वेद स मुक्तो भवतीति याज्ञवल्क्यः ॥ अथ हैनमत्रिः पप्रच्छयाज्ञवल्क्यं य एषोऽनन्तोऽव्यक्तपरिपूर्णानन्दैकचिदात्मा तं कथमहं विजा-नीयामिति । स होवाच याज्ञवल्क्यः । सोऽविमुक्त उपास्यो य एषोऽन-न्तोऽव्यक्त आत्मा सोऽविमुक्ते प्रतिष्ठित इति । सोऽविमुक्तः कस्मिन्प्रतिष्ठितइति । वरणायां नाश्यां च मध्ये प्रतिष्ठित इति ॥ का वै वरणा का चनाशीति । जन्मान्तरकृतान्सर्वान्दोषान्वारयतीति तेन वरणा भवतीति ।सर्वानिन्द्रियकृतान्पापान्नाशयतीति तेन नाशी भवतीति । कतमच्चास्यस्थानं भवतीति । भ्रुवोर्घ्राणस्य च यः सन्धिः स एष द्यौर्लोकस्य परस्यच सन्धिर्भवतीति । एतद्वै सन्धिं सन्ध्यां ब्रह्मविद उपासत इति ।सोऽविमुक्त उपास्य इति । सोऽविमुक्तं ज्ञानमाचष्टे यो वैतदेवं वेद सएषोऽक्षरोऽनन्तोऽव्यक्तः परिपूर्णानन्दैकचिदात्मा योऽयमविमुक्ते प्रतिष्ठित इति ।अथ तं प्रत्युवाच । श्रीरामस्य मनुं काश्यां जजाप वृषभध्वजः । मन्वन्तर-सहस्रैस्तु जपहोमार्चनादिभिः ॥ १ -स्थान एकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दमयो ह्यानन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञ-स्तृतीयः पादः ॥ एष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्यप्रभवाप्ययौ हि भूतानाम् । नान्तःप्रज्ञं न बहिःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञंनाप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमदृष्टमव्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमचिन्त्यमव्यपदेश्यमेका-त्मप्रत्ययसारं प्रपञ्चोपशमं शान्तं शिवमद्वैतं चतुर्थं मन्यन्ते । स आत्मा सविज्ञेयः सदोज्ज्वलोऽविद्यातत्कार्यहीनः स्वात्मबन्धहरः सर्वदा द्वैतरहितआनन्दरूपः सर्वाधिष्ठानः सन्मात्रो निरस्ताविद्यातमोमोहोऽहमेवेति संभाव्या-हमित्यॐ तत्सद्यत्परंब्रह्म रामचन्द्रश्चिदात्मकः । सोऽहमॐ तद्रामभद्रपरंज्योतीःसोऽहमोमित्यात्मानमादाय मनसा ब्रह्मणैकी कुर्यात् ॥ सदा रामोऽहमस्मीतितत्त्वतः प्रवदन्ति ये । न ते संसारिणो नूनं राम एव न संशयः ॥ इत्युपनि-षद्य एवं वेद स मुक्तो भवतीति याज्ञवल्क्यः ॥ अथ हैनमत्रिः पप्रच्छयाज्ञवल्क्यं य एषोऽनन्तोऽव्यक्तपरिपूर्णानन्दैकचिदात्मा तं कथमहं विजा-नीयामिति । स होवाच याज्ञवल्क्यः । सोऽविमुक्त उपास्यो य एषोऽन-न्तोऽव्यक्त आत्मा सोऽविमुक्ते प्रतिष्ठित इति । सोऽविमुक्तः कस्मिन्प्रतिष्ठितैति । वरणायां नाश्यां च मध्ये प्रतिष्ठित इति ॥ का वै वरणा का चनाशीति । जन्मान्तरकृतान्सर्वान्दोषान्वारयतीति तेन वरणा भवतीति ।सर्वानिन्द्रियकृतान्पापान्नाशयतीति तेन नाशी भवतीति । कतमच्चास्यस्थानं भवतीति । भ्रुवोर्घ्राणस्य च यः सन्धिः स एष द्यौर्लोकस्य परस्यच सन्धिर्भवतीति । एतद्वै सन्धिं सन्ध्यां ब्रह्मविद उपासत इति ।सोऽविमुक्त उपास्य इति । सोऽविमुक्तं ज्ञानमाचष्टे यो वैतदेवं वेद सएषोऽक्षरोऽनन्तोऽव्यक्तः परिपूर्णानन्दैकचिदात्मा योऽयमविमुक्ते प्रतिष्ठित इति ।अथ तं प्रत्युवाच । श्रीरामस्य मनुं काश्यां जजाप वृषभध्वजः । मन्वन्तर-सहस्रैस्तु जपहोमार्चनादिभिः ॥ १ Ñ yo vw ÅIr;mcN{"s .gv;Nyo'k;ro .U.uRv" SvStSmw vw nmo nm" 39 O yo vai frIrAmacandraHsa bhagavAnyafcoMkAro bhUrbhuvaH svastasmai vai namo namaH 39 O yo vai frIrAmacandraHsa bhagavAnyafcOkAro bhUrbhuvaH svastasmai vai namo namaH 39 ॐ यो वै श्रीरामचन्द्रःस भगवान्यश्चोंकारो भूर्भुवः स्वस्तस्मै वै नमो नमः ३९ ॐ यो वै श्रीरामचन्द्रःस भगवान्यश्चॐकारो भूर्भुवः स्वस्तस्मै वै नमो नमः ३९ -kxv;idn;mÉ.v;Ü /;ryet( ) b[÷c;rI gOhSqo v; ll;$údyk<#b;ó-mUleWu vwã,vg;y}y; Õã,;idn;mÉ.v;Ü /;ryet( ) yitStjRNy; ²xroll;$-údyeWu p[,venwv /;ryet( ) b[÷;dyS]yo mUtRyâSt§o Vy;útyS]IÉ,zNd;'És ]yo¦y it JyoitãmNtS]y" k;l;âSt§ovSq;S]y a;Tm;n"pu<@^;S]y è?v;Ü ak;r ¬k;ro mk;r Ete p[,vmyo?vRpu<@^;Std;Tm; sde-tdoÉmit ) t;nek/; sm.vt( ) è?vRmu¥myt Tyo'k;r;É/k;rI ) tSm;-dU?vRpu<@^' /;ryet( ) prmh'so ll;$e p[,ve,wkmU?vRpu<@^' v; /;ryet( )tævp[dIpp[k;x' Sv;Tm;n' pXyNyogI mTs;yuJymv;Òoit ) aqv;NyStúdypu<@^m?ye v; ) údykmlm?ye v; tSy m?ye viö²x%; a,I-yo?v;Ü Vyv¾Sqt; ) nIltoydm?ySq;iôuLle%ev .;Svr; ) nIv;r-xUkvÿNvI Év´uLle%ev .;Svr; ) tSy;" ²x%;y; m?ye prm;Tm;Vyv¾Sqt it ) at" pu<@^Sq' údypu<@rIkWu tm>yset( ) £m;dev'Sv;Tm;n' .;vyeNm;' pr' hárm( ) Ek;g[mns; yo m;' ?y;yte hár-mVyym( ) úTpûje c Sv;Tm;n' s muÿ_o n;] s'xy" ) m{Up-mÃy' b[÷ a;idm?y;NtvÉjRtm( ) Svp[.' s²°d;nNd' .KTy; j;n;itc;Vyym( ) Eko Évã,urnekWu j©mSq;vreWu c ) anuSyUto vsTy;Tm;.Uteãvhmv¾Sqt" ) twl' itleWu k;ϼWu viö" =Ire `Ot' yq; ) gN/" puãpeWu.UteWu tq;Tm;v¾Sqto çhm( ) b[÷rN/[e .[uvomR?ye údye Éc{Év' hárm( )gopIcNdnm;²lPy t] ?y;Tv;Òuy;Tprm( ) è?vRd<@o?vRret; è?vRpu<@^o-?vRyogv;n( ) è?v| pdmv;Òoit yitå?vRctuãkv;n( ) TyetÉ¥Ét'D;n' mºKTy; Ésõäit Svym( ) inTymek;g[.áÿ_" Sy;íopIcNdn/;r-,;t( ) b[;÷,;n;' tu sveRW;' vwidk;n;mnuÿmm( ) gopIcNdnv;ár>y;mU-?vRpu<@^' Év/Iyte ) yo gopIcNdn;.;ve tulsImUlmOáÿk;m( ) mumu=u/;Ü-ryeÉ¥Tympro=;TmÉsõye ) aitr;];ɦho].Smn;¦e.RÉstÉmd' Évã,u-S]IÉ, pdeit mN]wvwRã,vg;y}y; p[,veno«Uln' kÚy;Üt( ) Ev' ÉvÉ/n; gopI-cNdn' c /;ryet( ) ySTv/Ite v; s svRp;tk>y" pUto .vit ) p;p-bu²õStSy n j;yte s sveRWu tIqeRWu ;to .vit ) s svwRyRDwy;ÜÉjto.vit ) svwRdeRvw" pUJyo .vit ) ÅIm¥;r;y,e mYycl; .áÿ_.vit ) s sMyg( D;n' c lB?v; Évã,us;yuJymv;Òoit ) n c punr;-----------------------407- -kefavAdinAmabhirvA dhArayet , brahmacArI gqhastho vA lalATahqdayakaNThabAhu-mUleSu vaiSNavagAyatryA kqSNAdinAmabhirvA dhArayet , yatistarjanyA firolalATa-hqdayeSu praNavenaiva dhArayet , brahmAdayastrayo mUrtayastisro vyAhqtayastrINichandAMsi trayo'gnaya iti jyotiSmantastrayaH kAlAstisro'vasthAstraya AtmAnaHpuNDrAstraya UrdhvA akAra ukAro makAra ete praNavamayordhvapuNDrAstadAtmA sade-tadomiti , tAnekadhA samabhavat , Urdhvamunnamayata ityoMkArAdhikArI , tasmA-dUrdhvapuNDraM dhArayet , paramahaMso lalATe praNaveNaikamUrdhvapuNDraM vA dhArayet ,tattvapradIpaprakAfaM svAtmAnaM pafyanyogI matsAyujyamavApnoti , athavAnyastahqdayapuNDramadhye vA , hqdayakamalamadhye vA tasya madhye vahnifikhA aNI-yordhvA vyavasthitA , nIlatoyadamadhyasthAdvidyullekheva bhAsvarA , nIvAra-fUkavattanvI vidyullekheva bhAsvarA , tasyAH fikhAyA madhye paramAtmAvyavasthita iti , ataH puNDrasthaM hqdayapuNDarIkeSu tamabhyaset , kramAdevaMsvAtmAnaM bhAvayenmAM paraM harim , ekAgramanasA yo mAM dhyAyate hari-mavyayam , hqtpazkaje ca svAtmAnaM sa mukto nAtra saMfayaH , madrUpa-madvayaM brahma AdimadhyAntavarjitam , svaprabhaM saccidAnandaM bhaktyA jAnAticAvyayam , eko viSNuranekeSu jazgamasthAvareSu ca , anusyUto vasatyAtmAbhUteSvahamavasthitaH , tailaM tileSu kASTheSu vahniH kSIre ghqtaM yathA , gandhaH puSpeSubhUteSu tathAtmA'vasthito hyaham , brahmarandhre bhruvormadhye hqdaye cidraviM harim ,gopIcandanamAlipya tatra dhyAtvApnuyAtparam , UrdhvadaNDordhvaretAfca UrdhvapuNDro-rdhvayogavAn , UrdhvaM padamavApnoti yatirUrdhvacatuSkavAn , ityetannifcitaMjxAnaM madbhaktyA siddhyati svayam , nityamekAgrabhaktiH syAdgopIcandanadhAra-NAt , brAhmaNAnAM tu sarveSAM vaidikAnAmanuttamam , gopIcandanavAribhyAmU-rdhvapuNDraM vidhIyate , yo gopIcandanAbhAve tulasImUlamqttikAm , mumukSurdhA-rayennityamaparokSAtmasiddhaye , atirAtrAgnihotrabhasmanAgnerbhasitamidaM viSNu-strINi padeti mantrairvaiSNavagAyatryA praNavenodghUlanaM kuryAt , evaM vidhinA gopI-candanaM ca dhArayet , yastvadhIte vA sa sarvapAtakebhyaH pUto bhavati , pApa-buddhistasya na jAyate sa sarveSu tIrtheSu snAto bhavati , sa sarvairyajxairyAjitobhavati , sarvairdevaiH pUjyo bhavati , frImannArAyaNe mayyacaxcalA bhaktifcabhavati , sa samyag jxAnaM ca labdhvA viSNusAyujyamavApnoti , na ca punarA-----------------------407- -kefavAdinAmabhirvA dhArayet , brahmacArI gqhastho vA lalATahqdayakaNThabAhu-mUleSu vaiSNavagAyatryA kqSNAdinAmabhirvA dhArayet , yatistarjanyA firolalATa-hqdayeSu praNavenaiva dhArayet , brahmAdayastrayo mUrtayastisro vyAhqtayastrINichandAMsi trayo'gnaya iti jyotiSmantastrayaH kAlAstisro'vasthAstraya AtmAnaHpuNDrAstraya UrdhvA akAra ukAro makAra ete praNavamayordhvapuNDrAstadAtmA sade-tadomiti , tAnekadhA samabhavat , Urdhvamunnamayata ityOkArAdhikArI , tasmA-dUrdhvapuNDraM dhArayet , paramahaMso lalATe praNaveNaikamUrdhvapuNDraM vA dhArayet ,tattvapradIpaprakAfaM svAtmAnaM pafyanyogI matsAyujyamavApnoti , athavAnyastahqdayapuNDramadhye vA , hqdayakamalamadhye vA tasya madhye vahnifikhA aNI-yordhvA vyavasthitA , nIlatoyadamadhyasthAdvidyullekheva bhAsvarA , nIvAra-fUkavattanvI vidyullekheva bhAsvarA , tasyAH fikhAyA madhye paramAtmAvyavasthita iti , ataH puNDrasthaM hqdayapuNDarIkeSu tamabhyaset , kramAdevaMsvAtmAnaM bhAvayenmAM paraM harim , ekAgramanasA yo mAM dhyAyate hari-mavyayam , hqtpazkaje ca svAtmAnaM sa mukto nAtra saMfayaH , madrUpa-madvayaM brahma AdimadhyAntavarjitam , svaprabhaM saccidAnandaM bhaktyA jAnAticAvyayam , eko viSNuranekeSu jazgamasthAvareSu ca , anusyUto vasatyAtmAbhUteSvahamavasthitaH , tailaM tileSu kASTheSu vahniH kSIre ghqtaM yathA , gandhaH puSpeSubhUteSu tathAtmA'vasthito hyaham , brahmarandhre bhruvormadhye hqdaye cidraviM harim ,gopIcandanamAlipya tatra dhyAtvApnuyAtparam , UrdhvadaNDordhvaretAfca UrdhvapuNDro-rdhvayogavAn , UrdhvaM padamavApnoti yatirUrdhvacatuSkavAn , ityetannifcitaMjxAnaM madbhaktyA siddhyati svayam , nityamekAgrabhaktiH syAdgopIcandanadhAra-NAt , brAhmaNAnAM tu sarveSAM vaidikAnAmanuttamam , gopIcandanavAribhyAmU-rdhvapuNDraM vidhIyate , yo gopIcandanAbhAve tulasImUlamqttikAm , mumukSurdhA-rayennityamaparokSAtmasiddhaye , atirAtrAgnihotrabhasmanAgnerbhasitamidaM viSNu-strINi padeti mantrairvaiSNavagAyatryA praNavenodghUlanaM kuryAt , evaM vidhinA gopI-candanaM ca dhArayet , yastvadhIte vA sa sarvapAtakebhyaH pUto bhavati , pApa-buddhistasya na jAyate sa sarveSu tIrtheSu snAto bhavati , sa sarvairyajxairyAjitobhavati , sarvairdevaiH pUjyo bhavati , frImannArAyaNe mayyacaxcalA bhaktifcabhavati , sa samyag jxAnaM ca labdhvA viSNusAyujyamavApnoti , na ca punarA-----------------------407- -केशवादिनामभिर्वा धारयेत् । ब्रह्मचारी गृहस्थो वा ललाटहृदयकण्ठबाहु-मूलेषु वैष्णवगायत्र्या कृष्णादिनामभिर्वा धारयेत् । यतिस्तर्जन्या शिरोललाट-हृदयेषु प्रणवेनैव धारयेत् । ब्रह्मादयस्त्रयो मूर्तयस्तिस्रो व्याहृतयस्त्रीणिछन्दांसि त्रयोऽग्नय इति ज्योतिष्मन्तस्त्रयः कालास्तिस्रोऽवस्थास्त्रय आत्मानःपुण्ड्रास्त्रय ऊर्ध्वा अकार उकारो मकार एते प्रणवमयोर्ध्वपुण्ड्रास्तदात्मा सदे-तदोमिति । तानेकधा समभवत् । ऊर्ध्वमुन्नमयत इत्योंकाराधिकारी । तस्मा-दूर्ध्वपुण्ड्रं धारयेत् । परमहंसो ललाटे प्रणवेणैकमूर्ध्वपुण्ड्रं वा धारयेत् ।तत्त्वप्रदीपप्रकाशं स्वात्मानं पश्यन्योगी मत्सायुज्यमवाप्नोति । अथवान्यस्तहृदयपुण्ड्रमध्ये वा । हृदयकमलमध्ये वा तस्य मध्ये वह्निशिखा अणी-योर्ध्वा व्यवस्थिता । नीलतोयदमध्यस्थाद्विद्युल्लेखेव भास्वरा । नीवार-शूकवत्तन्वी विद्युल्लेखेव भास्वरा । तस्याः शिखाया मध्ये परमात्माव्यवस्थित इति । अतः पुण्ड्रस्थं हृदयपुण्डरीकेषु तमभ्यसेत् । क्रमादेवंस्वात्मानं भावयेन्मां परं हरिम् । एकाग्रमनसा यो मां ध्यायते हरि-मव्ययम् । हृत्पङ्कजे च स्वात्मानं स मुक्तो नात्र संशयः । मद्रूप-मद्वयं ब्रह्म आदिमध्यान्तवर्जितम् । स्वप्रभं सच्चिदानन्दं भक्त्या जानातिचाव्ययम् । एको विष्णुरनेकेषु जङ्गमस्थावरेषु च । अनुस्यूतो वसत्यात्माभूतेष्वहमवस्थितः । तैलं तिलेषु काष्ठेषु वह्निः क्षीरे घृतं यथा । गन्धः पुष्पेषुभूतेषु तथात्माऽवस्थितो ह्यहम् । ब्रह्मरन्ध्रे भ्रुवोर्मध्ये हृदये चिद्रविं हरिम् ।गोपीचन्दनमालिप्य तत्र ध्यात्वाप्नुयात्परम् । ऊर्ध्वदण्डोर्ध्वरेताश्च ऊर्ध्वपुण्ड्रो-र्ध्वयोगवान् । ऊर्ध्वं पदमवाप्नोति यतिरूर्ध्वचतुष्कवान् । इत्येतन्निश्चितंज्ञानं मद्भक्त्या सिद्ध्यति स्वयम् । नित्यमेकाग्रभक्तिः स्याद्गोपीचन्दनधार-णात् । ब्राह्मणानां तु सर्वेषां वैदिकानामनुत्तमम् । गोपीचन्दनवारिभ्यामू-र्ध्वपुण्ड्रं विधीयते । यो गोपीचन्दनाभावे तुलसीमूलमृत्तिकाम् । मुमुक्षुर्धा-रयेन्नित्यमपरोक्षात्मसिद्धये । अतिरात्राग्निहोत्रभस्मनाग्नेर्भसितमिदं विष्णु-स्त्रीणि पदेति मन्त्रैर्वैष्णवगायत्र्या प्रणवेनोद्घूलनं कुर्यात् । एवं विधिना गोपी-चन्दनं च धारयेत् । यस्त्वधीते वा स सर्वपातकेभ्यः पूतो भवति । पाप-बुद्धिस्तस्य न जायते स सर्वेषु तीर्थेषु स्नातो भवति । स सर्वैर्यज्ञैर्याजितोभवति । सर्वैर्देवैः पूज्यो भवति । श्रीमन्नारायणे मय्यचञ्चला भक्तिश्चभवति । स सम्यग् ज्ञानं च लब्ध्वा विष्णुसायुज्यमवाप्नोति । न च पुनरा-----------------------४०७- -केशवादिनामभिर्वा धारयेत् । ब्रह्मचारी गृहस्थो वा ललाटहृदयकण्ठबाहु-मूलेषु वैष्णवगायत्र्या कृष्णादिनामभिर्वा धारयेत् । यतिस्तर्जन्या शिरोललाट-हृदयेषु प्रणवेनैव धारयेत् । ब्रह्मादयस्त्रयो मूर्तयस्तिस्रो व्याहृतयस्त्रीणिछन्दांसि त्रयोऽग्नय इति ज्योतिष्मन्तस्त्रयः कालास्तिस्रोऽवस्थास्त्रय आत्मानःपुण्ड्रास्त्रय ऊर्ध्वा अकार उकारो मकार एते प्रणवमयोर्ध्वपुण्ड्रास्तदात्मा सदे-तदोमिति । तानेकधा समभवत् । ऊर्ध्वमुन्नमयत इत्यॐकाराधिकारी । तस्मा-दूर्ध्वपुण्ड्रं धारयेत् । परमहंसो ललाटे प्रणवेणैकमूर्ध्वपुण्ड्रं वा धारयेत् ।तत्त्वप्रदीपप्रकाशं स्वात्मानं पश्यन्योगी मत्सायुज्यमवाप्नोति । अथवान्यस्तहृदयपुण्ड्रमध्ये वा । हृदयकमलमध्ये वा तस्य मध्ये वह्निशिखा अणी-योर्ध्वा व्यवस्थिता । नीलतोयदमध्यस्थाद्विद्युल्लेखेव भास्वरा । नीवार-शूकवत्तन्वी विद्युल्लेखेव भास्वरा । तस्याः शिखाया मध्ये परमात्माव्यवस्थित इति । अतः पुण्ड्रस्थं हृदयपुण्डरीकेषु तमभ्यसेत् । क्रमादेवंस्वात्मानं भावयेन्मां परं हरिम् । एकाग्रमनसा यो मां ध्यायते हरि-मव्ययम् । हृत्पङ्कजे च स्वात्मानं स मुक्तो नात्र संशयः । मद्रूप-मद्वयं ब्रह्म आदिमध्यान्तवर्जितम् । स्वप्रभं सच्चिदानन्दं भक्त्या जानातिचाव्ययम् । एको विष्णुरनेकेषु जङ्गमस्थावरेषु च । अनुस्यूतो वसत्यात्माभूतेष्वहमवस्थितः । तैलं तिलेषु काष्ठेषु वह्निः क्षीरे घृतं यथा । गन्धः पुष्पेषुभूतेषु तथात्माऽवस्थितो ह्यहम् । ब्रह्मरन्ध्रे भ्रुवोर्मध्ये हृदये चिद्रविं हरिम् ।गोपीचन्दनमालिप्य तत्र ध्यात्वाप्नुयात्परम् । ऊर्ध्वदण्डोर्ध्वरेताश्च ऊर्ध्वपुण्ड्रो-र्ध्वयोगवान् । ऊर्ध्वं पदमवाप्नोति यतिरूर्ध्वचतुष्कवान् । इत्येतन्निश्चितंज्ञानं मद्भक्त्या सिद्ध्यति स्वयम् । नित्यमेकाग्रभक्तिः स्याद्गोपीचन्दनधार-णात् । ब्राह्मणानां तु सर्वेषां वैदिकानामनुत्तमम् । गोपीचन्दनवारिभ्यामू-र्ध्वपुण्ड्रं विधीयते । यो गोपीचन्दनाभावे तुलसीमूलमृत्तिकाम् । मुमुक्षुर्धा-रयेन्नित्यमपरोक्षात्मसिद्धये । अतिरात्राग्निहोत्रभस्मनाग्नेर्भसितमिदं विष्णु-स्त्रीणि पदेति मन्त्रैर्वैष्णवगायत्र्या प्रणवेनोद्घूलनं कुर्यात् । एवं विधिना गोपी-चन्दनं च धारयेत् । यस्त्वधीते वा स सर्वपातकेभ्यः पूतो भवति । पाप-बुद्धिस्तस्य न जायते स सर्वेषु तीर्थेषु स्नातो भवति । स सर्वैर्यज्ञैर्याजितोभवति । सर्वैर्देवैः पूज्यो भवति । श्रीमन्नारायणे मय्यचञ्चला भक्तिश्चभवति । स सम्यग् ज्ञानं च लब्ध्वा विष्णुसायुज्यमवाप्नोति । न च पुनरा-----------------------४०७- -vtRte n c punr;vtRte Ty;h .gv;Nv;sudev" ) ySTvetÃ;/Ite soPye-vmev .vtITyo' sTyÉmTyupinWt( Ð 1 -vartate na ca punarAvartate ityAha bhagavAnvAsudevaH , yastvetadvA'dhIte so'pye-vameva bhavatItyoM satyamityupaniSat . 1 -vartate na ca punarAvartate ityAha bhagavAnvAsudevaH , yastvetadvA'dhIte so'pye-vameva bhavatItyO satyamityupaniSat . 1 -वर्तते न च पुनरावर्तते इत्याह भगवान्वासुदेवः । यस्त्वेतद्वाऽधीते सोऽप्ये-वमेव भवतीत्यों सत्यमित्युपनिषत् ॥ १ -वर्तते न च पुनरावर्तते इत्याह भगवान्वासुदेवः । यस्त्वेतद्वाऽधीते सोऽप्ये-वमेव भवतीत्यॐ सत्यमित्युपनिषत् ॥ १ Ð SvâStkgomu%pµvIrÉs'h.{muÿ_m-yUr;:y;Ny;sn;Ny·* ) SvâStkù n;m-j;nUvoRrNtre sMyÔTv; p;dtle¬.e ) Ajuk;y" sm;sIn" SvâStkù tTp[c=te Ð 3 . svastikagomukhapadmavIrasiMhabhadramuktama-yUrAkhyAnyAsanAnyaSTau , svastikaM nAma-jAnUrvorantare samyakkqtvA pAdatale\ubhe , qjukAyaH samAsInaH svastikaM tatpracakSate . 3 . svastikagomukhapadmavIrasiMhabhadramuktama-yUrAkhyAnyAsanAnyaSTau , svastikaM nAma-jAnUrvorantare samyakkqtvA pAdataleubhe , qjukAyaH samAsInaH svastikaM tatpracakSate . 3 ॥ स्वस्तिकगोमुखपद्मवीरसिंहभद्रमुक्तम-यूराख्यान्यासनान्यष्टौ । स्वस्तिकं नाम-जानूर्वोरन्तरे सम्यक्कृत्वा पादतलेउभे । ऋजुकायः समासीनः स्वस्तिकं तत्प्रचक्षते ॥ ३ ॥ स्वस्तिकगोमुखपद्मवीरसिंहभद्रमुक्तम-यूराख्यान्यासनान्यष्टौ । स्वस्तिकं नाम-जानूर्वोरन्तरे सम्यक्कृत्वा पादतलेउभे । ऋजुकायः समासीनः स्वस्तिकं तत्प्रचक्षते ॥ ३ -svRk;l' /ÿ" ) suWu»; k;l.oK]I .vit ) suWu»; pOÏp;Ryo" srSv-tIkÚô .vt" ) yx¾SvnIkÚôm?ye v;¨,I p[itÉÏt; .vit ) pUW;srSvtI-m?ye py¾SvnI .vit ) g;N/;rIsrSvtIm?ye yx¾SvnI .vit ) kNdm-?yelMbus; .vit ) suWu»;pUvR.;ge me!^;Nt' kÚô.Rvit ) kÚ<@²lNy; a/-o?v| v;¨,I svRg;ÉmnI .vit ) yx¾SvnI s*My; c p;d;©Ï;NtÉm-ãyte ) ip©l; co?vRg; y;Myn;s;Nt' .vit ) ip©l;y;" pOÏto y;My-ne];Nt' pUW; .vit ) y;Myk,;ÜNt' yx¾SvnI .vit ) Éj×;y; è?v;ÜNt'srSvtI .vit ) a;sVyk,;ÜNtmU?vRg; xÉÄnI .vit ) @;pOÏ.;g;Ts-Vyne];Ntg; g;N/;rI .vit ) p;yumUl;d/o?vRg;lMbus; .vit ) Et;ctudRxsu n;@ÇãvNy; n;@ä" s'.v²Nt ) t;SvNy;St;SvNy; .vNtIitÉvDey;" Ð yq;Tq;idp]' ²xr;É.Vy;Ü¢mev' xrIr' n;@ÇÉ.Vy;Ü¢m( ) p[;,;-p;nsm;nod;nVy;n; n;gkËmRÕkrdevdÿ/nïy; Ete dx v;yv" sv;Üsun;@ÇWu cr²Nt ) a;Syn;Ésk;k<#n;É.p;d;©ÏÃykÚ<@Ly/o?vR.;geWup[;," s'crit ) Åo];²=ki$guLf`[;,glâSfGdexeWu Vy;n" s'crit ) gud-me!^o¨j;nUdrvOW,ki$jì;n;É.gud;¦äg;reãvp;n" s'crit ) svRs'É/Sq¬d;n" ) p;dhStyorip svRg;]eWu svRVy;pI sm;n" ) .uÿ_;¥rs;idkùg;]eɦn; sh Vy;py²NÃs¢itsh§eWu n;@Çm;geRWu crNsm;nv;yurɦn;sh s;©op;©klevr' Vy;Òoit ) n;g;idv;yv" pTvgSQy;ids'.v;" )tuNdSq' jlm¥' c rs;idWu smIárt' tuNdm?ygt" p[;gSt;in pOqÔÚy;Üt( )a¦e¨pár jl' Sq;Py jlopyR¥;dIin s'Sq;Py Svymp;n' s'p[;Py tenwv shm;¨t" p[y;it dehm?ygt' Jvlnm( ) v;yun; p;²lto viörp;nen xnw-deRhm?ye Jvlit ) Jvlno Jv;l;É." p[;,en koÏm>y;gt' jlmTyuã,m-krot( ) jlopár smipRtVyïns'yuÿ_m¥' viös'yuÿ_v;ár,; pKvmkrot( )ten SvedmU]jlrÿ_vIyRåprspurIW;idkù p[;," pOqÔÚy;Üt( ) sm;nv;yun;sh sv;Üsu n;@ÇWu rs' Vy;py(zªv;såpe, dehe v;yurit ) nvÉ.VyoRmrN/[w"xrIrSy v;yv" kÚvR²Nt Év -sarvakAlaM dhattaH , suSumnA kAlabhoktrI bhavati , suSumnA pqSThapArfvayoH sarasva-tIkuhU bhavataH , yafasvinIkuhUmadhye vAruNI pratiSThitA bhavati , pUSAsarasvatI-madhye payasvinI bhavati , gAndhArIsarasvatImadhye yafasvinI bhavati , kandama-dhye'lambusA bhavati , suSumnApUrvabhAge meDhrAntaM kuhUrbhavati , kuNDalinyA adha-fcordhvaM vAruNI sarvagAminI bhavati , yafasvinI saumyA ca pAdAzguSThAntami-Syate , pizgalA cordhvagA yAmyanAsAntaM bhavati , pizgalAyAH pqSThato yAmya-netrAntaM pUSA bhavati , yAmyakarNAntaM yafasvinI bhavati , jihvAyA UrdhvAntaMsarasvatI bhavati , AsavyakarNAntamUrdhvagA fazkhinI bhavati , iDApqSThabhAgAtsa-vyanetrAntagA gAndhArI bhavati , pAyumUlAdadhordhvagA'lambusA bhavati , etAfcacaturdafasu nADISvanyA nADyaH saMbhavanti , tAsvanyAstAsvanyA bhavantItivijxeyAH . yathA'fvatthAdipatraM firAbhirvyAptamevaM farIraM nADIbhirvyAptam , prANA-pAnasamAnodAnavyAnA nAgakUrmakqkaradevadattadhanaxjayA ete dafa vAyavaH sarvAsunADISu caranti , AsyanAsikAkaNThanAbhipAdAzguSThadvayakuNDalyadhafcordhvabhAgeSuprANaH saMcarati , frotrAkSikaTigulphaghrANagalasphigdefeSu vyAnaH saMcarati , guda-meDhrorujAnUdaravqSaNakaTijazghAnAbhigudAgnyagAreSvapAnaH saMcarati , sarvasaMdhistha\udAnaH , pAdahastayorapi sarvagAtreSu sarvavyApI samAnaH , bhuktAnnarasAdikaMgAtre'gninA saha vyApayandvisaptatisahasreSu nADImArgeSu caransamAnavAyuragninAsaha sAzgopAzgakalevaraM vyApnoti , nAgAdivAyavaH paxcatvagasthyAdisaMbhavAH ,tundasthaM jalamannaM ca rasAdiSu samIritaM tundamadhyagataH prAgastAni pqthakkuryAt ,agnerupari jalaM sthApya jaloparyannAdIni saMsthApya svayamapAnaM saMprApya tenaiva sahamArutaH prayAti dehamadhyagataM jvalanam , vAyunA pAlito vahnirapAnena fanai-rdehamadhye jvalati , jvalano jvAlAbhiH prANena koSThamabhyAgataM jalamatyuSNama-karot , jalopari samarpitavyaxjanasaMyuktamannaM vahnisaMyuktavAriNA pakvamakarot ,tena svedamUtrajalaraktavIryarUparasapurISAdikaM prANaH pqthakkuryAt , samAnavAyunAsaha sarvAsu nADISu rasaM vyApayaxchvAsarUpeNa dehe vAyufcarati , navabhirvyomarandhraiHfarIrasya vAyavaH kurvanti viNmUtrAdivisarjanam , nifvAsocchvAsakAsafca prANa-karmocyate , viNmUtrAdivisarjanamapAnavAyukarma , hAnopAdAnaceSTAdi vyAnakarma ,dehasyonnayanAdikamudAnakarma , farIrapoSaNAdikaM samAnakarma , udgArAdi nAga-karma , nimIlanAdi kUrmakarma , kSutkaraNaM kqkarakarma , tandrA devadattakarma ,----------------------413- -sarvakAlaM dhattaH , suSumnA kAlabhoktrI bhavati , suSumnA pqSThapArfvayoH sarasva-tIkuhU bhavataH , yafasvinIkuhUmadhye vAruNI pratiSThitA bhavati , pUSAsarasvatI-madhye payasvinI bhavati , gAndhArIsarasvatImadhye yafasvinI bhavati , kandama-dhye'lambusA bhavati , suSumnApUrvabhAge meDhrAntaM kuhUrbhavati , kuNDalinyA adha-fcordhvaM vAruNI sarvagAminI bhavati , yafasvinI saumyA ca pAdAzguSThAntami-Syate , pizgalA cordhvagA yAmyanAsAntaM bhavati , pizgalAyAH pqSThato yAmya-netrAntaM pUSA bhavati , yAmyakarNAntaM yafasvinI bhavati , jihvAyA UrdhvAntaMsarasvatI bhavati , AsavyakarNAntamUrdhvagA fazkhinI bhavati , iDApqSThabhAgAtsa-vyanetrAntagA gAndhArI bhavati , pAyumUlAdadhordhvagA'lambusA bhavati , etAfcacaturdafasu nADISvanyA nADyaH saMbhavanti , tAsvanyAstAsvanyA bhavantItivijxeyAH . yathA'fvatthAdipatraM firAbhirvyAptamevaM farIraM nADIbhirvyAptam , prANA-pAnasamAnodAnavyAnA nAgakUrmakqkaradevadattadhanaxjayA ete dafa vAyavaH sarvAsunADISu caranti , AsyanAsikAkaNThanAbhipAdAzguSThadvayakuNDalyadhafcordhvabhAgeSuprANaH saMcarati , frotrAkSikaTigulphaghrANagalasphigdefeSu vyAnaH saMcarati , guda-meDhrorujAnUdaravqSaNakaTijazghAnAbhigudAgnyagAreSvapAnaH saMcarati , sarvasaMdhisthaudAnaH , pAdahastayorapi sarvagAtreSu sarvavyApI samAnaH , bhuktAnnarasAdikaMgAtre'gninA saha vyApayandvisaptatisahasreSu nADImArgeSu caransamAnavAyuragninAsaha sAzgopAzgakalevaraM vyApnoti , nAgAdivAyavaH paxcatvagasthyAdisaMbhavAH ,tundasthaM jalamannaM ca rasAdiSu samIritaM tundamadhyagataH prAgastAni pqthakkuryAt ,agnerupari jalaM sthApya jaloparyannAdIni saMsthApya svayamapAnaM saMprApya tenaiva sahamArutaH prayAti dehamadhyagataM jvalanam , vAyunA pAlito vahnirapAnena fanai-rdehamadhye jvalati , jvalano jvAlAbhiH prANena koSThamabhyAgataM jalamatyuSNama-karot , jalopari samarpitavyaxjanasaMyuktamannaM vahnisaMyuktavAriNA pakvamakarot ,tena svedamUtrajalaraktavIryarUparasapurISAdikaM prANaH pqthakkuryAt , samAnavAyunAsaha sarvAsu nADISu rasaM vyApayaxchvAsarUpeNa dehe vAyufcarati , navabhirvyomarandhraiHfarIrasya vAyavaH kurvanti viNmUtrAdivisarjanam , nifvAsocchvAsakAsafca prANa-karmocyate , viNmUtrAdivisarjanamapAnavAyukarma , hAnopAdAnaceSTAdi vyAnakarma ,dehasyonnayanAdikamudAnakarma , farIrapoSaNAdikaM samAnakarma , udgArAdi nAga-karma , nimIlanAdi kUrmakarma , kSutkaraNaM kqkarakarma , tandrA devadattakarma ,----------------------413- -सर्वकालं धत्तः । सुषुम्ना कालभोक्त्री भवति । सुषुम्ना पृष्ठपार्श्वयोः सरस्व-तीकुहू भवतः । यशस्विनीकुहूमध्ये वारुणी प्रतिष्ठिता भवति । पूषासरस्वती-मध्ये पयस्विनी भवति । गान्धारीसरस्वतीमध्ये यशस्विनी भवति । कन्दम-ध्येऽलम्बुसा भवति । सुषुम्नापूर्वभागे मेढ्रान्तं कुहूर्भवति । कुण्डलिन्या अध-श्चोर्ध्वं वारुणी सर्वगामिनी भवति । यशस्विनी सौम्या च पादाङ्गुष्ठान्तमि-ष्यते । पिङ्गला चोर्ध्वगा याम्यनासान्तं भवति । पिङ्गलायाः पृष्ठतो याम्य-नेत्रान्तं पूषा भवति । याम्यकर्णान्तं यशस्विनी भवति । जिह्वाया ऊर्ध्वान्तंसरस्वती भवति । आसव्यकर्णान्तमूर्ध्वगा शङ्खिनी भवति । इडापृष्ठभागात्स-व्यनेत्रान्तगा गान्धारी भवति । पायुमूलादधोर्ध्वगाऽलम्बुसा भवति । एताश्चचतुर्दशसु नाडीष्वन्या नाड्यः संभवन्ति । तास्वन्यास्तास्वन्या भवन्तीतिविज्ञेयाः ॥ यथाऽश्वत्थादिपत्रं शिराभिर्व्याप्तमेवं शरीरं नाडीभिर्व्याप्तम् । प्राणा-पानसमानोदानव्याना नागकूर्मकृकरदेवदत्तधनञ्जया एते दश वायवः सर्वासुनाडीषु चरन्ति । आस्यनासिकाकण्ठनाभिपादाङ्गुष्ठद्वयकुण्डल्यधश्चोर्ध्वभागेषुप्राणः संचरति । श्रोत्राक्षिकटिगुल्फघ्राणगलस्फिग्देशेषु व्यानः संचरति । गुद-मेढ्रोरुजानूदरवृषणकटिजङ्घानाभिगुदाग्न्यगारेष्वपानः संचरति । सर्वसंधिस्थउदानः । पादहस्तयोरपि सर्वगात्रेषु सर्वव्यापी समानः । भुक्तान्नरसादिकंगात्रेऽग्निना सह व्यापयन्द्विसप्ततिसहस्रेषु नाडीमार्गेषु चरन्समानवायुरग्निनासह साङ्गोपाङ्गकलेवरं व्याप्नोति । नागादिवायवः पञ्चत्वगस्थ्यादिसंभवाः ।तुन्दस्थं जलमन्नं च रसादिषु समीरितं तुन्दमध्यगतः प्रागस्तानि पृथक्कुर्यात् ।अग्नेरुपरि जलं स्थाप्य जलोपर्यन्नादीनि संस्थाप्य स्वयमपानं संप्राप्य तेनैव सहमारुतः प्रयाति देहमध्यगतं ज्वलनम् । वायुना पालितो वह्निरपानेन शनै-र्देहमध्ये ज्वलति । ज्वलनो ज्वालाभिः प्राणेन कोष्ठमभ्यागतं जलमत्युष्णम-करोत् । जलोपरि समर्पितव्यञ्जनसंयुक्तमन्नं वह्निसंयुक्तवारिणा पक्वमकरोत् ।तेन स्वेदमूत्रजलरक्तवीर्यरूपरसपुरीषादिकं प्राणः पृथक्कुर्यात् । समानवायुनासह सर्वासु नाडीषु रसं व्यापयञ्छ्वासरूपेण देहे वायुश्चरति । नवभिर्व्योमरन्ध्रैःशरीरस्य वायवः कुर्वन्ति विण्मूत्रादिविसर्जनम् । निश्वासोच्छ्वासकासश्च प्राण-कर्मोच्यते । विण्मूत्रादिविसर्जनमपानवायुकर्म । हानोपादानचेष्टादि व्यानकर्म ।देहस्योन्नयनादिकमुदानकर्म । शरीरपोषणादिकं समानकर्म । उद्गारादि नाग-कर्म । निमीलनादि कूर्मकर्म । क्षुत्करणं कृकरकर्म । तन्द्रा देवदत्तकर्म ।----------------------४१३- -सर्वकालं धत्तः । सुषुम्ना कालभोक्त्री भवति । सुषुम्ना पृष्ठपार्श्वयोः सरस्व-तीकुहू भवतः । यशस्विनीकुहूमध्ये वारुणी प्रतिष्ठिता भवति । पूषासरस्वती-मध्ये पयस्विनी भवति । गान्धारीसरस्वतीमध्ये यशस्विनी भवति । कन्दम-ध्येऽलम्बुसा भवति । सुषुम्नापूर्वभागे मेढ्रान्तं कुहूर्भवति । कुण्डलिन्या अध-श्चोर्ध्वं वारुणी सर्वगामिनी भवति । यशस्विनी सौम्या च पादाङ्गुष्ठान्तमि-ष्यते । पिङ्गला चोर्ध्वगा याम्यनासान्तं भवति । पिङ्गलायाः पृष्ठतो याम्य-नेत्रान्तं पूषा भवति । याम्यकर्णान्तं यशस्विनी भवति । जिह्वाया ऊर्ध्वान्तंसरस्वती भवति । आसव्यकर्णान्तमूर्ध्वगा शङ्खिनी भवति । इडापृष्ठभागात्स-व्यनेत्रान्तगा गान्धारी भवति । पायुमूलादधोर्ध्वगाऽलम्बुसा भवति । एताश्चचतुर्दशसु नाडीष्वन्या नाड्यः संभवन्ति । तास्वन्यास्तास्वन्या भवन्तीतिविज्ञेयाः ॥ यथाऽश्वत्थादिपत्रं शिराभिर्व्याप्तमेवं शरीरं नाडीभिर्व्याप्तम् । प्राणा-पानसमानोदानव्याना नागकूर्मकृकरदेवदत्तधनञ्जया एते दश वायवः सर्वासुनाडीषु चरन्ति । आस्यनासिकाकण्ठनाभिपादाङ्गुष्ठद्वयकुण्डल्यधश्चोर्ध्वभागेषुप्राणः संचरति । श्रोत्राक्षिकटिगुल्फघ्राणगलस्फिग्देशेषु व्यानः संचरति । गुद-मेढ्रोरुजानूदरवृषणकटिजङ्घानाभिगुदाग्न्यगारेष्वपानः संचरति । सर्वसंधिस्थौदानः । पादहस्तयोरपि सर्वगात्रेषु सर्वव्यापी समानः । भुक्तान्नरसादिकंगात्रेऽग्निना सह व्यापयन्द्विसप्ततिसहस्रेषु नाडीमार्गेषु चरन्समानवायुरग्निनासह साङ्गोपाङ्गकलेवरं व्याप्नोति । नागादिवायवः पञ्चत्वगस्थ्यादिसंभवाः ।तुन्दस्थं जलमन्नं च रसादिषु समीरितं तुन्दमध्यगतः प्रागस्तानि पृथक्कुर्यात् ।अग्नेरुपरि जलं स्थाप्य जलोपर्यन्नादीनि संस्थाप्य स्वयमपानं संप्राप्य तेनैव सहमारुतः प्रयाति देहमध्यगतं ज्वलनम् । वायुना पालितो वह्निरपानेन शनै-र्देहमध्ये ज्वलति । ज्वलनो ज्वालाभिः प्राणेन कोष्ठमभ्यागतं जलमत्युष्णम-करोत् । जलोपरि समर्पितव्यञ्जनसंयुक्तमन्नं वह्निसंयुक्तवारिणा पक्वमकरोत् ।तेन स्वेदमूत्रजलरक्तवीर्यरूपरसपुरीषादिकं प्राणः पृथक्कुर्यात् । समानवायुनासह सर्वासु नाडीषु रसं व्यापयञ्छ्वासरूपेण देहे वायुश्चरति । नवभिर्व्योमरन्ध्रैःशरीरस्य वायवः कुर्वन्ति विण्मूत्रादिविसर्जनम् । निश्वासोच्छ्वासकासश्च प्राण-कर्मोच्यते । विण्मूत्रादिविसर्जनमपानवायुकर्म । हानोपादानचेष्टादि व्यानकर्म ।देहस्योन्नयनादिकमुदानकर्म । शरीरपोषणादिकं समानकर्म । उद्गारादि नाग-कर्म । निमीलनादि कूर्मकर्म । क्षुत्करणं कृकरकर्म । तन्द्रा देवदत्तकर्म ।----------------------४१३- Ð Tyo'sTyÉmTyupinWt( Ðit x;¾<@LyopinWTsu tOtIyo?y;y" Ð 3 . ityoMsatyamityupaniSat .iti fANDilyopaniSatsu tqtIyo'dhyAyaH . 3 . ityOsatyamityupaniSat .iti fANDilyopaniSatsu tqtIyo'dhyAyaH . 3 ॥ इत्योंसत्यमित्युपनिषत् ॥इति शाण्डिल्योपनिषत्सु तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥ इत्यॐसत्यमित्युपनिषत् ॥इति शाण्डिल्योपनिषत्सु तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ -p tNm;];É, i]gu,;in .v²Nt ) §·k;mo jg´oinStmogu,mÉ/ÏäysU+mtNm;];É, .Ut;in SqUlIkt|u sok;myt ) sO·e" párÉmt;in.Ut;Nyekmekù iÃ/; Év/;y puntu/;Ü ÕTv; SvSvetriÃtIy;'xw" p/;s'yoJy pIÕt.UtwrnNtkoi$b[÷;<@;in tÿd<@oÉctctudRx.uvn;intÿºÚvnoÉctgolkSqUlxrIr; -paxca tanmAtrANi triguNAni bhavanti , sraSTukAmo jagadyonistamoguNamadhiSThyayasUkSmatanmAtrANi bhUtAni sthUlIkartuM so'kAmayata , sqSTeH parimitAnibhUtAnyekamekaM dvidhA vidhAya punafcaturdhA kqtvA svasvetaradvitIyAMfaiH paxcadhAsaMyojya paxcIkqtabhUtairanantakoTibrahmANDAni tattadaNDocitacaturdafabhuvanAnitattadbhuvanocitagolakasthUlafarIrANyasqjat , sa paxcabhUtAnAM rajoMfAMfcaturdhAkqtvA bhAgatrayAtpaxcAvqttyAtmakaM prANamasqjat , sa teSAM turyabhAgena karmendri-yANyasqjat , sa teSAM sattvAMfaM caturdhA kqtvA bhAgatrayasamaSTitaH paxcakriyA-vqttyAtmakamantaHkaraNamasqjat , sa teSAM sattvaturIyabhAgena jxAnendriyANya-sqjat , sattvasamaSTita indriyapAlakAnasqjat , tAni sqSTAnyaNDe prAcikSi-pat , tadAjxayA samaSTyaNDaM vyApya tAnyatiSThan , tadAjxayA'haMkArasamanvitovirAT sthUlAnyarakSat , hiraNyagarbhastadAjxayA sUkSmANyapAlayat , aNDa-sthAni tAni tena vinA spandituM ceSTituM vA na fekuH , tAni cetanIkartuMso'kAmayata brahmANDabrahmarandhrANi samastavyaSTimastakAnvidArya tadevAnu-prAvifat , tadA jaDAnyapi tAni cetanavatsvakarmANi cakrire , sarvajxefomAyAlefasamanvito vyaSTidehaM pravifya tayA mohito jIvatvamagamat , farIra-trayatAdAtmyAtkartqtvabhoktqtvatAmagamat , jAgratsvapnasuSuptimUrcchAmaraNadharmayuktoghaTIyantravadudvigno jAto mqta iva kulAlacakranyAyena paribhramatIti . 1 -paxca tanmAtrANi triguNAni bhavanti , sraSTukAmo jagadyonistamoguNamadhiSThyayasUkSmatanmAtrANi bhUtAni sthUlIkartuM so'kAmayata , sqSTeH parimitAnibhUtAnyekamekaM dvidhA vidhAya punafcaturdhA kqtvA svasvetaradvitIyAMfaiH paxcadhAsaMyojya paxcIkqtabhUtairanantakoTibrahmANDAni tattadaNDocitacaturdafabhuvanAnitattadbhuvanocitagolakasthUlafarIrANyasqjat , sa paxcabhUtAnAM rajOfAMfcaturdhAkqtvA bhAgatrayAtpaxcAvqttyAtmakaM prANamasqjat , sa teSAM turyabhAgena karmendri-yANyasqjat , sa teSAM sattvAMfaM caturdhA kqtvA bhAgatrayasamaSTitaH paxcakriyA-vqttyAtmakamantaHkaraNamasqjat , sa teSAM sattvaturIyabhAgena jxAnendriyANya-sqjat , sattvasamaSTita indriyapAlakAnasqjat , tAni sqSTAnyaNDe prAcikSi-pat , tadAjxayA samaSTyaNDaM vyApya tAnyatiSThan , tadAjxayA'haMkArasamanvitovirAT sthUlAnyarakSat , hiraNyagarbhastadAjxayA sUkSmANyapAlayat , aNDa-sthAni tAni tena vinA spandituM ceSTituM vA na fekuH , tAni cetanIkartuMso'kAmayata brahmANDabrahmarandhrANi samastavyaSTimastakAnvidArya tadevAnu-prAvifat , tadA jaDAnyapi tAni cetanavatsvakarmANi cakrire , sarvajxefomAyAlefasamanvito vyaSTidehaM pravifya tayA mohito jIvatvamagamat , farIra-trayatAdAtmyAtkartqtvabhoktqtvatAmagamat , jAgratsvapnasuSuptimUrcchAmaraNadharmayuktoghaTIyantravadudvigno jAto mqta iva kulAlacakranyAyena paribhramatIti . 1 -पञ्च तन्मात्राणि त्रिगुणानि भवन्ति । स्रष्टुकामो जगद्योनिस्तमोगुणमधिष्ठ्ययसूक्ष्मतन्मात्राणि भूतानि स्थूलीकर्तुं सोऽकामयत । सृष्टेः परिमितानिभूतान्येकमेकं द्विधा विधाय पुनश्चतुर्धा कृत्वा स्वस्वेतरद्वितीयांशैः पञ्चधासंयोज्य पञ्चीकृतभूतैरनन्तकोटिब्रह्माण्डानि तत्तदण्डोचितचतुर्दशभुवनानितत्तद्भुवनोचितगोलकस्थूलशरीराण्यसृजत् । स पञ्चभूतानां रजोंशांश्चतुर्धाकृत्वा भागत्रयात्पञ्चावृत्त्यात्मकं प्राणमसृजत् । स तेषां तुर्यभागेन कर्मेन्द्रि-याण्यसृजत् । स तेषां सत्त्वांशं चतुर्धा कृत्वा भागत्रयसमष्टितः पञ्चक्रिया-वृत्त्यात्मकमन्तःकरणमसृजत् । स तेषां सत्त्वतुरीयभागेन ज्ञानेन्द्रियाण्य-सृजत् । सत्त्वसमष्टित इन्द्रियपालकानसृजत् । तानि सृष्टान्यण्डे प्राचिक्षि-पत् । तदाज्ञया समष्ट्यण्डं व्याप्य तान्यतिष्ठन् । तदाज्ञयाऽहंकारसमन्वितोविराट् स्थूलान्यरक्षत् । हिरण्यगर्भस्तदाज्ञया सूक्ष्माण्यपालयत् । अण्ड-स्थानि तानि तेन विना स्पन्दितुं चेष्टितुं वा न शेकुः । तानि चेतनीकर्तुंसोऽकामयत ब्रह्माण्डब्रह्मरन्ध्राणि समस्तव्यष्टिमस्तकान्विदार्य तदेवानु-प्राविशत् । तदा जडान्यपि तानि चेतनवत्स्वकर्माणि चक्रिरे । सर्वज्ञेशोमायालेशसमन्वितो व्यष्टिदेहं प्रविश्य तया मोहितो जीवत्वमगमत् । शरीर-त्रयतादात्म्यात्कर्तृत्वभोक्तृत्वतामगमत् । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिमूर्च्छामरणधर्मयुक्तोघटीयन्त्रवदुद्विग्नो जातो मृत इव कुलालचक्रन्यायेन परिभ्रमतीति ॥ १ -पञ्च तन्मात्राणि त्रिगुणानि भवन्ति । स्रष्टुकामो जगद्योनिस्तमोगुणमधिष्ठ्ययसूक्ष्मतन्मात्राणि भूतानि स्थूलीकर्तुं सोऽकामयत । सृष्टेः परिमितानिभूतान्येकमेकं द्विधा विधाय पुनश्चतुर्धा कृत्वा स्वस्वेतरद्वितीयांशैः पञ्चधासंयोज्य पञ्चीकृतभूतैरनन्तकोटिब्रह्माण्डानि तत्तदण्डोचितचतुर्दशभुवनानितत्तद्भुवनोचितगोलकस्थूलशरीराण्यसृजत् । स पञ्चभूतानां रजॐशांश्चतुर्धाकृत्वा भागत्रयात्पञ्चावृत्त्यात्मकं प्राणमसृजत् । स तेषां तुर्यभागेन कर्मेन्द्रि-याण्यसृजत् । स तेषां सत्त्वांशं चतुर्धा कृत्वा भागत्रयसमष्टितः पञ्चक्रिया-वृत्त्यात्मकमन्तःकरणमसृजत् । स तेषां सत्त्वतुरीयभागेन ज्ञानेन्द्रियाण्य-सृजत् । सत्त्वसमष्टित इन्द्रियपालकानसृजत् । तानि सृष्टान्यण्डे प्राचिक्षि-पत् । तदाज्ञया समष्ट्यण्डं व्याप्य तान्यतिष्ठन् । तदाज्ञयाऽहंकारसमन्वितोविराट् स्थूलान्यरक्षत् । हिरण्यगर्भस्तदाज्ञया सूक्ष्माण्यपालयत् । अण्ड-स्थानि तानि तेन विना स्पन्दितुं चेष्टितुं वा न शेकुः । तानि चेतनीकर्तुंसोऽकामयत ब्रह्माण्डब्रह्मरन्ध्राणि समस्तव्यष्टिमस्तकान्विदार्य तदेवानु-प्राविशत् । तदा जडान्यपि तानि चेतनवत्स्वकर्माणि चक्रिरे । सर्वज्ञेशोमायालेशसमन्वितो व्यष्टिदेहं प्रविश्य तया मोहितो जीवत्वमगमत् । शरीर-त्रयतादात्म्यात्कर्तृत्वभोक्तृत्वतामगमत् । जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिमूर्च्छामरणधर्मयुक्तोघटीयन्त्रवदुद्विग्नो जातो मृत इव कुलालचक्रन्यायेन परिभ्रमतीति ॥ १ Ðaq pw©lo y;DvLKymuv;c svRlok;n;' sOi·¾SqTyNtÕiÃ.urIx"kq' jIvTvmgmidit ) s hov;c y;DvLKy" SqUlsU+mk;r,dehoºv-pUvRkù jIverSvåp' ÉvÉvCy kqy;mIit s;v/;nenwk;g[ty; ÅUyt;m( )éx" pIÕtmh;.Utlex;n;d;y Vyi·sm·ä;TmkSqUlxrIr;É, yq;£m-mkrot( ) kp;lcm;ÜN];¾Sqm;'sn%;in pOÉqVy'x;" ) rÿ_mU]l;l;Sved;id-kmb'x;" ) =uÿOã,oã,mohmwqun;´; a¦ä'x;" ) p[c;r,oÿ;r,;;s;idk;v;Yv'x;" ) k;m£o/;dyo Vyom;'x;" ) EtTs'`;t' kmRÉ, s'Éct'Tvg;idyuÿ_' b;Ly;´vSq;É.m;n;Spd' bódoW;Åy' SqUlxrIr' .vit Ðaq;pIÕtmh;.Utrjo'x.;g]ysmi·t" p[;,msOjt( ) p[;,;p;nVy;no-d;nsm;n;" p[;,vOÿy" ) n;gkËmRÕkrdevdÿ/n'jy; ¬pp[;,;" ) úd;s-nn;É.k<#sv;Ü©;in Sq;n;in ) a;k;x;idrjogu,turIy.;gen kmeR²N{y-----------------------422- .atha paizgalo yAjxavalkyamuvAca sarvalokAnAM sqSTisthityantakqdvibhurIfaHkathaM jIvatvamagamaditi , sa hovAca yAjxavalkyaH sthUlasUkSmakAraNadehodbhava-pUrvakaM jIvefvarasvarUpaM vivicya kathayAmIti sAvadhAnenaikAgratayA frUyatAm ,IfaH paxcIkqtamahAbhUtalefAnAdAya vyaSTisamaSTyAtmakasthUlafarIrANi yathAkrama-makarot , kapAlacarmAntrAsthimAMsanakhAni pqthivyaMfAH , raktamUtralAlAsvedAdi-kamabaMfAH , kSuttqSNoSNamohamaithunAdyA agnyaMfAH , pracAraNottAraNAfvAsAdikAvAyvaMfAH , kAmakrodhAdayo vyomAMfAH , etatsaMghAtaM karmaNi saMcitaMtvagAdiyuktaM bAlyAdyavasthAbhimAnAspadaM bahudoSAfrayaM sthUlafarIraM bhavati .athApaxcIkqtamahAbhUtarajoMfabhAgatrayasamaSTitaH prANamasqjat , prANApAnavyAno-dAnasamAnAH prANavqttayaH , nAgakUrmakqkaradevadattadhanaMjayA upaprANAH , hqdAsa-nanAbhikaNThasarvAzgAni sthAnAni , AkAfAdirajoguNaturIyabhAgena karmendriya-----------------------422- .atha paizgalo yAjxavalkyamuvAca sarvalokAnAM sqSTisthityantakqdvibhurIfaHkathaM jIvatvamagamaditi , sa hovAca yAjxavalkyaH sthUlasUkSmakAraNadehodbhava-pUrvakaM jIvefvarasvarUpaM vivicya kathayAmIti sAvadhAnenaikAgratayA frUyatAm ,IfaH paxcIkqtamahAbhUtalefAnAdAya vyaSTisamaSTyAtmakasthUlafarIrANi yathAkrama-makarot , kapAlacarmAntrAsthimAMsanakhAni pqthivyaMfAH , raktamUtralAlAsvedAdi-kamabaMfAH , kSuttqSNoSNamohamaithunAdyA agnyaMfAH , pracAraNottAraNAfvAsAdikAvAyvaMfAH , kAmakrodhAdayo vyomAMfAH , etatsaMghAtaM karmaNi saMcitaMtvagAdiyuktaM bAlyAdyavasthAbhimAnAspadaM bahudoSAfrayaM sthUlafarIraM bhavati .athApaxcIkqtamahAbhUtarajOfabhAgatrayasamaSTitaH prANamasqjat , prANApAnavyAno-dAnasamAnAH prANavqttayaH , nAgakUrmakqkaradevadattadhanaMjayA upaprANAH , hqdAsa-nanAbhikaNThasarvAzgAni sthAnAni , AkAfAdirajoguNaturIyabhAgena karmendriya-----------------------422- ॥अथ पैङ्गलो याज्ञवल्क्यमुवाच सर्वलोकानां सृष्टिस्थित्यन्तकृद्विभुरीशःकथं जीवत्वमगमदिति । स होवाच याज्ञवल्क्यः स्थूलसूक्ष्मकारणदेहोद्भव-पूर्वकं जीवेश्वरस्वरूपं विविच्य कथयामीति सावधानेनैकाग्रतया श्रूयताम् ।ईशः पञ्चीकृतमहाभूतलेशानादाय व्यष्टिसमष्ट्यात्मकस्थूलशरीराणि यथाक्रम-मकरोत् । कपालचर्मान्त्रास्थिमांसनखानि पृथिव्यंशाः । रक्तमूत्रलालास्वेदादि-कमबंशाः । क्षुत्तृष्णोष्णमोहमैथुनाद्या अग्न्यंशाः । प्रचारणोत्तारणाश्वासादिकावाय्वंशाः । कामक्रोधादयो व्योमांशाः । एतत्संघातं कर्मणि संचितंत्वगादियुक्तं बाल्याद्यवस्थाभिमानास्पदं बहुदोषाश्रयं स्थूलशरीरं भवति ॥अथापञ्चीकृतमहाभूतरजोंशभागत्रयसमष्टितः प्राणमसृजत् । प्राणापानव्यानो-दानसमानाः प्राणवृत्तयः । नागकूर्मकृकरदेवदत्तधनंजया उपप्राणाः । हृदास-ननाभिकण्ठसर्वाङ्गानि स्थानानि । आकाशादिरजोगुणतुरीयभागेन कर्मेन्द्रिय-----------------------४२२- ॥अथ पैङ्गलो याज्ञवल्क्यमुवाच सर्वलोकानां सृष्टिस्थित्यन्तकृद्विभुरीशःकथं जीवत्वमगमदिति । स होवाच याज्ञवल्क्यः स्थूलसूक्ष्मकारणदेहोद्भव-पूर्वकं जीवेश्वरस्वरूपं विविच्य कथयामीति सावधानेनैकाग्रतया श्रूयताम् ।ईशः पञ्चीकृतमहाभूतलेशानादाय व्यष्टिसमष्ट्यात्मकस्थूलशरीराणि यथाक्रम-मकरोत् । कपालचर्मान्त्रास्थिमांसनखानि पृथिव्यंशाः । रक्तमूत्रलालास्वेदादि-कमबंशाः । क्षुत्तृष्णोष्णमोहमैथुनाद्या अग्न्यंशाः । प्रचारणोत्तारणाश्वासादिकावाय्वंशाः । कामक्रोधादयो व्योमांशाः । एतत्संघातं कर्मणि संचितंत्वगादियुक्तं बाल्याद्यवस्थाभिमानास्पदं बहुदोषाश्रयं स्थूलशरीरं भवति ॥अथापञ्चीकृतमहाभूतरजॐशभागत्रयसमष्टितः प्राणमसृजत् । प्राणापानव्यानो-दानसमानाः प्राणवृत्तयः । नागकूर्मकृकरदेवदत्तधनंजया उपप्राणाः । हृदास-ननाभिकण्ठसर्वाङ्गानि स्थानानि । आकाशादिरजोगुणतुरीयभागेन कर्मेन्द्रिय-----------------------४२२- Ðtp"p[.Oitn; ySmw hetunwv Évn; pun" ) .og; h n rocNte s jIvNmuÿ_¬Cyte Ð 42 .tapaHprabhqtinA yasmai hetunaiva vinA punaH , bhogA iha na rocante sa jIvanmukta\ucyate . 42 .tapaHprabhqtinA yasmai hetunaiva vinA punaH , bhogA iha na rocante sa jIvanmuktaucyate . 42 ॥तपःप्रभृतिना यस्मै हेतुनैव विना पुनः । भोगा इह न रोचन्ते स जीवन्मुक्तउच्यते ॥ ४२ ॥तपःप्रभृतिना यस्मै हेतुनैव विना पुनः । भोगा इह न रोचन्ते स जीवन्मुक्तौच्यते ॥ ४२ Ð y"smSt;qRj;leWu Vyvh;yRip in"SpOh" ) pr;qeRâãvv pU,;ÜTm; s jIvNmuÿ_¬Cyte Ð 62 . yaHsamastArthajAleSu vyavahAryapi niHspqhaH , parArtheSviva pUrNAtmA sa jIvanmukta\ucyate . 62 . yaHsamastArthajAleSu vyavahAryapi niHspqhaH , parArtheSviva pUrNAtmA sa jIvanmuktaucyate . 62 ॥ यःसमस्तार्थजालेषु व्यवहार्यपि निःस्पृहः । परार्थेष्विव पूर्णात्मा स जीवन्मुक्तउच्यते ॥ ६२ ॥ यःसमस्तार्थजालेषु व्यवहार्यपि निःस्पृहः । परार्थेष्विव पूर्णात्मा स जीवन्मुक्तौच्यते ॥ ६२ Ðyÿu clt;hIn' tNmnomOtmuCyte ) tdev c tp" x;S]Ésõ;Nte mo=¬Cyte Ð 101 .yattu caxcalatAhInaM tanmano'mqtamucyate , tadeva ca tapaH fAstrasiddhAnte mokSa\ucyate . 101 .yattu caxcalatAhInaM tanmano'mqtamucyate , tadeva ca tapaH fAstrasiddhAnte mokSaucyate . 101 ॥यत्तु चञ्चलताहीनं तन्मनोऽमृतमुच्यते । तदेव च तपः शास्त्रसिद्धान्ते मोक्षउच्यते ॥ १०१ ॥यत्तु चञ्चलताहीनं तन्मनोऽमृतमुच्यते । तदेव च तपः शास्त्रसिद्धान्ते मोक्षौच्यते ॥ १०१ ÐaLpk;l' my; ë·met¥odeit y] ih ) pr;mxR" p[buõSy s SvÒit kQyte Ð 16 .alpakAlaM mayA dqSTametannodeti yatra hi , parAmarfaH prabuddhasya sa svapna\iti kathyate . 16 .alpakAlaM mayA dqSTametannodeti yatra hi , parAmarfaH prabuddhasya sa svapnaiti kathyate . 16 ॥अल्पकालं मया दृष्टमेतन्नोदेति यत्र हि । परामर्शः प्रबुद्धस्य स स्वप्नइति कथ्यते ॥ १६ ॥अल्पकालं मया दृष्टमेतन्नोदेति यत्र हि । परामर्शः प्रबुद्धस्य स स्वप्नैति कथ्यते ॥ १६ Ð an;gt;n;' .og;n;mv;HznmÕi]mm( ) a;gt;n;' c s'.ogit p¾<@tl=,m( Ð 171 . anAgatAnAM bhogAnAmavAxchanamakqtrimam , AgatAnAM ca saMbhoga\iti paNDitalakSaNam . 171 . anAgatAnAM bhogAnAmavAxchanamakqtrimam , AgatAnAM ca saMbhogaiti paNDitalakSaNam . 171 ॥ अनागतानां भोगानामवाञ्छनमकृत्रिमम् । आगतानां च संभोगइति पण्डितलक्षणम् ॥ १७१ ॥ अनागतानां भोगानामवाञ्छनमकृत्रिमम् । आगतानां च संभोगैति पण्डितलक्षणम् ॥ १७१ Ð stosÿ;¾Sqt; mUÉÝR rMy;,;' mUÞyRrMyt; ) su%;n;' mUÉÝR du"%;in ikmekù s'Å-y;Myhm( Ð 24 . sato'sattAsthitA mUrdhni ramyANAM mUrdhnyaramyatA , sukhAnAM mUrdhni duHkhAni kimekaM saMfra-yAmyaham . 24 . sato'sattAsthitA mUrdhni ramyANAM mUÞryaramyatA , sukhAnAM mUrdhni duHkhAni kimekaM saMfra-yAmyaham . 24 ॥ सतोऽसत्तास्थिता मूर्ध्नि रम्याणां मूर्ध्न्यरम्यता । सुखानां मूर्ध्नि दुःखानि किमेकं संश्र-याम्यहम् ॥ २४ ॥ सतोऽसत्तास्थिता मूर्ध्नि रम्याणां मूÞर्यरम्यता । सुखानां मूर्ध्नि दुःखानि किमेकं संश्र-याम्यहम् ॥ २४ Ð s's;r Ev du"%;n;' sIm;Ntit kQyte ) tNm?ye pitte dehe su%m;s;´te kqm( Ð 26 . saMsAra eva duHkhAnAM sImAnta\iti kathyate , tanmadhye patite dehe sukhamAsAdyate katham . 26 . saMsAra eva duHkhAnAM sImAntaiti kathyate , tanmadhye patite dehe sukhamAsAdyate katham . 26 ॥ संसार एव दुःखानां सीमान्तइति कथ्यते । तन्मध्ये पतिते देहे सुखमासाद्यते कथम् ॥ २६ ॥ संसार एव दुःखानां सीमान्तैति कथ्यते । तन्मध्ये पतिते देहे सुखमासाद्यते कथम् ॥ २६ Ð ÉbNdun;dkl;JyotIrvINdu-/[uvt;rkm( ) x;Nt'( c tdtIt' c pr' b[÷ tduCyte Ð 66 . bindunAdakalAjyotIravIndu-dhruvatArakam , fAntM ca tadatItaM ca paraM brahma taducyate . 66 . bindunAdakalAjyotIravIndu-dhruvatArakam , fAntM ca tadatItaM ca paraM brahma taducyate . 66 ॥ बिन्दुनादकलाज्योतीरवीन्दु-ध्रुवतारकम् । शान्त्ं च तदतीतं च परं ब्रह्म तदुच्यते ॥ ६६ ॥ बिन्दुनादकलाज्योतीरवीन्दु-ध्रुवतारकम् । शान्तं च तदतीतं च परं ब्रह्म तदुच्यते ॥ ६६ -Ev D;ns'Ny;sI ) £me, svRm>ySy svRmnu.Uy D;nvwr;Gy;>y;' Svåp;-nus'/;nen dehm;];v²x·" s'NySy j;tåp/ro .vit s D;nvwr;Gy-s'Ny;sI ) b[÷cy| sm;Py gOhI .UTv; v;np[Sq;ÅmmeTy vwr;Gy;.;ve-Py;Åm£m;nus;re, y" s'NySyit s kmRs'Ny;sI ) s s'Ny;s" W®@±v/o.vit-kÚ$Ickbôdkh'sprmh'sturIy;tIt;v/Ut;eit ) kÚ$Ick" ²x%;-yDopvItI d<@km<@lu/r" k*pInx;$IkNq;/r" iptOm;tOguv;Ür;/npr"ip#r%in]²xKy;idm;]s;/npr Ek];¥;dnpr" eto?vRpu<@^/;rIi]d<@" ) bôdk" ²x%;idkNq;/râS]pu<@^/;rI kÚ$IckvTsvRsmo m/ukr-vOæy;·kvl;xI ) h'so j$;/;rI i]pu<@^o?vRpu<@^/;rI as'KlO¢m;/ukr;-¥;xI k*pIn%<@tu<@/;rI ) prmh's" ²x%;yDopvItriht" pgOheWukrp;]I Ekk*pIn/;rI x;$Imek;mekù vw,v' d<@mekx;$I/ro v; .Smo-õËlnpr" svRTy;gI turIy;tIto gomu%vOæy; fl;h;rI a¥;h;rI ceíÈh-]ye dehm;];v²x·o idgMbr" kÚ,pvCzrIrvOáÿk" ) av/UtSTvinym"pitt;É.xStvjRnpUvRkù svRv,eRãvjgrvOæy;h;rpr" Svåp;nus'/;npr" )jgÿ;vidd' n;h' svO=tO,pvRtm( ) y;ç' j@mTyNt' tTSy;' kqmh'Év.u" Ð 13 -eva jxAnasaMnyAsI , krameNa sarvamabhyasya sarvamanubhUya jxAnavairAgyAbhyAM svarUpA-nusaMdhAnena dehamAtrAvafiSTaH saMnyasya jAtarUpadharo bhavati sa jxAnavairAgya-saMnyAsI , brahmacaryaM samApya gqhI bhUtvA vAnaprasthAframametya vairAgyAbhAve'-pyAframakramAnusAreNa yaH saMnyasyati sa karmasaMnyAsI , sa saMnyAsaH SaDvidhobhavati-kuTIcakabahUdakahaMsaparamahaMsaturIyAtItAvadhUtAfceti , kuTIcakaH fikhA-yajxopavItI daNDakamaNDaludharaH kaupInafATIkanthAdharaH pitqmAtqgurvArAdhanaparaHpiTharakhanitrafikyAdimAtrasAdhanapara ekatrAnnAdanaparaH fvetordhvapuNDradhArItridaNDaH , bahUdakaH fikhAdikanthAdharastripuNDradhArI kuTIcakavatsarvasamo madhukara-vqttyASTakavalAfI , haMso jaTAdhArI tripuNDrordhvapuNDradhArI asaMkl\qptamAdhukarA-nnAfI kaupInakhaNDatuNDadhArI , paramahaMsaH fikhAyajxopavItarahitaH paxcagqheSukarapAtrI ekakaupInadhArI fATImekAmekaM vaiNavaM daNDamekafATIdharo vA bhasmo-ddhUlanaparaH sarvatyAgI turIyAtIto gomukhavqttyA phalAhArI annAhArI cedgqha-traye dehamAtrAvafiSTo digambaraH kuNapavaccharIravqttikaH , avadhUtastvaniyamaHpatitAbhifastavarjanapUrvakaM sarvavarNeSvajagaravqttyA''hAraparaH svarUpAnusaMdhAnaparaH ,jagattAvadidaM nAhaM savqkSatqNaparvatam , yadbAhyaM jaDamatyantaM tatsyAM kathamahaMvibhuH . 13 -eva jxAnasaMnyAsI , krameNa sarvamabhyasya sarvamanubhUya jxAnavairAgyAbhyAM svarUpA-nusaMdhAnena dehamAtrAvafiSTaH saMnyasya jAtarUpadharo bhavati sa jxAnavairAgya-saMnyAsI , brahmacaryaM samApya gqhI bhUtvA vAnaprasthAframametya vairAgyAbhAve'-pyAframakramAnusAreNa yaH saMnyasyati sa karmasaMnyAsI , sa saMnyAsaH SaDvidhobhavati-kuTIcakabahUdakahaMsaparamahaMsaturIyAtItAvadhUtAfceti , kuTIcakaH fikhA-yajxopavItI daNDakamaNDaludharaH kaupInafATIkanthAdharaH pitqmAtqgurvArAdhanaparaHpiTharakhanitrafikyAdimAtrasAdhanapara ekatrAnnAdanaparaH fvetordhvapuNDradhArItridaNDaH , bahUdakaH fikhAdikanthAdharastripuNDradhArI kuTIcakavatsarvasamo madhukara-vqttyASTakavalAfI , haMso jaTAdhArI tripuNDrordhvapuNDradhArI asaMk\ptamAdhukarA-nnAfI kaupInakhaNDatuNDadhArI , paramahaMsaH fikhAyajxopavItarahitaH paxcagqheSukarapAtrI ekakaupInadhArI fATImekAmekaM vaiNavaM daNDamekafATIdharo vA bhasmo-ddhUlanaparaH sarvatyAgI turIyAtIto gomukhavqttyA phalAhArI annAhArI cedgqha-traye dehamAtrAvafiSTo digambaraH kuNapavaccharIravqttikaH , avadhUtastvaniyamaHpatitAbhifastavarjanapUrvakaM sarvavarNeSvajagaravqttyA''hAraparaH svarUpAnusaMdhAnaparaH ,jagattAvadidaM nAhaM savqkSatqNaparvatam , yadbAhyaM jaDamatyantaM tatsyAM kathamahaMvibhuH . 13 -एव ज्ञानसंन्यासी । क्रमेण सर्वमभ्यस्य सर्वमनुभूय ज्ञानवैराग्याभ्यां स्वरूपा-नुसंधानेन देहमात्रावशिष्टः संन्यस्य जातरूपधरो भवति स ज्ञानवैराग्य-संन्यासी । ब्रह्मचर्यं समाप्य गृही भूत्वा वानप्रस्थाश्रममेत्य वैराग्याभावेऽ-प्याश्रमक्रमानुसारेण यः संन्यस्यति स कर्मसंन्यासी । स संन्यासः षड्विधोभवति-कुटीचकबहूदकहंसपरमहंसतुरीयातीतावधूताश्चेति । कुटीचकः शिखा-यज्ञोपवीती दण्डकमण्डलुधरः कौपीनशाटीकन्थाधरः पितृमातृगुर्वाराधनपरःपिठरखनित्रशिक्यादिमात्रसाधनपर एकत्रान्नादनपरः श्वेतोर्ध्वपुण्ड्रधारीत्रिदण्डः । बहूदकः शिखादिकन्थाधरस्त्रिपुण्ड्रधारी कुटीचकवत्सर्वसमो मधुकर-वृत्त्याष्टकवलाशी । हंसो जटाधारी त्रिपुण्ड्रोर्ध्वपुण्ड्रधारी असंक्लृप्तमाधुकरा-न्नाशी कौपीनखण्डतुण्डधारी । परमहंसः शिखायज्ञोपवीतरहितः पञ्चगृहेषुकरपात्री एककौपीनधारी शाटीमेकामेकं वैणवं दण्डमेकशाटीधरो वा भस्मो-द्धूलनपरः सर्वत्यागी तुरीयातीतो गोमुखवृत्त्या फलाहारी अन्नाहारी चेद्गृह-त्रये देहमात्रावशिष्टो दिगम्बरः कुणपवच्छरीरवृत्तिकः । अवधूतस्त्वनियमःपतिताभिशस्तवर्जनपूर्वकं सर्ववर्णेष्वजगरवृत्त्याऽऽहारपरः स्वरूपानुसंधानपरः ।जगत्तावदिदं नाहं सवृक्षतृणपर्वतम् । यद्बाह्यं जडमत्यन्तं तत्स्यां कथमहंविभुः ॥ १३ -एव ज्ञानसंन्यासी । क्रमेण सर्वमभ्यस्य सर्वमनुभूय ज्ञानवैराग्याभ्यां स्वरूपा-नुसंधानेन देहमात्रावशिष्टः संन्यस्य जातरूपधरो भवति स ज्ञानवैराग्य-संन्यासी । ब्रह्मचर्यं समाप्य गृही भूत्वा वानप्रस्थाश्रममेत्य वैराग्याभावेऽ-प्याश्रमक्रमानुसारेण यः संन्यस्यति स कर्मसंन्यासी । स संन्यासः षड्विधोभवति-कुटीचकबहूदकहंसपरमहंसतुरीयातीतावधूताश्चेति । कुटीचकः शिखा-यज्ञोपवीती दण्डकमण्डलुधरः कौपीनशाटीकन्थाधरः पितृमातृगुर्वाराधनपरःपिठरखनित्रशिक्यादिमात्रसाधनपर एकत्रान्नादनपरः श्वेतोर्ध्वपुण्ड्रधारीत्रिदण्डः । बहूदकः शिखादिकन्थाधरस्त्रिपुण्ड्रधारी कुटीचकवत्सर्वसमो मधुकर-वृत्त्याष्टकवलाशी । हंसो जटाधारी त्रिपुण्ड्रोर्ध्वपुण्ड्रधारी असंकॢप्तमाधुकरा-न्नाशी कौपीनखण्डतुण्डधारी । परमहंसः शिखायज्ञोपवीतरहितः पञ्चगृहेषुकरपात्री एककौपीनधारी शाटीमेकामेकं वैणवं दण्डमेकशाटीधरो वा भस्मो-द्धूलनपरः सर्वत्यागी तुरीयातीतो गोमुखवृत्त्या फलाहारी अन्नाहारी चेद्गृह-त्रये देहमात्रावशिष्टो दिगम्बरः कुणपवच्छरीरवृत्तिकः । अवधूतस्त्वनियमःपतिताभिशस्तवर्जनपूर्वकं सर्ववर्णेष्वजगरवृत्त्याऽऽहारपरः स्वरूपानुसंधानपरः ।जगत्तावदिदं नाहं सवृक्षतृणपर्वतम् । यद्बाह्यं जडमत्यन्तं तत्स्यां कथमहंविभुः ॥ १३ Ð m;/Ukrms'KlO¢' p[;Kp[,Itmy;Éctm( ) t;Tk;²lkù copp¥' .w='pÉv/' SmOtm( Ð 65 . mAdhUkaramasaMkl\qptaM prAkpraNItamayAcitam , tAtkAlikaM copapannaM bhaikSaMpaxcavidhaM smqtam . 65 . mAdhUkaramasaMk\ptaM prAkpraNItamayAcitam , tAtkAlikaM copapannaM bhaikSaMpaxcavidhaM smqtam . 65 ॥ माधूकरमसंक्लृप्तं प्राक्प्रणीतमयाचितम् । तात्कालिकं चोपपन्नं भैक्षंपञ्चविधं स्मृतम् ॥ ६५ ॥ माधूकरमसंकॢप्तं प्राक्प्रणीतमयाचितम् । तात्कालिकं चोपपन्नं भैक्षंपञ्चविधं स्मृतम् ॥ ६५ -pUvRkmupl>y;y jI,RvLkl;Éjn' /OTv;q jl;vtr,mU?vRgmnmekÉ.=;'párTyJy i]k;l;nm;crNved;NtÅv,pUvRkù p[,v;nuÏ;n' kÚvRNb[÷m;geRsMyKs'p¥" Sv;É.mtm;Tmin gopÉyTv; inmRmo?y;TminÏ" k;m-£o/lo.mohmdm;TsyRdM.dp;Üh'k;r;sUy;gveRCz;ùWhW;ÜmWRmmTv;dI'ihTv; D;nvwr;Gyyuÿ_o ÉvÿS]Ipr;%" xõm;ns" svoRpinWdqRm;loCyb[÷cy;Üpárg[h;ih's;sTy' yen r=²ïte²N{yo bihrNt"ehvÉjRt" xrIr-s'/;r,;q| v; i]Wu v,eRãvÉ.xStpittvÉjRteWu pxr{ohI .w=m;,ob[÷.Uy;y .vit ) sveRWu k;leWu l;.;l;.* sm* ÕTv; krp;]m;/Ukre-,;¥mXnNmedovO²õmkÚvRNÕxI.UTv; b[÷;hmSmIit .;vyNguvRq| g[;mmupeTy/[uvxIlo·* m;Syek;k¡ cred(Ã;vev;cret( ) yd;l'bu²õ.Rveÿd; kÚ$Ickov; bôdko v; h'so v; prmh'so v; tÿNmN]pURkù ki$sU]' k*pIn' d<@Ökm<@lu' svRmPsu ÉvsOJy;q j;tåp/rret( ) g[;m Ekr;]' tIqeR i]r;]'pÿne pr;]' =e]e s¢r;]minkt" ¾SqrmitrnɦsevI inÉvRk;ro inym;-inymmuTsOJy p[;,s'/;r,;qRmymev l;.;l;.* sm* ÕTv; govOæy; .w=-m;cr¥udkSqlkm<@lurv;/krhSySqlv;so n punl;Ü.;l;.rt" x.;-x.kmRinmURlnpr" svR] .Utlxyn" =*rkmRpárTyÿ_o yuÿ_c;tum;ÜSy-v[tinym" xKl?y;npr;y,oqRS]Ipu]pr;%onuNmÿoPyuNmÿvd;cr¥-Vyÿ_²l©oVyÿ_;c;ro idv;nÿ_smTven;SvÒ" Svåp;nus'/;nb[÷p[,v?y;-nm;geR,;viht" s'Ny;sen dehTy;g' kroit s prmh'spárv[;jko .vit ).gvn( b[÷p[,v" k¡ëx it b[÷; pOCzit ) s hov;c n;r;y," )b[÷p[,v" Wo@xm;];Tmk" sovSq;ctu·yctu·ygocr" ) j;g[dvSq;y;'j;g[d;idct§ovSq;" SvÒe SvÒ;idct§ovSq;" suWu¢* suWu¢ä;idct-§ovSq;SturIye turIy;idct§ovSq; .vNtIit ) j;g[dvSq;y;' ÉvSyc;tuÉvR?y' ÉvÉvo Évtwjso Évp[;Do ÉvturIy it ) SvÒ;vSq;y;'twjsSy c;tuÉvR?y' twjsÉvStwjstwjsStwjsp[;DStwjsturIy it ) suWu-¢ävSq;y;' p[;DSy c;tuÉvR?y' p[;DÉv" p[;Dtwjs" p[;Dp[;D" p[;DturIyit ) turIy;vSq;y;' turIySy c;tuÉvR?y' turIyÉvSturIytwjsSturIyp[;DStu-rIyturIy it ) te £me, Wo@xm;];å!; ak;re j;g[ià ¬k;re j;g[ÿw-----------------------485- -pUrvakamupalabhyAya jIrNavalkalAjinaM dhqtvAtha jalAvataraNamUrdhvagamanamekabhikSAMparityajya trikAlasnAnamAcaranvedAntafravaNapUrvakaM praNavAnuSThAnaM kurvanbrahmamArgesamyaksaMpannaH svAbhimatamAtmani gopayitvA nirmamo'dhyAtmaniSThaH kAma-krodhalobhamohamadamAtsaryadambhadarpAhaMkArAsUyAgarvecchAdveSaharSAmarSamamatvAdIMfcahitvA jxAnavairAgyayukto vittastrIparAzmukhaH fuddhamAnasaH sarvopaniSadarthamAlocyabrahmacaryAparigrahAhiMsAsatyaM yatnena rakSaxjitendriyo bahirantaHsnehavarjitaH farIra-saMdhAraNArthaM vA triSu varNeSvabhifastapatitavarjiteSu pafuradrohI bhaikSamANobrahmabhUyAya bhavati , sarveSu kAleSu lAbhAlAbhau samau kqtvA karapAtramAdhUkare-NAnnamafnanmedovqddhimakurvankqfIbhUtvA brahmAhamasmIti bhAvayangurvarthaM grAmamupetyadhruvafIlo'STau mAsyekAkI careddvAvevAcaret , yadAlaMbuddhirbhavettadA kuTIcakovA bahUdako vA haMso vA paramahaMso vA tattanmantrapUrfvakaM kaTisUtraM kaupInaM daNDaMkamaNDaluM sarvamapsu visqjyAtha jAtarUpadharafcaret , grAma ekarAtraM tIrthe trirAtraMpattane paxcarAtraM kSetre saptarAtramaniketaH sthiramatiranagnisevI nirvikAro niyamA-niyamamutsqjya prANasaMdhAraNArthamayameva lAbhAlAbhau samau kqtvA govqttyA bhaikSa-mAcarannudakasthalakamaNDaluravAdhakarahasyasthalavAso na punarlAbhAlAbharataH fubhA-fubhakarmanirmUlanaparaH sarvatra bhUtalafayanaH kSaurakarmaparityakto yuktacAturmAsya-vrataniyamaH fukladhyAnaparAyaNo'rthastrIputraparAzmukho'nunmatto'pyunmattavadAcaranna-vyaktalizgo'vyaktAcAro divAnaktasamatvenAsvapnaH svarUpAnusaMdhAnabrahmapraNavadhyA-namArgeNAvahitaH saMnyAsena dehatyAgaM karoti sa paramahaMsaparivrAjako bhavati ,bhagavan brahmapraNavaH kIdqfa iti brahmA pqcchati , sa hovAca nArAyaNaH ,brahmapraNavaH SoDafamAtrAtmakaH so'vasthAcatuSTayacatuSTayagocaraH , jAgradavasthAyAMjAgradAdicatasro'vasthAH svapne svapnAdicatasro'vasthAH suSuptau suSuptyAdicata-sro'vasthAsturIye turIyAdicatasro'vasthA bhavantIti , jAgradavasthAyAM vifvasyacAturvidhyaM vifvavifvo vifvataijaso vifvaprAjxo vifvaturIya iti , svapnAvasthAyAMtaijasasya cAturvidhyaM taijasavifvastaijasataijasastaijasaprAjxastaijasaturIya iti , suSu-ptyavasthAyAM prAjxasya cAturvidhyaM prAjxavifvaH prAjxataijasaH prAjxaprAjxaH prAjxaturIya\iti , turIyAvasthAyAM turIyasya cAturvidhyaM turIyavifvasturIyataijasasturIyaprAjxastu-rIyaturIya iti , te krameNa SoDafamAtrArUDhA akAre jAgradvifva ukAre jAgrattai-----------------------485- -pUrvakamupalabhyAya jIrNavalkalAjinaM dhqtvAtha jalAvataraNamUrdhvagamanamekabhikSAMparityajya trikAlasnAnamAcaranvedAntafravaNapUrvakaM praNavAnuSThAnaM kurvanbrahmamArgesamyaksaMpannaH svAbhimatamAtmani gopayitvA nirmamo'dhyAtmaniSThaH kAma-krodhalobhamohamadamAtsaryadambhadarpAhaMkArAsUyAgarvecchAdveSaharSAmarSamamatvAdIMfcahitvA jxAnavairAgyayukto vittastrIparAzmukhaH fuddhamAnasaH sarvopaniSadarthamAlocyabrahmacaryAparigrahAhiMsAsatyaM yatnena rakSaxjitendriyo bahirantaHsnehavarjitaH farIra-saMdhAraNArthaM vA triSu varNeSvabhifastapatitavarjiteSu pafuradrohI bhaikSamANobrahmabhUyAya bhavati , sarveSu kAleSu lAbhAlAbhau samau kqtvA karapAtramAdhUkare-NAnnamafnanmedovqddhimakurvankqfIbhUtvA brahmAhamasmIti bhAvayangurvarthaM grAmamupetyadhruvafIlo'STau mAsyekAkI careddvAvevAcaret , yadAlaMbuddhirbhavettadA kuTIcakovA bahUdako vA haMso vA paramahaMso vA tattanmantrapUrfvakaM kaTisUtraM kaupInaM daNDaMkamaNDaluM sarvamapsu visqjyAtha jAtarUpadharafcaret , grAma ekarAtraM tIrthe trirAtraMpattane paxcarAtraM kSetre saptarAtramaniketaH sthiramatiranagnisevI nirvikAro niyamA-niyamamutsqjya prANasaMdhAraNArthamayameva lAbhAlAbhau samau kqtvA govqttyA bhaikSa-mAcarannudakasthalakamaNDaluravAdhakarahasyasthalavAso na punarlAbhAlAbharataH fubhA-fubhakarmanirmUlanaparaH sarvatra bhUtalafayanaH kSaurakarmaparityakto yuktacAturmAsya-vrataniyamaH fukladhyAnaparAyaNo'rthastrIputraparAzmukho'nunmatto'pyunmattavadAcaranna-vyaktalizgo'vyaktAcAro divAnaktasamatvenAsvapnaH svarUpAnusaMdhAnabrahmapraNavadhyA-namArgeNAvahitaH saMnyAsena dehatyAgaM karoti sa paramahaMsaparivrAjako bhavati ,bhagavan brahmapraNavaH kIdqfa iti brahmA pqcchati , sa hovAca nArAyaNaH ,brahmapraNavaH SoDafamAtrAtmakaH so'vasthAcatuSTayacatuSTayagocaraH , jAgradavasthAyAMjAgradAdicatasro'vasthAH svapne svapnAdicatasro'vasthAH suSuptau suSuptyAdicata-sro'vasthAsturIye turIyAdicatasro'vasthA bhavantIti , jAgradavasthAyAM vifvasyacAturvidhyaM vifvavifvo vifvataijaso vifvaprAjxo vifvaturIya iti , svapnAvasthAyAMtaijasasya cAturvidhyaM taijasavifvastaijasataijasastaijasaprAjxastaijasaturIya iti , suSu-ptyavasthAyAM prAjxasya cAturvidhyaM prAjxavifvaH prAjxataijasaH prAjxaprAjxaH prAjxaturIyaiti , turIyAvasthAyAM turIyasya cAturvidhyaM turIyavifvasturIyataijasasturIyaprAjxastu-rIyaturIya iti , te krameNa SoDafamAtrArUDhA akAre jAgradvifva ukAre jAgrattai-----------------------485- -पूर्वकमुपलभ्याय जीर्णवल्कलाजिनं धृत्वाथ जलावतरणमूर्ध्वगमनमेकभिक्षांपरित्यज्य त्रिकालस्नानमाचरन्वेदान्तश्रवणपूर्वकं प्रणवानुष्ठानं कुर्वन्ब्रह्ममार्गेसम्यक्संपन्नः स्वाभिमतमात्मनि गोपयित्वा निर्ममोऽध्यात्मनिष्ठः काम-क्रोधलोभमोहमदमात्सर्यदम्भदर्पाहंकारासूयागर्वेच्छाद्वेषहर्षामर्षममत्वादींश्चहित्वा ज्ञानवैराग्ययुक्तो वित्तस्त्रीपराङ्मुखः शुद्धमानसः सर्वोपनिषदर्थमालोच्यब्रह्मचर्यापरिग्रहाहिंसासत्यं यत्नेन रक्षञ्जितेन्द्रियो बहिरन्तःस्नेहवर्जितः शरीर-संधारणार्थं वा त्रिषु वर्णेष्वभिशस्तपतितवर्जितेषु पशुरद्रोही भैक्षमाणोब्रह्मभूयाय भवति । सर्वेषु कालेषु लाभालाभौ समौ कृत्वा करपात्रमाधूकरे-णान्नमश्नन्मेदोवृद्धिमकुर्वन्कृशीभूत्वा ब्रह्माहमस्मीति भावयन्गुर्वर्थं ग्राममुपेत्यध्रुवशीलोऽष्टौ मास्येकाकी चरेद्द्वावेवाचरेत् । यदालंबुद्धिर्भवेत्तदा कुटीचकोवा बहूदको वा हंसो वा परमहंसो वा तत्तन्मन्त्रपूर्श्वकं कटिसूत्रं कौपीनं दण्डंकमण्डलुं सर्वमप्सु विसृज्याथ जातरूपधरश्चरेत् । ग्राम एकरात्रं तीर्थे त्रिरात्रंपत्तने पञ्चरात्रं क्षेत्रे सप्तरात्रमनिकेतः स्थिरमतिरनग्निसेवी निर्विकारो नियमा-नियममुत्सृज्य प्राणसंधारणार्थमयमेव लाभालाभौ समौ कृत्वा गोवृत्त्या भैक्ष-माचरन्नुदकस्थलकमण्डलुरवाधकरहस्यस्थलवासो न पुनर्लाभालाभरतः शुभा-शुभकर्मनिर्मूलनपरः सर्वत्र भूतलशयनः क्षौरकर्मपरित्यक्तो युक्तचातुर्मास्य-व्रतनियमः शुक्लध्यानपरायणोऽर्थस्त्रीपुत्रपराङ्मुखोऽनुन्मत्तोऽप्युन्मत्तवदाचरन्न-व्यक्तलिङ्गोऽव्यक्ताचारो दिवानक्तसमत्वेनास्वप्नः स्वरूपानुसंधानब्रह्मप्रणवध्या-नमार्गेणावहितः संन्यासेन देहत्यागं करोति स परमहंसपरिव्राजको भवति ।भगवन् ब्रह्मप्रणवः कीदृश इति ब्रह्मा पृच्छति । स होवाच नारायणः ।ब्रह्मप्रणवः षोडशमात्रात्मकः सोऽवस्थाचतुष्टयचतुष्टयगोचरः । जाग्रदवस्थायांजाग्रदादिचतस्रोऽवस्थाः स्वप्ने स्वप्नादिचतस्रोऽवस्थाः सुषुप्तौ सुषुप्त्यादिचत-स्रोऽवस्थास्तुरीये तुरीयादिचतस्रोऽवस्था भवन्तीति । जाग्रदवस्थायां विश्वस्यचातुर्विध्यं विश्वविश्वो विश्वतैजसो विश्वप्राज्ञो विश्वतुरीय इति । स्वप्नावस्थायांतैजसस्य चातुर्विध्यं तैजसविश्वस्तैजसतैजसस्तैजसप्राज्ञस्तैजसतुरीय इति । सुषु-प्त्यवस्थायां प्राज्ञस्य चातुर्विध्यं प्राज्ञविश्वः प्राज्ञतैजसः प्राज्ञप्राज्ञः प्राज्ञतुरीयइति । तुरीयावस्थायां तुरीयस्य चातुर्विध्यं तुरीयविश्वस्तुरीयतैजसस्तुरीयप्राज्ञस्तु-रीयतुरीय इति । ते क्रमेण षोडशमात्रारूढा अकारे जाग्रद्विश्व उकारे जाग्रत्तै-----------------------४८५- -पूर्वकमुपलभ्याय जीर्णवल्कलाजिनं धृत्वाथ जलावतरणमूर्ध्वगमनमेकभिक्षांपरित्यज्य त्रिकालस्नानमाचरन्वेदान्तश्रवणपूर्वकं प्रणवानुष्ठानं कुर्वन्ब्रह्ममार्गेसम्यक्संपन्नः स्वाभिमतमात्मनि गोपयित्वा निर्ममोऽध्यात्मनिष्ठः काम-क्रोधलोभमोहमदमात्सर्यदम्भदर्पाहंकारासूयागर्वेच्छाद्वेषहर्षामर्षममत्वादींश्चहित्वा ज्ञानवैराग्ययुक्तो वित्तस्त्रीपराङ्मुखः शुद्धमानसः सर्वोपनिषदर्थमालोच्यब्रह्मचर्यापरिग्रहाहिंसासत्यं यत्नेन रक्षञ्जितेन्द्रियो बहिरन्तःस्नेहवर्जितः शरीर-संधारणार्थं वा त्रिषु वर्णेष्वभिशस्तपतितवर्जितेषु पशुरद्रोही भैक्षमाणोब्रह्मभूयाय भवति । सर्वेषु कालेषु लाभालाभौ समौ कृत्वा करपात्रमाधूकरे-णान्नमश्नन्मेदोवृद्धिमकुर्वन्कृशीभूत्वा ब्रह्माहमस्मीति भावयन्गुर्वर्थं ग्राममुपेत्यध्रुवशीलोऽष्टौ मास्येकाकी चरेद्द्वावेवाचरेत् । यदालंबुद्धिर्भवेत्तदा कुटीचकोवा बहूदको वा हंसो वा परमहंसो वा तत्तन्मन्त्रपूर्श्वकं कटिसूत्रं कौपीनं दण्डंकमण्डलुं सर्वमप्सु विसृज्याथ जातरूपधरश्चरेत् । ग्राम एकरात्रं तीर्थे त्रिरात्रंपत्तने पञ्चरात्रं क्षेत्रे सप्तरात्रमनिकेतः स्थिरमतिरनग्निसेवी निर्विकारो नियमा-नियममुत्सृज्य प्राणसंधारणार्थमयमेव लाभालाभौ समौ कृत्वा गोवृत्त्या भैक्ष-माचरन्नुदकस्थलकमण्डलुरवाधकरहस्यस्थलवासो न पुनर्लाभालाभरतः शुभा-शुभकर्मनिर्मूलनपरः सर्वत्र भूतलशयनः क्षौरकर्मपरित्यक्तो युक्तचातुर्मास्य-व्रतनियमः शुक्लध्यानपरायणोऽर्थस्त्रीपुत्रपराङ्मुखोऽनुन्मत्तोऽप्युन्मत्तवदाचरन्न-व्यक्तलिङ्गोऽव्यक्ताचारो दिवानक्तसमत्वेनास्वप्नः स्वरूपानुसंधानब्रह्मप्रणवध्या-नमार्गेणावहितः संन्यासेन देहत्यागं करोति स परमहंसपरिव्राजको भवति ।भगवन् ब्रह्मप्रणवः कीदृश इति ब्रह्मा पृच्छति । स होवाच नारायणः ।ब्रह्मप्रणवः षोडशमात्रात्मकः सोऽवस्थाचतुष्टयचतुष्टयगोचरः । जाग्रदवस्थायांजाग्रदादिचतस्रोऽवस्थाः स्वप्ने स्वप्नादिचतस्रोऽवस्थाः सुषुप्तौ सुषुप्त्यादिचत-स्रोऽवस्थास्तुरीये तुरीयादिचतस्रोऽवस्था भवन्तीति । जाग्रदवस्थायां विश्वस्यचातुर्विध्यं विश्वविश्वो विश्वतैजसो विश्वप्राज्ञो विश्वतुरीय इति । स्वप्नावस्थायांतैजसस्य चातुर्विध्यं तैजसविश्वस्तैजसतैजसस्तैजसप्राज्ञस्तैजसतुरीय इति । सुषु-प्त्यवस्थायां प्राज्ञस्य चातुर्विध्यं प्राज्ञविश्वः प्राज्ञतैजसः प्राज्ञप्राज्ञः प्राज्ञतुरीयैति । तुरीयावस्थायां तुरीयस्य चातुर्विध्यं तुरीयविश्वस्तुरीयतैजसस्तुरीयप्राज्ञस्तु-रीयतुरीय इति । ते क्रमेण षोडशमात्रारूढा अकारे जाग्रद्विश्व उकारे जाग्रत्तै-----------------------४८५- -k; p[itÏ; kv;Sy;É/devt; ikù fl' ceit ) t' guh" p[Tyuv;c p[v;lm*áÿ_-kSfi$kxÄrjt;·;pdcNdnpu]jIÉvk;Bje ¨{;=; it ) a;id=;NtmUitR"s;v/;n.;v; ) s*v,| r;jt' t;m[' ceit sU]]ym( ) tiÃvre s*v,| t¶-=p;eR r;jt' tÃ;me t;m[' tNmu%e mu%' tTpuCz¹ puCzÖ tdNtr;vtRn£me,yojyet( ) ydSy;Ntr' sU]' t[÷ ) y¶=p;eR tCzøvm( ) yÃ;me tÃøã,vm( )yNmu%' s; srSvtI ) yTpuCzÖ s; g;y]I ) yTsuiWr' s; Év´; ) y;g[âNq" s; p[Õit" ) ye Svr;Ste /vl;" ) ye Spx;ÜSte pIt;" ) ye pr;Sterÿ_;" ) aq t;' pÉ.gRN/wrmOtw" pÉ.gRVywStnuÉ." xo/ÉyTv; pÉ.gR-VywgRN/odkn s';Py tSm;Tsoû;re, p]kËceRn pÉyTv;·É.gRN/wr;²lPysumn"Sqle inveXy;=tpuãpwr;r;?y p[Ty=m;id=;NtwvR,wR.;Üvyet( ) aom-û;r mOTyu'jy svRVy;pk p[qme=e p[ititÏ ) aom;û;r;kWR,;Tmk svR-gt iÃtIye=e p[ititÏ ) aoÉmû;r pui·d;=o.kr tOtIye=e p[ititÏ )aomIû;r v;Kp[s;dkr inmRl ctuqeR=e p[ititÏ ) aomuû;r svRblp[ds;rtr pme=e p[ititÏ ) aomUû;ro°;$nkr du"sh Wϼ=e p[ititÏ )aomOû;r s'=o.kr cl s¢me=e p[ititÏ ) aom¿û;r s'mohnkroJJv-l;·me=e p[ititÏ ) aoMlOû;r ÉvùW,kr mohk nvme=e p[ititÏ )aoMl¿û;r mohkr dxme=e p[ititÏ ) aomeû;r svRvXykr xõsævw-k;dxe=e p[ititÏ ) aomwû;r xõs;âTvk pu¨WvXykr Ã;dxe=e p[it-itÏ ) aomoû;r;²%lv;y inTyxõ ]yodxe=e p[ititÏ ) aom*û;rsvRv;y vXykr ctudRxe=e p[ititÏ ) aomû;r gj;idvXykr mohnpdxe=e p[ititÏ ) aom"k;r mOTyun;xnkr r*{ Wo@xe=e p[ititÏ )Ñ kû;r svRÉvWhr kLy;,d s¢dxe=e p[ititÏ ) Ñ %û;r svR-=o.kr Vy;pk;·;dxe=e p[ititÏ ) Ñ gû;r svRÉvßxmn mhÿrwkon-Év'xe=e p[ititÏ ) Ñ `û;r s*.;Gyd StM.nkr Év'xe=e p[ititÏ )Ñ û;r svRÉvWn;xkrog[wkÉv'xe=e p[ititÏ ) Ñ cû;r;É.c;rß £ËrÃ;Év'xe=e p[ititÏ ) Ñ zû;r .Utn;xkr .IW, ]yoÉv'xe=e p[ititÏ )Ñ jû;r ÕTy;idn;xkr du/RWR ctuÉv|xe=e p[ititÏ ) Ñ Zû;r .Ut-n;xkr pÉv'xe=e p[ititÏ ) Ñ û;r mOTyup[mqn W®@±v'xe=e p[ititÏ )----------------------487- -kA pratiSThA kaivAsyAdhidevatA kiM phalaM ceti , taM guhaH pratyuvAca pravAlamaukti-kasphaTikafazkharajatASTApadacandanaputrajIvikAbje rudrAkSA iti , AdikSAntamUrtiHsAvadhAnabhAvA , sauvarNaM rAjataM tAmraM ceti sUtratrayam , tadvivare sauvarNaM tadda-kSapArfve rAjataM tadvAme tAmraM tanmukhe mukhaM tatpucche pucchaM tadantarAvartanakrameNayojayet , yadasyAntaraM sUtraM tadbrahma , yaddakSapArfve tacchaivam , yadvAme tadvaiSNavam ,yanmukhaM sA sarasvatI , yatpucchaM sA gAyatrI , yatsuSiraM sA vidyA , yAgranthiH sA prakqtiH , ye svarAste dhavalAH , ye sparfAste pItAH , ye parAsteraktAH , atha tAM paxcabhirgandhairamqtaiH paxcabhirgavyaistanubhiH fodhayitvA paxcabhirga-vyairgandhodakena saMsnApya tasmAtsozkAreNa patrakUrcena snapayitvA'STabhirgandhairAlipyasumanaHsthale nivefyAkSatapuSpairArAdhya pratyakSamAdikSAntairvarNairbhAvayet , oma-zkAra mqtyuMjaya sarvavyApaka prathame'kSe pratitiSTha , omAzkArAkarSaNAtmaka sarva-gata dvitIye'kSe pratitiSTha , omizkAra puSTidAkSobhakara tqtIye'kSe pratitiSTha ,omIzkAra vAkprasAdakara nirmala caturthe'kSe pratitiSTha , omuzkAra sarvabalapradasAratara paxcame'kSe pratitiSTha , omUzkAroccATanakara duHsaha SaSThe'kSe pratitiSTha ,omqzkAra saMkSobhakara caxcala saptame'kSe pratitiSTha , omQzkAra saMmohanakarojjva-lASTame'kSe pratitiSTha , oml\qzkAra vidveSaNakara mohaka navame'kSe pratitiSTha ,oml\QzkAra mohakara dafame'kSe pratitiSTha , omezkAra sarvavafyakara fuddhasattvai-kAdafe'kSe pratitiSTha , omaizkAra fuddhasAtvika puruSavafyakara dvAdafe'kSe prati-tiSTha , omozkArAkhilavAzmaya nityafuddha trayodafe'kSe pratitiSTha , omauzkArasarvavAzmaya vafyakara caturdafe'kSe pratitiSTha , omazkAra gajAdivafyakara mohanapaxcadafe'kSe pratitiSTha , omaHkAra mqtyunAfanakara raudra SoDafe'kSe pratitiSTha ,O kazkAra sarvaviSahara kalyANada saptadafe'kSe pratitiSTha , O khazkAra sarva-kSobhakara vyApakASTAdafe'kSe pratitiSTha , O gazkAra sarvavighnafamana mahattaraikona-viMfe'kSe pratitiSTha , O ghazkAra saubhAgyada stambhanakara viMfe'kSe pratitiSTha ,O zazkAra sarvaviSanAfakarograikaviMfe'kSe pratitiSTha , O cazkArAbhicAraghna krUradvAviMfe'kSe pratitiSTha , O chazkAra bhUtanAfakara bhISaNa trayoviMfe'kSe pratitiSTha ,O jazkAra kqtyAdinAfakara durdharSa caturviMfe'kSe pratitiSTha , O jhazkAra bhUta-nAfakara paxcaviMfe'kSe pratitiSTha , O xazkAra mqtyupramathana SaDviMfe'kSe pratitiSTha ,----------------------487- -kA pratiSThA kaivAsyAdhidevatA kiM phalaM ceti , taM guhaH pratyuvAca pravAlamaukti-kasphaTikafazkharajatASTApadacandanaputrajIvikAbje rudrAkSA iti , AdikSAntamUrtiHsAvadhAnabhAvA , sauvarNaM rAjataM tAmraM ceti sUtratrayam , tadvivare sauvarNaM tadda-kSapArfve rAjataM tadvAme tAmraM tanmukhe mukhaM tatpucche pucchaM tadantarAvartanakrameNayojayet , yadasyAntaraM sUtraM tadbrahma , yaddakSapArfve tacchaivam , yadvAme tadvaiSNavam ,yanmukhaM sA sarasvatI , yatpucchaM sA gAyatrI , yatsuSiraM sA vidyA , yAgranthiH sA prakqtiH , ye svarAste dhavalAH , ye sparfAste pItAH , ye parAsteraktAH , atha tAM paxcabhirgandhairamqtaiH paxcabhirgavyaistanubhiH fodhayitvA paxcabhirga-vyairgandhodakena saMsnApya tasmAtsozkAreNa patrakUrcena snapayitvA'STabhirgandhairAlipyasumanaHsthale nivefyAkSatapuSpairArAdhya pratyakSamAdikSAntairvarNairbhAvayet , oma-zkAra mqtyuMjaya sarvavyApaka prathame'kSe pratitiSTha , omAzkArAkarSaNAtmaka sarva-gata dvitIye'kSe pratitiSTha , omizkAra puSTidAkSobhakara tqtIye'kSe pratitiSTha ,omIzkAra vAkprasAdakara nirmala caturthe'kSe pratitiSTha , omuzkAra sarvabalapradasAratara paxcame'kSe pratitiSTha , omUzkAroccATanakara duHsaha SaSThe'kSe pratitiSTha ,omqzkAra saMkSobhakara caxcala saptame'kSe pratitiSTha , omQzkAra saMmohanakarojjva-lASTame'kSe pratitiSTha , omlqzkAra vidveSaNakara mohaka navame'kSe pratitiSTha ,omlQzkAra mohakara dafame'kSe pratitiSTha , omezkAra sarvavafyakara fuddhasattvai-kAdafe'kSe pratitiSTha , omaizkAra fuddhasAtvika puruSavafyakara dvAdafe'kSe prati-tiSTha , omozkArAkhilavAzmaya nityafuddha trayodafe'kSe pratitiSTha , omauzkArasarvavAzmaya vafyakara caturdafe'kSe pratitiSTha , omazkAra gajAdivafyakara mohanapaxcadafe'kSe pratitiSTha , omaHkAra mqtyunAfanakara raudra SoDafe'kSe pratitiSTha ,O kazkAra sarvaviSahara kalyANada saptadafe'kSe pratitiSTha , O khazkAra sarva-kSobhakara vyApakASTAdafe'kSe pratitiSTha , O gazkAra sarvavighnafamana mahattaraikona-viMfe'kSe pratitiSTha , O ghazkAra saubhAgyada stambhanakara viMfe'kSe pratitiSTha ,O zazkAra sarvaviSanAfakarograikaviMfe'kSe pratitiSTha , O cazkArAbhicAraghna krUradvAviMfe'kSe pratitiSTha , O chazkAra bhUtanAfakara bhISaNa trayoviMfe'kSe pratitiSTha ,O jazkAra kqtyAdinAfakara durdharSa caturviMfe'kSe pratitiSTha , O jhazkAra bhUta-nAfakara paxcaviMfe'kSe pratitiSTha , O xazkAra mqtyupramathana SaDviMfe'kSe pratitiSTha ,----------------------487- -का प्रतिष्ठा कैवास्याधिदेवता किं फलं चेति । तं गुहः प्रत्युवाच प्रवालमौक्ति-कस्फटिकशङ्खरजताष्टापदचन्दनपुत्रजीविकाब्जे रुद्राक्षा इति । आदिक्षान्तमूर्तिःसावधानभावा । सौवर्णं राजतं ताम्रं चेति सूत्रत्रयम् । तद्विवरे सौवर्णं तद्द-क्षपार्श्वे राजतं तद्वामे ताम्रं तन्मुखे मुखं तत्पुच्छे पुच्छं तदन्तरावर्तनक्रमेणयोजयेत् । यदस्यान्तरं सूत्रं तद्ब्रह्म । यद्दक्षपार्श्वे तच्छैवम् । यद्वामे तद्वैष्णवम् ।यन्मुखं सा सरस्वती । यत्पुच्छं सा गायत्री । यत्सुषिरं सा विद्या । याग्रन्थिः सा प्रकृतिः । ये स्वरास्ते धवलाः । ये स्पर्शास्ते पीताः । ये परास्तेरक्ताः । अथ तां पञ्चभिर्गन्धैरमृतैः पञ्चभिर्गव्यैस्तनुभिः शोधयित्वा पञ्चभिर्ग-व्यैर्गन्धोदकेन संस्नाप्य तस्मात्सोङ्कारेण पत्रकूर्चेन स्नपयित्वाऽष्टभिर्गन्धैरालिप्यसुमनःस्थले निवेश्याक्षतपुष्पैराराध्य प्रत्यक्षमादिक्षान्तैर्वर्णैर्भावयेत् । ओम-ङ्कार मृत्युंजय सर्वव्यापक प्रथमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमाङ्काराकर्षणात्मक सर्व-गत द्वितीयेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमिङ्कार पुष्टिदाक्षोभकर तृतीयेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ओमीङ्कार वाक्प्रसादकर निर्मल चतुर्थेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमुङ्कार सर्वबलप्रदसारतर पञ्चमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमूङ्कारोच्चाटनकर दुःसह षष्ठेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ओमृङ्कार संक्षोभकर चञ्चल सप्तमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमॄङ्कार संमोहनकरोज्ज्व-लाष्टमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओम्लृङ्कार विद्वेषणकर मोहक नवमेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ओम्लॄङ्कार मोहकर दशमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमेङ्कार सर्ववश्यकर शुद्धसत्त्वै-कादशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमैङ्कार शुद्धसात्विक पुरुषवश्यकर द्वादशेऽक्षे प्रति-तिष्ठ । ओमोङ्काराखिलवाङ्मय नित्यशुद्ध त्रयोदशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमौङ्कारसर्ववाङ्मय वश्यकर चतुर्दशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमङ्कार गजादिवश्यकर मोहनपञ्चदशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमःकार मृत्युनाशनकर रौद्र षोडशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ कङ्कार सर्वविषहर कल्याणद सप्तदशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ खङ्कार सर्व-क्षोभकर व्यापकाष्टादशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ गङ्कार सर्वविघ्नशमन महत्तरैकोन-विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ घङ्कार सौभाग्यद स्तम्भनकर विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ ङङ्कार सर्वविषनाशकरोग्रैकविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ चङ्काराभिचारघ्न क्रूरद्वाविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ छङ्कार भूतनाशकर भीषण त्रयोविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ जङ्कार कृत्यादिनाशकर दुर्धर्ष चतुर्विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ झङ्कार भूत-नाशकर पञ्चविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ ञङ्कार मृत्युप्रमथन षड्विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।----------------------४८७- -का प्रतिष्ठा कैवास्याधिदेवता किं फलं चेति । तं गुहः प्रत्युवाच प्रवालमौक्ति-कस्फटिकशङ्खरजताष्टापदचन्दनपुत्रजीविकाब्जे रुद्राक्षा इति । आदिक्षान्तमूर्तिःसावधानभावा । सौवर्णं राजतं ताम्रं चेति सूत्रत्रयम् । तद्विवरे सौवर्णं तद्द-क्षपार्श्वे राजतं तद्वामे ताम्रं तन्मुखे मुखं तत्पुच्छे पुच्छं तदन्तरावर्तनक्रमेणयोजयेत् । यदस्यान्तरं सूत्रं तद्ब्रह्म । यद्दक्षपार्श्वे तच्छैवम् । यद्वामे तद्वैष्णवम् ।यन्मुखं सा सरस्वती । यत्पुच्छं सा गायत्री । यत्सुषिरं सा विद्या । याग्रन्थिः सा प्रकृतिः । ये स्वरास्ते धवलाः । ये स्पर्शास्ते पीताः । ये परास्तेरक्ताः । अथ तां पञ्चभिर्गन्धैरमृतैः पञ्चभिर्गव्यैस्तनुभिः शोधयित्वा पञ्चभिर्ग-व्यैर्गन्धोदकेन संस्नाप्य तस्मात्सोङ्कारेण पत्रकूर्चेन स्नपयित्वाऽष्टभिर्गन्धैरालिप्यसुमनःस्थले निवेश्याक्षतपुष्पैराराध्य प्रत्यक्षमादिक्षान्तैर्वर्णैर्भावयेत् । ओम-ङ्कार मृत्युंजय सर्वव्यापक प्रथमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमाङ्काराकर्षणात्मक सर्व-गत द्वितीयेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमिङ्कार पुष्टिदाक्षोभकर तृतीयेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ओमीङ्कार वाक्प्रसादकर निर्मल चतुर्थेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमुङ्कार सर्वबलप्रदसारतर पञ्चमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमूङ्कारोच्चाटनकर दुःसह षष्ठेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ओमृङ्कार संक्षोभकर चञ्चल सप्तमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमॄङ्कार संमोहनकरोज्ज्व-लाष्टमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओम्लृङ्कार विद्वेषणकर मोहक नवमेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ओम्लॄङ्कार मोहकर दशमेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमेङ्कार सर्ववश्यकर शुद्धसत्त्वै-कादशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमैङ्कार शुद्धसात्विक पुरुषवश्यकर द्वादशेऽक्षे प्रति-तिष्ठ । ओमोङ्काराखिलवाङ्मय नित्यशुद्ध त्रयोदशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमौङ्कारसर्ववाङ्मय वश्यकर चतुर्दशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमङ्कार गजादिवश्यकर मोहनपञ्चदशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ओमःकार मृत्युनाशनकर रौद्र षोडशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ कङ्कार सर्वविषहर कल्याणद सप्तदशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ खङ्कार सर्व-क्षोभकर व्यापकाष्टादशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ गङ्कार सर्वविघ्नशमन महत्तरैकोन-विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ घङ्कार सौभाग्यद स्तम्भनकर विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ ङङ्कार सर्वविषनाशकरोग्रैकविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ चङ्काराभिचारघ्न क्रूरद्वाविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ छङ्कार भूतनाशकर भीषण त्रयोविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ जङ्कार कृत्यादिनाशकर दुर्धर्ष चतुर्विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ झङ्कार भूत-नाशकर पञ्चविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ ञङ्कार मृत्युप्रमथन षड्विंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।----------------------४८७- -Ñ $û;r svRVy;É/hr su.g s¢Év'xe=e p[ititÏ ) Ñ #û;r cN{-åp;·;Év'xe=e p[ititÏ ) Ñ @û;r g¨@;Tmk ÉvWß xo.nwkoni]'xe=ep[ititÏ ) Ñ !û;r svRs'pTp[d su.g i]'xe=e p[ititÏ ) Ñ ,û;r svR-És²õp[d mohkrwki]'xe=e p[ititÏ ) Ñ tû;r /n/;Ny;ids'pTp[d p[s¥Ã;i]'xe=e p[ititÏ ) Ñ qû;r /mRp[;i¢kr inmRl ]yâS]'xe=e p[ititÏ )Ñ dû;r pui·vO²õkr ip[ydxRn ctuâS]'xe=e p[ititÏ ) Ñ /û;rÉvWJvrinß Évpul pi]'xe=e p[ititÏ ) Ñ nû;r .uáÿ_muáÿ_p[d x;NtW¾$(]'xe=e p[ititÏ ) Ñ pû;r ÉvWÉvßn;xn .Vy s¢i]'xe=e p[ititÏÑ fû;r;É,m;idÉs²õp[d JyotIåp;·i]'xe=e p[ititÏ ) Ñ bû;rsvRdoWhr xo.nwkoncTv;ár'xe=e p[ititÏ ) Ñ .û;r .Utp[x;²Ntkr.y;nk cTv;ár'xe=e p[ititÏ ) Ñ mû;r ÉvùiWmohnkrwkcTv;ár'xe=ep[ititÏ ) Ñ yû;r svRVy;pk p;vn iÃcTv;ár'xe=e p[ititÏ )Ñ rû;r d;hkr ÉvÕt i]cTv;ár'xe=e p[ititÏ ) Ñ lû;r Év'.r.;sur ctuTv;ár'xe=e p[ititÏ ) Ñ vû;r sv;ÜPy;ynkr inmRlpcTv;ár'xe=e p[ititÏ ) Ñ xû;r svRflp[d pÉv] W$(cTv;ár'xe=ep[ititÏ ) Ñ Wû;r /m;ÜqRk;md /vl s¢cTv;ár'xe=e p[ititÏ )Ñ sû;r svRk;r, s;vRvÉ,Rk;·cTv;ár'xe=e p[ititÏ ) Ñ hû;rsvRv;y inmRlwkonp;xd=e p[ititÏ ) Ñ Âû;r svRxáÿ_p[d p[/;np;xd=e p[ititÏ ) Ñ =û;r pr;prtævD;pk pr'JyotIåp ²x%;m,*p[ititÏ ) aqov;c ye dev;" pOÉqvIWdSte>yo nmo .gvNtonumdNtuxo.;yw iptronumdNtu xo.;yw D;nmyIm=m;²lk;m( ) aqov;c yedev; aNtár=sdSte>y Ñ nmo .gvNtonumdNtu xo.;yw iptronu-mdNtu xo.;yw D;nmyIm=m;²lk;m( ) aqov;c ye dev; idÉvWdSte>yonmo .gvNtonumdNtu xo.;yw iptronumdNtu xo.;yw D;nmyIm=-m;²lk;m( ) aqov;c ye mN]; y; Év´;Ste>yo nmSt;>yo¥mSt-Czáÿ_rSy;" p[itÏ;pyit ) aqov;c ye b[÷Évã,u¨{;Ste>y" sgu,e>yÑ nmStÃÇyRmSy;" p[itÏ;pyit ) aqov;c ye s;':y;idtæv.ed;Ste>yonmo vtR?v' Évro/enuvtR?vm( ) aqov;c ye xwv; vwã,v;" x;ÿ_;"xtsh§xSte>yo nmo nmo .gvNtonumdNdvnugOðNtu ) aqov;c----------------------488- -O TazkAra sarvavyAdhihara subhaga saptaviMfe'kSe pratitiSTha , O ThazkAra candra-rUpASTAviMfe'kSe pratitiSTha , O DazkAra garuDAtmaka viSaghna fobhanaikonatriMfe'kSepratitiSTha , O DhazkAra sarvasaMpatprada subhaga triMfe'kSe pratitiSTha , O NazkAra sarva-siddhiprada mohakaraikatriMfe'kSe pratitiSTha , O tazkAra dhanadhAnyAdisaMpatprada prasannadvAtriMfe'kSe pratitiSTha , O thazkAra dharmaprAptikara nirmala trayastriMfe'kSe pratitiSTha ,O dazkAra puSTivqddhikara priyadarfana catustriMfe'kSe pratitiSTha , O dhazkAraviSajvaranighna vipula paxcatriMfe'kSe pratitiSTha , O nazkAra bhuktimuktiprada fAntaSaTtriMfe'kSe pratitiSTha , O pazkAra viSavighnanAfana bhavya saptatriMfe'kSe pratitiSThaO phazkArANimAdisiddhiprada jyotIrUpASTatriMfe'kSe pratitiSTha , O bazkArasarvadoSahara fobhanaikonacatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O bhazkAra bhUtaprafAntikarabhayAnaka catvAriMfe'kSe pratitiSTha , O mazkAra vidveSimohanakaraikacatvAriMfe'kSepratitiSTha , O yazkAra sarvavyApaka pAvana dvicatvAriMfe'kSe pratitiSTha ,O razkAra dAhakara vikqta tricatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O lazkAra vifvaMbharabhAsura catufcatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O vazkAra sarvApyAyanakara nirmalapaxcacatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O fazkAra sarvaphalaprada pavitra SaTcatvAriMfe'kSepratitiSTha , O SazkAra dharmArthakAmada dhavala saptacatvAriMfe'kSe pratitiSTha ,O sazkAra sarvakAraNa sArvavarNikASTacatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O hazkArasarvavAzmaya nirmalaikonapaxcAfadakSe pratitiSTha , O LazkAra sarvafaktiprada pradhAnapaxcAfadakSe pratitiSTha , O kSazkAra parAparatattvajxApaka paraMjyotIrUpa fikhAmaNaupratitiSTha , athovAca ye devAH pqthivISadastebhyo namo bhagavanto'numadantufobhAyai pitaro'numadantu fobhAyai jxAnamayImakSamAlikAm , athovAca yedevA antarikSasadastebhya O namo bhagavanto'numadantu fobhAyai pitaro'nu-madantu fobhAyai jxAnamayImakSamAlikAm , athovAca ye devA diviSadastebhyonamo bhagavanto'numadantu fobhAyai pitaro'numadantu fobhAyai jxAnamayImakSa-mAlikAm , athovAca ye mantrA yA vidyAstebhyo namastAbhyafconnamasta-cchaktirasyAH pratiSThApayati , athovAca ye brahmaviSNurudrAstebhyaH saguNebhyaO namastadvIryamasyAH pratiSThApayati , athovAca ye sAMkhyAditattvabhedAstebhyonamo vartadhvaM virodhe'nuvartadhvam , athovAca ye faivA vaiSNavAH fAktAHfatasahasrafastebhyo namo namo bhagavanto'numadandavanugqhNantu , athovAca----------------------488- -O TazkAra sarvavyAdhihara subhaga saptaviMfe'kSe pratitiSTha , O ThazkAra candra-rUpASTAviMfe'kSe pratitiSTha , O DazkAra garuDAtmaka viSaghna fobhanaikonatriMfe'kSepratitiSTha , O DhazkAra sarvasaMpatprada subhaga triMfe'kSe pratitiSTha , O NazkAra sarva-siddhiprada mohakaraikatriMfe'kSe pratitiSTha , O tazkAra dhanadhAnyAdisaMpatprada prasannadvAtriMfe'kSe pratitiSTha , O thazkAra dharmaprAptikara nirmala trayastriMfe'kSe pratitiSTha ,O dazkAra puSTivqddhikara priyadarfana catustriMfe'kSe pratitiSTha , O dhazkAraviSajvaranighna vipula paxcatriMfe'kSe pratitiSTha , O nazkAra bhuktimuktiprada fAntaSaTtriMfe'kSe pratitiSTha , O pazkAra viSavighnanAfana bhavya saptatriMfe'kSe pratitiSThaO phazkArANimAdisiddhiprada jyotIrUpASTatriMfe'kSe pratitiSTha , O bazkArasarvadoSahara fobhanaikonacatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O bhazkAra bhUtaprafAntikarabhayAnaka catvAriMfe'kSe pratitiSTha , O mazkAra vidveSimohanakaraikacatvAriMfe'kSepratitiSTha , O yazkAra sarvavyApaka pAvana dvicatvAriMfe'kSe pratitiSTha ,O razkAra dAhakara vikqta tricatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O lazkAra vifvaMbharabhAsura catufcatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O vazkAra sarvApyAyanakara nirmalapaxcacatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O fazkAra sarvaphalaprada pavitra SaTcatvAriMfe'kSepratitiSTha , O SazkAra dharmArthakAmada dhavala saptacatvAriMfe'kSe pratitiSTha ,O sazkAra sarvakAraNa sArvavarNikASTacatvAriMfe'kSe pratitiSTha , O hazkArasarvavAzmaya nirmalaikonapaxcAfadakSe pratitiSTha , O [L]azkAra sarvafaktiprada pradhAnapaxcAfadakSe pratitiSTha , O kSazkAra parAparatattvajxApaka paraMjyotIrUpa fikhAmaNaupratitiSTha , athovAca ye devAH pqthivISadastebhyo namo bhagavanto'numadantufobhAyai pitaro'numadantu fobhAyai jxAnamayImakSamAlikAm , athovAca yedevA antarikSasadastebhya O namo bhagavanto'numadantu fobhAyai pitaro'nu-madantu fobhAyai jxAnamayImakSamAlikAm , athovAca ye devA diviSadastebhyonamo bhagavanto'numadantu fobhAyai pitaro'numadantu fobhAyai jxAnamayImakSa-mAlikAm , athovAca ye mantrA yA vidyAstebhyo namastAbhyafconnamasta-cchaktirasyAH pratiSThApayati , athovAca ye brahmaviSNurudrAstebhyaH saguNebhyaO namastadvIryamasyAH pratiSThApayati , athovAca ye sAMkhyAditattvabhedAstebhyonamo vartadhvaM virodhe'nuvartadhvam , athovAca ye faivA vaiSNavAH fAktAHfatasahasrafastebhyo namo namo bhagavanto'numadandavanugqhNantu , athovAca----------------------488- -ॐ टङ्कार सर्वव्याधिहर सुभग सप्तविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ ठङ्कार चन्द्र-रूपाष्टाविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ डङ्कार गरुडात्मक विषघ्न शोभनैकोनत्रिंशेऽक्षेप्रतितिष्ठ । ॐ ढङ्कार सर्वसंपत्प्रद सुभग त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ णङ्कार सर्व-सिद्धिप्रद मोहकरैकत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ तङ्कार धनधान्यादिसंपत्प्रद प्रसन्नद्वात्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ थङ्कार धर्मप्राप्तिकर निर्मल त्रयस्त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ दङ्कार पुष्टिवृद्धिकर प्रियदर्शन चतुस्त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ धङ्कारविषज्वरनिघ्न विपुल पञ्चत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ नङ्कार भुक्तिमुक्तिप्रद शान्तषट्त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ पङ्कार विषविघ्ननाशन भव्य सप्तत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठॐ फङ्काराणिमादिसिद्धिप्रद ज्योतीरूपाष्टत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ बङ्कारसर्वदोषहर शोभनैकोनचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ भङ्कार भूतप्रशान्तिकरभयानक चत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ मङ्कार विद्वेषिमोहनकरैकचत्वारिंशेऽक्षेप्रतितिष्ठ । ॐ यङ्कार सर्वव्यापक पावन द्विचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ रङ्कार दाहकर विकृत त्रिचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ लङ्कार विश्वंभरभासुर चतुश्चत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ वङ्कार सर्वाप्यायनकर निर्मलपञ्चचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ शङ्कार सर्वफलप्रद पवित्र षट्चत्वारिंशेऽक्षेप्रतितिष्ठ । ॐ षङ्कार धर्मार्थकामद धवल सप्तचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ सङ्कार सर्वकारण सार्ववर्णिकाष्टचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ हङ्कारसर्ववाङ्मय निर्मलैकोनपञ्चाशदक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ ळङ्कार सर्वशक्तिप्रद प्रधानपञ्चाशदक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ क्षङ्कार परापरतत्त्वज्ञापक परंज्योतीरूप शिखामणौप्रतितिष्ठ । अथोवाच ये देवाः पृथिवीषदस्तेभ्यो नमो भगवन्तोऽनुमदन्तुशोभायै पितरोऽनुमदन्तु शोभायै ज्ञानमयीमक्षमालिकाम् । अथोवाच येदेवा अन्तरिक्षसदस्तेभ्य ॐ नमो भगवन्तोऽनुमदन्तु शोभायै पितरोऽनु-मदन्तु शोभायै ज्ञानमयीमक्षमालिकाम् । अथोवाच ये देवा दिविषदस्तेभ्योनमो भगवन्तोऽनुमदन्तु शोभायै पितरोऽनुमदन्तु शोभायै ज्ञानमयीमक्ष-मालिकाम् । अथोवाच ये मन्त्रा या विद्यास्तेभ्यो नमस्ताभ्यश्चोन्नमस्त-च्छक्तिरस्याः प्रतिष्ठापयति । अथोवाच ये ब्रह्मविष्णुरुद्रास्तेभ्यः सगुणेभ्यॐ नमस्तद्वीर्यमस्याः प्रतिष्ठापयति । अथोवाच ये सांख्यादितत्त्वभेदास्तेभ्योनमो वर्तध्वं विरोधेऽनुवर्तध्वम् । अथोवाच ये शैवा वैष्णवाः शाक्ताःशतसहस्रशस्तेभ्यो नमो नमो भगवन्तोऽनुमदन्दवनुगृह्णन्तु । अथोवाच----------------------४८८- -ॐ टङ्कार सर्वव्याधिहर सुभग सप्तविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ ठङ्कार चन्द्र-रूपाष्टाविंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ डङ्कार गरुडात्मक विषघ्न शोभनैकोनत्रिंशेऽक्षेप्रतितिष्ठ । ॐ ढङ्कार सर्वसंपत्प्रद सुभग त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ णङ्कार सर्व-सिद्धिप्रद मोहकरैकत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ तङ्कार धनधान्यादिसंपत्प्रद प्रसन्नद्वात्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ थङ्कार धर्मप्राप्तिकर निर्मल त्रयस्त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ दङ्कार पुष्टिवृद्धिकर प्रियदर्शन चतुस्त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ धङ्कारविषज्वरनिघ्न विपुल पञ्चत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ नङ्कार भुक्तिमुक्तिप्रद शान्तषट्त्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ पङ्कार विषविघ्ननाशन भव्य सप्तत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठॐ फङ्काराणिमादिसिद्धिप्रद ज्योतीरूपाष्टत्रिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ बङ्कारसर्वदोषहर शोभनैकोनचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ भङ्कार भूतप्रशान्तिकरभयानक चत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ मङ्कार विद्वेषिमोहनकरैकचत्वारिंशेऽक्षेप्रतितिष्ठ । ॐ यङ्कार सर्वव्यापक पावन द्विचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ रङ्कार दाहकर विकृत त्रिचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ लङ्कार विश्वंभरभासुर चतुश्चत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ वङ्कार सर्वाप्यायनकर निर्मलपञ्चचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ शङ्कार सर्वफलप्रद पवित्र षट्चत्वारिंशेऽक्षेप्रतितिष्ठ । ॐ षङ्कार धर्मार्थकामद धवल सप्तचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ ।ॐ सङ्कार सर्वकारण सार्ववर्णिकाष्टचत्वारिंशेऽक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ हङ्कारसर्ववाङ्मय निर्मलैकोनपञ्चाशदक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ ळङ्कार सर्वशक्तिप्रद प्रधानपञ्चाशदक्षे प्रतितिष्ठ । ॐ क्षङ्कार परापरतत्त्वज्ञापक परंज्योतीरूप शिखामणौप्रतितिष्ठ । अथोवाच ये देवाः पृथिवीषदस्तेभ्यो नमो भगवन्तोऽनुमदन्तुशोभायै पितरोऽनुमदन्तु शोभायै ज्ञानमयीमक्षमालिकाम् । अथोवाच येदेवा अन्तरिक्षसदस्तेभ्य ॐ नमो भगवन्तोऽनुमदन्तु शोभायै पितरोऽनु-मदन्तु शोभायै ज्ञानमयीमक्षमालिकाम् । अथोवाच ये देवा दिविषदस्तेभ्योनमो भगवन्तोऽनुमदन्तु शोभायै पितरोऽनुमदन्तु शोभायै ज्ञानमयीमक्ष-मालिकाम् । अथोवाच ये मन्त्रा या विद्यास्तेभ्यो नमस्ताभ्यश्चोन्नमस्त-च्छक्तिरस्याः प्रतिष्ठापयति । अथोवाच ये ब्रह्मविष्णुरुद्रास्तेभ्यः सगुणेभ्यॐ नमस्तद्वीर्यमस्याः प्रतिष्ठापयति । अथोवाच ये सांख्यादितत्त्वभेदास्तेभ्योनमो वर्तध्वं विरोधेऽनुवर्तध्वम् । अथोवाच ये शैवा वैष्णवाः शाक्ताःशतसहस्रशस्तेभ्यो नमो नमो भगवन्तोऽनुमदन्दवनुगृह्णन्तु । अथोवाच----------------------४८८- -y; mOTyo" p[;,vTySt;>yo nmo nmStenwt' mO@yt mO@yt ) punretSy;'sv;ÜTmkTv;' .;vÉyTv; .;ven pUvRm;²lk;muTp;´;r>y tNmyI' mhoph;rw-¨púTy;id=;Ntwr=rwr=m;l;m·oÿrxt' SpOxet( ) aq pun¨Tq;Pyp[d²=,IÕTyo' nmSte .gvit mN]m;tOk=m;le svRvx'ky*R nmSte .gvitmN]m;tOk=m;²lk xeWStâM.Nyo' nmSte .gvit mN]m;tOk=m;le¬°;$Nyo' nmSte .gvit mN]m;tOk=m;le Év;mOTyo' mOTyu'jySvåipÉ,sklloko¶Iipin skllokr=;É/k skllokoÆIÉvk sklloko-Tp;idk idv;p[vitRk r;i]p[vitRk n´Ntr' y;És dex;Ntr' y;ÉsÃÇp;Ntr' y;És lok;Ntr' y;És svRd; SfÚrÉs svRúid v;sÉs ) nmStepr;åpe nmSte pXyNtIåpe nmSte m?ym;åpe nmSte vw%rIåpe svRtæv;-âTmk svRÉv´;âTmk svRxKTy;âTmk svRdev;âTmk vÉsϼn muinn;r;É/teÉv;Ém]e, muinnopjIVym;ne nmSte nmSte ) p[;tr/Iy;no r;i]Õt' p;p'n;xyit ) s;ym/Iy;no idvsÕt' p;p' n;xyit ) tTs;y'p[;t" p[yuï;n"p;pop;po .vit ) Evm=m;²lky; j¢o mN]" s´"És²õkro .vtITy;h.gv;Nguh" p[j;pitÉmTyupinWt( Ð 1 -yAfca mqtyoH prANavatyastAbhyo namo namastenaitaM mqDayata mqDayata , punaretasyAMsarvAtmakatvAM bhAvayitvA bhAvena pUrvamAlikAmutpAdyArabhya tanmayIM mahopahArai-rupahqtyAdikSAntairakSarairakSamAlAmaSTottarafataM spqfet , atha punarutthApyapradakSiNIkqtyoM namaste bhagavati mantramAtqke'kSamAle sarvavafaMkaryau namaste bhagavatimantramAtqke'kSamAlike feSastambhinyoM namaste bhagavati mantramAtqke'kSamAle\uccATanyoM namaste bhagavati mantramAtqke'kSamAle vifvAmqtyoM mqtyuMjayasvarUpiNisakalalokoddIpini sakalalokarakSAdhike sakalalokojjIvike sakalaloko-tpAdike divApravartike rAtripravartike nadyantaraM yAsi defAntaraM yAsidvIpAntaraM yAsi lokAntaraM yAsi sarvadA sphurasi sarvahqdi vAsasi , namasteparArUpe namaste pafyantIrUpe namaste madhyamArUpe namaste vaikharIrUpe sarvatattvA-tmike sarvavidyAtmike sarvafaktyAtmike sarvadevAtmike vasiSThena muninArAdhitevifvAmitreNa muninopajIvyamAne namaste namaste , prAtaradhIyAno rAtrikqtaM pApaMnAfayati , sAyamadhIyAno divasakqtaM pApaM nAfayati , tatsAyaMprAtaH prayuxjAnaHpApo'pApo bhavati , evamakSamAlikayA japto mantraH sadyaHsiddhikaro bhavatItyAhabhagavAnguhaH prajApatimityupaniSat . 1 -yAfca mqtyoH prANavatyastAbhyo namo namastenaitaM mqDayata mqDayata , punaretasyAMsarvAtmakatvAM bhAvayitvA bhAvena pUrvamAlikAmutpAdyArabhya tanmayIM mahopahArai-rupahqtyAdikSAntairakSarairakSamAlAmaSTottarafataM spqfet , atha punarutthApyapradakSiNIkqtyO namaste bhagavati mantramAtqke'kSamAle sarvavafaMkaryau namaste bhagavatimantramAtqke'kSamAlike feSastambhinyO namaste bhagavati mantramAtqke'kSamAleuccATanyO namaste bhagavati mantramAtqke'kSamAle vifvAmqtyO mqtyuMjayasvarUpiNisakalalokoddIpini sakalalokarakSAdhike sakalalokojjIvike sakalaloko-tpAdike divApravartike rAtripravartike nadyantaraM yAsi defAntaraM yAsidvIpAntaraM yAsi lokAntaraM yAsi sarvadA sphurasi sarvahqdi vAsasi , namasteparArUpe namaste pafyantIrUpe namaste madhyamArUpe namaste vaikharIrUpe sarvatattvA-tmike sarvavidyAtmike sarvafaktyAtmike sarvadevAtmike vasiSThena muninArAdhitevifvAmitreNa muninopajIvyamAne namaste namaste , prAtaradhIyAno rAtrikqtaM pApaMnAfayati , sAyamadhIyAno divasakqtaM pApaM nAfayati , tatsAyaMprAtaH prayuxjAnaHpApo'pApo bhavati , evamakSamAlikayA japto mantraH sadyaHsiddhikaro bhavatItyAhabhagavAnguhaH prajApatimityupaniSat . 1 -याश्च मृत्योः प्राणवत्यस्ताभ्यो नमो नमस्तेनैतं मृडयत मृडयत । पुनरेतस्यांसर्वात्मकत्वां भावयित्वा भावेन पूर्वमालिकामुत्पाद्यारभ्य तन्मयीं महोपहारै-रुपहृत्यादिक्षान्तैरक्षरैरक्षमालामष्टोत्तरशतं स्पृशेत् । अथ पुनरुत्थाप्यप्रदक्षिणीकृत्यों नमस्ते भगवति मन्त्रमातृकेऽक्षमाले सर्ववशंकर्यौ नमस्ते भगवतिमन्त्रमातृकेऽक्षमालिके शेषस्तम्भिन्यों नमस्ते भगवति मन्त्रमातृकेऽक्षमालेउच्चाटन्यों नमस्ते भगवति मन्त्रमातृकेऽक्षमाले विश्वामृत्यों मृत्युंजयस्वरूपिणिसकललोकोद्दीपिनि सकललोकरक्षाधिके सकललोकोज्जीविके सकललोको-त्पादिके दिवाप्रवर्तिके रात्रिप्रवर्तिके नद्यन्तरं यासि देशान्तरं यासिद्वीपान्तरं यासि लोकान्तरं यासि सर्वदा स्फुरसि सर्वहृदि वाससि । नमस्तेपरारूपे नमस्ते पश्यन्तीरूपे नमस्ते मध्यमारूपे नमस्ते वैखरीरूपे सर्वतत्त्वा-त्मिके सर्वविद्यात्मिके सर्वशक्त्यात्मिके सर्वदेवात्मिके वसिष्ठेन मुनिनाराधितेविश्वामित्रेण मुनिनोपजीव्यमाने नमस्ते नमस्ते । प्रातरधीयानो रात्रिकृतं पापंनाशयति । सायमधीयानो दिवसकृतं पापं नाशयति । तत्सायंप्रातः प्रयुञ्जानःपापोऽपापो भवति । एवमक्षमालिकया जप्तो मन्त्रः सद्यःसिद्धिकरो भवतीत्याहभगवान्गुहः प्रजापतिमित्युपनिषत् ॥ १ -याश्च मृत्योः प्राणवत्यस्ताभ्यो नमो नमस्तेनैतं मृडयत मृडयत । पुनरेतस्यांसर्वात्मकत्वां भावयित्वा भावेन पूर्वमालिकामुत्पाद्यारभ्य तन्मयीं महोपहारै-रुपहृत्यादिक्षान्तैरक्षरैरक्षमालामष्टोत्तरशतं स्पृशेत् । अथ पुनरुत्थाप्यप्रदक्षिणीकृत्यॐ नमस्ते भगवति मन्त्रमातृकेऽक्षमाले सर्ववशंकर्यौ नमस्ते भगवतिमन्त्रमातृकेऽक्षमालिके शेषस्तम्भिन्यॐ नमस्ते भगवति मन्त्रमातृकेऽक्षमालेउच्चाटन्यॐ नमस्ते भगवति मन्त्रमातृकेऽक्षमाले विश्वामृत्यॐ मृत्युंजयस्वरूपिणिसकललोकोद्दीपिनि सकललोकरक्षाधिके सकललोकोज्जीविके सकललोको-त्पादिके दिवाप्रवर्तिके रात्रिप्रवर्तिके नद्यन्तरं यासि देशान्तरं यासिद्वीपान्तरं यासि लोकान्तरं यासि सर्वदा स्फुरसि सर्वहृदि वाससि । नमस्तेपरारूपे नमस्ते पश्यन्तीरूपे नमस्ते मध्यमारूपे नमस्ते वैखरीरूपे सर्वतत्त्वा-त्मिके सर्वविद्यात्मिके सर्वशक्त्यात्मिके सर्वदेवात्मिके वसिष्ठेन मुनिनाराधितेविश्वामित्रेण मुनिनोपजीव्यमाने नमस्ते नमस्ते । प्रातरधीयानो रात्रिकृतं पापंनाशयति । सायमधीयानो दिवसकृतं पापं नाशयति । तत्सायंप्रातः प्रयुञ्जानःपापोऽपापो भवति । एवमक्षमालिकया जप्तो मन्त्रः सद्यःसिद्धिकरो भवतीत्याहभगवान्गुहः प्रजापतिमित्युपनिषत् ॥ १ Ð aq;-pXyëcm;nu·.I' prm;' Év´;' ySy;©;NyNye mN];" ) y] b[÷ p[itÉÏtm( )Évedev;" p[itÉÏt;" ) ySt;' n ved ikmNywveRdw" kárãyit ) t;' ÉvidTv;s c rÿ_' Éjï;sy;m;s ) t;mevmnUc;n;' g;y¥;És· ) sh§' sm;a;´Ntinihtoû;re, pd;Nyg;yt( ) sh§' sm;Stqwv;=rx" ) ttopXy-JyoitmRy' ÉÅy;²li©t' sup,Rrq' xeWf,;Cz;idtm*²l' mOgmu%' nrvpuW'x²xsUyRhVyv;hn;Tmknyn]ym( ) tt" p[j;pit" p[É,pp;t nmo nmit ) tqwvc;Üq tmSt*t( ) ¬g[ÉmTy;h ¬g[" %lu v; EW mOgåpTv;t( )vIrÉmTy;h vIro v; EW vIyRvæv;t( ) mh;Évã,uÉmTy;h mht;' v; ay'mh;n[odsI Vy;Py ¾Sqt" JvlNtÉmTy;h JvlÉ¥v %Lvs;vv¾Sqt" )svRtomu%ÉmTy;h svRt" %Lvy' mu%v;âNvåpTv;t( ) nOÉs'hÉmTy;h yq;yjurevwtt( ) .IW,ÉmTy;h .IW; v; aSm;d;idTy ¬deit .ItN{m; .Itov;yuv;Üit .ItoɦdRhit .It" pjRNyo vWRit ) .{ÉmTy;h .{" %Lvy'ÉÅy; ju·" ) mOTyomORTyuÉmTy;h mOTyov;Ü ay' mOTyurmOtTv' p[j;n;m¥;d;-n;m( ) nm;mITy;h yq; yjurevwtt( ) ahÉmTy;h yq; yjurevwtt( Ð 2 . athA-pafyadqcamAnuSTubhIM paramAM vidyAM yasyAzgAnyanye mantrAH , yatra brahma pratiSThitam ,vifvedevAH pratiSThitAH , yastAM na veda kimanyairvedaiH kariSyati , tAM viditvAsa ca raktaM jixjAsayAmAsa , tAmevamanUcAnAM gAyannAsiSTa , sahasraM samAAdyantanihitozkAreNa padAnyagAyat , sahasraM samAstathaivAkSarafaH , tato'pafya-jyotirmayaM friyAlizgitaM suparNarathaM feSaphaNAcchAditamauliM mqgamukhaM naravapuSaMfafisUryahavyavAhanAtmakanayanatrayam , tataH prajApatiH praNipapAta namo nama\iti , tathaivarcAtha tamastaut , ugramityAha ugraH khalu vA eSa mqgarUpatvAt ,vIramityAha vIro vA eSa vIryavattvAt , mahAviSNumityAha mahatAM vA ayaMmahAnrodasI vyApya sthitaH jvalantamityAha jvalanniva khalvasAvavasthitaH ,sarvatomukhamityAha sarvataH khalvayaM mukhavAnvifvarUpatvAt , nqsiMhamityAha yathAyajurevaitat , bhISaNamityAha bhISA vA asmAdAditya udeti bhItafcandramA bhItovAyurvAti bhIto'gnirdahati bhItaH parjanyo varSati , bhadramityAha bhadraH khalvayaMfriyA juSTaH , mqtyormqtyumityAha mqtyorvA ayaM mqtyuramqtatvaM prajAnAmannAdA-nAm , namAmItyAha yathA yajurevaitat , ahamityAha yathA yajurevaitat . 2 . athA-pafyadqcamAnuSTubhIM paramAM vidyAM yasyAzgAnyanye mantrAH , yatra brahma pratiSThitam ,vifvedevAH pratiSThitAH , yastAM na veda kimanyairvedaiH kariSyati , tAM viditvAsa ca raktaM jixjAsayAmAsa , tAmevamanUcAnAM gAyannAsiSTa , sahasraM samAAdyantanihitozkAreNa padAnyagAyat , sahasraM samAstathaivAkSarafaH , tato'pafya-jyotirmayaM friyAlizgitaM suparNarathaM feSaphaNAcchAditamauliM mqgamukhaM naravapuSaMfafisUryahavyavAhanAtmakanayanatrayam , tataH prajApatiH praNipapAta namo namaiti , tathaivarcAtha tamastaut , ugramityAha ugraH khalu vA eSa mqgarUpatvAt ,vIramityAha vIro vA eSa vIryavattvAt , mahAviSNumityAha mahatAM vA ayaMmahAnrodasI vyApya sthitaH jvalantamityAha jvalanniva khalvasAvavasthitaH ,sarvatomukhamityAha sarvataH khalvayaM mukhavAnvifvarUpatvAt , nqsiMhamityAha yathAyajurevaitat , bhISaNamityAha bhISA vA asmAdAditya udeti bhItafcandramA bhItovAyurvAti bhIto'gnirdahati bhItaH parjanyo varSati , bhadramityAha bhadraH khalvayaMfriyA juSTaH , mqtyormqtyumityAha mqtyorvA ayaM mqtyuramqtatvaM prajAnAmannAdA-nAm , namAmItyAha yathA yajurevaitat , ahamityAha yathA yajurevaitat . 2 ॥ अथा-पश्यदृचमानुष्टुभीं परमां विद्यां यस्याङ्गान्यन्ये मन्त्राः । यत्र ब्रह्म प्रतिष्ठितम् ।विश्वेदेवाः प्रतिष्ठिताः । यस्तां न वेद किमन्यैर्वेदैः करिष्यति । तां विदित्वास च रक्तं जिञ्जासयामास । तामेवमनूचानां गायन्नासिष्ट । सहस्रं समाआद्यन्तनिहितोङ्कारेण पदान्यगायत् । सहस्रं समास्तथैवाक्षरशः । ततोऽपश्य-ज्योतिर्मयं श्रियालिङ्गितं सुपर्णरथं शेषफणाच्छादितमौलिं मृगमुखं नरवपुषंशशिसूर्यहव्यवाहनात्मकनयनत्रयम् । ततः प्रजापतिः प्रणिपपात नमो नमइति । तथैवर्चाथ तमस्तौत् । उग्रमित्याह उग्रः खलु वा एष मृगरूपत्वात् ।वीरमित्याह वीरो वा एष वीर्यवत्त्वात् । महाविष्णुमित्याह महतां वा अयंमहान्रोदसी व्याप्य स्थितः ज्वलन्तमित्याह ज्वलन्निव खल्वसाववस्थितः ।सर्वतोमुखमित्याह सर्वतः खल्वयं मुखवान्विश्वरूपत्वात् । नृसिंहमित्याह यथायजुरेवैतत् । भीषणमित्याह भीषा वा अस्मादादित्य उदेति भीतश्चन्द्रमा भीतोवायुर्वाति भीतोऽग्निर्दहति भीतः पर्जन्यो वर्षति । भद्रमित्याह भद्रः खल्वयंश्रिया जुष्टः । मृत्योर्मृत्युमित्याह मृत्योर्वा अयं मृत्युरमृतत्वं प्रजानामन्नादा-नाम् । नमामीत्याह यथा यजुरेवैतत् । अहमित्याह यथा यजुरेवैतत् ॥ २ ॥ अथा-पश्यदृचमानुष्टुभीं परमां विद्यां यस्याङ्गान्यन्ये मन्त्राः । यत्र ब्रह्म प्रतिष्ठितम् ।विश्वेदेवाः प्रतिष्ठिताः । यस्तां न वेद किमन्यैर्वेदैः करिष्यति । तां विदित्वास च रक्तं जिञ्जासयामास । तामेवमनूचानां गायन्नासिष्ट । सहस्रं समाआद्यन्तनिहितोङ्कारेण पदान्यगायत् । सहस्रं समास्तथैवाक्षरशः । ततोऽपश्य-ज्योतिर्मयं श्रियालिङ्गितं सुपर्णरथं शेषफणाच्छादितमौलिं मृगमुखं नरवपुषंशशिसूर्यहव्यवाहनात्मकनयनत्रयम् । ततः प्रजापतिः प्रणिपपात नमो नमैति । तथैवर्चाथ तमस्तौत् । उग्रमित्याह उग्रः खलु वा एष मृगरूपत्वात् ।वीरमित्याह वीरो वा एष वीर्यवत्त्वात् । महाविष्णुमित्याह महतां वा अयंमहान्रोदसी व्याप्य स्थितः ज्वलन्तमित्याह ज्वलन्निव खल्वसाववस्थितः ।सर्वतोमुखमित्याह सर्वतः खल्वयं मुखवान्विश्वरूपत्वात् । नृसिंहमित्याह यथायजुरेवैतत् । भीषणमित्याह भीषा वा अस्मादादित्य उदेति भीतश्चन्द्रमा भीतोवायुर्वाति भीतोऽग्निर्दहति भीतः पर्जन्यो वर्षति । भद्रमित्याह भद्रः खल्वयंश्रिया जुष्टः । मृत्योर्मृत्युमित्याह मृत्योर्वा अयं मृत्युरमृतत्वं प्रजानामन्नादा-नाम् । नमामीत्याह यथा यजुरेवैतत् । अहमित्याह यथा यजुरेवैतत् ॥ २ Ð Jv;l;j;lpárSpNdo dG/eN/nv;nl" ) ¬idtoSt' gt v çSt' gt voidt" Ð 11 . jvAlAjAlaparispando dagdhendhana\ivAnalaH , udito'staM gata iva hyastaM gata ivoditaH . 11 . jvAlAjAlaparispando dagdhendhanaivAnalaH , udito'staM gata iva hyastaM gata ivoditaH . 11 ॥ ज्वालाजालपरिस्पन्दो दग्धेन्धनइवानलः । उदितोऽस्तं गत इव ह्यस्तं गत इवोदितः ॥ ११ ॥ ज्वालाजालपरिस्पन्दो दग्धेन्धनैवानलः । उदितोऽस्तं गत इव ह्यस्तं गत इवोदितः ॥ ११ Ð sm" sm-rs;.;sâStÏ;Ém SvCzt;' gt" ) p[buõoip suWui¢Sq" suWui¢Sq" p[buõv;n(Ð 12 . samaH sama-rasAbhAsastiSThAmi svacchatAM gataH , prabuddho'pi suSuptisthaH suSuptisthaH prabuddhavAn. 12 . samaH sama-rasAbhAsastiSThAmi svacchatAM gataH , prabuddho'pi suSuptisthaH suSuptisthaH prabuddhavAn. 12 ॥ समः सम-रसाभासस्तिष्ठामि स्वच्छतां गतः । प्रबुद्धोऽपि सुषुप्तिस्थः सुषुप्तिस्थः प्रबुद्धवाऩ् १२ ॥ समः सम-रसाभासस्तिष्ठामि स्वच्छतां गतः । प्रबुद्धोऽपि सुषुप्तिस्थः सुषुप्तिस्थः प्रबुद्धवान्॥ १२ Ð .UÉmk;i]ty' j;g[°tuqIR SvÒ¬Cyte Ð 33 . bhUmikAtritayaM jAgraccaturthI svapna\ucyate . 33 . bhUmikAtritayaM jAgraccaturthI svapnaucyate . 33 ॥ भूमिकात्रितयं जाग्रच्चतुर्थी स्वप्नउच्यते ॥ ३३ ॥ भूमिकात्रितयं जाग्रच्चतुर्थी स्वप्नौच्यते ॥ ३३ Ð ao'k;r-m;]m²%l' Évp[;D;idl=,m( ) v;Cyv;ckt;.ed;.eden;nupl¾B/t"Ð 44 . oMkAra-mAtramakhilaM vifvaprAjxAdilakSaNam , vAcyavAcakatAbhedAbhedenAnupalabdhitaH. 44 . OkAra-mAtramakhilaM vifvaprAjxAdilakSaNam , vAcyavAcakatAbhedAbhedenAnupalabdhitaH. 44 ॥ ओंकार-मात्रमखिलं विश्वप्राज्ञादिलक्षणम् । वाच्यवाचकताभेदाभेदेनानुपलब्धितः॥ ४४ ॥ ॐकार-मात्रमखिलं विश्वप्राज्ञादिलक्षणम् । वाच्यवाचकताभेदाभेदेनानुपलब्धितः॥ ४४ ÐÑ a;Py;y®NTvit x;²Nt" Ðhár" Ñ Ð b[÷cy;ÜÅme =I,e gu¨xÅUW,e rt" ) ved;n/ITy;nuD;t¬Cyte gu¨,;ÅmI Ð 1 .O ApyAyantviti fAntiH .hariH O . brahmacaryAframe kSINe gurufufrUSaNe rataH , vedAnadhItyAnujxAta\ucyate guruNAframI . 1 .O ApyAyantviti fAntiH .hariH O . brahmacaryAframe kSINe gurufufrUSaNe rataH , vedAnadhItyAnujxAtaucyate guruNAframI . 1 ॥ॐ आप्यायन्त्विति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ ब्रह्मचर्याश्रमे क्षीणे गुरुशुश्रूषणे रतः । वेदानधीत्यानुज्ञातउच्यते गुरुणाश्रमी ॥ १ ॥ॐ आप्यायन्त्विति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ ब्रह्मचर्याश्रमे क्षीणे गुरुशुश्रूषणे रतः । वेदानधीत्यानुज्ञातौच्यते गुरुणाश्रमी ॥ १ Ðsh tenwv pu¨W" kq' s'NySt ¬Cyte ) sn;m/eyo yâSm'Stu kq' s'NySt¬Cyte Ð 5 .saha tenaiva puruSaH kathaM saMnyasta ucyate , sanAmadheyo yasmiMstu kathaM saMnyasta\ucyate . 5 .saha tenaiva puruSaH kathaM saMnyasta ucyate , sanAmadheyo yasmiMstu kathaM saMnyastaucyate . 5 ॥सह तेनैव पुरुषः कथं संन्यस्त उच्यते । सनामधेयो यस्मिंस्तु कथं संन्यस्तउच्यते ॥ ५ ॥सह तेनैव पुरुषः कथं संन्यस्त उच्यते । सनामधेयो यस्मिंस्तु कथं संन्यस्तौच्यते ॥ ५ Ðk" sÉvt; k; s;Év]I v¨, Ev sÉvt;p" s;Év]I s y] v¨,Std;ápoy] v; a;pStè,Ste ù yonI tdekù Émqunm( Ð 2 .kaH savitA kA sAvitrI varuNa eva savitA''paH sAvitrI sa yatra varuNastadApi?yatra vA ApastadvaruNaste dve yonI tadekaM mithunam . 2 .kaH savitA kA sAvitrI varuNa eva savitA''paH sAvitrI sa yatra varuNastadApio!yatra vA ApastadvaruNaste dve yonI tadekaM mithunam . 2 ॥कः सविता का सावित्री वरुण एव सविताऽऽपः सावित्री स यत्र वरुणस्तदापि?यत्र वा आपस्तद्वरुणस्ते द्वे योनी तदेकं मिथुनम् ॥ २ ॥कः सविता का सावित्री वरुण एव सविताऽऽपः सावित्री स यत्र वरुणस्तदापिओ!यत्र वा आपस्तद्वरुणस्ते द्वे योनी तदेकं मिथुनम् ॥ २ Ð amuãy b[÷.UtTv;[÷," kÚt ¬ºv" ) m;y;KlO¢* bN/mo=* nSt" Sv;Tmin vStut" Ð 26 . amuSya brahmabhUtatvAdbrahmaNaH kuta udbhavaH , mAyAkl\qptau bandhamokSau nastaH svAtmani vastutaH . 26 . amuSya brahmabhUtatvAdbrahmaNaH kuta udbhavaH , mAyAk\ptau bandhamokSau nastaH svAtmani vastutaH . 26 ॥ अमुष्य ब्रह्मभूतत्वाद्ब्रह्मणः कुत उद्भवः । मायाक्लृप्तौ बन्धमोक्षौ नस्तः स्वात्मनि वस्तुतः ॥ २६ ॥ अमुष्य ब्रह्मभूतत्वाद्ब्रह्मणः कुत उद्भवः । मायाकॢप्तौ बन्धमोक्षौ नस्तः स्वात्मनि वस्तुतः ॥ २६ Ðbuõerev gu,;vet* n tu inTySy vStun" ) atSt* m;yy; KlO¢* bN/mo=*n c;Tmin Ð 29 .buddhereva guNAvetau na tu nityasya vastunaH , atastau mAyayA kl\qptau bandhamokSauna cAtmani . 29 .buddhereva guNAvetau na tu nityasya vastunaH , atastau mAyayA k\ptau bandhamokSauna cAtmani . 29 ॥बुद्धेरेव गुणावेतौ न तु नित्यस्य वस्तुनः । अतस्तौ मायया क्लृप्तौ बन्धमोक्षौन चात्मनि ॥ २९ ॥बुद्धेरेव गुणावेतौ न तु नित्यस्य वस्तुनः । अतस्तौ मायया कॢप्तौ बन्धमोक्षौन चात्मनि ॥ २९ Ð ity dm/Ite soip ÕtÕTyo .vit ) sur;p;n;TpUto .vit ) Sv,RStey;-TpUto .vit ) b[÷hTy;TpUto .vit ) ÕTy;ÕTy;TpUto .vit ) Ev'ÉvidTv; SveCz;c;rpro .Uy;do'sTyÉmTyupinWt( Ð 33 . itiya idamadhIte so'pi kqtakqtyo bhavati , surApAnAtpUto bhavati , svarNasteyA-tpUto bhavati , brahmahatyAtpUto bhavati , kqtyAkqtyAtpUto bhavati , evaMviditvA svecchAcAraparo bhUyAdoMsatyamityupaniSat . 33 . itiya idamadhIte so'pi kqtakqtyo bhavati , surApAnAtpUto bhavati , svarNasteyA-tpUto bhavati , brahmahatyAtpUto bhavati , kqtyAkqtyAtpUto bhavati , evaMviditvA svecchAcAraparo bhUyAdOsatyamityupaniSat . 33 ॥ इतिय इदमधीते सोऽपि कृतकृत्यो भवति । सुरापानात्पूतो भवति । स्वर्णस्तेया-त्पूतो भवति । ब्रह्महत्यात्पूतो भवति । कृत्याकृत्यात्पूतो भवति । एवंविदित्वा स्वेच्छाचारपरो भूयादोंसत्यमित्युपनिषत् ॥ ३३ ॥ इतिय इदमधीते सोऽपि कृतकृत्यो भवति । सुरापानात्पूतो भवति । स्वर्णस्तेया-त्पूतो भवति । ब्रह्महत्यात्पूतो भवति । कृत्याकृत्यात्पूतो भवति । एवंविदित्वा स्वेच्छाचारपरो भूयादॐसत्यमित्युपनिषत् ॥ ३३ Ðaq;to j;tvedse sunv;m somÉmTy;id pi#Tv; ]wpurI Vyáÿ_lR+yte )j;tveds TyekcRsUÿ_Sy;´m?ym;vs;neWu t] Sq;neWu ÉvlIn' bIjs;gr-åp' Vy;c+veTyOWy ècu" ) t;Nhov;c .gv;ï;tvedse sunv;m som'tdNTymv;,I' Évlomen pi#Tv; p[qmSy;´' tdev' dI`| iÃtIySy;´' sun-v;m somÉmTynen k*l' v;m' ÅeÏ' som' mh;s*.;Gym;c=te ) s svR-s'páÿ.Ut' p[qm' invOáÿk;r,' iÃtIy' ¾Sqitk;r,' tOtIy' sgRk;r,ÉmTy-nen krx²õ' ÕTv; i]pur;Év´;' Sp·IÕTv; j;tvedse sunv;m somÉm-Ty;id pi#Tv; mh;Év´erIÉv´;m;c=te i]purerI' j;tveds it ) j;tea;´;=re m;tOk;y;" ²xvÉs bwNdvmmOtåip,I' kÚ<@²lnI' i]ko,åip,I'ceit v;Ky;qR" ) Ev' p[qmSy;´' v;G.vm( ) iÃtIy' k;mkl;lym( )j;t Tynen prm;Tmno jÈM.,m( ) j;t Ty;idn; prm;Tm; ²xv¬Cyte ) j;tm;]e, k;mI k;myte k;mÉmTy;idn; pU,| Vy;c=te ) tdevsunv;m go];å!' m?yvitRn;mOtm?yen;,eRn mN];,;ÜNSp·IÕTv; ) go]eitn;mgo];y;ÉmTy;idn; Sp·' r;mkl;ly' xeW' v;mÉmTy;idn; ) pUveR,;-?vn; Év´ey' svRr=;krI Vy;c=te ) Evmeten Év´;' i]purexI' Sp·IÕTv;j;tveds Ty;idn; j;to dev Ek ér" prmo JyoitmRN]to veit turIy'vr' dæv; ÉbNdupU,RJyoit"Sq;n' ÕTv; p[qmSy;´' iÃtIy' c tOtIy' csvRr=;krIs'bN/' ÕTv; Év´;m;Tm;snåip,I' Sp·IÕTv; j;tvedsesunv;m somÉmTy;id pi#Tv; r=;krI' Év´;' SmOTv;´Ntyo/;Ü»o" xáÿ_-²xvåip,I' ÉvinyoJy s it xKTy;Tmkù v,| somÉmit xwv;Tmkù /;mj;nIy;t( ) yo j;nIte s su.go .vit Ð 1 .athAto jAtavedase sunavAma somamityAdi paThitvA traipurI vyaktirlakSyate ,jAtavedasa ityekarcasUktasyAdyamadhyamAvasAneSu tatra sthAneSu vilInaM bIjasAgara-rUpaM vyAcakSvetyqSaya UcuH , tAnhovAca bhagavAxjAtavedase sunavAma somaMtadantyamavANIM vilomena paThitvA prathamasyAdyaM tadevaM dIrghaM dvitIyasyAdyaM suna-vAma somamityanena kaulaM vAmaM freSThaM somaM mahAsaubhAgyamAcakSate , sa sarva-saMpattibhUtaM prathamaM nivqttikAraNaM dvitIyaM sthitikAraNaM tqtIyaM sargakAraNamitya-nena karafuddhiM kqtvA tripurAvidyAM spaSTIkqtvA jAtavedase sunavAma somami-tyAdi paThitvA mahAvidyefvarIvidyAmAcakSate tripurefvarIM jAtavedasa iti , jAteAdyAkSare mAtqkAyAH fivasi baindavamamqtarUpiNIM kuNDalinIM trikoNarUpiNIMceti vAkyArthaH , evaM prathamasyAdyaM vAgbhavam , dvitIyaM kAmakalAlayam ,jAta ityanena paramAtmano jqmbhaNam , jAta ityAdinA paramAtmA fiva\ucyate , jAtamAtreNa kAmI kAmayate kAmamityAdinA pUrNaM vyAcakSate , tadevasunavAma gotrArUDhaM madhyavartinA'mqtamadhyenArNena mantrArNAnspaSTIkqtvA , gotretinAmagotrAyAmityAdinA spaSTaM rAmakalAlayaM feSaM vAmamityAdinA , pUrveNA-dhvanA vidyeyaM sarvarakSAkarI vyAcakSate , evametena vidyAM tripurefIM spaSTIkqtvAjAtavedasa ityAdinA jAto deva eka IfvaraH paramo jyotirmantrato veti turIyaMvaraM dattvA bindupUrNajyotiHsthAnaM kqtvA prathamasyAdyaM dvitIyaM ca tqtIyaM casarvarakSAkarIsaMbandhaM kqtvA vidyAmAtmAsanarUpiNIM spaSTIkqtvA jAtavedasesunavAma somamityAdi paThitvA rakSAkarIM vidyAM smqtvAdyantayordhAmnoH fakti-fivarUpiNIM viniyojya sa iti faktyAtmakaM varNaM somamiti faivAtmakaM dhAmajAnIyAt , yo jAnIte sa subhago bhavati . 1 .athAto jAtavedase sunavAma somamityAdi paThitvA traipurI vyaktirlakSyate ,jAtavedasa ityekarcasUktasyAdyamadhyamAvasAneSu tatra sthAneSu vilInaM bIjasAgara-rUpaM vyAcakSvetyqSaya UcuH , tAnhovAca bhagavAxjAtavedase sunavAma somaMtadantyamavANIM vilomena paThitvA prathamasyAdyaM tadevaM dIrghaM dvitIyasyAdyaM suna-vAma somamityanena kaulaM vAmaM freSThaM somaM mahAsaubhAgyamAcakSate , sa sarva-saMpattibhUtaM prathamaM nivqttikAraNaM dvitIyaM sthitikAraNaM tqtIyaM sargakAraNamitya-nena karafuddhiM kqtvA tripurAvidyAM spaSTIkqtvA jAtavedase sunavAma somami-tyAdi paThitvA mahAvidyefvarIvidyAmAcakSate tripurefvarIM jAtavedasa iti , jAteAdyAkSare mAtqkAyAH fivasi baindavamamqtarUpiNIM kuNDalinIM trikoNarUpiNIMceti vAkyArthaH , evaM prathamasyAdyaM vAgbhavam , dvitIyaM kAmakalAlayam ,jAta ityanena paramAtmano jqmbhaNam , jAta ityAdinA paramAtmA fivaucyate , jAtamAtreNa kAmI kAmayate kAmamityAdinA pUrNaM vyAcakSate , tadevasunavAma gotrArUDhaM madhyavartinA'mqtamadhyenArNena mantrArNAnspaSTIkqtvA , gotretinAmagotrAyAmityAdinA spaSTaM rAmakalAlayaM feSaM vAmamityAdinA , pUrveNA-dhvanA vidyeyaM sarvarakSAkarI vyAcakSate , evametena vidyAM tripurefIM spaSTIkqtvAjAtavedasa ityAdinA jAto deva eka IfvaraH paramo jyotirmantrato veti turIyaMvaraM dattvA bindupUrNajyotiHsthAnaM kqtvA prathamasyAdyaM dvitIyaM ca tqtIyaM casarvarakSAkarIsaMbandhaM kqtvA vidyAmAtmAsanarUpiNIM spaSTIkqtvA jAtavedasesunavAma somamityAdi paThitvA rakSAkarIM vidyAM smqtvAdyantayordhAmnoH fakti-fivarUpiNIM viniyojya sa iti faktyAtmakaM varNaM somamiti faivAtmakaM dhAmajAnIyAt , yo jAnIte sa subhago bhavati . 1 ॥अथातो जातवेदसे सुनवाम सोममित्यादि पठित्वा त्रैपुरी व्यक्तिर्लक्ष्यते ।जातवेदस इत्येकर्चसूक्तस्याद्यमध्यमावसानेषु तत्र स्थानेषु विलीनं बीजसागर-रूपं व्याचक्ष्वेत्यृषय ऊचुः । तान्होवाच भगवाञ्जातवेदसे सुनवाम सोमंतदन्त्यमवाणीं विलोमेन पठित्वा प्रथमस्याद्यं तदेवं दीर्घं द्वितीयस्याद्यं सुन-वाम सोममित्यनेन कौलं वामं श्रेष्ठं सोमं महासौभाग्यमाचक्षते । स सर्व-संपत्तिभूतं प्रथमं निवृत्तिकारणं द्वितीयं स्थितिकारणं तृतीयं सर्गकारणमित्य-नेन करशुद्धिं कृत्वा त्रिपुराविद्यां स्पष्टीकृत्वा जातवेदसे सुनवाम सोममि-त्यादि पठित्वा महाविद्येश्वरीविद्यामाचक्षते त्रिपुरेश्वरीं जातवेदस इति । जातेआद्याक्षरे मातृकायाः शिवसि बैन्दवममृतरूपिणीं कुण्डलिनीं त्रिकोणरूपिणींचेति वाक्यार्थः । एवं प्रथमस्याद्यं वाग्भवम् । द्वितीयं कामकलालयम् ।जात इत्यनेन परमात्मनो जृम्भणम् । जात इत्यादिना परमात्मा शिवउच्यते । जातमात्रेण कामी कामयते काममित्यादिना पूर्णं व्याचक्षते । तदेवसुनवाम गोत्रारूढं मध्यवर्तिनाऽमृतमध्येनार्णेन मन्त्रार्णान्स्पष्टीकृत्वा । गोत्रेतिनामगोत्रायामित्यादिना स्पष्टं रामकलालयं शेषं वाममित्यादिना । पूर्वेणा-ध्वना विद्येयं सर्वरक्षाकरी व्याचक्षते । एवमेतेन विद्यां त्रिपुरेशीं स्पष्टीकृत्वाजातवेदस इत्यादिना जातो देव एक ईश्वरः परमो ज्योतिर्मन्त्रतो वेति तुरीयंवरं दत्त्वा बिन्दुपूर्णज्योतिःस्थानं कृत्वा प्रथमस्याद्यं द्वितीयं च तृतीयं चसर्वरक्षाकरीसंबन्धं कृत्वा विद्यामात्मासनरूपिणीं स्पष्टीकृत्वा जातवेदसेसुनवाम सोममित्यादि पठित्वा रक्षाकरीं विद्यां स्मृत्वाद्यन्तयोर्धाम्नोः शक्ति-शिवरूपिणीं विनियोज्य स इति शक्त्यात्मकं वर्णं सोममिति शैवात्मकं धामजानीयात् । यो जानीते स सुभगो भवति ॥ १ ॥अथातो जातवेदसे सुनवाम सोममित्यादि पठित्वा त्रैपुरी व्यक्तिर्लक्ष्यते ।जातवेदस इत्येकर्चसूक्तस्याद्यमध्यमावसानेषु तत्र स्थानेषु विलीनं बीजसागर-रूपं व्याचक्ष्वेत्यृषय ऊचुः । तान्होवाच भगवाञ्जातवेदसे सुनवाम सोमंतदन्त्यमवाणीं विलोमेन पठित्वा प्रथमस्याद्यं तदेवं दीर्घं द्वितीयस्याद्यं सुन-वाम सोममित्यनेन कौलं वामं श्रेष्ठं सोमं महासौभाग्यमाचक्षते । स सर्व-संपत्तिभूतं प्रथमं निवृत्तिकारणं द्वितीयं स्थितिकारणं तृतीयं सर्गकारणमित्य-नेन करशुद्धिं कृत्वा त्रिपुराविद्यां स्पष्टीकृत्वा जातवेदसे सुनवाम सोममि-त्यादि पठित्वा महाविद्येश्वरीविद्यामाचक्षते त्रिपुरेश्वरीं जातवेदस इति । जातेआद्याक्षरे मातृकायाः शिवसि बैन्दवममृतरूपिणीं कुण्डलिनीं त्रिकोणरूपिणींचेति वाक्यार्थः । एवं प्रथमस्याद्यं वाग्भवम् । द्वितीयं कामकलालयम् ।जात इत्यनेन परमात्मनो जृम्भणम् । जात इत्यादिना परमात्मा शिवौच्यते । जातमात्रेण कामी कामयते काममित्यादिना पूर्णं व्याचक्षते । तदेवसुनवाम गोत्रारूढं मध्यवर्तिनाऽमृतमध्येनार्णेन मन्त्रार्णान्स्पष्टीकृत्वा । गोत्रेतिनामगोत्रायामित्यादिना स्पष्टं रामकलालयं शेषं वाममित्यादिना । पूर्वेणा-ध्वना विद्येयं सर्वरक्षाकरी व्याचक्षते । एवमेतेन विद्यां त्रिपुरेशीं स्पष्टीकृत्वाजातवेदस इत्यादिना जातो देव एक ईश्वरः परमो ज्योतिर्मन्त्रतो वेति तुरीयंवरं दत्त्वा बिन्दुपूर्णज्योतिःस्थानं कृत्वा प्रथमस्याद्यं द्वितीयं च तृतीयं चसर्वरक्षाकरीसंबन्धं कृत्वा विद्यामात्मासनरूपिणीं स्पष्टीकृत्वा जातवेदसेसुनवाम सोममित्यादि पठित्वा रक्षाकरीं विद्यां स्मृत्वाद्यन्तयोर्धाम्नोः शक्ति-शिवरूपिणीं विनियोज्य स इति शक्त्यात्मकं वर्णं सोममिति शैवात्मकं धामजानीयात् । यो जानीते स सुभगो भवति ॥ १ -párpUrkù c£ù .vit sk;m;´;kiWR,IWo@xkù .vit ) sgu¢' .vit )i]purey;ÜÉ/ÉÏt' .vit ) svRÉv{;Év,Imu{y; ju·' .vit ) tOtIy' svR-s'=o.,' c£ù .vit ) s;n©kÚsum;´·kù .vit ) sgu¢tr' .vit )i]pursuNdy;ÜÉ/ÉÏt' .vit ) sv;ÜkiWR,Imu{y; ju·' .vit ) turIy' svR-s*.;Gyd;ykù c£ù .vit ) ssvRs'=oÉ. -paripUrakaM cakraM bhavati sakAmAdyAkarSiNISoDafakaM bhavati , saguptaM bhavati ,tripurefvaryAdhiSThitaM bhavati , sarvavidrAviNImudrayA juSTaM bhavati , tqtIyaM sarva-saMkSobhaNaM cakraM bhavati , sAnazgakusumAdyaSTakaM bhavati , saguptataraM bhavati ,tripurasundaryA'dhiSThitaM bhavati , sarvAkarSiNImudrayA juSTaM bhavati , turIyaM sarva-saubhAgyadAyakaM cakraM bhavati , sasarvasaMkSobhiNyAdidvisaptakaM bhavati , sasaMpradAyaMbhavati , tripuravAsinyAdhiSThitaM bhavati , sasarvavafaMkariNImudrayA juSTaM bhavati ,turIyAntaM sarvArthasAdhakaM cakraM bhavati , sasarvasiddhipradAdidafakaM bhavati , saka-lakaulaM bhavati , tripurAmahAlakSmyA'dhiSThitaM bhavati , mahonmAdinImudrayA juSTaMbhavati , SaSThaM sarvarakSAkaraM cakraM bhavati , sasarvajxatvAdidafakaM bhavati , sanigarbhaMbhavati , tripuramAlinyA'dhiSThitaM bhavati , mahAzkufamudrayA juSTaM bhavati ,saptamaM sarvarogaharaM cakraM bhavati , sarvavafinyAdyASTakaM bhavati , sarahasyaM bhavati ,tripurasiddhyA'dhiSThitaM bhavati , sakhecarImudrayA juSTaM bhavati , aSTamaM sarva-siddhipradaM cakraM bhavati , sAyudhacatuSTayaM bhavati , saparApararahasyaM bhavati ,tripurAmbayA'dhiSThitaM bhavati , bIjamudrayA'dhiSThitaM bhavati , navamaM cakranAyakaMsarvAnandamayaM cakraM bhavati , sakAmefvaryAditrikaM bhavati , sAtirahasyaM bhavati ,mahAtripurasundaryA'dhiSThitaM bhavati , yonimudrayA juSTaM bhavati , saMkrAmanti vaisarvANi chadAMsi cakArANi , tadeva cakraM frIcakram , tasya nAbhyAmagni-maNDale sUryAcandramasau , tatroMkArapIThaM pUjayitvA tatrAkSaraM bindurUpaM tada-ntargatavyomarUpiNIM vidyAM paramAM smqtvA mahAtripurasundarImAvAhya , kSIreNasnApite devi candanena vilepite , bilvapatrArcite devi durge'haM faraNaM gataH ,ityekayarcA prArthya mAyAlakSmItantreNa pUjayediti bhagavAnabravIt , etairmantrai-rbhagavatIM yajet , tato devI prItA bhavati , svAtmAnaM darfayati , tasmAdyaetairmantrairyajati sa brahma pafyati , sa sarvaM pafyati , so'mqtatvaM ca gacchati ,ya evaM vedeti mahopaniSat . 3 -paripUrakaM cakraM bhavati sakAmAdyAkarSiNISoDafakaM bhavati , saguptaM bhavati ,tripurefvaryAdhiSThitaM bhavati , sarvavidrAviNImudrayA juSTaM bhavati , tqtIyaM sarva-saMkSobhaNaM cakraM bhavati , sAnazgakusumAdyaSTakaM bhavati , saguptataraM bhavati ,tripurasundaryA'dhiSThitaM bhavati , sarvAkarSiNImudrayA juSTaM bhavati , turIyaM sarva-saubhAgyadAyakaM cakraM bhavati , sasarvasaMkSobhiNyAdidvisaptakaM bhavati , sasaMpradAyaMbhavati , tripuravAsinyAdhiSThitaM bhavati , sasarvavafaMkariNImudrayA juSTaM bhavati ,turIyAntaM sarvArthasAdhakaM cakraM bhavati , sasarvasiddhipradAdidafakaM bhavati , saka-lakaulaM bhavati , tripurAmahAlakSmyA'dhiSThitaM bhavati , mahonmAdinImudrayA juSTaMbhavati , SaSThaM sarvarakSAkaraM cakraM bhavati , sasarvajxatvAdidafakaM bhavati , sanigarbhaMbhavati , tripuramAlinyA'dhiSThitaM bhavati , mahAzkufamudrayA juSTaM bhavati ,saptamaM sarvarogaharaM cakraM bhavati , sarvavafinyAdyASTakaM bhavati , sarahasyaM bhavati ,tripurasiddhyA'dhiSThitaM bhavati , sakhecarImudrayA juSTaM bhavati , aSTamaM sarva-siddhipradaM cakraM bhavati , sAyudhacatuSTayaM bhavati , saparApararahasyaM bhavati ,tripurAmbayA'dhiSThitaM bhavati , bIjamudrayA'dhiSThitaM bhavati , navamaM cakranAyakaMsarvAnandamayaM cakraM bhavati , sakAmefvaryAditrikaM bhavati , sAtirahasyaM bhavati ,mahAtripurasundaryA'dhiSThitaM bhavati , yonimudrayA juSTaM bhavati , saMkrAmanti vaisarvANi chadAMsi cakArANi , tadeva cakraM frIcakram , tasya nAbhyAmagni-maNDale sUryAcandramasau , tatrOkArapIThaM pUjayitvA tatrAkSaraM bindurUpaM tada-ntargatavyomarUpiNIM vidyAM paramAM smqtvA mahAtripurasundarImAvAhya , kSIreNasnApite devi candanena vilepite , bilvapatrArcite devi durge'haM faraNaM gataH ,ityekayarcA prArthya mAyAlakSmItantreNa pUjayediti bhagavAnabravIt , etairmantrai-rbhagavatIM yajet , tato devI prItA bhavati , svAtmAnaM darfayati , tasmAdyaetairmantrairyajati sa brahma pafyati , sa sarvaM pafyati , so'mqtatvaM ca gacchati ,ya evaM vedeti mahopaniSat . 3 -परिपूरकं चक्रं भवति सकामाद्याकर्षिणीषोडशकं भवति । सगुप्तं भवति ।त्रिपुरेश्वर्याधिष्ठितं भवति । सर्वविद्राविणीमुद्रया जुष्टं भवति । तृतीयं सर्व-संक्षोभणं चक्रं भवति । सानङ्गकुसुमाद्यष्टकं भवति । सगुप्ततरं भवति ।त्रिपुरसुन्दर्याऽधिष्ठितं भवति । सर्वाकर्षिणीमुद्रया जुष्टं भवति । तुरीयं सर्व-सौभाग्यदायकं चक्रं भवति । ससर्वसंक्षोभिण्यादिद्विसप्तकं भवति । ससंप्रदायंभवति । त्रिपुरवासिन्याधिष्ठितं भवति । ससर्ववशंकरिणीमुद्रया जुष्टं भवति ।तुरीयान्तं सर्वार्थसाधकं चक्रं भवति । ससर्वसिद्धिप्रदादिदशकं भवति । सक-लकौलं भवति । त्रिपुरामहालक्ष्म्याऽधिष्ठितं भवति । महोन्मादिनीमुद्रया जुष्टंभवति । षष्ठं सर्वरक्षाकरं चक्रं भवति । ससर्वज्ञत्वादिदशकं भवति । सनिगर्भंभवति । त्रिपुरमालिन्याऽधिष्ठितं भवति । महाङ्कुशमुद्रया जुष्टं भवति ।सप्तमं सर्वरोगहरं चक्रं भवति । सर्ववशिन्याद्याष्टकं भवति । सरहस्यं भवति ।त्रिपुरसिद्ध्याऽधिष्ठितं भवति । सखेचरीमुद्रया जुष्टं भवति । अष्टमं सर्व-सिद्धिप्रदं चक्रं भवति । सायुधचतुष्टयं भवति । सपरापररहस्यं भवति ।त्रिपुराम्बयाऽधिष्ठितं भवति । बीजमुद्रयाऽधिष्ठितं भवति । नवमं चक्रनायकंसर्वानन्दमयं चक्रं भवति । सकामेश्वर्यादित्रिकं भवति । सातिरहस्यं भवति ।महात्रिपुरसुन्दर्याऽधिष्ठितं भवति । योनिमुद्रया जुष्टं भवति । संक्रामन्ति वैसर्वाणि छदांसि चकाराणि । तदेव चक्रं श्रीचक्रम् । तस्य नाभ्यामग्नि-मण्डले सूर्याचन्द्रमसौ । तत्रोंकारपीठं पूजयित्वा तत्राक्षरं बिन्दुरूपं तद-न्तर्गतव्योमरूपिणीं विद्यां परमां स्मृत्वा महात्रिपुरसुन्दरीमावाह्य । क्षीरेणस्नापिते देवि चन्दनेन विलेपिते । बिल्वपत्रार्चिते देवि दुर्गेऽहं शरणं गतः ।इत्येकयर्चा प्रार्थ्य मायालक्ष्मीतन्त्रेण पूजयेदिति भगवानब्रवीत् । एतैर्मन्त्रै-र्भगवतीं यजेत् । ततो देवी प्रीता भवति । स्वात्मानं दर्शयति । तस्माद्यएतैर्मन्त्रैर्यजति स ब्रह्म पश्यति । स सर्वं पश्यति । सोऽमृतत्वं च गच्छति ।य एवं वेदेति महोपनिषत् ॥ ३ -परिपूरकं चक्रं भवति सकामाद्याकर्षिणीषोडशकं भवति । सगुप्तं भवति ।त्रिपुरेश्वर्याधिष्ठितं भवति । सर्वविद्राविणीमुद्रया जुष्टं भवति । तृतीयं सर्व-संक्षोभणं चक्रं भवति । सानङ्गकुसुमाद्यष्टकं भवति । सगुप्ततरं भवति ।त्रिपुरसुन्दर्याऽधिष्ठितं भवति । सर्वाकर्षिणीमुद्रया जुष्टं भवति । तुरीयं सर्व-सौभाग्यदायकं चक्रं भवति । ससर्वसंक्षोभिण्यादिद्विसप्तकं भवति । ससंप्रदायंभवति । त्रिपुरवासिन्याधिष्ठितं भवति । ससर्ववशंकरिणीमुद्रया जुष्टं भवति ।तुरीयान्तं सर्वार्थसाधकं चक्रं भवति । ससर्वसिद्धिप्रदादिदशकं भवति । सक-लकौलं भवति । त्रिपुरामहालक्ष्म्याऽधिष्ठितं भवति । महोन्मादिनीमुद्रया जुष्टंभवति । षष्ठं सर्वरक्षाकरं चक्रं भवति । ससर्वज्ञत्वादिदशकं भवति । सनिगर्भंभवति । त्रिपुरमालिन्याऽधिष्ठितं भवति । महाङ्कुशमुद्रया जुष्टं भवति ।सप्तमं सर्वरोगहरं चक्रं भवति । सर्ववशिन्याद्याष्टकं भवति । सरहस्यं भवति ।त्रिपुरसिद्ध्याऽधिष्ठितं भवति । सखेचरीमुद्रया जुष्टं भवति । अष्टमं सर्व-सिद्धिप्रदं चक्रं भवति । सायुधचतुष्टयं भवति । सपरापररहस्यं भवति ।त्रिपुराम्बयाऽधिष्ठितं भवति । बीजमुद्रयाऽधिष्ठितं भवति । नवमं चक्रनायकंसर्वानन्दमयं चक्रं भवति । सकामेश्वर्यादित्रिकं भवति । सातिरहस्यं भवति ।महात्रिपुरसुन्दर्याऽधिष्ठितं भवति । योनिमुद्रया जुष्टं भवति । संक्रामन्ति वैसर्वाणि छदांसि चकाराणि । तदेव चक्रं श्रीचक्रम् । तस्य नाभ्यामग्नि-मण्डले सूर्याचन्द्रमसौ । तत्रॐकारपीठं पूजयित्वा तत्राक्षरं बिन्दुरूपं तद-न्तर्गतव्योमरूपिणीं विद्यां परमां स्मृत्वा महात्रिपुरसुन्दरीमावाह्य । क्षीरेणस्नापिते देवि चन्दनेन विलेपिते । बिल्वपत्रार्चिते देवि दुर्गेऽहं शरणं गतः ।इत्येकयर्चा प्रार्थ्य मायालक्ष्मीतन्त्रेण पूजयेदिति भगवानब्रवीत् । एतैर्मन्त्रै-र्भगवतीं यजेत् । ततो देवी प्रीता भवति । स्वात्मानं दर्शयति । तस्माद्यएतैर्मन्त्रैर्यजति स ब्रह्म पश्यति । स सर्वं पश्यति । सोऽमृतत्वं च गच्छति ।य एवं वेदेति महोपनिषत् ॥ ३ -©Ïto/Ite muÿ_yoStjRNyodR<@vd/St;dev'Év/; p[qm; s'p´te ) swvÉm²ltm?ym; iÃtIy; ) tOtIy;x;Õitárit ) p[;itloMyen p;,I sìWR-ÉyTv;©Ï* s;ɦm* sm;/;y turIy; ) prSpr' knIysed' m?ym;bõean;Émk d¾<@Ny* tjRNy;v;²l©ä;v·>y m?ym;n%Ém²lt;©Ï* pmI )swv;g[ex;Õit" WÏI ) d²=,xye v;mb;ó' ÕTv;NyoNy;n;Émk knIy-sIm?ygte m?yme tjRNy;£;Nte srl;Sv©Ï* %ecrI s¢mI ) svoR?veRsvRs'úit Svm?ym;n;Émk;Ntre knIyÉs p;RyoStjRNy;vx;!äe yuÿ_;s;©ÏyogtoNyoNy' smmï²l' ÕTv;·mI ) prSprm?ym;pOÏvitRNy;v-n;Émk tjRNy;£;Nte sme m?yme a;d;y;©Ï* m?yvitRn* nvmI p[it-p´t it ) swvey' knIyse sme aNtárte©Ï* sm;vNtárt* ÕTv;i]%<@;p´t it ) p b;,;" p;´; mu{;" Sp·;" ) £omx; ) hs-%Ufe' %ecrI ) h§*' bIj;·mI v;G.v;´; nvmI dxmI c s'p´t it )y Ev' ved ) aq;t" k;mkl;.Ut' c£ù Vy;:y;Sy;mo îÇ' KlImw' BlU\ S]*metep k;m;" svRc£ù Vy;vtRNte ) m?ym' k;m' sv;Üvs;ne s'pu$IÕTy BlU'k;-re, s'pu$' Vy;¢' ÕTv; iÃrwNdven m?yvitRn; s;?y' bõ±v; .UjRp]e yjit )t°£ù yo veáÿ s sv| veáÿ ) s skl;\Llok;n;kWRyit ) sv| StM.-yit ) nIlIyuÿ_' c£ù x]UNm;ryit ) git' StM.yit ) l;=;yuÿ_' ÕTv;skllokù vxIkroit ) nvl=jp' ÕTv; ¨{Tv' p[;Òoit ) m;tOky;vei·t' ÕTv; ÉvjyI .vit ) .g;ûkÚ<@Ö ÕTv;ɦm;/;y pu¨Wo hÉvW;óTv; yoiWto vxIkroit ) vtuRle óTv; ÉÅymtul;' p[;Òoit ) ctur§eóTv; vOi·.Rvit ) i]ko,e óTv; x]UNm;ryit ) git' StM.yit )puãp;É, óTv; ÉjvyI .vit ) mh;rswóÜTv; prm;nNdin.Rro .vit )g,;n;' Tv; g,pit' hv;mhe kÉv' kvIn;mupmÅvStmm( ) JyeÏ-r;j' b[÷,;' b[÷,Spt a; n" ê -zguSThato'dhIte muktayostarjanyordaNDavadadhastAdevaMvidhA prathamA saMpadyate , saivamilitamadhyamA dvitIyA , tqtIyAzkufAkqtiriti , prAtilomyena pANI sazgharSa-yitvAzguSThau sAgnimau samAdhAya turIyA , parasparaM kanIyasedaM madhyamAbaddhe\anAmike daNDinyau tarjanyAvAlizgyAvaSTabhya madhyamAnakhamilitAzguSThau paxcamI ,saivAgre'zkufAkqtiH SaSThI , dakSiNafaye vAmabAhuM kqtvA'nyonyAnAmike kanIya-sImadhyagate madhyame tarjanyAkrAnte saralAsvazguSThau khecarI saptamI , sarvordhvesarvasaMhqti svamadhyamAnAmikAntare kanIyasi pArfvayostarjanyAvazkufADhye yuktAsAzguSThayogato'nyonyaM samamaxjaliM kqtvA'STamI , parasparamadhyamApqSThavartinyAva-nAmike tarjanyAkrAnte same madhyame AdAyAzguSThau madhyavartinau navamI prati-padyata iti , saiveyaM kanIyase same antarite'zguSThau samAvantaritau kqtvAtrikhaNDApadyata iti , paxca bANAH paxcAdyA mudrAH spaSTAH , kromazkufA , hasa-khUphreM khecarI , hasrauM bIjASTamI vAgbhavAdyA navamI dafamI ca saMpadyata iti ,ya evaM veda , athAtaH kAmakalAbhUtaM cakraM vyAkhyAsyAmo hrIM klImaiM blUMM straumetepaxca kAmAH sarvacakraM vyAvartante , madhyamaM kAmaM sarvAvasAne saMpuTIkqtya blUMkA-reNa saMpuTaM vyAptaM kqtvA dviraindavena madhyavartinA sAdhyaM baddhvA bhUrjapatre yajati ,taccakraM yo vetti sa sarvaM vetti , sa sakalAMMllokAnAkarSayati , sarvaM stambha-yati , nIlIyuktaM cakraM fatrUnmArayati , gatiM stambhayati , lAkSAyuktaM kqtvAsakalalokaM vafIkaroti , navalakSajapaM kqtvA rudratvaM prApnoti , mAtqkayAveSTitaM kqtvA vijayI bhavati , bhagAzkakuNDaM kqtvAgnimAdhAya puruSo haviSAhutvA yoSito vafIkaroti , vartule hutvA friyamatulAM prApnoti , caturasrehutvA vqSTirbhavati , trikoNe hutvA fatrUnmArayati , gatiM stambhayati ,puSpANi hutvA jivayI bhavati , mahArasairhutvA paramAnandanirbharo bhavati ,gaNAnAM tvA gaNapatiM havAmahe kaviM kavInAmupamafravastamam , jyeSTha-rAjaM brahmaNAM brahmaNaspata A naH fqNvannUtibhiH sIda sAdanam , itye-vamAdyamakSaraM tadantyabindupUrNamityanenAzgaM spqfati , gaM gaNefAya nama itigaNefaM namaskurvIta , O namo bhagavate bhasmAzgarAgAyogratejase hana hanadaha daha paca paca matha matha vidhvaMsaya vidhvaMsaya halabhaxjana fUlamUle vyaxjana-siddhiM kuru kuru samudraM pUrvapratiSThitaM foSaya foSaya stambhaya stambhaya paramantra-parayantraparatantraparadUtaparakaTakaparacchedanakara vidAraya vidAraya cchindhi cchindhi----------------------539- -zguSThato'dhIte muktayostarjanyordaNDavadadhastAdevaMvidhA prathamA saMpadyate , saivamilitamadhyamA dvitIyA , tqtIyAzkufAkqtiriti , prAtilomyena pANI sazgharSa-yitvAzguSThau sAgnimau samAdhAya turIyA , parasparaM kanIyasedaM madhyamAbaddheanAmike daNDinyau tarjanyAvAlizgyAvaSTabhya madhyamAnakhamilitAzguSThau paxcamI ,saivAgre'zkufAkqtiH SaSThI , dakSiNafaye vAmabAhuM kqtvA'nyonyAnAmike kanIya-sImadhyagate madhyame tarjanyAkrAnte saralAsvazguSThau khecarI saptamI , sarvordhvesarvasaMhqti svamadhyamAnAmikAntare kanIyasi pArfvayostarjanyAvazkufADhye yuktAsAzguSThayogato'nyonyaM samamaxjaliM kqtvA'STamI , parasparamadhyamApqSThavartinyAva-nAmike tarjanyAkrAnte same madhyame AdAyAzguSThau madhyavartinau navamI prati-padyata iti , saiveyaM kanIyase same antarite'zguSThau samAvantaritau kqtvAtrikhaNDApadyata iti , paxca bANAH paxcAdyA mudrAH spaSTAH , kromazkufA , hasa-khUphreM khecarI , hasrauM bIjASTamI vAgbhavAdyA navamI dafamI ca saMpadyata iti ,ya evaM veda , athAtaH kAmakalAbhUtaM cakraM vyAkhyAsyAmo hrIM klImaiM blUMM straumetepaxca kAmAH sarvacakraM vyAvartante , madhyamaM kAmaM sarvAvasAne saMpuTIkqtya blUMkA-reNa saMpuTaM vyAptaM kqtvA dviraindavena madhyavartinA sAdhyaM baddhvA bhUrjapatre yajati ,taccakraM yo vetti sa sarvaM vetti , sa sakalAMMllokAnAkarSayati , sarvaM stambha-yati , nIlIyuktaM cakraM fatrUnmArayati , gatiM stambhayati , lAkSAyuktaM kqtvAsakalalokaM vafIkaroti , navalakSajapaM kqtvA rudratvaM prApnoti , mAtqkayAveSTitaM kqtvA vijayI bhavati , bhagAzkakuNDaM kqtvAgnimAdhAya puruSo haviSAhutvA yoSito vafIkaroti , vartule hutvA friyamatulAM prApnoti , caturasrehutvA vqSTirbhavati , trikoNe hutvA fatrUnmArayati , gatiM stambhayati ,puSpANi hutvA jivayI bhavati , mahArasairhutvA paramAnandanirbharo bhavati ,gaNAnAM tvA gaNapatiM havAmahe kaviM kavInAmupamafravastamam , jyeSTha-rAjaM brahmaNAM brahmaNaspata A naH fqNvannUtibhiH sIda sAdanam , itye-vamAdyamakSaraM tadantyabindupUrNamityanenAzgaM spqfati , gaM gaNefAya nama itigaNefaM namaskurvIta , O namo bhagavate bhasmAzgarAgAyogratejase hana hanadaha daha paca paca matha matha vidhvaMsaya vidhvaMsaya halabhaxjana fUlamUle vyaxjana-siddhiM kuru kuru samudraM pUrvapratiSThitaM foSaya foSaya stambhaya stambhaya paramantra-parayantraparatantraparadUtaparakaTakaparacchedanakara vidAraya vidAraya cchindhi cchindhi----------------------539- -ङ्गुष्ठतोऽधीते मुक्तयोस्तर्जन्योर्दण्डवदधस्तादेवंविधा प्रथमा संपद्यते । सैवमिलितमध्यमा द्वितीया । तृतीयाङ्कुशाकृतिरिति । प्रातिलोम्येन पाणी सङ्घर्ष-यित्वाङ्गुष्ठौ साग्निमौ समाधाय तुरीया । परस्परं कनीयसेदं मध्यमाबद्धेअनामिके दण्डिन्यौ तर्जन्यावालिङ्ग्यावष्टभ्य मध्यमानखमिलिताङ्गुष्ठौ पञ्चमी ।सैवाग्रेऽङ्कुशाकृतिः षष्ठी । दक्षिणशये वामबाहुं कृत्वाऽन्योन्यानामिके कनीय-सीमध्यगते मध्यमे तर्जन्याक्रान्ते सरलास्वङ्गुष्ठौ खेचरी सप्तमी । सर्वोर्ध्वेसर्वसंहृति स्वमध्यमानामिकान्तरे कनीयसि पार्श्वयोस्तर्जन्यावङ्कुशाढ्ये युक्तासाङ्गुष्ठयोगतोऽन्योन्यं सममञ्जलिं कृत्वाऽष्टमी । परस्परमध्यमापृष्ठवर्तिन्याव-नामिके तर्जन्याक्रान्ते समे मध्यमे आदायाङ्गुष्ठौ मध्यवर्तिनौ नवमी प्रति-पद्यत इति । सैवेयं कनीयसे समे अन्तरितेऽङ्गुष्ठौ समावन्तरितौ कृत्वात्रिखण्डापद्यत इति । पञ्च बाणाः पञ्चाद्या मुद्राः स्पष्टाः । क्रोमङ्कुशा । हस-खूफ्रें खेचरी । हस्रौं बीजाष्टमी वाग्भवाद्या नवमी दशमी च संपद्यत इति ।य एवं वेद । अथातः कामकलाभूतं चक्रं व्याख्यास्यामो ह्रीं क्लीमैं ब्लूँ स्त्रौमेतेपञ्च कामाः सर्वचक्रं व्यावर्तन्ते । मध्यमं कामं सर्वावसाने संपुटीकृत्य ब्लूंका-रेण संपुटं व्याप्तं कृत्वा द्विरैन्दवेन मध्यवर्तिना साध्यं बद्ध्वा भूर्जपत्रे यजति ।तच्चक्रं यो वेत्ति स सर्वं वेत्ति । स सकलाँल्लोकानाकर्षयति । सर्वं स्तम्भ-यति । नीलीयुक्तं चक्रं शत्रून्मारयति । गतिं स्तम्भयति । लाक्षायुक्तं कृत्वासकललोकं वशीकरोति । नवलक्षजपं कृत्वा रुद्रत्वं प्राप्नोति । मातृकयावेष्टितं कृत्वा विजयी भवति । भगाङ्ककुण्डं कृत्वाग्निमाधाय पुरुषो हविषाहुत्वा योषितो वशीकरोति । वर्तुले हुत्वा श्रियमतुलां प्राप्नोति । चतुरस्रेहुत्वा वृष्टिर्भवति । त्रिकोणे हुत्वा शत्रून्मारयति । गतिं स्तम्भयति ।पुष्पाणि हुत्वा जिवयी भवति । महारसैर्हुत्वा परमानन्दनिर्भरो भवति ।गणानां त्वा गणपतिं हवामहे कविं कवीनामुपमश्रवस्तमम् । ज्येष्ठ-राजं ब्रह्मणां ब्रह्मणस्पत आ नः शृण्वन्नूतिभिः सीद सादनम् । इत्ये-वमाद्यमक्षरं तदन्त्यबिन्दुपूर्णमित्यनेनाङ्गं स्पृशति । गं गणेशाय नम इतिगणेशं नमस्कुर्वीत । ॐ नमो भगवते भस्माङ्गरागायोग्रतेजसे हन हनदह दह पच पच मथ मथ विध्वंसय विध्वंसय हलभञ्जन शूलमूले व्यञ्जन-सिद्धिं कुरु कुरु समुद्रं पूर्वप्रतिष्ठितं शोषय शोषय स्तम्भय स्तम्भय परमन्त्र-परयन्त्रपरतन्त्रपरदूतपरकटकपरच्छेदनकर विदारय विदारय च्छिन्धि च्छिन्धि----------------------५३९- -ङ्गुष्ठतोऽधीते मुक्तयोस्तर्जन्योर्दण्डवदधस्तादेवंविधा प्रथमा संपद्यते । सैवमिलितमध्यमा द्वितीया । तृतीयाङ्कुशाकृतिरिति । प्रातिलोम्येन पाणी सङ्घर्ष-यित्वाङ्गुष्ठौ साग्निमौ समाधाय तुरीया । परस्परं कनीयसेदं मध्यमाबद्धेअनामिके दण्डिन्यौ तर्जन्यावालिङ्ग्यावष्टभ्य मध्यमानखमिलिताङ्गुष्ठौ पञ्चमी ।सैवाग्रेऽङ्कुशाकृतिः षष्ठी । दक्षिणशये वामबाहुं कृत्वाऽन्योन्यानामिके कनीय-सीमध्यगते मध्यमे तर्जन्याक्रान्ते सरलास्वङ्गुष्ठौ खेचरी सप्तमी । सर्वोर्ध्वेसर्वसंहृति स्वमध्यमानामिकान्तरे कनीयसि पार्श्वयोस्तर्जन्यावङ्कुशाढ्ये युक्तासाङ्गुष्ठयोगतोऽन्योन्यं सममञ्जलिं कृत्वाऽष्टमी । परस्परमध्यमापृष्ठवर्तिन्याव-नामिके तर्जन्याक्रान्ते समे मध्यमे आदायाङ्गुष्ठौ मध्यवर्तिनौ नवमी प्रति-पद्यत इति । सैवेयं कनीयसे समे अन्तरितेऽङ्गुष्ठौ समावन्तरितौ कृत्वात्रिखण्डापद्यत इति । पञ्च बाणाः पञ्चाद्या मुद्राः स्पष्टाः । क्रोमङ्कुशा । हस-खूफ्रें खेचरी । हस्रौं बीजाष्टमी वाग्भवाद्या नवमी दशमी च संपद्यत इति ।य एवं वेद । अथातः कामकलाभूतं चक्रं व्याख्यास्यामो ह्रीं क्लीमैं ब्लूँ स्त्रौमेतेपञ्च कामाः सर्वचक्रं व्यावर्तन्ते । मध्यमं कामं सर्वावसाने संपुटीकृत्य ब्लूंका-रेण संपुटं व्याप्तं कृत्वा द्विरैन्दवेन मध्यवर्तिना साध्यं बद्ध्वा भूर्जपत्रे यजति ।तच्चक्रं यो वेत्ति स सर्वं वेत्ति । स सकलाँल्लोकानाकर्षयति । सर्वं स्तम्भ-यति । नीलीयुक्तं चक्रं शत्रून्मारयति । गतिं स्तम्भयति । लाक्षायुक्तं कृत्वासकललोकं वशीकरोति । नवलक्षजपं कृत्वा रुद्रत्वं प्राप्नोति । मातृकयावेष्टितं कृत्वा विजयी भवति । भगाङ्ककुण्डं कृत्वाग्निमाधाय पुरुषो हविषाहुत्वा योषितो वशीकरोति । वर्तुले हुत्वा श्रियमतुलां प्राप्नोति । चतुरस्रेहुत्वा वृष्टिर्भवति । त्रिकोणे हुत्वा शत्रून्मारयति । गतिं स्तम्भयति ।पुष्पाणि हुत्वा जिवयी भवति । महारसैर्हुत्वा परमानन्दनिर्भरो भवति ।गणानां त्वा गणपतिं हवामहे कविं कवीनामुपमश्रवस्तमम् । ज्येष्ठ-राजं ब्रह्मणां ब्रह्मणस्पत आ नः शृण्वन्नूतिभिः सीद सादनम् । इत्ये-वमाद्यमक्षरं तदन्त्यबिन्दुपूर्णमित्यनेनाङ्गं स्पृशति । गं गणेशाय नम इतिगणेशं नमस्कुर्वीत । ॐ नमो भगवते भस्माङ्गरागायोग्रतेजसे हन हनदह दह पच पच मथ मथ विध्वंसय विध्वंसय हलभञ्जन शूलमूले व्यञ्जन-सिद्धिं कुरु कुरु समुद्रं पूर्वप्रतिष्ठितं शोषय शोषय स्तम्भय स्तम्भय परमन्त्र-परयन्त्रपरतन्त्रपरदूतपरकटकपरच्छेदनकर विदारय विदारय च्छिन्धि च्छिन्धि----------------------५३९- Ð Ñ îÇmo' îÇÉmTyupinWt( Ðhár" Ñ tTst( ÐÑ v;¹ mnsIit x;²Nt" Ðit ÅIi]puropinWTsm;¢; Ð 85 . O hrImoM hrImityupaniSat .hariH O tatsat .O vAzme manasIti fAntiH .iti frItripuropaniSatsamAptA . 85 . O hrImO hrImityupaniSat .hariH O tatsat .O vAzme manasIti fAntiH .iti frItripuropaniSatsamAptA . 85 ॥ ॐ ह्रीमों ह्रीमित्युपनिषत् ॥हरिः ॐ तत्सत् ॥ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥इति श्रीत्रिपुरोपनिषत्समाप्ता ॥ ८५ ॥ ॐ ह्रीमॐ ह्रीमित्युपनिषत् ॥हरिः ॐ तत्सत् ॥ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥इति श्रीत्रिपुरोपनिषत्समाप्ता ॥ ८५ ÐÑ s h n;vvâTvit x;²Nt" Ðhár" Ñ Ð dev; h vw .gvNtmb[uv¥/Iih .gvNb[÷Év´;m( ) s p[j;-pitrb[vITs²x%;Nkex;É¥ãkãy ÉvsOJy yDopvIt' inãkãy pu]' ë; Tv'b[÷; Tv' yDSTv' vW$(k;rSTvmo'k;rSTv' Sv;h; Tv' Sv/; Tv' /;t; Tv'Év/;t; Tv' p[itÏ;sIit vdet( ) aq pu]o vdTyh' b[÷;h' yDoh' vW-$(k;rohmo'k;roh' Sv;h;h' Sv/;h' /;t;h' Év/;t;h' Tv·;h' p[itÏ;SmIit )t;Nyet;Nynuv[j¥;Åum;p;tyet( ) ydÅum;p;tyeTp[j;' Év¾CzN´;t( ) p[d-²=,m;vOæywt°wt°;nve=m;,;" p[Ty;y²Nt ) s SvGyoR .vit b[÷c;rIvedm/ITy vedoÿ_;cártb[÷cyoR d;r;n;úTy pu];nuTp;´ t;nnup;É/É.ÉvR-tTye; c xáÿ_to yDw" ) tSy s'Ny;so gu¨É.rnuD;tSy b;N/vw )sor .O sa ha nAvavatviti fAntiH .hariH O . devA ha vai bhagavantamabruvannadhIhi bhagavanbrahmavidyAm , sa prajA-patirabravItsafikhAnkefAnniSkqSya visqjya yajxopavItaM niSkqSya putraM dqSTvA tvaMbrahmA tvaM yajxastvaM vaSaTkArastvamoMkArastvaM svAhA tvaM svadhA tvaM dhAtA tvaMvidhAtA tvaM pratiSThA'sIti vadet , atha putro vadatyahaM brahmAhaM yajxo'haM vaSa-TkAro'hamoMkAro'haM svAhAhaM svadhAhaM dhAtAhaM vidhAtAhaM tvaSTAhaM pratiSThAsmIti ,tAnyetAnyanuvrajannAfrumApAtayet , yadafrumApAtayetprajAM vicchindyAt , prada-kSiNamAvqttyaitaccaitaccAnavekSamANAH pratyAyanti , sa svargyo bhavati brahmacArIvedamadhItya vedoktAcaritabrahmacaryo dArAnAhqtya putrAnutpAdya tAnanupAdhibhirvi-tatyeSTvA ca faktito yajxaiH , tasya saMnyAso gurubhiranujxAtasya bAndhavaifca ,so'raNyaM paretya dvAdafarAtraM payasAgnihotraM juhuyAt , dvAdafarAtraM payobhakSAsyAt , dvAdafarAtrasyAnte agnaye vaifvAnarAya prajApataye ca prAjApatyaM caruMvaiSNavaM trikapAlamagniM saMsthitAni pUrvANi dArupAtrANyagnau juhuyAt , mqNma-yAnyapsu juhuyAt , taijasAni gurave dadyAt , mA tvaM mAmapahAya parAgAH ,nAhaM tvAmapahAya parAgAmiti , gArhapatyadakSiNApnyAhavanIyeSvaraNidefAdbhasma-muSTiM pibedityeke , safikhAnkefAnniSkqSya visqjya yajxopavItaM bhUHsvAhetyapsujuhuyAt , ata UrdhvamanafanamapAM pravefamagnipravefaM vIrAdhvAnaM mahAprasthAnaM----------------------546- .O sa ha nAvavatviti fAntiH .hariH O . devA ha vai bhagavantamabruvannadhIhi bhagavanbrahmavidyAm , sa prajA-patirabravItsafikhAnkefAnniSkqSya visqjya yajxopavItaM niSkqSya putraM dqSTvA tvaMbrahmA tvaM yajxastvaM vaSaTkArastvamOkArastvaM svAhA tvaM svadhA tvaM dhAtA tvaMvidhAtA tvaM pratiSThA'sIti vadet , atha putro vadatyahaM brahmAhaM yajxo'haM vaSa-TkAro'hamOkAro'haM svAhAhaM svadhAhaM dhAtAhaM vidhAtAhaM tvaSTAhaM pratiSThAsmIti ,tAnyetAnyanuvrajannAfrumApAtayet , yadafrumApAtayetprajAM vicchindyAt , prada-kSiNamAvqttyaitaccaitaccAnavekSamANAH pratyAyanti , sa svargyo bhavati brahmacArIvedamadhItya vedoktAcaritabrahmacaryo dArAnAhqtya putrAnutpAdya tAnanupAdhibhirvi-tatyeSTvA ca faktito yajxaiH , tasya saMnyAso gurubhiranujxAtasya bAndhavaifca ,so'raNyaM paretya dvAdafarAtraM payasAgnihotraM juhuyAt , dvAdafarAtraM payobhakSAsyAt , dvAdafarAtrasyAnte agnaye vaifvAnarAya prajApataye ca prAjApatyaM caruMvaiSNavaM trikapAlamagniM saMsthitAni pUrvANi dArupAtrANyagnau juhuyAt , mqNma-yAnyapsu juhuyAt , taijasAni gurave dadyAt , mA tvaM mAmapahAya parAgAH ,nAhaM tvAmapahAya parAgAmiti , gArhapatyadakSiNApnyAhavanIyeSvaraNidefAdbhasma-muSTiM pibedityeke , safikhAnkefAnniSkqSya visqjya yajxopavItaM bhUHsvAhetyapsujuhuyAt , ata UrdhvamanafanamapAM pravefamagnipravefaM vIrAdhvAnaM mahAprasthAnaM----------------------546- ॥ॐ स ह नाववत्विति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ देवा ह वै भगवन्तमब्रुवन्नधीहि भगवन्ब्रह्मविद्याम् । स प्रजा-पतिरब्रवीत्सशिखान्केशान्निष्कृष्य विसृज्य यज्ञोपवीतं निष्कृष्य पुत्रं दृष्ट्वा त्वंब्रह्मा त्वं यज्ञस्त्वं वषट्कारस्त्वमोंकारस्त्वं स्वाहा त्वं स्वधा त्वं धाता त्वंविधाता त्वं प्रतिष्ठाऽसीति वदेत् । अथ पुत्रो वदत्यहं ब्रह्माहं यज्ञोऽहं वष-ट्कारोऽहमोंकारोऽहं स्वाहाहं स्वधाहं धाताहं विधाताहं त्वष्टाहं प्रतिष्ठास्मीति ।तान्येतान्यनुव्रजन्नाश्रुमापातयेत् । यदश्रुमापातयेत्प्रजां विच्छिन्द्यात् । प्रद-क्षिणमावृत्त्यैतच्चैतच्चानवेक्षमाणाः प्रत्यायन्ति । स स्वर्ग्यो भवति ब्रह्मचारीवेदमधीत्य वेदोक्ताचरितब्रह्मचर्यो दारानाहृत्य पुत्रानुत्पाद्य ताननुपाधिभिर्वि-तत्येष्ट्वा च शक्तितो यज्ञैः । तस्य संन्यासो गुरुभिरनुज्ञातस्य बान्धवैश्च ।सोऽरण्यं परेत्य द्वादशरात्रं पयसाग्निहोत्रं जुहुयात् । द्वादशरात्रं पयोभक्षास्यात् । द्वादशरात्रस्यान्ते अग्नये वैश्वानराय प्रजापतये च प्राजापत्यं चरुंवैष्णवं त्रिकपालमग्निं संस्थितानि पूर्वाणि दारुपात्राण्यग्नौ जुहुयात् । मृण्म-यान्यप्सु जुहुयात् । तैजसानि गुरवे दद्यात् । मा त्वं मामपहाय परागाः ।नाहं त्वामपहाय परागामिति । गार्हपत्यदक्षिणाप्न्याहवनीयेष्वरणिदेशाद्भस्म-मुष्टिं पिबेदित्येके । सशिखान्केशान्निष्कृष्य विसृज्य यज्ञोपवीतं भूःस्वाहेत्यप्सुजुहुयात् । अत ऊर्ध्वमनशनमपां प्रवेशमग्निप्रवेशं वीराध्वानं महाप्रस्थानं----------------------५४६- ॥ॐ स ह नाववत्विति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ देवा ह वै भगवन्तमब्रुवन्नधीहि भगवन्ब्रह्मविद्याम् । स प्रजा-पतिरब्रवीत्सशिखान्केशान्निष्कृष्य विसृज्य यज्ञोपवीतं निष्कृष्य पुत्रं दृष्ट्वा त्वंब्रह्मा त्वं यज्ञस्त्वं वषट्कारस्त्वमॐकारस्त्वं स्वाहा त्वं स्वधा त्वं धाता त्वंविधाता त्वं प्रतिष्ठाऽसीति वदेत् । अथ पुत्रो वदत्यहं ब्रह्माहं यज्ञोऽहं वष-ट्कारोऽहमॐकारोऽहं स्वाहाहं स्वधाहं धाताहं विधाताहं त्वष्टाहं प्रतिष्ठास्मीति ।तान्येतान्यनुव्रजन्नाश्रुमापातयेत् । यदश्रुमापातयेत्प्रजां विच्छिन्द्यात् । प्रद-क्षिणमावृत्त्यैतच्चैतच्चानवेक्षमाणाः प्रत्यायन्ति । स स्वर्ग्यो भवति ब्रह्मचारीवेदमधीत्य वेदोक्ताचरितब्रह्मचर्यो दारानाहृत्य पुत्रानुत्पाद्य ताननुपाधिभिर्वि-तत्येष्ट्वा च शक्तितो यज्ञैः । तस्य संन्यासो गुरुभिरनुज्ञातस्य बान्धवैश्च ।सोऽरण्यं परेत्य द्वादशरात्रं पयसाग्निहोत्रं जुहुयात् । द्वादशरात्रं पयोभक्षास्यात् । द्वादशरात्रस्यान्ते अग्नये वैश्वानराय प्रजापतये च प्राजापत्यं चरुंवैष्णवं त्रिकपालमग्निं संस्थितानि पूर्वाणि दारुपात्राण्यग्नौ जुहुयात् । मृण्म-यान्यप्सु जुहुयात् । तैजसानि गुरवे दद्यात् । मा त्वं मामपहाय परागाः ।नाहं त्वामपहाय परागामिति । गार्हपत्यदक्षिणाप्न्याहवनीयेष्वरणिदेशाद्भस्म-मुष्टिं पिबेदित्येके । सशिखान्केशान्निष्कृष्य विसृज्य यज्ञोपवीतं भूःस्वाहेत्यप्सुजुहुयात् । अत ऊर्ध्वमनशनमपां प्रवेशमग्निप्रवेशं वीराध्वानं महाप्रस्थानं----------------------५४६- -vOõ;Åm' v; gCz¹t( ) pys; y' p[;XnIy;TsoSy s;y'hom" ) yTp[;t" soy'p[;t" ) y¶xeR t¶xRnm( ) yTp*,Rm;Sye tTp*,Rm;Sym( ) yÃsNte kxXmÅu-lomn%;in v;pyeTsoSy;ɦ·om" ) s'NySy;ɦ' n punr;vtRyeNmOTyu-jRym;vhÉmTy?y;TmmN];Np#¹t( ) SvâSt svRjIve>y TyuKTv;Tm;nmnNy'?y;yn( tdU?vRb;óÉvRmuÿ_m;goR .vet( ) ainktret( ) É.=;xI y²Tkù-Éc¥;´;t( ) lvwkù n /;vyeÆNtus'r=,;q| vWRvjRÉmit ) tdip Xlok;.v²Nt-kÚ<É@k;' cms' ²xKy' i]Év·pmup;nh* ) xItop`;itnI' kNq;'k*pIn;Cz;dn' tq; Ð 1 -vqddhAframaM vA gacchet , payasA yaM prAfnIyAtso'sya sAyaMhomaH , yatprAtaH so'yaMprAtaH , yaddarfe taddarfanam , yatpaurNamAsye tatpaurNamAsyam , yadvasante kefafmafru-lomanakhAni vApayetso'syAgniSTomaH , saMnyasyAgniM na punarAvartayenmqtyu-rjayamAvahamityadhyAtmamantrAnpaThet , svasti sarvajIvebhya ityuktvA''tmAnamananyaMdhyAyan tadUrdhvabAhurvimuktamArgo bhavet , aniketafcaret , bhikSAfI yatkiM-cinnAdyAt , lavaikaM na dhAvayejjantusaMrakSaNArthaM varSavarjamiti , tadapi flokAbhavanti-kuNDikAM camasaM fikyaM triviSTapamupAnahau , fItopaghAtinIM kanthAMkaupInAcchAdanaM tathA . 1 -vqddhAframaM vA gacchet , payasA yaM prAfnIyAtso'sya sAyaMhomaH , yatprAtaH so'yaMprAtaH , yaddarfe taddarfanam , yatpaurNamAsye tatpaurNamAsyam , yadvasante kefafmafru-lomanakhAni vApayetso'syAgniSTomaH , saMnyasyAgniM na punarAvartayenmqtyu-rjayamAvahamityadhyAtmamantrAnpaThet , svasti sarvajIvebhya ityuktvA''tmAnamananyaMdhyAyan tadUrdhvabAhurvimuktamArgo bhavet , aniketafcaret , bhikSAfI yatkiM-cinnAdyAt , lavaikaM na dhAvayejjantusaMrakSaNArthaM varSavarjamiti , tadapi flokAbhavanti-kuN!DikAM camasaM fikyaM triviSTapamupAnahau , fItopaghAtinIM kanthAMkaupInAcchAdanaM tathA . 1 -वृद्धाश्रमं वा गच्छेत् । पयसा यं प्राश्नीयात्सोऽस्य सायंहोमः । यत्प्रातः सोऽयंप्रातः । यद्दर्शे तद्दर्शनम् । यत्पौर्णमास्ये तत्पौर्णमास्यम् । यद्वसन्ते केशश्मश्रु-लोमनखानि वापयेत्सोऽस्याग्निष्टोमः । संन्यस्याग्निं न पुनरावर्तयेन्मृत्यु-र्जयमावहमित्यध्यात्ममन्त्रान्पठेत् । स्वस्ति सर्वजीवेभ्य इत्युक्त्वाऽऽत्मानमनन्यंध्यायन् तदूर्ध्वबाहुर्विमुक्तमार्गो भवेत् । अनिकेतश्चरेत् । भिक्षाशी यत्किं-चिन्नाद्यात् । लवैकं न धावयेज्जन्तुसंरक्षणार्थं वर्षवर्जमिति । तदपि श्लोकाभवन्ति-कुण्डिकां चमसं शिक्यं त्रिविष्टपमुपानहौ । शीतोपघातिनीं कन्थांकौपीनाच्छादनं तथा ॥ १ -वृद्धाश्रमं वा गच्छेत् । पयसा यं प्राश्नीयात्सोऽस्य सायंहोमः । यत्प्रातः सोऽयंप्रातः । यद्दर्शे तद्दर्शनम् । यत्पौर्णमास्ये तत्पौर्णमास्यम् । यद्वसन्ते केशश्मश्रु-लोमनखानि वापयेत्सोऽस्याग्निष्टोमः । संन्यस्याग्निं न पुनरावर्तयेन्मृत्यु-र्जयमावहमित्यध्यात्ममन्त्रान्पठेत् । स्वस्ति सर्वजीवेभ्य इत्युक्त्वाऽऽत्मानमनन्यंध्यायन् तदूर्ध्वबाहुर्विमुक्तमार्गो भवेत् । अनिकेतश्चरेत् । भिक्षाशी यत्किं-चिन्नाद्यात् । लवैकं न धावयेज्जन्तुसंरक्षणार्थं वर्षवर्जमिति । तदपि श्लोकाभवन्ति-कुण्!डिकां चमसं शिक्यं त्रिविष्टपमुपानहौ । शीतोपघातिनीं कन्थांकौपीनाच्छादनं तथा ॥ १ Ð Ã;dx;©ldw~y| caMbr' ctur©lm( ) ÉvStIyR ten t¥;@Ç' ve·ÉyTv; tt" su/I"Ð 11 . dvAdafAzguladairghyaM ca\ambaraM caturazgulam , vistIrya tena tannADIM veSTayitvA tataH sudhIH. 11 . dvAdafAzguladairghyaM caambaraM caturazgulam , vistIrya tena tannADIM veSTayitvA tataH sudhIH. 11 ॥ द्वादशाङ्गुलदैर्घ्यं चअम्बरं चतुरङ्गुलम् । विस्तीर्य तेन तन्नाडीं वेष्टयित्वा ततः सुधीः॥ ११ ॥ द्वादशाङ्गुलदैर्घ्यं चअम्बरं चतुरङ्गुलम् । विस्तीर्य तेन तन्नाडीं वेष्टयित्वा ततः सुधीः॥ ११ ÐÑ .{' k,eRÉ.árit x;²Nt" Ðhár" Ñ Ð aq j;b;lo .usu<@" kl;s²x%r;v;smo'k;rSvåip,'mh;devmum;/RÕtxe%r' somsUy;ÜɦnynmnNteNdurÉvp[.' Vy;`[cm;ÜMbr/r'mOghSt' .Smoõ˲ltÉvg[h' ityRKi]pu<@^re%;Évr;jm;n.;lp[dex' âSmt-s'pU,RpÉv/p;nn' vIr;sn;å!mp[meymn;´nNt' inãkl' inguR,' x;Nt'inrïnmn;my' óMf$(kÚv;Ü,' ²xvn;m;Nyinxmu°rNt' ihr .O bhadraM karNebhiriti fAntiH .hariH O . atha jAbAlo bhusuNDaH kailAsafikharAvAsamoMkArasvarUpiNaMmahAdevamumArdhakqtafekharaM somasUryAgninayanamanantenduraviprabhaM vyAghracarmAmbaradharaMmqgahastaM bhasmoddhUlitavigrahaM tiryaktripuNDrarekhAvirAjamAnabhAlapradefaM smita-saMpUrNapaxcavidhapaxcAnanaM vIrAsanArUDhamaprameyamanAdyanantaM niSkalaM nirguNaM fAntaMniraxjanamanAmayaM humphaTkurvANaM fivanAmAnyanifamuccarantaM hiraNyabAhuM hi-raNyarUpaM hiraNyavarNaM hiraNyanidhimadvaitaM caturthaM brahmaviSNurudrAtItamekamAfAsyaMbhagavantaM fivaM praNamya muhurmuhurabhyarcya frIphaladalaistena bhasmanA ca natottamAzgaHkqtAxjalipuTaH papracchAdhIhi bhagavanvedasAramuddhqtya tripuNDravidhiM yasmAdanyA-napekSameva mokSopalabdhiH , kiM bhasmano dravyam , kAni sthAnAni , manavo'-pyatra ke vA , kati vA tasya dhAraNam , ke vAtrAdhikAriNaH , niyamasteSAMko vA , mAmantevAsinamanufAsayAmokSamiti , atha sa hovAca bhagavAnpa-ramefvaraH paramakAruNikaH pramathAnsurAnapi so'nvIkSya pUtaM prAtarudayAdgomayaMbrahmaparNe nidhAya tryambakamiti mantreNa foSayet , yena kenApi tejasA tatsva-gqhyoktamArgeNa pratiSThApya vahniM tatra tadgomayadravyaM nidhAya somAya svAhetimantreNa tatastilvrIhibhiH sAjyairjuhuyAt , ayaM tenASTottarasahasraM sArdhametadvA ,tatrAjyasya parNamayI juhUrbhavati , tena na pApaM fqNoti , taddhomamantrastryamba-kamityeva ante sviSTakqtpUrNAhutistenaivASTadikSu balipradAnam , tadbhasmagAyatryA saMprokSya taddhaime rAjate tAmre mqNmaye vA pAtre nidhAya rudramantraiH punara-bhyukSya fuddhadefe saMsthApayet , tato bhojayedbrAhmaNAn , tataH svayaM pUtobhavati , mAnastoka iti sadyo jAtamityAdi paxcabrahmamantrtairbhasma saMgqhyA-gniriti bhasma vAyuriti bhasma jalamiti bhasma sthalamiti bhasma vyometi bhasmadevA bhasma qSayo bhasma , sarva ha vA etadidaM bhasma pUtaM pAvanaM namAmi sadyaHsamastAghafAsakamiti firasAbhinamya , pUte vAmahaste vAmadevAyeti nidhAya----------------------562- .O bhadraM karNebhiriti fAntiH .hariH O . atha jAbAlo bhusuNDaH kailAsafikharAvAsamOkArasvarUpiNaMmahAdevamumArdhakqtafekharaM somasUryAgninayanamanantenduraviprabhaM vyAghracarmAmbaradharaMmqgahastaM bhasmoddhUlitavigrahaM tiryak!tripuNDrarekhAvirAjamAnabhAlapradefaM smita-saMpUrNapaxcavidhapaxcAnanaM vIrAsanArUDhamaprameyamanAdyanantaM niSkalaM nirguNaM fAntaMniraxjanamanAmayaM humphaTkurvANaM fivanAmAnyanifamuccarantaM hiraNyabAhuM hi-raNyarUpaM hiraNyavarNaM hiraNyanidhimadvaitaM caturthaM brahmaviSNurudrAtItamekamAfAsyaMbhagavantaM fivaM praNamya muhurmuhurabhyarcya frIphaladalaistena bhasmanA ca natottamAzgaHkqtAxjalipuTaH papracchAdhIhi bhagavanvedasAramuddhqtya tripuNDravidhiM yasmAdanyA-napekSameva mokSopalabdhiH , kiM bhasmano dravyam , kAni sthAnAni , manavo'-pyatra ke vA , kati vA tasya dhAraNam , ke vAtrAdhikAriNaH , niyamasteSAMko vA , mAmantevAsinamanufAsayAmokSamiti , atha sa hovAca bhagavAnpa-ramefvaraH paramakAruNikaH pramathAnsurAnapi so'nvIkSya pUtaM prAtarudayAdgomayaMbrahmaparNe nidhAya tryambakamiti mantreNa foSayet , yena kenApi tejasA tatsva-gqhyoktamArgeNa pratiSThApya vahniM tatra tadgomayadravyaM nidhAya somAya svAhetimantreNa tatastilvrIhibhiH sAjyairjuhuyAt , ayaM tenASTottarasahasraM sArdhametadvA ,tatrAjyasya parNamayI juhUrbhavati , tena na pApaM fqNoti , taddhomamantrastryamba-kamityeva ante sviSTakqtpUrNAhutistenaivASTadikSu balipradAnam , tadbhasmagAyatryA saMprokSya taddhaime rAjate tAmre mqNmaye vA pAtre nidhAya rudramantraiH punara-bhyukSya fuddhadefe saMsthApayet , tato bhojayedbrAhmaNAn , tataH svayaM pUtobhavati , mAnastoka iti sadyo jAtamityAdi paxcabrahmamantrtairbhasma saMgqhyA-gniriti bhasma vAyuriti bhasma jalamiti bhasma sthalamiti bhasma vyometi bhasmadevA bhasma qSayo bhasma , sarva ha vA etadidaM bhasma pUtaM pAvanaM namAmi sadyaHsamastAghafAsakamiti firasAbhinamya , pUte vAmahaste vAmadevAyeti nidhAya----------------------562- ॥ॐ भद्रं कर्णेभिरिति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ अथ जाबालो भुसुण्डः कैलासशिखरावासमोंकारस्वरूपिणंमहादेवमुमार्धकृतशेखरं सोमसूर्याग्निनयनमनन्तेन्दुरविप्रभं व्याघ्रचर्माम्बरधरंमृगहस्तं भस्मोद्धूलितविग्रहं तिर्यक्त्रिपुण्ड्ररेखाविराजमानभालप्रदेशं स्मित-संपूर्णपञ्चविधपञ्चाननं वीरासनारूढमप्रमेयमनाद्यनन्तं निष्कलं निर्गुणं शान्तंनिरञ्जनमनामयं हुम्फट्कुर्वाणं शिवनामान्यनिशमुच्चरन्तं हिरण्यबाहुं हि-रण्यरूपं हिरण्यवर्णं हिरण्यनिधिमद्वैतं चतुर्थं ब्रह्मविष्णुरुद्रातीतमेकमाशास्यंभगवन्तं शिवं प्रणम्य मुहुर्मुहुरभ्यर्च्य श्रीफलदलैस्तेन भस्मना च नतोत्तमाङ्गःकृताञ्जलिपुटः पप्रच्छाधीहि भगवन्वेदसारमुद्धृत्य त्रिपुण्ड्रविधिं यस्मादन्या-नपेक्षमेव मोक्षोपलब्धिः । किं भस्मनो द्रव्यम् । कानि स्थानानि । मनवोऽ-प्यत्र के वा । कति वा तस्य धारणम् । के वात्राधिकारिणः । नियमस्तेषांको वा । मामन्तेवासिनमनुशासयामोक्षमिति । अथ स होवाच भगवान्प-रमेश्वरः परमकारुणिकः प्रमथान्सुरानपि सोऽन्वीक्ष्य पूतं प्रातरुदयाद्गोमयंब्रह्मपर्णे निधाय त्र्यम्बकमिति मन्त्रेण शोषयेत् । येन केनापि तेजसा तत्स्व-गृह्योक्तमार्गेण प्रतिष्ठाप्य वह्निं तत्र तद्गोमयद्रव्यं निधाय सोमाय स्वाहेतिमन्त्रेण ततस्तिल्व्रीहिभिः साज्यैर्जुहुयात् । अयं तेनाष्टोत्तरसहस्रं सार्धमेतद्वा ।तत्राज्यस्य पर्णमयी जुहूर्भवति । तेन न पापं शृणोति । तद्धोममन्त्रस्त्र्यम्ब-कमित्येव अन्ते स्विष्टकृत्पूर्णाहुतिस्तेनैवाष्टदिक्षु बलिप्रदानम् । तद्भस्मगायत्र्या संप्रोक्ष्य तद्धैमे राजते ताम्रे मृण्मये वा पात्रे निधाय रुद्रमन्त्रैः पुनर-भ्युक्ष्य शुद्धदेशे संस्थापयेत् । ततो भोजयेद्ब्राह्मणान् । ततः स्वयं पूतोभवति । मानस्तोक इति सद्यो जातमित्यादि पञ्चब्रह्ममन्त्र्तैर्भस्म संगृह्या-ग्निरिति भस्म वायुरिति भस्म जलमिति भस्म स्थलमिति भस्म व्योमेति भस्मदेवा भस्म ऋषयो भस्म । सर्व ह वा एतदिदं भस्म पूतं पावनं नमामि सद्यःसमस्ताघशासकमिति शिरसाभिनम्य । पूते वामहस्ते वामदेवायेति निधाय----------------------५६२- ॥ॐ भद्रं कर्णेभिरिति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ अथ जाबालो भुसुण्डः कैलासशिखरावासमॐकारस्वरूपिणंमहादेवमुमार्धकृतशेखरं सोमसूर्याग्निनयनमनन्तेन्दुरविप्रभं व्याघ्रचर्माम्बरधरंमृगहस्तं भस्मोद्धूलितविग्रहं तिर्यक्!त्रिपुण्ड्ररेखाविराजमानभालप्रदेशं स्मित-संपूर्णपञ्चविधपञ्चाननं वीरासनारूढमप्रमेयमनाद्यनन्तं निष्कलं निर्गुणं शान्तंनिरञ्जनमनामयं हुम्फट्कुर्वाणं शिवनामान्यनिशमुच्चरन्तं हिरण्यबाहुं हि-रण्यरूपं हिरण्यवर्णं हिरण्यनिधिमद्वैतं चतुर्थं ब्रह्मविष्णुरुद्रातीतमेकमाशास्यंभगवन्तं शिवं प्रणम्य मुहुर्मुहुरभ्यर्च्य श्रीफलदलैस्तेन भस्मना च नतोत्तमाङ्गःकृताञ्जलिपुटः पप्रच्छाधीहि भगवन्वेदसारमुद्धृत्य त्रिपुण्ड्रविधिं यस्मादन्या-नपेक्षमेव मोक्षोपलब्धिः । किं भस्मनो द्रव्यम् । कानि स्थानानि । मनवोऽ-प्यत्र के वा । कति वा तस्य धारणम् । के वात्राधिकारिणः । नियमस्तेषांको वा । मामन्तेवासिनमनुशासयामोक्षमिति । अथ स होवाच भगवान्प-रमेश्वरः परमकारुणिकः प्रमथान्सुरानपि सोऽन्वीक्ष्य पूतं प्रातरुदयाद्गोमयंब्रह्मपर्णे निधाय त्र्यम्बकमिति मन्त्रेण शोषयेत् । येन केनापि तेजसा तत्स्व-गृह्योक्तमार्गेण प्रतिष्ठाप्य वह्निं तत्र तद्गोमयद्रव्यं निधाय सोमाय स्वाहेतिमन्त्रेण ततस्तिल्व्रीहिभिः साज्यैर्जुहुयात् । अयं तेनाष्टोत्तरसहस्रं सार्धमेतद्वा ।तत्राज्यस्य पर्णमयी जुहूर्भवति । तेन न पापं शृणोति । तद्धोममन्त्रस्त्र्यम्ब-कमित्येव अन्ते स्विष्टकृत्पूर्णाहुतिस्तेनैवाष्टदिक्षु बलिप्रदानम् । तद्भस्मगायत्र्या संप्रोक्ष्य तद्धैमे राजते ताम्रे मृण्मये वा पात्रे निधाय रुद्रमन्त्रैः पुनर-भ्युक्ष्य शुद्धदेशे संस्थापयेत् । ततो भोजयेद्ब्राह्मणान् । ततः स्वयं पूतोभवति । मानस्तोक इति सद्यो जातमित्यादि पञ्चब्रह्ममन्त्र्तैर्भस्म संगृह्या-ग्निरिति भस्म वायुरिति भस्म जलमिति भस्म स्थलमिति भस्म व्योमेति भस्मदेवा भस्म ऋषयो भस्म । सर्व ह वा एतदिदं भस्म पूतं पावनं नमामि सद्यःसमस्ताघशासकमिति शिरसाभिनम्य । पूते वामहस्ते वामदेवायेति निधाय----------------------५६२- -p[ytwrev;hmNvh' pUJy" ) t] g,; r*{;nn; n;n;mu%; n;n;xS]/;ár,on;n;åp/r; n;n;Éciöt;" ) te sveR .SmidG/;©; ¨{;=;.r,;" Õt;ï-lyo inTymÉ.?y;y²Nt ) t] pUvRSy;' id²x b[÷; Õt;ï²lrhinRx' m;mu-p;Ste ) d²=,Sy;' id²x Évã,u" ÕTvwv mU/;Üï²l' m;mup;Ste ) p[tI-Cy;ÉmN{" s¥t;© ¬p;Ste ) ¬dICy;mɦk;ymum;nurÿ_; hem;©Év-.UW,; hemvS]; m;mup;ste m;mev ved;tumURitR/r;" ) d²=,;y;'id²x muáÿ_Sq;n' tNmuáÿ_m<@ps'ÉDtm( ) t];nekg,;" p;lk;"s;yu/;" p;p`;tk;" ) t] AWy" x;'.v;" p;xpt; mh;xwv; ved;vt's'xwv' p;=r' jpNtSt;rkù sp[,v' modm;n;âStϲNt ) t]wk; rveidk; )t];hm;sIn" k;Xy;' Tyÿ_kÚ,p;Hzøv;n;nIy SvSy;û¹ s'inveXy .Ést-¨{;=.UiWt;nupSpOXy m; .UdeteW;' jNm mOiteit t;rkù xwv' mnumupid-x;Ém ) ttSte muÿ_; m;mnuÉvx²Nt ÉvD;nmyen;©¹n ) n punr;vtRNteót;xnp[itÏ' hÉvárv t]wv muKTyqRmupidXyte xwvoy' mN]" p;=r" )tNmuáÿ_Sq;nm( ) tt ao'k;råpm( ) tto mdipRtkmR,;' md;Év·cets;' m{U-pt; .vit ) n;NyeW;Émy' b[÷Év´ey' b[÷Év´; ) mumu=v" k;Xy;mev;sIn;vIyRvNto Év´;vNt" ) ÉvD;nmy' b[÷koxm( ) ctuj;Ül' b[÷koxm( )yNmOTyun;ÜvpXyit ) y' b[÷; n;vpXyit ) y' Évã,un;ÜvpXyit ) yÉm-N{;¦I n;vpXyet;m( ) y' v¨,;dyo n;vpXy²Nt ) tmev tÿej"Plu·-Évh.;v' hwmmum;' s'®Xlãy vsNt' cN{koi$smp[.' cN{ikrI$' som-sUy;Üɦnyn' .Uit.UiWtÉvg[h' ²xv' m;mevmÉ.?y;yNto muÿ_ik¾LbW;-STyÿ_bN/; mYyev lIn; .v²Nt ) ye c;Nye k;Xy;' purIWk;ár," p[it-g[hrt;STyÿ_.Sm/;r,;STyÿ_¨{;=/;r,;STyÿ_somv;rv[t;STyÿ_g[hy;g;-STyÿ_Éver;cRn;STyÿ_p;=rjp;STyÿ_.wrv;cRn; .wrvI' `or;idy;tn;'n;n;Év/;' k;Xy;' pret; .uKTv; tt" xõ; m;' p[p´Nte c ) aNtgORhereto mU]' purIW' v; ÉvsOj²Nt td; ten ÉsNte ipt¿n( ) tmev p;pk;ár,'mOt' pXy¥Illoihto .wrvSt' p;tyTyS]m<@le JvlJJvlnkÚ<@¼ãvNye-ãvip ) tt;p[m;den invsedp[m;den invseTk;Xy;' ²l©åip -prayatairevAhamanvahaM pUjyaH , tatra gaNA raudrAnanA nAnAmukhA nAnAfastradhAriNonAnArUpadharA nAnAcihnitAH , te sarve bhasmadigdhAzgA rudrAkSAbharaNAH kqtAxja-layo nityamabhidhyAyanti , tatra pUrvasyAM difi brahmA kqtAxjaliraharnifaM mAmu-pAste , dakSiNasyAM difi viSNuH kqtvaiva mUrdhAxjaliM mAmupAste , pratI-cyAmindraH sannatAzga upAste , udIcyAmagnikAyamumAnuraktA hemAzgavi-bhUSaNA hemavastrA mAmupAsate mAmeva vedAfcaturmUrtidharAH , dakSiNAyAMdifi muktisthAnaM tanmuktimaNDapasaMjxitam , tatrAnekagaNAH pAlakAHsAyudhAH pApaghAtakAH , tatra qSayaH fAMbhavAH pAfupatA mahAfaivA vedAvataMsaMfaivaM paxcAkSaraM japantastArakaM sapraNavaM modamAnAstiSThanti , tatraikA ratnavedikA ,tatrAhamAsInaH kAfyAM tyaktakuNapAxchaivAnAnIya svasyAzke saMnivefya bhasita-rudrAkSabhUSitAnupaspqfya mA bhUdeteSAM janma mqtifceti tArakaM faivaM manumupadi-fAmi , tataste muktA mAmanuvifanti vijxAnamayenAzgena , na punarAvartantehutAfanapratiSThaM haviriva tatraiva muktyarthamupadifyate faivo'yaM mantraH paxcAkSaraH ,tanmuktisthAnam , tata oMkArarUpam , tato madarpitakarmaNAM madAviSTacetasAM madrU-patA bhavati , nAnyeSAmiyaM brahmavidyeyaM brahmavidyA , mumukSavaH kAfyAmevAsInAvIryavanto vidyAvantaH , vijxAnamayaM brahmakofam , caturjAlaM brahmakofam ,yanmqtyurnAvapafyati , yaM brahmA nAvapafyati , yaM viSNurnAvapafyati , yami-ndrAgnI nAvapafyetAm , yaM varuNAdayo nAvapafyanti , tameva tattejaHpluSTa-vihabhAvaM haimamumAM saMfliSya vasantaM candrakoTisamaprabhaM candrakirITaM soma-sUryAgninayanaM bhUtibhUSitavigrahaM fivaM mAmevamabhidhyAyanto muktakilbiSA-styaktabandhA mayyeva lInA bhavanti , ye cAnye kAfyAM purISakAriNaH prati-graharatAstyaktabhasmadhAraNAstyaktarudrAkSadhAraNAstyaktasomavAravratAstyaktagrahayAgA-styaktavifvefvarArcanAstyaktapaxcAkSarajapAstyaktabhairavArcanA bhairavIM ghorAdiyAtanAMnAnAvidhAM kAfyAM paretA bhuktvA tataH fuddhA mAM prapadyante ca , antargqhereto mUtraM purISaM vA visqjanti tadA tena sixcante pitQn , tameva pApakAriNaMmqtaM pafyannIlalohito bhairavastaM pAtayatyastramaNDale jvalajjvalanakuNDeSvanye-Svapi , tatafcApramAdena nivasedapramAdena nivasetkAfyAM lizgarUpiNyAmityu-paniSat . hariH O tatsat .iti bhasmajAbAlopaniSatsu dvitIyo'dhyAyaH . 2 -prayatairevAhamanvahaM pUjyaH , tatra gaNA raudrAnanA nAnAmukhA nAnAfastradhAriNonAnArUpadharA nAnAcihnitAH , te sarve bhasmadigdhAzgA rudrAkSAbharaNAH kqtAxja-layo nityamabhidhyAyanti , tatra pUrvasyAM difi brahmA kqtAxjaliraharnifaM mAmu-pAste , dakSiNasyAM difi viSNuH kqtvaiva mUrdhAxjaliM mAmupAste , pratI-cyAmindraH sannatAzga upAste , udIcyAmagnikAyamumAnuraktA hemAzgavi-bhUSaNA hemavastrA mAmupAsate mAmeva vedAfcaturmUrtidharAH , dakSiNAyAMdifi muktisthAnaM tanmuktimaNDapasaMjxitam , tatrAnekagaNAH pAlakAHsAyudhAH pApaghAtakAH , tatra qSayaH fAMbhavAH pAfupatA mahAfaivA vedAvataMsaMfaivaM paxcAkSaraM japantastArakaM sapraNavaM modamAnAstiSThanti , tatraikA ratnavedikA ,tatrAhamAsInaH kAfyAM tyaktakuNapAxchaivAnAnIya svasyAzke saMnivefya bhasita-rudrAkSabhUSitAnupaspqfya mA bhUdeteSAM janma mqtifceti tArakaM faivaM manumupadi-fAmi , tataste muktA mAmanuvifanti vijxAnamayenAzgena , na punarAvartantehutAfanapratiSThaM haviriva tatraiva muktyarthamupadifyate faivo'yaM mantraH paxcAkSaraH ,tanmuktisthAnam , tata OkArarUpam , tato madarpitakarmaNAM madAviSTacetasAM madrU-patA bhavati , nAnyeSAmiyaM brahmavidyeyaM brahmavidyA , mumukSavaH kAfyAmevAsInAvIryavanto vidyAvantaH , vijxAnamayaM brahmakofam , caturjAlaM brahmakofam ,yanmqtyurnAvapafyati , yaM brahmA nAvapafyati , yaM viSNurnAvapafyati , yami-ndrAgnI nAvapafyetAm , yaM varuNAdayo nAvapafyanti , tameva tattejaHpluSTa-vihabhAvaM haimamumAM saMfliSya vasantaM candrakoTisamaprabhaM candrakirITaM soma-sUryAgninayanaM bhUtibhUSitavigrahaM fivaM mAmevamabhidhyAyanto muktakilbiSA-styaktabandhA mayyeva lInA bhavanti , ye cAnye kAfyAM purISakAriNaH prati-graharatAstyaktabhasmadhAraNAstyaktarudrAkSadhAraNAstyaktasomavAravratAstyaktagrahayAgA-styaktavifvefvarArcanAstyaktapaxcAkSarajapAstyaktabhairavArcanA bhairavIM ghorAdiyAtanAMnAnAvidhAM kAfyAM paretA bhuktvA tataH fuddhA mAM prapadyante ca , antargqhereto mUtraM purISaM vA visqjanti tadA tena sixcante pitQn , tameva pApakAriNaMmqtaM pafyannIlalohito bhairavastaM pAtayatyastramaNDale jvalajjvalanakuNDeSvanye-Svapi , tatafcApramAdena nivasedapramAdena nivasetkAfyAM lizgarUpiNyAmityu-paniSat . hariH O tatsat .iti bhasmajAbAlopaniSatsu dvitIyo'dhyAyaH . 2 -प्रयतैरेवाहमन्वहं पूज्यः । तत्र गणा रौद्रानना नानामुखा नानाशस्त्रधारिणोनानारूपधरा नानाचिह्निताः । ते सर्वे भस्मदिग्धाङ्गा रुद्राक्षाभरणाः कृताञ्ज-लयो नित्यमभिध्यायन्ति । तत्र पूर्वस्यां दिशि ब्रह्मा कृताञ्जलिरहर्निशं मामु-पास्ते । दक्षिणस्यां दिशि विष्णुः कृत्वैव मूर्धाञ्जलिं मामुपास्ते । प्रती-च्यामिन्द्रः सन्नताङ्ग उपास्ते । उदीच्यामग्निकायमुमानुरक्ता हेमाङ्गवि-भूषणा हेमवस्त्रा मामुपासते मामेव वेदाश्चतुर्मूर्तिधराः । दक्षिणायांदिशि मुक्तिस्थानं तन्मुक्तिमण्डपसंज्ञितम् । तत्रानेकगणाः पालकाःसायुधाः पापघातकाः । तत्र ऋषयः शांभवाः पाशुपता महाशैवा वेदावतंसंशैवं पञ्चाक्षरं जपन्तस्तारकं सप्रणवं मोदमानास्तिष्ठन्ति । तत्रैका रत्नवेदिका ।तत्राहमासीनः काश्यां त्यक्तकुणपाञ्छैवानानीय स्वस्याङ्के संनिवेश्य भसित-रुद्राक्षभूषितानुपस्पृश्य मा भूदेतेषां जन्म मृतिश्चेति तारकं शैवं मनुमुपदि-शामि । ततस्ते मुक्ता मामनुविशन्ति विज्ञानमयेनाङ्गेन । न पुनरावर्तन्तेहुताशनप्रतिष्ठं हविरिव तत्रैव मुक्त्यर्थमुपदिश्यते शैवोऽयं मन्त्रः पञ्चाक्षरः ।तन्मुक्तिस्थानम् । तत ओंकाररूपम् । ततो मदर्पितकर्मणां मदाविष्टचेतसां मद्रू-पता भवति । नान्येषामियं ब्रह्मविद्येयं ब्रह्मविद्या । मुमुक्षवः काश्यामेवासीनावीर्यवन्तो विद्यावन्तः । विज्ञानमयं ब्रह्मकोशम् । चतुर्जालं ब्रह्मकोशम् ।यन्मृत्युर्नावपश्यति । यं ब्रह्मा नावपश्यति । यं विष्णुर्नावपश्यति । यमि-न्द्राग्नी नावपश्येताम् । यं वरुणादयो नावपश्यन्ति । तमेव तत्तेजःप्लुष्ट-विहभावं हैममुमां संश्लिष्य वसन्तं चन्द्रकोटिसमप्रभं चन्द्रकिरीटं सोम-सूर्याग्निनयनं भूतिभूषितविग्रहं शिवं मामेवमभिध्यायन्तो मुक्तकिल्बिषा-स्त्यक्तबन्धा मय्येव लीना भवन्ति । ये चान्ये काश्यां पुरीषकारिणः प्रति-ग्रहरतास्त्यक्तभस्मधारणास्त्यक्तरुद्राक्षधारणास्त्यक्तसोमवारव्रतास्त्यक्तग्रहयागा-स्त्यक्तविश्वेश्वरार्चनास्त्यक्तपञ्चाक्षरजपास्त्यक्तभैरवार्चना भैरवीं घोरादियातनांनानाविधां काश्यां परेता भुक्त्वा ततः शुद्धा मां प्रपद्यन्ते च । अन्तर्गृहेरेतो मूत्रं पुरीषं वा विसृजन्ति तदा तेन सिञ्चन्ते पितॄन् । तमेव पापकारिणंमृतं पश्यन्नीललोहितो भैरवस्तं पातयत्यस्त्रमण्डले ज्वलज्ज्वलनकुण्डेष्वन्ये-ष्वपि । ततश्चाप्रमादेन निवसेदप्रमादेन निवसेत्काश्यां लिङ्गरूपिण्यामित्यु-पनिषत् ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥इति भस्मजाबालोपनिषत्सु द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ -प्रयतैरेवाहमन्वहं पूज्यः । तत्र गणा रौद्रानना नानामुखा नानाशस्त्रधारिणोनानारूपधरा नानाचिह्निताः । ते सर्वे भस्मदिग्धाङ्गा रुद्राक्षाभरणाः कृताञ्ज-लयो नित्यमभिध्यायन्ति । तत्र पूर्वस्यां दिशि ब्रह्मा कृताञ्जलिरहर्निशं मामु-पास्ते । दक्षिणस्यां दिशि विष्णुः कृत्वैव मूर्धाञ्जलिं मामुपास्ते । प्रती-च्यामिन्द्रः सन्नताङ्ग उपास्ते । उदीच्यामग्निकायमुमानुरक्ता हेमाङ्गवि-भूषणा हेमवस्त्रा मामुपासते मामेव वेदाश्चतुर्मूर्तिधराः । दक्षिणायांदिशि मुक्तिस्थानं तन्मुक्तिमण्डपसंज्ञितम् । तत्रानेकगणाः पालकाःसायुधाः पापघातकाः । तत्र ऋषयः शांभवाः पाशुपता महाशैवा वेदावतंसंशैवं पञ्चाक्षरं जपन्तस्तारकं सप्रणवं मोदमानास्तिष्ठन्ति । तत्रैका रत्नवेदिका ।तत्राहमासीनः काश्यां त्यक्तकुणपाञ्छैवानानीय स्वस्याङ्के संनिवेश्य भसित-रुद्राक्षभूषितानुपस्पृश्य मा भूदेतेषां जन्म मृतिश्चेति तारकं शैवं मनुमुपदि-शामि । ततस्ते मुक्ता मामनुविशन्ति विज्ञानमयेनाङ्गेन । न पुनरावर्तन्तेहुताशनप्रतिष्ठं हविरिव तत्रैव मुक्त्यर्थमुपदिश्यते शैवोऽयं मन्त्रः पञ्चाक्षरः ।तन्मुक्तिस्थानम् । तत ॐकाररूपम् । ततो मदर्पितकर्मणां मदाविष्टचेतसां मद्रू-पता भवति । नान्येषामियं ब्रह्मविद्येयं ब्रह्मविद्या । मुमुक्षवः काश्यामेवासीनावीर्यवन्तो विद्यावन्तः । विज्ञानमयं ब्रह्मकोशम् । चतुर्जालं ब्रह्मकोशम् ।यन्मृत्युर्नावपश्यति । यं ब्रह्मा नावपश्यति । यं विष्णुर्नावपश्यति । यमि-न्द्राग्नी नावपश्येताम् । यं वरुणादयो नावपश्यन्ति । तमेव तत्तेजःप्लुष्ट-विहभावं हैममुमां संश्लिष्य वसन्तं चन्द्रकोटिसमप्रभं चन्द्रकिरीटं सोम-सूर्याग्निनयनं भूतिभूषितविग्रहं शिवं मामेवमभिध्यायन्तो मुक्तकिल्बिषा-स्त्यक्तबन्धा मय्येव लीना भवन्ति । ये चान्ये काश्यां पुरीषकारिणः प्रति-ग्रहरतास्त्यक्तभस्मधारणास्त्यक्तरुद्राक्षधारणास्त्यक्तसोमवारव्रतास्त्यक्तग्रहयागा-स्त्यक्तविश्वेश्वरार्चनास्त्यक्तपञ्चाक्षरजपास्त्यक्तभैरवार्चना भैरवीं घोरादियातनांनानाविधां काश्यां परेता भुक्त्वा ततः शुद्धा मां प्रपद्यन्ते च । अन्तर्गृहेरेतो मूत्रं पुरीषं वा विसृजन्ति तदा तेन सिञ्चन्ते पितॄन् । तमेव पापकारिणंमृतं पश्यन्नीललोहितो भैरवस्तं पातयत्यस्त्रमण्डले ज्वलज्ज्वलनकुण्डेष्वन्ये-ष्वपि । ततश्चाप्रमादेन निवसेदप्रमादेन निवसेत्काश्यां लिङ्गरूपिण्यामित्यु-पनिषत् ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥इति भस्मजाबालोपनिषत्सु द्वितीयोऽध्यायः ॥ २ -.vit ) pÉÛxtsh§p;vno .vit ) ²xvs;yuJymv;Òoit ) n c pun-r;vtRte n c punr;vtRt Tyo'sTyÉmTyupinWt( Ð hár" Ñ tTst( ÐÑ a;Py;y®NTvitx;²Nt" Ðit ¨{;=j;b;lopinWTsm;¢; Ð 91 -bhavati , pazktifatasahasrapAvano bhavati , fivasAyujyamavApnoti , na ca puna-rAvartate na ca punarAvartata ityoMsatyamityupaniSat . hariH O tatsat .O ApyAyantvitifAntiH .iti rudrAkSajAbAlopaniSatsamAptA . 91 -bhavati , pazktifatasahasrapAvano bhavati , fivasAyujyamavApnoti , na ca puna-rAvartate na ca punarAvartata ityOsatyamityupaniSat . hariH O tatsat .O ApyAyantvitifAntiH .iti rudrAkSajAbAlopaniSatsamAptA . 91 -भवति । पङ्क्तिशतसहस्रपावनो भवति । शिवसायुज्यमवाप्नोति । न च पुन-रावर्तते न च पुनरावर्तत इत्योंसत्यमित्युपनिषत् ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥ॐ आप्यायन्त्वितिशान्तिः ॥इति रुद्राक्षजाबालोपनिषत्समाप्ता ॥ ९१ -भवति । पङ्क्तिशतसहस्रपावनो भवति । शिवसायुज्यमवाप्नोति । न च पुन-रावर्तते न च पुनरावर्तत इत्यॐसत्यमित्युपनिषत् ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥ॐ आप्यायन्त्वितिशान्तिः ॥इति रुद्राक्षजाबालोपनिषत्समाप्ता ॥ ९१ Ð mk;r'tu SmrNp;{ecyeid@y;inlm( ) Evmev pun" kÚy;Üid@y;pUyR bu²õm;n(Ð 9 . makAraMtu smaranpafcAdrecayediDayA'nilam , evameva punaH kuryAdiDayApUrya buddhimAn. 9 . makAraMtu smaranpafcAdrecayediDayA'nilam , evameva punaH kuryAdiDayApUrya buddhimAn. 9 ॥ मकारंतु स्मरन्पश्चाद्रेचयेदिडयाऽनिलम् । एवमेव पुनः कुर्यादिडयापूर्य बुद्धिमाऩ् ९ ॥ मकारंतु स्मरन्पश्चाद्रेचयेदिडयाऽनिलम् । एवमेव पुनः कुर्यादिडयापूर्य बुद्धिमान्॥ ९ Ð kl;tIt; pr;x;Â"Svy' sIteit s'ÉDt; )tTpr" prm;Tm; c ÅIr;m" pu¨Woÿm" Ð 4 . kalAtItA parAfALaHsvayaM sIteti saMjxitA ,tatparaH paramAtmA ca frIrAmaH puruSottamaH . 4 . kalAtItA parAfA[L]aHsvayaM sIteti saMjxitA ,tatparaH paramAtmA ca frIrAmaH puruSottamaH . 4 ॥ कलातीता पराशाळःस्वयं सीतेति संज्ञिता ।तत्परः परमात्मा च श्रीरामः पुरुषोत्तमः ॥ ४ ॥ कलातीता पराशाळःस्वयं सीतेति संज्ञिता ।तत्परः परमात्मा च श्रीरामः पुरुषोत्तमः ॥ ४ Ðyq; p[qmmN]oÿ_;v;´Nt* tq; svRmN]eWu {·Vym( ) ¬k;rv;Cy¬peN{Svåpo hárn;yk" 2 .yathA prathamamantroktAvAdyantau tathA sarvamantreSu draSTavyam , ukAravAcya\upendrasvarUpo harinAyakaH 2 .yathA prathamamantroktAvAdyantau tathA sarvamantreSu draSTavyam , ukAravAcyaupendrasvarUpo harinAyakaH 2 ॥यथा प्रथममन्त्रोक्तावाद्यन्तौ तथा सर्वमन्त्रेषु द्रष्टव्यम् । उकारवाच्यउपेन्द्रस्वरूपो हरिनायकः २ ॥यथा प्रथममन्त्रोक्तावाद्यन्तौ तथा सर्वमन्त्रेषु द्रष्टव्यम् । उकारवाच्यौपेन्द्रस्वरूपो हरिनायकः २ Ð éx;n' prm' Év´;Tp[erkù bu²õs;²=,m( ) a;k;x;TmkmVyÿ_mo'k;r-Svr.UiWtm( Ð 14 . IfAnaM paramaM vidyAtprerakaM buddhisAkSiNam , AkAfAtmakamavyaktamoMkAra-svarabhUSitam . 14 . IfAnaM paramaM vidyAtprerakaM buddhisAkSiNam , AkAfAtmakamavyaktamOkAra-svarabhUSitam . 14 ॥ ईशानं परमं विद्यात्प्रेरकं बुद्धिसाक्षिणम् । आकाशात्मकमव्यक्तमोंकार-स्वरभूषितम् ॥ १४ ॥ ईशानं परमं विद्यात्प्रेरकं बुद्धिसाक्षिणम् । आकाशात्मकमव्यक्तमॐकार-स्वरभूषितम् ॥ १४ -Tv' yDSTv' b[÷; Tv' ¨{STv' Évã,uSTv' vW$(k;r a;po JyotI rsomOt' b[÷.U.uRv" suSvro' nm" ) a;p" punNtu pOÉqvI' pOÉqvI pUt; pun;tu m;m( )punNtu b[÷,Spitb[R÷pUt; pun;tu m;m( ) ydu¾Cz·m>yoJy' yÃ; duárt'mm ) sv| punNtu t' ç;post;' c p[itg[h' ) amOtmSymOtopStr,mSy-mOt' p[;,e juhoMym; ²xãy;NtoÉs ) p[;,;y Sv;h; ) ap;n;y Sv;h; )Vy;n;y Sv;h; ) sm;n;y Sv;h; ) ¬d;n;y Sv;h; it kinÉÏk;©Ly;-©Ï¼n c p[;,e juhoÉm ) an;Émky;p;ne ) m?ymy; Vy;ne ) sv;ÜÉ.¨d;ne )p[de²xNy; sm;ne ) tUã,Imek;mekAW* juhoit ) ù a;hvnIye ) Ek;'d²=,;¦* ) Ek;' g;hRpTye ) Ek;' svRp[;yÉÿIye ) aq;ip/;nmSymOt-Tv;yopSpOXy punr;d;y pun¨pSpOxeet( ) sVye p[;,;v;po gOhITv;údymNv;l>y jpet( ) p[;,oɦ" prm;Tm; pv;yuÉ.r;vOt" ) a.y'svR.Ute>yo n .vedh' kd;cneit Ð 1 -tvaM yajxastvaM brahmA tvaM rudrastvaM viSNustvaM vaSaTkAra Apo jyotI raso'mqtaM brahmabhUrbhuvaH susvaroM namaH , ApaH punantu pqthivIM pqthivI pUtA punAtu mAm ,punantu brahmaNaspatirbrahmapUtA punAtu mAm , yaducchiSTamabhyojyaM yadvA dufcaritaMmama , sarvaM punantu taM hyApo'satAM ca pratigrahaM , amqtamasyamqtopastaraNamasya-mqtaM prANe juhomyamA fiSyAnto'si , prANAya svAhA , apAnAya svAhA ,vyAnAya svAhA , samAnAya svAhA , udAnAya svAhA iti kaniSThikAzgulyA-zguSThena ca prANe juhomi , anAmikayA'pAne , madhyamayA vyAne , sarvAbhirudAne ,pradefinyA samAne , tUSNImekAmekaqSau juhoti , dve AhavanIye , ekAMdakSiNAgnau , ekAM gArhapatye , ekAM sarvaprAyafcittIye , athApidhAnamasyamqta-tvAyopaspqfya punarAdAya punarupaspqfet , savye prANAvApo gqhItvAhqdayamanvAlabhya japet , prANo'gniH paramAtmA paxcavAyubhirAvqtaH , abhayaMsarvabhUtebhyo na bhavedahaM kadAcaneti . 1 -tvaM yajxastvaM brahmA tvaM rudrastvaM viSNustvaM vaSaTkAra Apo jyotI raso'mqtaM brahmabhUrbhuvaH susvarO namaH , ApaH punantu pqthivIM pqthivI pUtA punAtu mAm ,punantu brahmaNaspatirbrahmapUtA punAtu mAm , yaducchiSTamabhyojyaM yadvA dufcaritaMmama , sarvaM punantu taM hyApo'satAM ca pratigrahaM , amqtamasyamqtopastaraNamasya-mqtaM prANe juhomyamA fiSyAnto'si , prANAya svAhA , apAnAya svAhA ,vyAnAya svAhA , samAnAya svAhA , udAnAya svAhA iti kaniSThikAzgulyA-zguSThena ca prANe juhomi , anAmikayA'pAne , madhyamayA vyAne , sarvAbhirudAne ,pradefinyA samAne , tUSNImekAmekaqSau juhoti , dve AhavanIye , ekAMdakSiNAgnau , ekAM gArhapatye , ekAM sarvaprAyafcittIye , athApidhAnamasyamqta-tvAyopaspqfya punarAdAya punarupaspqfet , savye prANAvApo gqhItvAhqdayamanvAlabhya japet , prANo'gniH paramAtmA paxcavAyubhirAvqtaH , abhayaMsarvabhUtebhyo na bhavedahaM kadAcaneti . 1 -त्वं यज्ञस्त्वं ब्रह्मा त्वं रुद्रस्त्वं विष्णुस्त्वं वषट्कार आपो ज्योती रसोऽमृतं ब्रह्मभूर्भुवः सुस्वरों नमः । आपः पुनन्तु पृथिवीं पृथिवी पूता पुनातु माम् ।पुनन्तु ब्रह्मणस्पतिर्ब्रह्मपूता पुनातु माम् । यदुच्छिष्टमभ्योज्यं यद्वा दुश्चरितंमम । सर्वं पुनन्तु तं ह्यापोऽसतां च प्रतिग्रहं । अमृतमस्यमृतोपस्तरणमस्य-मृतं प्राणे जुहोम्यमा शिष्यान्तोऽसि । प्राणाय स्वाहा । अपानाय स्वाहा ।व्यानाय स्वाहा । समानाय स्वाहा । उदानाय स्वाहा इति कनिष्ठिकाङ्गुल्या-ङ्गुष्ठेन च प्राणे जुहोमि । अनामिकयाऽपाने । मध्यमया व्याने । सर्वाभिरुदाने ।प्रदेशिन्या समाने । तूष्णीमेकामेकऋषौ जुहोति । द्वे आहवनीये । एकांदक्षिणाग्नौ । एकां गार्हपत्ये । एकां सर्वप्रायश्चित्तीये । अथापिधानमस्यमृत-त्वायोपस्पृश्य पुनरादाय पुनरुपस्पृशेत् । सव्ये प्राणावापो गृहीत्वाहृदयमन्वालभ्य जपेत् । प्राणोऽग्निः परमात्मा पञ्चवायुभिरावृतः । अभयंसर्वभूतेभ्यो न भवेदहं कदाचनेति ॥ १ -त्वं यज्ञस्त्वं ब्रह्मा त्वं रुद्रस्त्वं विष्णुस्त्वं वषट्कार आपो ज्योती रसोऽमृतं ब्रह्मभूर्भुवः सुस्वरॐ नमः । आपः पुनन्तु पृथिवीं पृथिवी पूता पुनातु माम् ।पुनन्तु ब्रह्मणस्पतिर्ब्रह्मपूता पुनातु माम् । यदुच्छिष्टमभ्योज्यं यद्वा दुश्चरितंमम । सर्वं पुनन्तु तं ह्यापोऽसतां च प्रतिग्रहं । अमृतमस्यमृतोपस्तरणमस्य-मृतं प्राणे जुहोम्यमा शिष्यान्तोऽसि । प्राणाय स्वाहा । अपानाय स्वाहा ।व्यानाय स्वाहा । समानाय स्वाहा । उदानाय स्वाहा इति कनिष्ठिकाङ्गुल्या-ङ्गुष्ठेन च प्राणे जुहोमि । अनामिकयाऽपाने । मध्यमया व्याने । सर्वाभिरुदाने ।प्रदेशिन्या समाने । तूष्णीमेकामेकऋषौ जुहोति । द्वे आहवनीये । एकांदक्षिणाग्नौ । एकां गार्हपत्ये । एकां सर्वप्रायश्चित्तीये । अथापिधानमस्यमृत-त्वायोपस्पृश्य पुनरादाय पुनरुपस्पृशेत् । सव्ये प्राणावापो गृहीत्वाहृदयमन्वालभ्य जपेत् । प्राणोऽग्निः परमात्मा पञ्चवायुभिरावृतः । अभयंसर्वभूतेभ्यो न भवेदहं कदाचनेति ॥ १ ÐaSy x;rIrSyDSy yUprxn;xoÉ.tSy;Tm; yjm;n" ) bu²õ" pI )ved; mhâTvRj" ) ah'k;ro?vyuR" ) Écÿ' hot; ) p[;,o b[;÷,;CzÖsI )ap;n" p[itp[Sq;t; ) Vy;n" p[Stot; ) sm;no mw];v¨," ) ¬d;n¬í;t; ) xrIr' veid" ) n;Éskoÿrveid" ) mU/;Ü {o,klx" ) p;do rq" )d²=,hSt" §uv" ) sVyhSt a;JySq;lI ) Åo]e a;`;r* ) c=uWI a;Jy-.;g* ) g[Iv; /;r;pot; ) tNm;];É, sdSy;" ) mh;.Ut;in p[y;j;" ).Ut;Nynuy;j;" ) Éj×¼@; ) dNtoÏ* sUÿ_v;k" ) t;lu" x'yuv;k" )SmOitdRy; =;²Ntrih's; pIs'y;j;" ) ao'k;ro yUp" ) a;x; rxn; )mno rq" ) k;m" px" ) kx; du.;Ü" ) buõI²N{y;É, yDp;];É, )kmeR²N{y;É, hvI'iW ) aih's; ·y" ) Ty;go d²=,; ) av.Oq' mr,;t( )sv;Ü çâSmNdevt;" xrIreÉ/sm;iht;" ) v;r;,Sy;' mOto v;ip d' v;b[÷ y" p#¹t( ) Ekn jNmn; jNtumoR=' c p[;Òuy;idit mo=' c p[;Òuy;-idTyupinWt( Ð 3 .asya fArIrasyajxasya yUparafanAfobhitasyAtmA yajamAnaH , buddhiH patnI ,vedA mahartvijaH , ahaMkAro'dhvaryuH , cittaM hotA , prANo brAhmaNAcchaMsI ,apAnaH pratiprasthAtA , vyAnaH prastotA , samAno maitrAvaruNaH , udAna\udgAtA , farIraM vediH , nAsikottaravediH , mUrdhA droNakalafaH , pAdo rathaH ,dakSiNahastaH sruvaH , savyahasta AjyasthAlI , frotre AghArau , cakSuSI Ajya-bhAgau , grIvA dhArApotA , tanmAtrANi sadasyAH , mahAbhUtAni prayAjAH ,bhUtAnyanuyAjAH , jihveDA , dantoSThau sUktavAkaH , tAluH faMyuvAkaH ,smqtirdayA kSAntirahiMsA patnIsaMyAjAH , oMkAro yUpaH , AfA rafanA ,mano rathaH , kAmaH pafuH , kefA durbhAH , buddhIndriyANi yajxapAtrANi ,karmendriyANi havIMSi , ahiMsA iSTayaH , tyAgo dakSiNA , avabhqthaM maraNAt ,sarvA hyasmindevatAH farIre'dhisamAhitAH , vArANasyAM mqto vApi idaM vAbrahma yaH paThet , ekena janmanA janturmokSaM ca prApnuyAditi mokSaM ca prApnuyA-dityupaniSat . 3 .asya fArIrasyajxasya yUparafanAfobhitasyAtmA yajamAnaH , buddhiH patnI ,vedA mahartvijaH , ahaMkAro'dhvaryuH , cittaM hotA , prANo brAhmaNAcchaMsI ,apAnaH pratiprasthAtA , vyAnaH prastotA , samAno maitrAvaruNaH , udAnaudgAtA , farIraM vediH , nAsikottaravediH , mUrdhA droNakalafaH , pAdo rathaH ,dakSiNahastaH sruvaH , savyahasta AjyasthAlI , frotre AghArau , cakSuSI Ajya-bhAgau , grIvA dhArApotA , tanmAtrANi sadasyAH , mahAbhUtAni prayAjAH ,bhUtAnyanuyAjAH , jihveDA , dantoSThau sUktavAkaH , tAluH faMyuvAkaH ,smqtirdayA kSAntirahiMsA patnIsaMyAjAH , OkAro yUpaH , AfA rafanA ,mano rathaH , kAmaH pafuH , kefA durbhAH , buddhIndriyANi yajxapAtrANi ,karmendriyANi havIMSi , ahiMsA iSTayaH , tyAgo dakSiNA , avabhqthaM maraNAt ,sarvA hyasmindevatAH farIre'dhisamAhitAH , vArANasyAM mqto vApi idaM vAbrahma yaH paThet , ekena janmanA janturmokSaM ca prApnuyAditi mokSaM ca prApnuyA-dityupaniSat . 3 ॥अस्य शारीरस्यज्ञस्य यूपरशनाशोभितस्यात्मा यजमानः । बुद्धिः पत्नी ।वेदा महर्त्विजः । अहंकारोऽध्वर्युः । चित्तं होता । प्राणो ब्राह्मणाच्छंसी ।अपानः प्रतिप्रस्थाता । व्यानः प्रस्तोता । समानो मैत्रावरुणः । उदानउद्गाता । शरीरं वेदिः । नासिकोत्तरवेदिः । मूर्धा द्रोणकलशः । पादो रथः ।दक्षिणहस्तः स्रुवः । सव्यहस्त आज्यस्थाली । श्रोत्रे आघारौ । चक्षुषी आज्य-भागौ । ग्रीवा धारापोता । तन्मात्राणि सदस्याः । महाभूतानि प्रयाजाः ।भूतान्यनुयाजाः । जिह्वेडा । दन्तोष्ठौ सूक्तवाकः । तालुः शंयुवाकः ।स्मृतिर्दया क्षान्तिरहिंसा पत्नीसंयाजाः । ओंकारो यूपः । आशा रशना ।मनो रथः । कामः पशुः । केशा दुर्भाः । बुद्धीन्द्रियाणि यज्ञपात्राणि ।कर्मेन्द्रियाणि हवींषि । अहिंसा इष्टयः । त्यागो दक्षिणा । अवभृथं मरणात् ।सर्वा ह्यस्मिन्देवताः शरीरेऽधिसमाहिताः । वाराणस्यां मृतो वापि इदं वाब्रह्म यः पठेत् । एकेन जन्मना जन्तुर्मोक्षं च प्राप्नुयादिति मोक्षं च प्राप्नुया-दित्युपनिषत् ॥ ३ ॥अस्य शारीरस्यज्ञस्य यूपरशनाशोभितस्यात्मा यजमानः । बुद्धिः पत्नी ।वेदा महर्त्विजः । अहंकारोऽध्वर्युः । चित्तं होता । प्राणो ब्राह्मणाच्छंसी ।अपानः प्रतिप्रस्थाता । व्यानः प्रस्तोता । समानो मैत्रावरुणः । उदानौद्गाता । शरीरं वेदिः । नासिकोत्तरवेदिः । मूर्धा द्रोणकलशः । पादो रथः ।दक्षिणहस्तः स्रुवः । सव्यहस्त आज्यस्थाली । श्रोत्रे आघारौ । चक्षुषी आज्य-भागौ । ग्रीवा धारापोता । तन्मात्राणि सदस्याः । महाभूतानि प्रयाजाः ।भूतान्यनुयाजाः । जिह्वेडा । दन्तोष्ठौ सूक्तवाकः । तालुः शंयुवाकः ।स्मृतिर्दया क्षान्तिरहिंसा पत्नीसंयाजाः । ॐकारो यूपः । आशा रशना ।मनो रथः । कामः पशुः । केशा दुर्भाः । बुद्धीन्द्रियाणि यज्ञपात्राणि ।कर्मेन्द्रियाणि हवींषि । अहिंसा इष्टयः । त्यागो दक्षिणा । अवभृथं मरणात् ।सर्वा ह्यस्मिन्देवताः शरीरेऽधिसमाहिताः । वाराणस्यां मृतो वापि इदं वाब्रह्म यः पठेत् । एकेन जन्मना जन्तुर्मोक्षं च प्राप्नुयादिति मोक्षं च प्राप्नुया-दित्युपनिषत् ॥ ३ -gop;olpUvRt;ipNyupinWt( Ð 98 -gopA?lapUrvatApinyupaniSat . 98 -gopAo!lapUrvatApinyupaniSat . 98 -गोपा?लपूर्वतापिन्युपनिषत् ॥ ९८ -गोपाओ!लपूर्वतापिन्युपनिषत् ॥ ९८ ÐÑ ÕiW.URv;ck" xBdo n invORitv;ck" ) tyorwKy' pr' b[÷ Õã,TyÉ./Iyte Ð 1 .O kqSirbhUvAcakaH fabdo nafca nirvqtivAcakaH , tayoraikyaM paraM brahma kqSNa\ityabhidhIyate . 1 .O kqSirbhUvAcakaH fabdo nafca nirvqtivAcakaH , tayoraikyaM paraM brahma kqSNaityabhidhIyate . 1 ॥ॐ कृषिर्भूवाचकः शब्दो नश्च निर्वृतिवाचकः । तयोरैक्यं परं ब्रह्म कृष्णइत्यभिधीयते ॥ १ ॥ॐ कृषिर्भूवाचकः शब्दो नश्च निर्वृतिवाचकः । तयोरैक्यं परं ब्रह्म कृष्णैत्यभिधीयते ॥ १ Ð tidh Xlok; .v²Nt--Eko vxI svRg" Õã, é@ä EkoipsNbó/; yo Év.;it ) t' pI#Sq' yenu.j²Nt /Ir;SteW;' su%' x;t'netreW;m( Ð inTyo inTy;n;' cetnetn;n;meko bôn;' yo Évd/;it k;m;n( )t' pI#g' yenuyj²Nt Évp[;SteW;' És²õ" x;tI netreW;m( Ð EtiÃã,o"prm' pd' ye inTyo´uÿ_;" s'yjNte n k;m;t( ) teW;ms* gopåp"p[y;Tp[k;xyed;Tmpd' tdwv Ð yo b[÷;,' Évd/;it pUv| yo Év´;StSmwg;pyit Sm Õã," ) t' h devm;TmvOáÿp[k;x' mumu=uvwR xr,mmu' v[jet( Ðao'k;re,;Ntárt' yo jpit goÉvNdSy ppd' mnu' tm( ) tSywv;s*dxRyed;Tmåp' tSm;Nmumu=ur>yseÉ¥Tyx;NTyw Ð EtSm;dNye ppd;d-.UvNgoÉvNdSy mnvo m;nv;n;m( ) dx;,;Ü´;Steip s'£Ndn;´wr>ySyNte.Uitk;mwyRq;vt( Ð tdetSy Svåp;q| v;c; vedyeit te pp[CzÚStduhov;c b[;÷," anvrt' my; ?y;tStt" pr;/;ÜNte sobu?yt gopveWome purSt;d;ÉvbR.Uv tt" p[,to my; anukËlen úd; m´m·;dx;,|Svåp' sO·ye dæv;NtihRt" pun" ÉssO=; me p[;dur.Uteãv=reWu .Évãy-jg{Up' p[k;xy'Std;h td;h Ð 5 . tadiha flokA bhavanti--eko vafI sarvagaH kqSNa IDya eko'pisanbahudhA yo vibhAti , taM pIThasthaM ye'nubhajanti dhIrAsteSAM sukhaM fAfvataMnetareSAm . nityo nityAnAM cetanafcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn ,taM pIThagaM ye'nuyajanti viprAsteSAM siddhiH fAfvatI netareSAm . etadviSNoHparamaM padaM ye nityodyuktAH saMyajante na kAmAt , teSAmasau goparUpaHprayatnAtprakAfayedAtmapadaM tadaiva . yo brahmANaM vidadhAti pUrvaM yo vidyAstasmaigApayati sma kqSNaH , taM ha devamAtmavqttiprakAfaM mumukSurvai faraNamamuM vrajet .oMkAreNAntaritaM yo japati govindasya paxcapadaM manuM tam , tasyaivAsaudarfayedAtmarUpaM tasmAnmumukSurabhyasennityafAntyai . etasmAdanye paxcapadAda-bhUvangovindasya manavo mAnavAnAm , dafArNAdyAste'pi saMkrandanAdyairabhyasyantebhUtikAmairyathAvat . tadetasya svarUpArthaM vAcA vedayeti te papracchustaduhovAca brAhmaNaH anavarataM mayA dhyAtastataH parArdhAnte so'budhyata gopaveSome purastAdAvirbabhUva tataH praNato mayA anukUlena hqdA madyamaSTAdafArNaMsvarUpaM sqSTaye dattvA'ntarhitaH punaH sisqkSA me prAdurabhUteSvakSareSu bhaviSya-jagadrUpaM prakAfayaMstadAha tadAha . 5 . tadiha flokA bhavanti--eko vafI sarvagaH kqSNa IDya eko'pisanbahudhA yo vibhAti , taM pIThasthaM ye'nubhajanti dhIrAsteSAM sukhaM fAfvataMnetareSAm . nityo nityAnAM cetanafcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn ,taM pIThagaM ye'nuyajanti viprAsteSAM siddhiH fAfvatI netareSAm . etadviSNoHparamaM padaM ye nityodyuktAH saMyajante na kAmAt , teSAmasau goparUpaHprayatnAtprakAfayedAtmapadaM tadaiva . yo brahmANaM vidadhAti pUrvaM yo vidyAstasmaigApayati sma kqSNaH , taM ha devamAtmavqttiprakAfaM mumukSurvai faraNamamuM vrajet .OkAreNAntaritaM yo japati govindasya paxcapadaM manuM tam , tasyaivAsaudarfayedAtmarUpaM tasmAnmumukSurabhyasennityafAntyai . etasmAdanye paxcapadAda-bhUvangovindasya manavo mAnavAnAm , dafArNAdyAste'pi saMkrandanAdyairabhyasyantebhUtikAmairyathAvat . tadetasya svarUpArthaM vAcA vedayeti te papracchustaduhovAca brAhmaNaH anavarataM mayA dhyAtastataH parArdhAnte so'budhyata gopaveSome purastAdAvirbabhUva tataH praNato mayA anukUlena hqdA madyamaSTAdafArNaMsvarUpaM sqSTaye dattvA'ntarhitaH punaH sisqkSA me prAdurabhUteSvakSareSu bhaviSya-jagadrUpaM prakAfayaMstadAha tadAha . 5 ॥ तदिह श्लोका भवन्ति--एको वशी सर्वगः कृष्ण ईड्य एकोऽपिसन्बहुधा यो विभाति । तं पीठस्थं येऽनुभजन्ति धीरास्तेषां सुखं शाश्वतंनेतरेषाम् ॥ नित्यो नित्यानां चेतनश्चेतनानामेको बहूनां यो विदधाति कामान् ।तं पीठगं येऽनुयजन्ति विप्रास्तेषां सिद्धिः शाश्वती नेतरेषाम् ॥ एतद्विष्णोःपरमं पदं ये नित्योद्युक्ताः संयजन्ते न कामात् । तेषामसौ गोपरूपःप्रयत्नात्प्रकाशयेदात्मपदं तदैव ॥ यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्वं यो विद्यास्तस्मैगापयति स्म कृष्णः । तं ह देवमात्मवृत्तिप्रकाशं मुमुक्षुर्वै शरणममुं व्रजेत् ॥ओंकारेणान्तरितं यो जपति गोविन्दस्य पञ्चपदं मनुं तम् । तस्यैवासौदर्शयेदात्मरूपं तस्मान्मुमुक्षुरभ्यसेन्नित्यशान्त्यै ॥ एतस्मादन्ये पञ्चपदाद-भूवन्गोविन्दस्य मनवो मानवानाम् । दशार्णाद्यास्तेऽपि संक्रन्दनाद्यैरभ्यस्यन्तेभूतिकामैर्यथावत् ॥ तदेतस्य स्वरूपार्थं वाचा वेदयेति ते पप्रच्छुस्तदुहोवाच ब्राह्मणः अनवरतं मया ध्यातस्ततः परार्धान्ते सोऽबुध्यत गोपवेषोमे पुरस्तादाविर्बभूव ततः प्रणतो मया अनुकूलेन हृदा मद्यमष्टादशार्णंस्वरूपं सृष्टये दत्त्वाऽन्तर्हितः पुनः सिसृक्षा मे प्रादुरभूतेष्वक्षरेषु भविष्य-जगद्रूपं प्रकाशयंस्तदाह तदाह ॥ ५ ॥ तदिह श्लोका भवन्ति--एको वशी सर्वगः कृष्ण ईड्य एकोऽपिसन्बहुधा यो विभाति । तं पीठस्थं येऽनुभजन्ति धीरास्तेषां सुखं शाश्वतंनेतरेषाम् ॥ नित्यो नित्यानां चेतनश्चेतनानामेको बहूनां यो विदधाति कामान् ।तं पीठगं येऽनुयजन्ति विप्रास्तेषां सिद्धिः शाश्वती नेतरेषाम् ॥ एतद्विष्णोःपरमं पदं ये नित्योद्युक्ताः संयजन्ते न कामात् । तेषामसौ गोपरूपःप्रयत्नात्प्रकाशयेदात्मपदं तदैव ॥ यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्वं यो विद्यास्तस्मैगापयति स्म कृष्णः । तं ह देवमात्मवृत्तिप्रकाशं मुमुक्षुर्वै शरणममुं व्रजेत् ॥ॐकारेणान्तरितं यो जपति गोविन्दस्य पञ्चपदं मनुं तम् । तस्यैवासौदर्शयेदात्मरूपं तस्मान्मुमुक्षुरभ्यसेन्नित्यशान्त्यै ॥ एतस्मादन्ये पञ्चपदाद-भूवन्गोविन्दस्य मनवो मानवानाम् । दशार्णाद्यास्तेऽपि संक्रन्दनाद्यैरभ्यस्यन्तेभूतिकामैर्यथावत् ॥ तदेतस्य स्वरूपार्थं वाचा वेदयेति ते पप्रच्छुस्तदुहोवाच ब्राह्मणः अनवरतं मया ध्यातस्ततः परार्धान्ते सोऽबुध्यत गोपवेषोमे पुरस्तादाविर्बभूव ततः प्रणतो मया अनुकूलेन हृदा मद्यमष्टादशार्णंस्वरूपं सृष्टये दत्त्वाऽन्तर्हितः पुनः सिसृक्षा मे प्रादुरभूतेष्वक्षरेषु भविष्य-जगद्रूपं प्रकाशयंस्तदाह तदाह ॥ ५ Ð EtSywv yjnen cN{?vjo gtmohm;Tm;n'vedÉyTvo'k;r;Ntr;²lkù mnum;vtRyn( s©rihtoTy;ptt( ) tiÃã,o"prm' pd' sd; pXy²Nt sUry" ) idvIv c=ur;ttm( ) tSm;detÉ¥Tym>y-seÉ¥Tym>yseidit Ð 7 . etasyaiva yajanena candradhvajo gatamohamAtmAnaMvedayitvoMkArAntarAlikaM manumAvartayan sazgarahito'tyApatat , tadviSNoHparamaM padaM sadA pafyanti sUrayaH , divIva cakSurAtatam , tasmAdetannityamabhya-sennityamabhyasediti . 7 . etasyaiva yajanena candradhvajo gatamohamAtmAnaMvedayitvOkArAntarAlikaM manumAvartayan sazgarahito'tyApatat , tadviSNoHparamaM padaM sadA pafyanti sUrayaH , divIva cakSurAtatam , tasmAdetannityamabhya-sennityamabhyasediti . 7 ॥ एतस्यैव यजनेन चन्द्रध्वजो गतमोहमात्मानंवेदयित्वोंकारान्तरालिकं मनुमावर्तयन् सङ्गरहितोऽत्यापतत् । तद्विष्णोःपरमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः । दिवीव चक्षुराततम् । तस्मादेतन्नित्यमभ्य-सेन्नित्यमभ्यसेदिति ॥ ७ ॥ एतस्यैव यजनेन चन्द्रध्वजो गतमोहमात्मानंवेदयित्वॐकारान्तरालिकं मनुमावर्तयन् सङ्गरहितोऽत्यापतत् । तद्विष्णोःपरमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः । दिवीव चक्षुराततम् । तस्मादेतन्नित्यमभ्य-सेन्नित्यमभ्यसेदिति ॥ ७ -tt( ) anejdekù mnso jvIyo nwt¶¼v; a;ÒuvNpUvRmWRidit ) tSm;Tkã,Ev pro devSt' ?y;yeÿ' rseÿ' .jeÿ' .jeidTyo' tTsidit Ð 13 -tat , anejadekaM manaso javIyo naitaddevA ApnuvanpUrvamarSaditi , tasmAtkqSNaeva paro devastaM dhyAyettaM rasettaM bhajettaM bhajedityoM tatsaditi . 13 -tat , anejadekaM manaso javIyo naitaddevA ApnuvanpUrvamarSaditi , tasmAtkqSNaeva paro devastaM dhyAyettaM rasettaM bhajettaM bhajedityO tatsaditi . 13 -तत् । अनेजदेकं मनसो जवीयो नैतद्देवा आप्नुवन्पूर्वमर्षदिति । तस्मात्कृष्णएव परो देवस्तं ध्यायेत्तं रसेत्तं भजेत्तं भजेदित्यों तत्सदिति ॥ १३ -तत् । अनेजदेकं मनसो जवीयो नैतद्देवा आप्नुवन्पूर्वमर्षदिति । तस्मात्कृष्णएव परो देवस्तं ध्यायेत्तं रसेत्तं भजेत्तं भजेदित्यॐ तत्सदिति ॥ १३ Ð ay' ih Õã,o yo vo ih p[eÏ"xrIrÃyk;r,' .vit Ã* sup,*R .vto b[÷,o'x.UtStqetro .oÿ_;.vit ) aNyo ih s;=I .vtIit Ð 6 . ayaM hi kqSNo yo vo hi preSThaHfarIradvayakAraNaM bhavati dvau suparNau bhavato brahmaNoM'fabhUtastathetaro bhoktAbhavati , anyo hi sAkSI bhavatIti . 6 . ayaM hi kqSNo yo vo hi preSThaHfarIradvayakAraNaM bhavati dvau suparNau bhavato brahmaNO'fabhUtastathetaro bhoktAbhavati , anyo hi sAkSI bhavatIti . 6 ॥ अयं हि कृष्णो यो वो हि प्रेष्ठःशरीरद्वयकारणं भवति द्वौ सुपर्णौ भवतो ब्रह्मणोंऽशभूतस्तथेतरो भोक्ताभवति । अन्यो हि साक्षी भवतीति ॥ ६ ॥ अयं हि कृष्णो यो वो हि प्रेष्ठःशरीरद्वयकारणं भवति द्वौ सुपर्णौ भवतो ब्रह्मणॐऽशभूतस्तथेतरो भोक्ताभवति । अन्यो हि साक्षी भवतीति ॥ ६ Ð p[qm;' m/ur;' rMy;' sd; b[÷;idseÉvt;m( ) xÄ-c£gd;x;©³r²=t;' muxl;idÉ." Ð a];s* s'¾Sqt" Õã,âS]É." xKTy;sm;iht" ) r;m;in¨õp[´u»w ¨®Km . prathamAM madhurAM ramyAM sadA brahmAdisevitAm , fazkha-cakragadAfArzgarakSitAM mufalAdibhiH . atrAsau saMsthitaH kqSNastribhiH faktyAsamAhitaH , rAmAniruddhapradyumnai rukmiNyA sahito vibhuH . catuHfabdobhavedeko hyoMkAraH samudAhqtaH , tasmAdeva paro rajasa iti so'hamityavadhAryagopAlo'hamiti bhAvayet , sa mokSamafnute sa brahmatvamadhigacchati sa brahmavi-dbhavati gopAxjIvAnvA AtmatvenAsqSTiparyantamAlAti sa gopAlo bhavatihyoM tadyattatsatparaM brahma kqSNAtmako nityAnandaikarUpaH so'ham , O tadgopAla-deva eva paraM satyamabAdhitaM so'hamityAtmAnamAdAya manasaikyaM kuryAtAtmano gopAlo'hamiti bhAvayetsa evAvyakto'nanto nityo gopAlaH ,madhurAyAM sthitirbrahmansarvadA me bhaviSyati , fazkhacakragadApadmavanamAlAvqtastuvai . citsvarUpaM paraMjyotiHsvarUpaM rUpavarjitam , sadA mAM saMsmaranbrahmanmatpadaMyAti nifcitam . madhurAmaNDale yastu jambudvIpasthito'pi vA , yo'rcayetpra-timAM prItyA sa me priyataro bhuvi . 15 . prathamAM madhurAM ramyAM sadA brahmAdisevitAm , fazkha-cakragadAfArzgarakSitAM mufalAdibhiH . atrAsau saMsthitaH kqSNastribhiH faktyAsamAhitaH , rAmAniruddhapradyumnai rukmiNyA sahito vibhuH . catuHfabdobhavedeko hyOkAraH samudAhqtaH , tasmAdeva paro rajasa iti so'hamityavadhAryagopAlo'hamiti bhAvayet , sa mokSamafnute sa brahmatvamadhigacchati sa brahmavi-dbhavati gopAxjIvAnvA AtmatvenAsqSTiparyantamAlAti sa gopAlo bhavatihyO tadyattatsatparaM brahma kqSNAtmako nityAnandaikarUpaH so'ham , O tadgopAla-deva eva paraM satyamabAdhitaM so'hamityAtmAnamAdAya manasaikyaM kuryAtAtmano gopAlo'hamiti bhAvayetsa evAvyakto'nanto nityo gopAlaH ,madhurAyAM sthitirbrahmansarvadA me bhaviSyati , fazkhacakragadApadmavanamAlAvqtastuvai . citsvarUpaM paraMjyotiHsvarUpaM rUpavarjitam , sadA mAM saMsmaranbrahmanmatpadaMyAti nifcitam . madhurAmaNDale yastu jambudvIpasthito'pi vA , yo'rcayetpra-timAM prItyA sa me priyataro bhuvi . 15 ॥ प्रथमां मधुरां रम्यां सदा ब्रह्मादिसेविताम् । शङ्ख-चक्रगदाशार्ङ्गरक्षितां मुशलादिभिः ॥ अत्रासौ संस्थितः कृष्णस्त्रिभिः शक्त्यासमाहितः । रामानिरुद्धप्रद्युम्नै रुक्मिण्या सहितो विभुः ॥ चतुःशब्दोभवेदेको ह्योंकारः समुदाहृतः । तस्मादेव परो रजस इति सोऽहमित्यवधार्यगोपालोऽहमिति भावयेत् । स मोक्षमश्नुते स ब्रह्मत्वमधिगच्छति स ब्रह्मवि-द्भवति गोपाञ्जीवान्वा आत्मत्वेनासृष्टिपर्यन्तमालाति स गोपालो भवतिह्यों तद्यत्तत्सत्परं ब्रह्म कृष्णात्मको नित्यानन्दैकरूपः सोऽहम् । ॐ तद्गोपाल-देव एव परं सत्यमबाधितं सोऽहमित्यात्मानमादाय मनसैक्यं कुर्यातात्मनो गोपालोऽहमिति भावयेत्स एवाव्यक्तोऽनन्तो नित्यो गोपालः ।मधुरायां स्थितिर्ब्रह्मन्सर्वदा मे भविष्यति । शङ्खचक्रगदापद्मवनमालावृतस्तुवै ॥ चित्स्वरूपं परंज्योतिःस्वरूपं रूपवर्जितम् । सदा मां संस्मरन्ब्रह्मन्मत्पदंयाति निश्चितम् ॥ मधुरामण्डले यस्तु जम्बुद्वीपस्थितोऽपि वा । योऽर्चयेत्प्र-तिमां प्रीत्या स मे प्रियतरो भुवि ॥ १५ ॥ प्रथमां मधुरां रम्यां सदा ब्रह्मादिसेविताम् । शङ्ख-चक्रगदाशार्ङ्गरक्षितां मुशलादिभिः ॥ अत्रासौ संस्थितः कृष्णस्त्रिभिः शक्त्यासमाहितः । रामानिरुद्धप्रद्युम्नै रुक्मिण्या सहितो विभुः ॥ चतुःशब्दोभवेदेको ह्यॐकारः समुदाहृतः । तस्मादेव परो रजस इति सोऽहमित्यवधार्यगोपालोऽहमिति भावयेत् । स मोक्षमश्नुते स ब्रह्मत्वमधिगच्छति स ब्रह्मवि-द्भवति गोपाञ्जीवान्वा आत्मत्वेनासृष्टिपर्यन्तमालाति स गोपालो भवतिह्यॐ तद्यत्तत्सत्परं ब्रह्म कृष्णात्मको नित्यानन्दैकरूपः सोऽहम् । ॐ तद्गोपाल-देव एव परं सत्यमबाधितं सोऽहमित्यात्मानमादाय मनसैक्यं कुर्यातात्मनो गोपालोऽहमिति भावयेत्स एवाव्यक्तोऽनन्तो नित्यो गोपालः ।मधुरायां स्थितिर्ब्रह्मन्सर्वदा मे भविष्यति । शङ्खचक्रगदापद्मवनमालावृतस्तुवै ॥ चित्स्वरूपं परंज्योतिःस्वरूपं रूपवर्जितम् । सदा मां संस्मरन्ब्रह्मन्मत्पदंयाति निश्चितम् ॥ मधुरामण्डले यस्तु जम्बुद्वीपस्थितोऽपि वा । योऽर्चयेत्प्र-तिमां प्रीत्या स मे प्रियतरो भुवि ॥ १५ Ð s hov;c;BjyointuÉ.RdeRvw" kqmeko dev" Sy;t( )Ekm=r' yiÃÅut' çnek;=r' kq' .Ut' s hov;c ) t' ih vw pUv| ç¼kme-v;iÃtIy' b[÷;sIÿSm;dVyÿ_' Vyÿ_mev;=r' tSm;d=r;Nmh;Nmhto v;ah'k;rStSm;dev;h'k;r;Tp tNm;];É, te>yo .Ut;in twr;vOtm=r' .vit )a=rohmo'k;rohmjro.yomOto b[÷;.y' ih vw s muÿ_oh-mSMy=rohmâSm ) sÿ;m;]' Évåp' p[k;x' Vy;pkù tq; ) Ekmev;-Ãy' b[÷ m;yy; tu ctu·ym( Ð roih,Itnyo r;mo ak;r;=rs'.v" )twjs;Tmk" p[´u» ¬k;r;=rs'.v" Ð p[;D;Tmkoin¨õo vw mk;r;=r-s'.v" ) a/Rm;];Tmk" Õã,o yâSmâNv' p[itÉÏtm( Ð Õã,;âTmk;jgTk]IR mUlp[Õit¨®Km,I Ð v[jS]Ijns'.Ut" Åuit>yo b[÷s'gt" )p[,ven p[ÕitTv' vd²Nt b[÷v;idn" Ð tSm;do'k;rs'.Uto gop;lo Év-s'¾Sqáÿ" ) KlImo'k;r' c EkTv' p#äte b[÷v;idÉ." Ð m/ur;y;' ÉvxeWe,m;' ?y;yNmo=mXnute Ð a·;p]' ÉvkÉst' úTpµ' t] s'¾Sqtm( ) idVy?v-j;tp]wStu Éciöt' cr,Ãym( ) ÅIvTsl;Hzn' úTSq' k*Tsu.' p[.y;yutm( Ð ctu.uRj' xÄc£x;©³pµgd;âNvtm( ) sukyUr;âNvt' b;hu' k<#Öm;l;suxoÉ.tm( Ð ´um²TkrI$m.y' SfÚrNmkrkÚ<@lm( ) ihr . sa hovAcAbjayonifcaturbhirdevaiH kathameko devaH syAt ,ekamakSaraM yadvifrutaM hyanekAkSaraM kathaM bhUtaM sa hovAca , taM hi vai pUrvaM hyekame-vAdvitIyaM brahmAsIttasmAdavyaktaM vyaktamevAkSaraM tasmAdakSarAnmahAnmahato vAahaMkArastasmAdevAhaMkArAtpaxca tanmAtrANi tebhyo bhUtAni tairAvqtamakSaraM bhavati ,akSaro'hamoMkAro'hamajaro'bhayo'mqto brahmAbhayaM hi vai sa mukto'ha-masmyakSaro'hamasmi , sattAmAtraM vifvarUpaM prakAfaM vyApakaM tathA , ekamevA-dvayaM brahma mAyayA tu catuSTayam . rohiNItanayo rAmo akArAkSarasaMbhavaH ,taijasAtmakaH pradyumna ukArAkSarasaMbhavaH . prAjxAtmako'niruddho vai makArAkSara-saMbhavaH , ardhamAtrAtmakaH kqSNo yasminvifvaM pratiSThitam . kqSNAtmikAjagatkartrI mUlaprakqtirukmiNI . vrajastrIjanasaMbhUtaH frutibhyo brahmasaMgataH ,praNavena prakqtitvaM vadanti brahmavAdinaH . tasmAdoMkArasaMbhUto gopAlo vifva-saMsthittiH , klImoMkAraM ca ekatvaM paThyate brahmavAdibhiH . madhurAyAM vifeSeNamAM dhyAyanmokSamafnute . aSTApatraM vikasitaM hqtpadmaM tatra saMsthitam , divyadhva-jAtapatraistu cihnitaM caraNadvayam , frIvatsalAxchanaM hqtsthaM kautsubhaM prabhayAyutam . caturbhujaM fazkhacakrafArzgapadmagadAnvitam , sukeyUrAnvitaM bAhuM kaNThaMmAlAsufobhitam . dyumatkirITamabhayaM sphuranmakarakuNDalam , hiraNmayaMsaumyatanuM svabhaktAyAbhayapradam . dhyAyenmanasi mAM nityaM veNufqzgadharaM tu vA .mathyate tu jagatsarvaM brahmajxAnena yena vA , tatsArabhUtaM yadyasyAM mathurA sAnigadyate , aSTadikpAlibhirbhUmipadmaM vikasitaM jagat . saMsArArNavasaMjAtaMsevitaM samamAnasaiH , candrasUryAmbaraucityA dhvajo merurhiraNmayaH . AtapatraMbrahmalokaM mamordhvacaraNaH smqtam , frIvatsaM ca svarUpaM ca vartate lAxchanaiHsaha , frIvatsalAxchanaM tasmAtkathyate brahmavAdibhiH . yena sUryAgnivAkcandra-tejasA svasvarUpiNA , vartate kaustubhamaNiM taM vadantIfamAninaH . sattvaMrajastama iti ahaMkArafcaturvidhaH , paxcabhUtAtmakaH fazkhaH paro rajasisaMsthitaH . calasvarUpamatyantaM manafcakraM nigadyate , AdyA mAyA bhavecchArzgaMpadmaM vifvaM kare sthitam , AdyA vidyA gadA vedyA sarvadA ma kare----------------------598- . sa hovAcAbjayonifcaturbhirdevaiH kathameko devaH syAt ,ekamakSaraM yadvifrutaM hyanekAkSaraM kathaM bhUtaM sa hovAca , taM hi vai pUrvaM hyekame-vAdvitIyaM brahmAsIttasmAdavyaktaM vyaktamevAkSaraM tasmAdakSarAnmahAnmahato vAahaMkArastasmAdevAhaMkArAtpaxca tanmAtrANi tebhyo bhUtAni tairAvqtamakSaraM bhavati ,akSaro'hamOkAro'hamajaro'bhayo'mqto brahmAbhayaM hi vai sa mukto'ha-masmyakSaro'hamasmi , sattAmAtraM vifvarUpaM prakAfaM vyApakaM tathA , ekamevA-dvayaM brahma mAyayA tu catuSTayam . rohiNItanayo rAmo akArAkSarasaMbhavaH ,taijasAtmakaH pradyumna ukArAkSarasaMbhavaH . prAjxAtmako'niruddho vai makArAkSara-saMbhavaH , ardhamAtrAtmakaH kqSNo yasminvifvaM pratiSThitam . kqSNAtmikAjagatkartrI mUlaprakqtirukmiNI . vrajastrIjanasaMbhUtaH frutibhyo brahmasaMgataH ,praNavena prakqtitvaM vadanti brahmavAdinaH . tasmAdOkArasaMbhUto gopAlo vifva-saMsthittiH , klImOkAraM ca ekatvaM paThyate brahmavAdibhiH . madhurAyAM vifeSeNamAM dhyAyanmokSamafnute . aSTApatraM vikasitaM hqtpadmaM tatra saMsthitam , divyadhva-jAtapatraistu cihnitaM caraNadvayam , frIvatsalAxchanaM hqtsthaM kautsubhaM prabhayAyutam . caturbhujaM fazkhacakrafArzgapadmagadAnvitam , sukeyUrAnvitaM bAhuM kaNThaMmAlAsufobhitam . dyumatkirITamabhayaM sphuranmakarakuNDalam , hiraNmayaMsaumyatanuM svabhaktAyAbhayapradam . dhyAyenmanasi mAM nityaM veNufqzgadharaM tu vA .mathyate tu jagatsarvaM brahmajxAnena yena vA , tatsArabhUtaM yadyasyAM mathurA sAnigadyate , aSTadikpAlibhirbhUmipadmaM vikasitaM jagat . saMsArArNavasaMjAtaMsevitaM samamAnasaiH , candrasUryAmbaraucityA dhvajo merurhiraNmayaH . AtapatraMbrahmalokaM mamordhvacaraNaH smqtam , frIvatsaM ca svarUpaM ca vartate lAxchanaiHsaha , frIvatsalAxchanaM tasmAtkathyate brahmavAdibhiH . yena sUryAgnivAkcandra-tejasA svasvarUpiNA , vartate kaustubhamaNiM taM vadantIfamAninaH . sattvaMrajastama iti ahaMkArafcaturvidhaH , paxcabhUtAtmakaH fazkhaH paro rajasisaMsthitaH . calasvarUpamatyantaM manafcakraM nigadyate , AdyA mAyA bhavecchArzgaMpadmaM vifvaM kare sthitam , AdyA vidyA gadA vedyA sarvadA ma kare----------------------598- ॥ स होवाचाब्जयोनिश्चतुर्भिर्देवैः कथमेको देवः स्यात् ।एकमक्षरं यद्विश्रुतं ह्यनेकाक्षरं कथं भूतं स होवाच । तं हि वै पूर्वं ह्येकमे-वाद्वितीयं ब्रह्मासीत्तस्मादव्यक्तं व्यक्तमेवाक्षरं तस्मादक्षरान्महान्महतो वाअहंकारस्तस्मादेवाहंकारात्पञ्च तन्मात्राणि तेभ्यो भूतानि तैरावृतमक्षरं भवति ।अक्षरोऽहमोंकारोऽहमजरोऽभयोऽमृतो ब्रह्माभयं हि वै स मुक्तोऽह-मस्म्यक्षरोऽहमस्मि । सत्तामात्रं विश्वरूपं प्रकाशं व्यापकं तथा । एकमेवा-द्वयं ब्रह्म मायया तु चतुष्टयम् ॥ रोहिणीतनयो रामो अकाराक्षरसंभवः ।तैजसात्मकः प्रद्युम्न उकाराक्षरसंभवः ॥ प्राज्ञात्मकोऽनिरुद्धो वै मकाराक्षर-संभवः । अर्धमात्रात्मकः कृष्णो यस्मिन्विश्वं प्रतिष्ठितम् ॥ कृष्णात्मिकाजगत्कर्त्री मूलप्रकृतिरुक्मिणी ॥ व्रजस्त्रीजनसंभूतः श्रुतिभ्यो ब्रह्मसंगतः ।प्रणवेन प्रकृतित्वं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ तस्मादोंकारसंभूतो गोपालो विश्व-संस्थित्तिः । क्लीमोंकारं च एकत्वं पठ्यते ब्रह्मवादिभिः ॥ मधुरायां विशेषेणमां ध्यायन्मोक्षमश्नुते ॥ अष्टापत्रं विकसितं हृत्पद्मं तत्र संस्थितम् । दिव्यध्व-जातपत्रैस्तु चिह्नितं चरणद्वयम् । श्रीवत्सलाञ्छनं हृत्स्थं कौत्सुभं प्रभयायुतम् ॥ चतुर्भुजं शङ्खचक्रशार्ङ्गपद्मगदान्वितम् । सुकेयूरान्वितं बाहुं कण्ठंमालासुशोभितम् ॥ द्युमत्किरीटमभयं स्फुरन्मकरकुण्डलम् । हिरण्मयंसौम्यतनुं स्वभक्तायाभयप्रदम् ॥ ध्यायेन्मनसि मां नित्यं वेणुशृङ्गधरं तु वा ॥मथ्यते तु जगत्सर्वं ब्रह्मज्ञानेन येन वा । तत्सारभूतं यद्यस्यां मथुरा सानिगद्यते । अष्टदिक्पालिभिर्भूमिपद्मं विकसितं जगत् ॥ संसारार्णवसंजातंसेवितं सममानसैः । चन्द्रसूर्याम्बरौचित्या ध्वजो मेरुर्हिरण्मयः ॥ आतपत्रंब्रह्मलोकं ममोर्ध्वचरणः स्मृतम् । श्रीवत्सं च स्वरूपं च वर्तते लाञ्छनैःसह । श्रीवत्सलाञ्छनं तस्मात्कथ्यते ब्रह्मवादिभिः ॥ येन सूर्याग्निवाक्चन्द्र-तेजसा स्वस्वरूपिणा । वर्तते कौस्तुभमणिं तं वदन्तीशमानिनः ॥ सत्त्वंरजस्तम इति अहंकारश्चतुर्विधः । पञ्चभूतात्मकः शङ्खः परो रजसिसंस्थितः ॥ चलस्वरूपमत्यन्तं मनश्चक्रं निगद्यते । आद्या माया भवेच्छार्ङ्गंपद्मं विश्वं करे स्थितम् । आद्या विद्या गदा वेद्या सर्वदा म करे----------------------५९८- ॥ स होवाचाब्जयोनिश्चतुर्भिर्देवैः कथमेको देवः स्यात् ।एकमक्षरं यद्विश्रुतं ह्यनेकाक्षरं कथं भूतं स होवाच । तं हि वै पूर्वं ह्येकमे-वाद्वितीयं ब्रह्मासीत्तस्मादव्यक्तं व्यक्तमेवाक्षरं तस्मादक्षरान्महान्महतो वाअहंकारस्तस्मादेवाहंकारात्पञ्च तन्मात्राणि तेभ्यो भूतानि तैरावृतमक्षरं भवति ।अक्षरोऽहमॐकारोऽहमजरोऽभयोऽमृतो ब्रह्माभयं हि वै स मुक्तोऽह-मस्म्यक्षरोऽहमस्मि । सत्तामात्रं विश्वरूपं प्रकाशं व्यापकं तथा । एकमेवा-द्वयं ब्रह्म मायया तु चतुष्टयम् ॥ रोहिणीतनयो रामो अकाराक्षरसंभवः ।तैजसात्मकः प्रद्युम्न उकाराक्षरसंभवः ॥ प्राज्ञात्मकोऽनिरुद्धो वै मकाराक्षर-संभवः । अर्धमात्रात्मकः कृष्णो यस्मिन्विश्वं प्रतिष्ठितम् ॥ कृष्णात्मिकाजगत्कर्त्री मूलप्रकृतिरुक्मिणी ॥ व्रजस्त्रीजनसंभूतः श्रुतिभ्यो ब्रह्मसंगतः ।प्रणवेन प्रकृतित्वं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ तस्मादॐकारसंभूतो गोपालो विश्व-संस्थित्तिः । क्लीमॐकारं च एकत्वं पठ्यते ब्रह्मवादिभिः ॥ मधुरायां विशेषेणमां ध्यायन्मोक्षमश्नुते ॥ अष्टापत्रं विकसितं हृत्पद्मं तत्र संस्थितम् । दिव्यध्व-जातपत्रैस्तु चिह्नितं चरणद्वयम् । श्रीवत्सलाञ्छनं हृत्स्थं कौत्सुभं प्रभयायुतम् ॥ चतुर्भुजं शङ्खचक्रशार्ङ्गपद्मगदान्वितम् । सुकेयूरान्वितं बाहुं कण्ठंमालासुशोभितम् ॥ द्युमत्किरीटमभयं स्फुरन्मकरकुण्डलम् । हिरण्मयंसौम्यतनुं स्वभक्तायाभयप्रदम् ॥ ध्यायेन्मनसि मां नित्यं वेणुशृङ्गधरं तु वा ॥मथ्यते तु जगत्सर्वं ब्रह्मज्ञानेन येन वा । तत्सारभूतं यद्यस्यां मथुरा सानिगद्यते । अष्टदिक्पालिभिर्भूमिपद्मं विकसितं जगत् ॥ संसारार्णवसंजातंसेवितं सममानसैः । चन्द्रसूर्याम्बरौचित्या ध्वजो मेरुर्हिरण्मयः ॥ आतपत्रंब्रह्मलोकं ममोर्ध्वचरणः स्मृतम् । श्रीवत्सं च स्वरूपं च वर्तते लाञ्छनैःसह । श्रीवत्सलाञ्छनं तस्मात्कथ्यते ब्रह्मवादिभिः ॥ येन सूर्याग्निवाक्चन्द्र-तेजसा स्वस्वरूपिणा । वर्तते कौस्तुभमणिं तं वदन्तीशमानिनः ॥ सत्त्वंरजस्तम इति अहंकारश्चतुर्विधः । पञ्चभूतात्मकः शङ्खः परो रजसिसंस्थितः ॥ चलस्वरूपमत्यन्तं मनश्चक्रं निगद्यते । आद्या माया भवेच्छार्ङ्गंपद्मं विश्वं करे स्थितम् । आद्या विद्या गदा वेद्या सर्वदा म करे----------------------५९८- ÐÑ $;' yos* prb[÷gop;ol" $;' tTsºË.uRv" SvStSmw vw nmo nm"Ð 15 .O TAM yo'sau parabrahmagopA?laH TAM tatsadbhUrbhuvaH svastasmai vai namo namaH. 15 .O TAM yo'sau parabrahmagopAo!laH TAM tatsadbhUrbhuvaH svastasmai vai namo namaH. 15 ॥ॐ टां योऽसौ परब्रह्मगोपा?लः टां तत्सद्भूर्भुवः स्वस्तस्मै वै नमो नमः॥ १५ ॥ॐ टां योऽसौ परब्रह्मगोपाओ!लः टां तत्सद्भूर्भुवः स्वस्तस्मै वै नमो नमः॥ १५ ÐÑ .{' k,eRÉ.árit x;²Nt" )hár" Ñ Ð ÅImh;Évã,u' s²°d;nNdl=,' r;mcN{' ë; sv;Ü©suNdr'munyo vnv;Ésno ÉvâSmt; b.Uvu" ) t' hocunoRv´mvt;r;Nvw g .O bhadraM karNebhiriti fAntiH ,hariH O . frImahAviSNuM saccidAnandalakSaNaM rAmacandraM dqSTvA sarvAzgasundaraMmunayo vanavAsino vismitA babhUvuH , taM hocurno'vadyamavatArAnvai gaNyanteAlizgAmo bhavantamiti , bhavAntare kqSNAvatAre yUyaM gopikA bhUtvA mAmAlizgatha\anye ye'vatArAste hi gopA na strIfca no kuru , anyonyavigrahaM dhAryaM tavAzgaspa-rfanAdiha , fafvatsparfayitA'smAkaM gqhNImo'vatArAnvayam . 1 .O bhadraM karNebhiriti fAntiH ,hariH O . frImahAviSNuM saccidAnandalakSaNaM rAmacandraM dqSTvA sarvAzgasundaraMmunayo vanavAsino vismitA babhUvuH , taM hocurno'vadyamavatArAnvai gaNyanteAlizgAmo bhavantamiti , bhavAntare kqSNAvatAre yUyaM gopikA bhUtvA mAmAlizgathaanye ye'vatArAste hi gopA na strIfca no kuru , anyonyavigrahaM dhAryaM tavAzgaspa-rfanAdiha , fafvatsparfayitA'smAkaM gqhNImo'vatArAnvayam . 1 ॥ॐ भद्रं कर्णेभिरिति शान्तिः ।हरिः ॐ ॥ श्रीमहाविष्णुं सच्चिदानन्दलक्षणं रामचन्द्रं दृष्ट्वा सर्वाङ्गसुन्दरंमुनयो वनवासिनो विस्मिता बभूवुः । तं होचुर्नोऽवद्यमवतारान्वै गण्यन्तेआलिङ्गामो भवन्तमिति । भवान्तरे कृष्णावतारे यूयं गोपिका भूत्वा मामालिङ्गथअन्ये येऽवतारास्ते हि गोपा न स्त्रीश्च नो कुरु । अन्योन्यविग्रहं धार्यं तवाङ्गस्प-र्शनादिह । शश्वत्स्पर्शयिताऽस्माकं गृह्णीमोऽवतारान्वयम् ॥ १ ॥ॐ भद्रं कर्णेभिरिति शान्तिः ।हरिः ॐ ॥ श्रीमहाविष्णुं सच्चिदानन्दलक्षणं रामचन्द्रं दृष्ट्वा सर्वाङ्गसुन्दरंमुनयो वनवासिनो विस्मिता बभूवुः । तं होचुर्नोऽवद्यमवतारान्वै गण्यन्तेआलिङ्गामो भवन्तमिति । भवान्तरे कृष्णावतारे यूयं गोपिका भूत्वा मामालिङ्गथअन्ये येऽवतारास्ते हि गोपा न स्त्रीश्च नो कुरु । अन्योन्यविग्रहं धार्यं तवाङ्गस्प-र्शनादिह । शश्वत्स्पर्शयिताऽस्माकं गृह्णीमोऽवतारान्वयम् ॥ १ Ð Õp;qeRsvR.Ut;n;' go¢;r' /mRm;Tmjm( ) yT§·mIre,;sIÿ°£ù b[÷åp/OkªÐ 19 . kqpArthesarvabhUtAnAM goptAraM dharmamAtmajam , yatsraSTumIfvareNAsIttaccakraM brahmarUpadhqk. 19 . kqpArthesarvabhUtAnAM goptAraM dharmamAtmajam , yatsraSTumIfvareNAsIttaccakraM brahmarUpadhqk. 19 ॥ कृपार्थेसर्वभूतानां गोप्तारं धर्ममात्मजम् । यत्स्रष्टुमीश्वरेणासीत्तच्चक्रं ब्रह्मरूपधृक़् १९ ॥ कृपार्थेसर्वभूतानां गोप्तारं धर्ममात्मजम् । यत्स्रष्टुमीश्वरेणासीत्तच्चक्रं ब्रह्मरूपधृक्॥ १९ ÐÑ pU,Rmd it x;²Nt" Ðhár" Ñ Ð aq jnko h vwdeho y;DvLKymupsmeTyov;c .gvNs'Ny;s-mnub[UhIit kq' s'Ny;sl=,m( ) s hov;c y;DvLKyo b[÷cy| sm;PygOhI .vet( ) gOh;ÃnI .UTv; p[v[jet( ) yid vetrq; b[÷cy;Üdev p[v[-jeíÈh;Ã; vn;Ã; ) aq punv[RtI v;v[tI v; ;tko v;;tko v;¬Ts¥;ɦrnɦko v; ydhrev Évrjeÿdhrev p[v[jet( ) tdek p[;j;p-Ty;mevei·' kÚvR²Nt ) aqv; n kÚy;Üd;¦eYy;mev kÚy;Üt( ) aɦihRp[;," ) p[;,mevwty; kroit ) ]w/;tvIy;mev kÚy;Üt( ) Etywv ]yo/;tvo ydut sæv' rjStm it ) ay' te yoinA³âTvjo yto j;toarocq;" ) t' j;n¥¦ a;roh;q;no v/Ry; rÉyÉmTynen mN]e,;-ɦm;Éj`[et( ) EW v; a¦eyoRinyR" p[;,' gCz Sv;' yoin' gCz Sv;he-Tyevmevwtd;g[;m;dɦm;úTy pUvRvdɦm;Éj`[et( ) ydɦ' n ÉvNdedPsujuóy;d;po vw sv;Ü devt;" sv;Ü>yo devt;>yo juhoÉm Sv;heit s;Jy'hÉvrn;mym( ) mo=mN]S]Yyev' ved t[÷ tdup;ÉstVym( ) ²x%;' yDo-pvIt' ÉzTv; s'NySt' myeit i]v;rmu°ret( ) EvmevwtºgvÉ¥it vw y;D-vLKy" Ð 1 .O pUrNamada iti fAntiH .hariH O . atha janako ha vaideho yAjxavalkyamupasametyovAca bhagavansaMnyAsa-manubrUhIti kathaM saMnyAsalakSaNam , sa hovAca yAjxavalkyo brahmacaryaM samApyagqhI bhavet , gqhAdvanI bhUtvA pravrajet , yadi vetarathA brahmacaryAdeva pravra-jedgqhAdvA vanAdvA , atha punarvratI vA'vratI vA snAtako vA'snAtako vAutsannAgniranagniko vA yadahareva virajettadahareva pravrajet , tadeke prAjApa-tyAmeveSTiM kurvanti , athavA na kuryAdAgneyyAmeva kuryAt , agnirhiprANaH , prANamevaitayA karoti , traidhAtavIyAmeva kuryAt , etayaiva trayodhAtavo yaduta sattvaM rajastama iti , ayaM te yonirqtvijo yato jAto\arocathAH , taM jAnannagna ArohAthAno vardhayA rayimityanena mantreNA-gnimAjighret , eSa vA agneryoniryaH prANaM gaccha svAM yoniM gaccha svAhe-tyevamevaitadAgrAmAdagnimAhqtya pUrvavadagnimAjighret , yadagniM na vindedapsujuhuyAdApo vai sarvA devatAH sarvAbhyo devatAbhyo juhomi svAheti sAjyaMhaviranAmayam , mokSamantrastrayyevaM veda tadbrahma tadupAsitavyam , fikhAM yajxo-pavItaM chitvA saMnyastaM mayeti trivAramuccaret , evamevaitadbhagavanniti vai yAjxa-valkyaH . 1 .O pUrNamada iti fAntiH .hariH O . atha janako ha vaideho yAjxavalkyamupasametyovAca bhagavansaMnyAsa-manubrUhIti kathaM saMnyAsalakSaNam , sa hovAca yAjxavalkyo brahmacaryaM samApyagqhI bhavet , gqhAdvanI bhUtvA pravrajet , yadi vetarathA brahmacaryAdeva pravra-jedgqhAdvA vanAdvA , atha punarvratI vA'vratI vA snAtako vA'snAtako vAutsannAgniranagniko vA yadahareva virajettadahareva pravrajet , tadeke prAjApa-tyAmeveSTiM kurvanti , athavA na kuryAdAgneyyAmeva kuryAt , agnirhiprANaH , prANamevaitayA karoti , traidhAtavIyAmeva kuryAt , etayaiva trayodhAtavo yaduta sattvaM rajastama iti , ayaM te yonirqtvijo yato jAtoarocathAH , taM jAnannagna ArohAthAno vardhayA rayimityanena mantreNA-gnimAjighret , eSa vA agneryoniryaH prANaM gaccha svAM yoniM gaccha svAhe-tyevamevaitadAgrAmAdagnimAhqtya pUrvavadagnimAjighret , yadagniM na vindedapsujuhuyAdApo vai sarvA devatAH sarvAbhyo devatAbhyo juhomi svAheti sAjyaMhaviranAmayam , mokSamantrastrayyevaM veda tadbrahma tadupAsitavyam , fikhAM yajxo-pavItaM chitvA saMnyastaM mayeti trivAramuccaret , evamevaitadbhagavanniti vai yAjxa-valkyaH . 1 ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ अथ जनको ह वैदेहो याज्ञवल्क्यमुपसमेत्योवाच भगवन्संन्यास-मनुब्रूहीति कथं संन्यासलक्षणम् । स होवाच याज्ञवल्क्यो ब्रह्मचर्यं समाप्यगृही भवेत् । गृहाद्वनी भूत्वा प्रव्रजेत् । यदि वेतरथा ब्रह्मचर्यादेव प्रव्र-जेद्गृहाद्वा वनाद्वा । अथ पुनर्व्रती वाऽव्रती वा स्नातको वाऽस्नातको वाउत्सन्नाग्निरनग्निको वा यदहरेव विरजेत्तदहरेव प्रव्रजेत् । तदेके प्राजाप-त्यामेवेष्टिं कुर्वन्ति । अथवा न कुर्यादाग्नेय्यामेव कुर्यात् । अग्निर्हिप्राणः । प्राणमेवैतया करोति । त्रैधातवीयामेव कुर्यात् । एतयैव त्रयोधातवो यदुत सत्त्वं रजस्तम इति । अयं ते योनिरृत्विजो यतो जातोअरोचथाः । तं जानन्नग्न आरोहाथानो वर्धया रयिमित्यनेन मन्त्रेणा-ग्निमाजिघ्रेत् । एष वा अग्नेर्योनिर्यः प्राणं गच्छ स्वां योनिं गच्छ स्वाहे-त्येवमेवैतदाग्रामादग्निमाहृत्य पूर्ववदग्निमाजिघ्रेत् । यदग्निं न विन्देदप्सुजुहुयादापो वै सर्वा देवताः सर्वाभ्यो देवताभ्यो जुहोमि स्वाहेति साज्यंहविरनामयम् । मोक्षमन्त्रस्त्रय्येवं वेद तद्ब्रह्म तदुपासितव्यम् । शिखां यज्ञो-पवीतं छित्वा संन्यस्तं मयेति त्रिवारमुच्चरेत् । एवमेवैतद्भगवन्निति वै याज्ञ-वल्क्यः ॥ १ ॥ॐ पूर्णमद इति शान्तिः ॥हरिः ॐ ॥ अथ जनको ह वैदेहो याज्ञवल्क्यमुपसमेत्योवाच भगवन्संन्यास-मनुब्रूहीति कथं संन्यासलक्षणम् । स होवाच याज्ञवल्क्यो ब्रह्मचर्यं समाप्यगृही भवेत् । गृहाद्वनी भूत्वा प्रव्रजेत् । यदि वेतरथा ब्रह्मचर्यादेव प्रव्र-जेद्गृहाद्वा वनाद्वा । अथ पुनर्व्रती वाऽव्रती वा स्नातको वाऽस्नातको वाउत्सन्नाग्निरनग्निको वा यदहरेव विरजेत्तदहरेव प्रव्रजेत् । तदेके प्राजाप-त्यामेवेष्टिं कुर्वन्ति । अथवा न कुर्यादाग्नेय्यामेव कुर्यात् । अग्निर्हिप्राणः । प्राणमेवैतया करोति । त्रैधातवीयामेव कुर्यात् । एतयैव त्रयोधातवो यदुत सत्त्वं रजस्तम इति । अयं ते योनिरृत्विजो यतो जातोअरोचथाः । तं जानन्नग्न आरोहाथानो वर्धया रयिमित्यनेन मन्त्रेणा-ग्निमाजिघ्रेत् । एष वा अग्नेर्योनिर्यः प्राणं गच्छ स्वां योनिं गच्छ स्वाहे-त्येवमेवैतदाग्रामादग्निमाहृत्य पूर्ववदग्निमाजिघ्रेत् । यदग्निं न विन्देदप्सुजुहुयादापो वै सर्वा देवताः सर्वाभ्यो देवताभ्यो जुहोमि स्वाहेति साज्यंहविरनामयम् । मोक्षमन्त्रस्त्रय्येवं वेद तद्ब्रह्म तदुपासितव्यम् । शिखां यज्ञो-पवीतं छित्वा संन्यस्तं मयेति त्रिवारमुच्चरेत् । एवमेवैतद्भगवन्निति वै याज्ञ-वल्क्यः ॥ १ ÐXmx;neWu idgNteWu s Ev lln;Stn" ) É.r;Sv;´te k;le l`uip<@v;N/s" Ð 8 .fmafAneSu diganteSu sa eva lalanAstanaH , fvabhirAsvAdyate kAle laghupiNDa\ivAndhasaH . 8 .fmafAneSu diganteSu sa eva lalanAstanaH , fvabhirAsvAdyate kAle laghupiNDaivAndhasaH . 8 ॥श्मशानेषु दिगन्तेषु स एव ललनास्तनः । श्वभिरास्वाद्यते काले लघुपिण्डइवान्धसः ॥ ८ ॥श्मशानेषु दिगन्तेषु स एव ललनास्तनः । श्वभिरास्वाद्यते काले लघुपिण्डैवान्धसः ॥ ८ -iÃjte loko lok;¥oiÃjte c y" ) hW;ÜmWR.yoNmuÿ_" s jIvNmuÿ_¬Cyte Ð 26 -dvijate loko lokAnnodvijate ca yaH , harSAmarSabhayonmuktaH sa jIvanmukta\ucyate . 26 -dvijate loko lokAnnodvijate ca yaH , harSAmarSabhayonmuktaH sa jIvanmuktaucyate . 26 -द्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः । हर्षामर्षभयोन्मुक्तः स जीवन्मुक्तउच्यते ॥ २६ -द्विजते लोको लोकान्नोद्विजते च यः । हर्षामर्षभयोन्मुक्तः स जीवन्मुक्तौच्यते ॥ २६ Ð aq %lu soMywtepárv[;jk; yq; p[;du.Rv²Nt tq; .v²Nt ) k;m£o/lo.mohdM.dp;Ü-sUy;mmTv;h'k;r;dI'âSttIyR m;n;vm;n* inNd;StutI c vjRÉyTv; vO=v itÏ;set( ) Éz´m;no n b[Uy;t( ) tdwv' ÉvÃ;'s hwv;mOt; .v²Nt )tdetëc;>yuÿ_m(--bN/upu]mnumodÉyTv;nve+ym;,o ÃNÃsh" p[x;Nt" )p[;cImudIcI' v; invRtRy'ret p;]I d<@Ç yugm;];vlok¡ ²x%I mu<@Ç----------------------618- . atha khalu somyaiteparivrAjakA yathA prAdurbhavanti tathA bhavanti , kAmakrodhalobhamohadambhadarpA-sUyAmamatvAhaMkArAdIMstitIrya mAnAvamAnau nindAstutI ca varjayitvA vqkSa\iva tiSThAset , chidyamAno na brUyAt , tadaivaM vidvAMsa ihaivAmqtA bhavanti ,tadetadqcAbhyuktam--bandhuputramanumodayitvAnavekSyamANo dvandvasahaH prafAntaH ,prAcImudIcIM vA nirvartayaMfcareta pAtrI daNDI yugamAtrAvalokI fikhI muNDI----------------------618- . atha khalu somyaiteparivrAjakA yathA prAdurbhavanti tathA bhavanti , kAmakrodhalobhamohadambhadarpA-sUyAmamatvAhaMkArAdIMstitIrya mAnAvamAnau nindAstutI ca varjayitvA vqkSaiva tiSThAset , chidyamAno na brUyAt , tadaivaM vidvAMsa ihaivAmqtA bhavanti ,tadetadqcAbhyuktam--bandhuputramanumodayitvAnavekSyamANo dvandvasahaH prafAntaH ,prAcImudIcIM vA nirvartayaMfcareta pAtrI daNDI yugamAtrAvalokI fikhI muNDI----------------------618- ॥ अथ खलु सोम्यैतेपरिव्राजका यथा प्रादुर्भवन्ति तथा भवन्ति । कामक्रोधलोभमोहदम्भदर्पा-सूयाममत्वाहंकारादींस्तितीर्य मानावमानौ निन्दास्तुती च वर्जयित्वा वृक्षइव तिष्ठासेत् । छिद्यमानो न ब्रूयात् । तदैवं विद्वांस इहैवामृता भवन्ति ।तदेतदृचाभ्युक्तम्--बन्धुपुत्रमनुमोदयित्वानवेक्ष्यमाणो द्वन्द्वसहः प्रशान्तः ।प्राचीमुदीचीं वा निर्वर्तयंश्चरेत पात्री दण्डी युगमात्रावलोकी शिखी मुण्डी----------------------६१८- ॥ अथ खलु सोम्यैतेपरिव्राजका यथा प्रादुर्भवन्ति तथा भवन्ति । कामक्रोधलोभमोहदम्भदर्पा-सूयाममत्वाहंकारादींस्तितीर्य मानावमानौ निन्दास्तुती च वर्जयित्वा वृक्षैव तिष्ठासेत् । छिद्यमानो न ब्रूयात् । तदैवं विद्वांस इहैवामृता भवन्ति ।तदेतदृचाभ्युक्तम्--बन्धुपुत्रमनुमोदयित्वानवेक्ष्यमाणो द्वन्द्वसहः प्रशान्तः ।प्राचीमुदीचीं वा निर्वर्तयंश्चरेत पात्री दण्डी युगमात्रावलोकी शिखी मुण्डी----------------------६१८- -i]xt' smg[m( ) Ete .v²Nt suÕtSy lok yeW;' kÚle s'NystIh ÉvÃ;n(Ð 30 -trifataM samagram , ete bhavanti sukqtasya loke yeSAM kule saMnyasatIha vidvAn. 30 -trifataM samagram , ete bhavanti sukqtasya loke yeSAM kule saMnyasatIha vidvAn. 30 -त्रिशतं समग्रम् । एते भवन्ति सुकृतस्य लोके येषां कुले संन्यसतीह विद्वाऩ् ३० -त्रिशतं समग्रम् । एते भवन्ति सुकृतस्य लोके येषां कुले संन्यसतीह विद्वान्॥ ३० Ðhyg[Ivwk;=re, b[÷Év´;' p[v+y;Ém ) b[÷; mher;y mher"s'kWR,;y s'kWR,o n;rd;y n;rdo Vy;s;y Vy;so lok>y" p[;yCz-idit hk;ro'sk;romk;ro' ]ymekSvåp' .vit ) Lh* bIj;=r'.vit ) bIj;=re, Lh*' åpe, tÆ;pk;n;' s'pTs;rSvt*.vt" ) tTSvåpD;n;' vwdehI muáÿ_ .vit ) idKp;l;n;' r;D;'n;g;n;' ik¥r;,;mÉ/pit.Rvit ) hyg[Ivwk;=rjpxIl;Dy; sUy;Üdy"Svt" SvSvkmRÉ, p[vtRNte ) sveRW;' bIj;n;' hyg[Ivwk;=rbIjmnuÿm'mN]r;j;Tmkù .vit ) Lh*' hyg[IvSvåpo .vit ) amOt'kÚ¨ kÚ¨ Sv;h; ) tÆ;pk;n;' v;®Ks²õ" ÅIÉs²õr·;©yogÉs²õ.vit ) Lh*' skls;m[;Jyen És²õ' kÚ¨ kÚ¨ Sv;h; )t;net;NmN];Nyo ved apÉv]" pÉv]o .vit ) ab[÷c;rI sub[÷c;rI.vit ) agMy;gmn;TpUto .vit ) pitts'.;W,;TpUto .vit ) b[÷-hTy;idp;tkmuRÿ_o .vit ) gOh' gOhpitárv dehI deh;Nte prm;Tm;n' p[Év-xit ) p[D;nm;nNd' b[÷ tævmÉs aym;Tm; b[÷ ah' b[÷;SmIit mh;-v;Kyw" p[itp;idtmq| t Ete mN];" p[itp;dy²Nt ) SvrVyïn.eden iÃ/;----------------------621- .hayagrIvaikAkSareNa brahmavidyAM pravakSyAmi , brahmA mahefvarAya mahefvaraHsaMkarSaNAya saMkarSaNo nAradAya nArado vyAsAya vyAso lokebhyaH prAyaccha-diti hakAroMsakAromakAroM trayamekasvarUpaM bhavati , lhau bIjAkSaraMbhavati , bIjAkSareNa lhauM rUpeNa tajjApakAnAM saMpatsArasvataubhavataH , tatsvarUpajxAnAM vaidehI muktifca bhavati , dikpAlAnAM rAjxAMnAgAnAM kinnarANAmadhipatirbhavati , hayagrIvaikAkSarajapafIlAjxayA sUryAdayaHsvataH svasvakarmaNi pravartante , sarveSAM bIjAnAM hayagrIvaikAkSarabIjamanuttamaMmantrarAjAtmakaM bhavati , lhauM hayagrIvasvarUpo bhavati , amqtaMkuru kuru svAhA , tajjApakAnAM vAksiddhiH frIsiddhiraSTAzgayogasiddhifcabhavati , lhauM sakalasAmrAjyena siddhiM kuru kuru svAhA ,tAnetAnmantrAnyo veda apavitraH pavitro bhavati , abrahmacArI subrahmacArIbhavati , agamyAgamanAtpUto bhavati , patitasaMbhASaNAtpUto bhavati , brahma-hatyAdipAtakairmukto bhavati , gqhaM gqhapatiriva dehI dehAnte paramAtmAnaM pravi-fati , prajxAnamAnandaM brahma tattvamasi ayamAtmA brahma ahaM brahmAsmIti mahA-vAkyaiH pratipAditamarthaM ta ete mantrAH pratipAdayanti , svaravyaxjanabhedena dvidhA----------------------621- .hayagrIvaikAkSareNa brahmavidyAM pravakSyAmi , brahmA mahefvarAya mahefvaraHsaMkarSaNAya saMkarSaNo nAradAya nArado vyAsAya vyAso lokebhyaH prAyaccha-diti hakArOsakAromakArO trayamekasvarUpaM bhavati , lhau bIjAkSaraMbhavati , bIjAkSareNa lhauM rUpeNa tajjApakAnAM saMpatsArasvataubhavataH , tatsvarUpajxAnAM vaidehI muktifca bhavati , dikpAlAnAM rAjxAMnAgAnAM kinnarANAmadhipatirbhavati , hayagrIvaikAkSarajapafIlAjxayA sUryAdayaHsvataH svasvakarmaNi pravartante , sarveSAM bIjAnAM hayagrIvaikAkSarabIjamanuttamaMmantrarAjAtmakaM bhavati , lhauM hayagrIvasvarUpo bhavati , amqtaMkuru kuru svAhA , tajjApakAnAM vAksiddhiH frIsiddhiraSTAzgayogasiddhifcabhavati , lhauM sakalasAmrAjyena siddhiM kuru kuru svAhA ,tAnetAnmantrAnyo veda apavitraH pavitro bhavati , abrahmacArI subrahmacArIbhavati , agamyAgamanAtpUto bhavati , patitasaMbhASaNAtpUto bhavati , brahma-hatyAdipAtakairmukto bhavati , gqhaM gqhapatiriva dehI dehAnte paramAtmAnaM pravi-fati , prajxAnamAnandaM brahma tattvamasi ayamAtmA brahma ahaM brahmAsmIti mahA-vAkyaiH pratipAditamarthaM ta ete mantrAH pratipAdayanti , svaravyaxjanabhedena dvidhA----------------------621- ॥हयग्रीवैकाक्षरेण ब्रह्मविद्यां प्रवक्ष्यामि । ब्रह्मा महेश्वराय महेश्वरःसंकर्षणाय संकर्षणो नारदाय नारदो व्यासाय व्यासो लोकेभ्यः प्रायच्छ-दिति हकारोंसकारोमकारों त्रयमेकस्वरूपं भवति । ल्हौ बीजाक्षरंभवति । बीजाक्षरेण ल्हौं रूपेण तज्जापकानां संपत्सारस्वतौभवतः । तत्स्वरूपज्ञानां वैदेही मुक्तिश्च भवति । दिक्पालानां राज्ञांनागानां किन्नराणामधिपतिर्भवति । हयग्रीवैकाक्षरजपशीलाज्ञया सूर्यादयःस्वतः स्वस्वकर्मणि प्रवर्तन्ते । सर्वेषां बीजानां हयग्रीवैकाक्षरबीजमनुत्तमंमन्त्रराजात्मकं भवति । ल्हौं हयग्रीवस्वरूपो भवति । अमृतंकुरु कुरु स्वाहा । तज्जापकानां वाक्सिद्धिः श्रीसिद्धिरष्टाङ्गयोगसिद्धिश्चभवति । ल्हौं सकलसाम्राज्येन सिद्धिं कुरु कुरु स्वाहा ।तानेतान्मन्त्रान्यो वेद अपवित्रः पवित्रो भवति । अब्रह्मचारी सुब्रह्मचारीभवति । अगम्यागमनात्पूतो भवति । पतितसंभाषणात्पूतो भवति । ब्रह्म-हत्यादिपातकैर्मुक्तो भवति । गृहं गृहपतिरिव देही देहान्ते परमात्मानं प्रवि-शति । प्रज्ञानमानन्दं ब्रह्म तत्त्वमसि अयमात्मा ब्रह्म अहं ब्रह्मास्मीति महा-वाक्यैः प्रतिपादितमर्थं त एते मन्त्राः प्रतिपादयन्ति । स्वरव्यञ्जनभेदेन द्विधा----------------------६२१- ॥हयग्रीवैकाक्षरेण ब्रह्मविद्यां प्रवक्ष्यामि । ब्रह्मा महेश्वराय महेश्वरःसंकर्षणाय संकर्षणो नारदाय नारदो व्यासाय व्यासो लोकेभ्यः प्रायच्छ-दिति हकारॐसकारोमकारॐ त्रयमेकस्वरूपं भवति । ल्हौ बीजाक्षरंभवति । बीजाक्षरेण ल्हौं रूपेण तज्जापकानां संपत्सारस्वतौभवतः । तत्स्वरूपज्ञानां वैदेही मुक्तिश्च भवति । दिक्पालानां राज्ञांनागानां किन्नराणामधिपतिर्भवति । हयग्रीवैकाक्षरजपशीलाज्ञया सूर्यादयःस्वतः स्वस्वकर्मणि प्रवर्तन्ते । सर्वेषां बीजानां हयग्रीवैकाक्षरबीजमनुत्तमंमन्त्रराजात्मकं भवति । ल्हौं हयग्रीवस्वरूपो भवति । अमृतंकुरु कुरु स्वाहा । तज्जापकानां वाक्सिद्धिः श्रीसिद्धिरष्टाङ्गयोगसिद्धिश्चभवति । ल्हौं सकलसाम्राज्येन सिद्धिं कुरु कुरु स्वाहा ।तानेतान्मन्त्रान्यो वेद अपवित्रः पवित्रो भवति । अब्रह्मचारी सुब्रह्मचारीभवति । अगम्यागमनात्पूतो भवति । पतितसंभाषणात्पूतो भवति । ब्रह्म-हत्यादिपातकैर्मुक्तो भवति । गृहं गृहपतिरिव देही देहान्ते परमात्मानं प्रवि-शति । प्रज्ञानमानन्दं ब्रह्म तत्त्वमसि अयमात्मा ब्रह्म अहं ब्रह्मास्मीति महा-वाक्यैः प्रतिपादितमर्थं त एते मन्त्राः प्रतिपादयन्ति । स्वरव्यञ्जनभेदेन द्विधा----------------------६२१- Ð ao-mImo' nmo .gvte ÅImh;g¨@;y p=IN{;y Évã,uvLl.;y ]wloKy-párpUÉjt;y ¬g[.y'krk;l;nlåp;y vj[n%;y vj[tu<@;y vj[-dNt;y vj[d'·^;y vj[puCz;y vj[p=;l²=txrIr;y aomIkç¼ih ÅIm-h;g¨@;p[itx;sn;âSm¥;Évx;Évx du·;n;' ÉvW' dUWy dUWy SpO·;n;'n;xy n;xy dNdxUk;n;' ÉvW' d;ry d;ry p[lIn' ÉvW' p[,;xy p[,;xysvRÉvW' n;xy n;xy hn hn dh dh pc pc .SmIkÚ¨ .SmIkÚ¨ ó' f$(Sv;h; Ð cN{m<@ls'k;x sUyRm<@lmui·k ) pOQvIm<@lmu{;© ÅIm-h;g¨@;y ÉvW' hr hr ó' f$( Sv;h; Ð Ñ ²=p Sv;h; Ð aomI' sc-rit scrit tTk;rI mTk;rI ÉvW;,;' c ÉvWåip,I ÉvWdUiW,I ÉvW-xoW,I ÉvWn;²xnI ÉvWh;ár,I ht' ÉvW' n·' ÉvWmNt"p[lIn' ÉvW'p[n·' ÉvW' ht' te b[÷,; ÉvW' htÉm[N{Sy vj[e, Sv;h; Ð Ñ nmo----------------------625- . o-mImoM namo bhagavate frImahAgaruDAya pakSIndrAya viSNuvallabhAya trailokya-paripUjitAya ugrabhayaMkarakAlAnalarUpAya vajranakhAya vajratuNDAya vajra-dantAya vajradaMSTrAya vajrapucchAya vajrapakSAlakSitafarIrAya omIkehyehi frIma-hAgaruDApratifAsanAsminnAvifAvifa duSTAnAM viSaM dUSaya dUSaya spqSTAnAMnAfaya nAfaya dandafUkAnAM viSaM dAraya dAraya pralInaM viSaM praNAfaya praNAfayasarvaviSaM nAfaya nAfaya hana hana daha daha paca paca bhasmIkuru bhasmIkuru huM phaTsvAhA . candramaNDalasaMkAfa sUryamaNDalamuSTika , pqthvImaNDalamudrAzga frIma-hAgaruDAya viSaM hara hara huM phaT svAhA . O kSipa svAhA . omIM saca-rati sacarati tatkArI matkArI viSANAM ca viSarUpiNI viSadUSiNI viSa-foSaNI viSanAfinI viSahAriNI hataM viSaM naSTaM viSamantaHpralInaM viSaMpranaSTaM viSaM hataM te brahmaNA viSaM hatamrindrasya vajreNa svAhA . O namo----------------------625- . o-mImO namo bhagavate frImahAgaruDAya pakSIndrAya viSNuvallabhAya trailokya-paripUjitAya ugrabhayaMkarakAlAnalarUpAya vajranakhAya vajratuNDAya vajra-dantAya vajradaMSTrAya vajrapucchAya vajrapakSAlakSitafarIrAya omIkehyehi frIma-hAgaruDApratifAsanAsminnAvifAvifa duSTAnAM viSaM dUSaya dUSaya spqSTAnAMnAfaya nAfaya dandafUkAnAM viSaM dAraya dAraya pralInaM viSaM praNAfaya praNAfayasarvaviSaM nAfaya nAfaya hana hana daha daha paca paca bhasmIkuru bhasmIkuru huM phaTsvAhA . candramaNDalasaMkAfa sUryamaNDalamuSTika , pqthvImaNDalamudrAzga frIma-hAgaruDAya viSaM hara hara huM phaT svAhA . O kSipa svAhA . omIM saca-rati sacarati tatkArI matkArI viSANAM ca viSarUpiNI viSadUSiNI viSa-foSaNI viSanAfinI viSahAriNI hataM viSaM naSTaM viSamantaHpralInaM viSaMpranaSTaM viSaM hataM te brahmaNA viSaM hatamrindrasya vajreNa svAhA . O namo----------------------625- ॥ ओ-मीमों नमो भगवते श्रीमहागरुडाय पक्षीन्द्राय विष्णुवल्लभाय त्रैलोक्य-परिपूजिताय उग्रभयंकरकालानलरूपाय वज्रनखाय वज्रतुण्डाय वज्र-दन्ताय वज्रदंष्ट्राय वज्रपुच्छाय वज्रपक्षालक्षितशरीराय ओमीकेह्येहि श्रीम-हागरुडाप्रतिशासनास्मिन्नाविशाविश दुष्टानां विषं दूषय दूषय स्पृष्टानांनाशय नाशय दन्दशूकानां विषं दारय दारय प्रलीनं विषं प्रणाशय प्रणाशयसर्वविषं नाशय नाशय हन हन दह दह पच पच भस्मीकुरु भस्मीकुरु हुं फट्स्वाहा ॥ चन्द्रमण्डलसंकाश सूर्यमण्डलमुष्टिक । पृथ्वीमण्डलमुद्राङ्ग श्रीम-हागरुडाय विषं हर हर हुं फट् स्वाहा ॥ ॐ क्षिप स्वाहा ॥ ओमीं सच-रति सचरति तत्कारी मत्कारी विषाणां च विषरूपिणी विषदूषिणी विष-शोषणी विषनाशिनी विषहारिणी हतं विषं नष्टं विषमन्तःप्रलीनं विषंप्रनष्टं विषं हतं ते ब्रह्मणा विषं हतम्रिन्द्रस्य वज्रेण स्वाहा ॥ ॐ नमो----------------------६२५- ॥ ओ-मीमॐ नमो भगवते श्रीमहागरुडाय पक्षीन्द्राय विष्णुवल्लभाय त्रैलोक्य-परिपूजिताय उग्रभयंकरकालानलरूपाय वज्रनखाय वज्रतुण्डाय वज्र-दन्ताय वज्रदंष्ट्राय वज्रपुच्छाय वज्रपक्षालक्षितशरीराय ओमीकेह्येहि श्रीम-हागरुडाप्रतिशासनास्मिन्नाविशाविश दुष्टानां विषं दूषय दूषय स्पृष्टानांनाशय नाशय दन्दशूकानां विषं दारय दारय प्रलीनं विषं प्रणाशय प्रणाशयसर्वविषं नाशय नाशय हन हन दह दह पच पच भस्मीकुरु भस्मीकुरु हुं फट्स्वाहा ॥ चन्द्रमण्डलसंकाश सूर्यमण्डलमुष्टिक । पृथ्वीमण्डलमुद्राङ्ग श्रीम-हागरुडाय विषं हर हर हुं फट् स्वाहा ॥ ॐ क्षिप स्वाहा ॥ ओमीं सच-रति सचरति तत्कारी मत्कारी विषाणां च विषरूपिणी विषदूषिणी विष-शोषणी विषनाशिनी विषहारिणी हतं विषं नष्टं विषमन्तःप्रलीनं विषंप्रनष्टं विषं हतं ते ब्रह्मणा विषं हतम्रिन्द्रस्य वज्रेण स्वाहा ॥ ॐ नमो----------------------६२५- Ð sob[vIÃrdoSMyhÉmit ) s p[j;pitrb[vITkqÉmme¥;´;"Syuárit ) s hov;c b[÷pu]StpStepe Ésõ=e]e mh;yx;" ) s svRSy vÿ_;svRSy D;t;sIit ) s hov;c tpSyNt' Ésõ;r . so'bravIdvarado'smyahamiti , sa prajApatirabravItkathamime'nnAdyAHsyuriti , sa hovAca brahmaputrastapastepe siddhakSetre mahAyafAH , sa sarvasya vaktAsarvasya jxAtAsIti , sa hovAca tapasyantaM siddhAraNye bhqguputraM pqcchadhvamiti ,te pratyAyayuH , sa hovAca kimetaditi , te hocuH kathaM vayamannAdyA bhavAma\iti , sa tUSNIM manasA dhyAyan kathamime'nnAdyAH syuriti , sa etamAnuSTubhaMmantrarAjamapafyat , yadidaM kixca sarvamasqjata , tasmAtsarvamAnuSTubhamityAcakSateyadidaM kixca , anuSTubhA vA imAni bhUtAni jAyante , anuSTubhA jAtAni jIva-ntyanuSTubhaM prayantyabhisaMvifanti , tasyaiSA bhavati -- anuSTupprathamA bhavatyanuSTubu-----------------------630- . so'bravIdvarado'smyahamiti , sa prajApatirabravItkathamime'nnAdyAHsyuriti , sa hovAca brahmaputrastapastepe siddhakSetre mahAyafAH , sa sarvasya vaktAsarvasya jxAtAsIti , sa hovAca tapasyantaM siddhAraNye bhqguputraM pqcchadhvamiti ,te pratyAyayuH , sa hovAca kimetaditi , te hocuH kathaM vayamannAdyA bhavAmaiti , sa tUSNIM manasA dhyAyan kathamime'nnAdyAH syuriti , sa etamAnuSTubhaMmantrarAjamapafyat , yadidaM kixca sarvamasqjata , tasmAtsarvamAnuSTubhamityAcakSateyadidaM kixca , anuSTubhA vA imAni bhUtAni jAyante , anuSTubhA jAtAni jIva-ntyanuSTubhaM prayantyabhisaMvifanti , tasyaiSA bhavati -- anuSTupprathamA bhavatyanuSTubu-----------------------630- ॥ सोऽब्रवीद्वरदोऽस्म्यहमिति । स प्रजापतिरब्रवीत्कथमिमेऽन्नाद्याःस्युरिति । स होवाच ब्रह्मपुत्रस्तपस्तेपे सिद्धक्षेत्रे महायशाः । स सर्वस्य वक्तासर्वस्य ज्ञातासीति । स होवाच तपस्यन्तं सिद्धारण्ये भृगुपुत्रं पृच्छध्वमिति ।ते प्रत्याययुः । स होवाच किमेतदिति । ते होचुः कथं वयमन्नाद्या भवामइति । स तूष्णीं मनसा ध्यायन् कथमिमेऽन्नाद्याः स्युरिति । स एतमानुष्टुभंमन्त्रराजमपश्यत् । यदिदं किञ्च सर्वमसृजत । तस्मात्सर्वमानुष्टुभमित्याचक्षतेयदिदं किञ्च । अनुष्टुभा वा इमानि भूतानि जायन्ते । अनुष्टुभा जातानि जीव-न्त्यनुष्टुभं प्रयन्त्यभिसंविशन्ति । तस्यैषा भवति -- अनुष्टुप्प्रथमा भवत्यनुष्टुबु-----------------------६३०- ॥ सोऽब्रवीद्वरदोऽस्म्यहमिति । स प्रजापतिरब्रवीत्कथमिमेऽन्नाद्याःस्युरिति । स होवाच ब्रह्मपुत्रस्तपस्तेपे सिद्धक्षेत्रे महायशाः । स सर्वस्य वक्तासर्वस्य ज्ञातासीति । स होवाच तपस्यन्तं सिद्धारण्ये भृगुपुत्रं पृच्छध्वमिति ।ते प्रत्याययुः । स होवाच किमेतदिति । ते होचुः कथं वयमन्नाद्या भवामैति । स तूष्णीं मनसा ध्यायन् कथमिमेऽन्नाद्याः स्युरिति । स एतमानुष्टुभंमन्त्रराजमपश्यत् । यदिदं किञ्च सर्वमसृजत । तस्मात्सर्वमानुष्टुभमित्याचक्षतेयदिदं किञ्च । अनुष्टुभा वा इमानि भूतानि जायन्ते । अनुष्टुभा जातानि जीव-न्त्यनुष्टुभं प्रयन्त्यभिसंविशन्ति । तस्यैषा भवति -- अनुष्टुप्प्रथमा भवत्यनुष्टुबु-----------------------६३०- ÐÑ Ð aoÉmTyek;=r' b[÷ed' svRm( ) tSyopVy;:y;nm( ) sv| .Ut' .Vy'.Évãyidit svRmoû;r Ev ) Et°;Ny° i]k;l;tIt' tdPyoû;r Ev )sv| ç¼tí,exoym;Tm; b[÷eit ) soym;Tm; ctuãp;t( ) j;gártSq;nobih"p[D" s¢;© EkonÉv'xitmu%" SqUl.uGvw;nr" p[qm" p;d" )SvÒSq;noNt"p[D" s¢;© EkonÉv'xitmu%" p[ÉvÉvÿ_.ukª twjso iÃtIy"p;d" ) y] su¢o n kn k;m' k;myte n kn SvÒ' pXyittTsuWu¢m( ) suWui¢Sq;n Ek¡.Ut" p[D;n`n Ev;nNd.ukª cetomu%"p[;DStOtIy" p;d" ) EW sveRr EW svRD EWoNty;ÜMyeW yoin" svRSyp[.v;Pyy* ih .Ut;n;m( ) n;Nt"p[D' n bih"p[D' no.yt"p[D' n p[D'n;p[D' n p[D;n`nmë·mVyvh;yRmg[;çml=,mÉcNTymVypdeXymwk;-TMyp[Tyys;r' p[popxm' ²xvmÃøt' ctuq| mNyNte s g,ex a;Tm;ÉvDey" ) sdoJJvlo Év´;tTk;yRhIn" Sv;TmbN/riht" svRdoWrihta;nNdåp" sv;ÜÉ/Ï;n" sNm;]o inrSt;Év´;tmomohmeveit sM.;Vy;-hmo' tTsTpr' b[÷ Évßr;jÉd;Tmk" sohmo' tiÃn;ykù pr' JyotIrsohÉmTy;Tm;nm;d;y mns; b[÷,wk¡kÚy;Üt( ) Évn;ykohÉmTyetÿ-ævt" p[vd²Nt ye ) n te s's;ár,o nUn' p[modo vw n s'xy" ÐTyupinWt( ) y Ev' ved s mu:yo .vtIit y;DvLKy it y;DvLKy----------------------634- .O . omityekAkSaraM brahmedaM sarvam , tasyopavyAkhyAnam , sarvaM bhUtaM bhavyaMbhaviSyaditi sarvamozkAra eva , etaccAnyacca trikAlAtItaM tadapyozkAra eva ,sarvaM hyetadgaNefo'yamAtmA brahmeti , so'yamAtmA catuSpAt , jAgaritasthAnobahiHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH sthUlabhugvaifvAnaraH prathamaH pAdaH ,svapnasthAno'ntaHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH praviviktabhuk taijaso dvitIyaHpAdaH , yatra supto na kaxcana kAmaM kAmayate na kaxcana svapnaM pafyatitatsuSuptam , suSuptisthAna ekIbhUtaH prajxAnaghana evAnandabhuk cetomukhaHprAjxastqtIyaH pAdaH , eSa sarvefvara eSa sarvajxa eSo'ntaryAmyeSa yoniH sarvasyaprabhavApyayau hi bhUtAnAm , nAntaHprajxaM na bahiHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxaMnAprajxaM na prajxAnaghanamadqSTamavyavahAryamagrAhyamalakSaNamacintyamavyapadefyamaikA-tmyapratyayasAraM prapaxcopafamaM fivamadvaitaM caturthaM manyante sa gaNefa AtmAvijxeyaH , sadojjvalo vidyAtatkAryahInaH svAtmabandharahitaH sarvadoSarahitaAnandarUpaH sarvAdhiSThAnaH sanmAtro nirastAvidyAtamomohameveti sambhAvyA-hamoM tatsatparaM brahma vighnarAjafcidAtmakaH so'hamoM tadvinAyakaM paraM jyotIraso'hamityAtmAnamAdAya manasA brahmaNaikIkuryAt , vinAyako'hamityetatta-ttvataH pravadanti ye , na te saMsAriNo nUnaM pramodo vai na saMfayaH .ityupaniSat , ya evaM veda sa mukhyo bhavatIti yAjxavalkya iti yAjxavalkya----------------------634- .O . omityekAkSaraM brahmedaM sarvam , tasyopavyAkhyAnam , sarvaM bhUtaM bhavyaMbhaviSyaditi sarvamozkAra eva , etaccAnyacca trikAlAtItaM tadapyozkAra eva ,sarvaM hyetadgaNefo'yamAtmA brahmeti , so'yamAtmA catuSpAt , jAgaritasthAnobahiHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH sthUlabhugvaifvAnaraH prathamaH pAdaH ,svapnasthAno'ntaHprajxaH saptAzga ekonaviMfatimukhaH praviviktabhuk taijaso dvitIyaHpAdaH , yatra supto na kaxcana kAmaM kAmayate na kaxcana svapnaM pafyatitatsuSuptam , suSuptisthAna ekIbhUtaH prajxAnaghana evAnandabhuk cetomukhaHprAjxastqtIyaH pAdaH , eSa sarvefvara eSa sarvajxa eSo'ntaryAmyeSa yoniH sarvasyaprabhavApyayau hi bhUtAnAm , nAntaHprajxaM na bahiHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxaMnAprajxaM na prajxAnaghanamadqSTamavyavahAryamagrAhyamalakSaNamacintyamavyapadefyamaikA-tmyapratyayasAraM prapaxcopafamaM fivamadvaitaM caturthaM manyante sa gaNefa AtmAvijxeyaH , sadojjvalo vidyAtatkAryahInaH svAtmabandharahitaH sarvadoSarahitaAnandarUpaH sarvAdhiSThAnaH sanmAtro nirastAvidyAtamomohameveti sambhAvyA-hamO tatsatparaM brahma vighnarAjafcidAtmakaH so'hamO tadvinAyakaM paraM jyotIraso'hamityAtmAnamAdAya manasA brahmaNaikIkuryAt , vinAyako'hamityetatta-ttvataH pravadanti ye , na te saMsAriNo nUnaM pramodo vai na saMfayaH .ityupaniSat , ya evaM veda sa mukhyo bhavatIti yAjxavalkya iti yAjxavalkya----------------------634- ॥ॐ ॥ ओमित्येकाक्षरं ब्रह्मेदं सर्वम् । तस्योपव्याख्यानम् । सर्वं भूतं भव्यंभविष्यदिति सर्वमोङ्कार एव । एतच्चान्यच्च त्रिकालातीतं तदप्योङ्कार एव ।सर्वं ह्येतद्गणेशोऽयमात्मा ब्रह्मेति । सोऽयमात्मा चतुष्पात् । जागरितस्थानोबहिःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः स्थूलभुग्वैश्वानरः प्रथमः पादः ।स्वप्नस्थानोऽन्तःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः प्रविविक्तभुक् तैजसो द्वितीयःपादः । यत्र सुप्तो न कञ्चन कामं कामयते न कञ्चन स्वप्नं पश्यतितत्सुषुप्तम् । सुषुप्तिस्थान एकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दभुक् चेतोमुखःप्राज्ञस्तृतीयः पादः । एष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्यप्रभवाप्ययौ हि भूतानाम् । नान्तःप्रज्ञं न बहिःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञंनाप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमदृष्टमव्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमचिन्त्यमव्यपदेश्यमैका-त्म्यप्रत्ययसारं प्रपञ्चोपशमं शिवमद्वैतं चतुर्थं मन्यन्ते स गणेश आत्माविज्ञेयः । सदोज्ज्वलो विद्यातत्कार्यहीनः स्वात्मबन्धरहितः सर्वदोषरहितआनन्दरूपः सर्वाधिष्ठानः सन्मात्रो निरस्ताविद्यातमोमोहमेवेति सम्भाव्या-हमों तत्सत्परं ब्रह्म विघ्नराजश्चिदात्मकः सोऽहमों तद्विनायकं परं ज्योतीरसोऽहमित्यात्मानमादाय मनसा ब्रह्मणैकीकुर्यात् । विनायकोऽहमित्येतत्त-त्त्वतः प्रवदन्ति ये । न ते संसारिणो नूनं प्रमोदो वै न संशयः ॥इत्युपनिषत् । य एवं वेद स मुख्यो भवतीति याज्ञवल्क्य इति याज्ञवल्क्य----------------------६३४- ॥ॐ ॥ ओमित्येकाक्षरं ब्रह्मेदं सर्वम् । तस्योपव्याख्यानम् । सर्वं भूतं भव्यंभविष्यदिति सर्वमोङ्कार एव । एतच्चान्यच्च त्रिकालातीतं तदप्योङ्कार एव ।सर्वं ह्येतद्गणेशोऽयमात्मा ब्रह्मेति । सोऽयमात्मा चतुष्पात् । जागरितस्थानोबहिःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः स्थूलभुग्वैश्वानरः प्रथमः पादः ।स्वप्नस्थानोऽन्तःप्रज्ञः सप्ताङ्ग एकोनविंशतिमुखः प्रविविक्तभुक् तैजसो द्वितीयःपादः । यत्र सुप्तो न कञ्चन कामं कामयते न कञ्चन स्वप्नं पश्यतितत्सुषुप्तम् । सुषुप्तिस्थान एकीभूतः प्रज्ञानघन एवानन्दभुक् चेतोमुखःप्राज्ञस्तृतीयः पादः । एष सर्वेश्वर एष सर्वज्ञ एषोऽन्तर्याम्येष योनिः सर्वस्यप्रभवाप्ययौ हि भूतानाम् । नान्तःप्रज्ञं न बहिःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञंनाप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमदृष्टमव्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमचिन्त्यमव्यपदेश्यमैका-त्म्यप्रत्ययसारं प्रपञ्चोपशमं शिवमद्वैतं चतुर्थं मन्यन्ते स गणेश आत्माविज्ञेयः । सदोज्ज्वलो विद्यातत्कार्यहीनः स्वात्मबन्धरहितः सर्वदोषरहितआनन्दरूपः सर्वाधिष्ठानः सन्मात्रो निरस्ताविद्यातमोमोहमेवेति सम्भाव्या-हमॐ तत्सत्परं ब्रह्म विघ्नराजश्चिदात्मकः सोऽहमॐ तद्विनायकं परं ज्योतीरसोऽहमित्यात्मानमादाय मनसा ब्रह्मणैकीकुर्यात् । विनायकोऽहमित्येतत्त-त्त्वतः प्रवदन्ति ये । न ते संसारिणो नूनं प्रमोदो वै न संशयः ॥इत्युपनिषत् । य एवं वेद स मुख्यो भवतीति याज्ञवल्क्य इति याज्ञवल्क्य----------------------६३४- ÐÑ Ð s Évã,u" s ²xv" s b[÷; seN{" seNdu" s sUyR" s v;yu"soɦ" s b[÷;ym;Tmne svRdev;y a;Tmne .Ut;y a;Tmn it mNyNte )Ñ soh' Ñ soh' ÑsohÉmit ) Ñ b[÷n( Ñ b[÷n( Ñ b[÷É¥it )Ñ ²xv' Ñ ²xv' Ñ ²xvÉmit ) t' g,ex' t' g,exÉmd' ÅeÏm( )Ñ g,;n;' Tv; g,pit" ) sip[y;,;' Tv; ip[ypit" ) sin/In;' Tv; inÉ/-pit" ) Ñ tTpu¨W;y Évµhe v£tu<@;y /Imih ) t¥o dNtI p[cod-y;t( ) Ñ tí,ex" ) Ñ sí,ex" ) Ñ pr' g,ex" ) Ñ b[÷ g,ex" )g,n;k;ro n;d" ) EtTsvoR n;d" ) sv;Ük;ro n;d" ) Etd;k;ro n;d" )mh;¥;d" ) s g,exo mh;n( .vit ) so,u.Rvit ) s bN´o .vit )s mu:yo .vit ) s pUJyo .vit ) åpv;n( .vit ) aåpv;n(.vit ) Ãøto .vit ) aÃøto .vit ) Sq;vrSvåpv;n( .vit ) j©m-Svåpv;n( .vit ) scetnÉvcetno .vit ) sv| .vit ) s g,exo-Vyÿ_o yo,uyR" ÅeÏ" s vw vegvÿr" ) aîSv;îSv ) aitîSv;itîSv;-itîSv ) aSqUl;SqUl;SqUl ) Ñ n v;yun;Üɦn;Ük;xo n;p" pOÉqvIn c ) n ëXy' n ëXy' n ëXym( ) n xIt' noã,' n vW| c ) n pIt' npIt' n pItm( ) n et' n et' n etm( ) n rÿ_' n rÿ_' n rÿ_m( ) n Õã,'n Õã,' n Õã,m( ) n åp' n n;m n gu,m( ) n p[;Py' g,ex' mNyNte )s xõ" s xõ" s xõo g,ex" ) s b[÷ s b[÷ s b[÷ g,ex" ) s²xv" s ²xv" s ²xvo g,ex" ) N{o g,exo Évã,ugR,ex" sUyoR g,exEtTsv| g,ex" ) s inguR," s inrhû;r" s inÉvRkLp" s inrIh" sinr;k;r a;nNdåpStejoåpminv;ÜCymp[mey" pur;tno g,exo ing´te )s a;´" so=r" sonNt" soVyyo mh;Npu¨W" ) tCzÚõ' tCzbl'tt" p[Õitmhÿæv;in j;yNte ) tt;hû;r;idptNm;];É, j;yNte )tt" pOQVy¢ejov;Cv;k;xpmhºËt;in j;yNte ) pOÉqVy; aoW/yaoW/I>yo¥m¥;{etStt" pu¨WStt" sv| tt" sv| tt" sv| jgt( )----------------------635- .O . sa viSNuH sa fivaH sa brahmA sendraH senduH sa sUryaH sa vAyuHso'gniH sa brahmAyamAtmane sarvadevAya Atmane bhUtAya Atmana iti manyante ,O so'haM O so'haM Oso'hamiti , O brahman O brahman O brahmanniti ,O fivaM O fivaM O fivamiti , taM gaNefaM taM gaNefamidaM freSTham ,O gaNAnAM tvA gaNapatiH , sapriyANAM tvA priyapatiH , sanidhInAM tvA nidhi-patiH , O tatpuruSAya vidmahe vakratuNDAya dhImahi , tanno dantI pracoda-yAt , O tadgaNefaH , O sadgaNefaH , O paraM gaNefaH , O brahma gaNefaH ,gaNanAkAro nAdaH , etatsarvo nAdaH , sarvAkAro nAdaH , etadAkAro nAdaH ,mahAnnAdaH , sa gaNefo mahAn bhavati , so'Nurbhavati , sa bandyo bhavati ,sa mukhyo bhavati , sa pUjyo bhavati , rUpavAn bhavati , arUpavAnbhavati , dvaito bhavati , advaito bhavati , sthAvarasvarUpavAn bhavati , jazgama-svarUpavAn bhavati , sacetanavicetano bhavati , sarvaM bhavati , sa gaNefo'-vyakto yo'NuryaH freSThaH sa vai vegavattaraH , ahrasvAhrasvafca , atihrasvAtihrasvA-tihrasvafca , asthUlAsthUlAsthUlafca , O na vAyurnAgnirnAkAfo nApaH pqthivIna ca , na dqfyaM na dqfyaM na dqfyam , na fItaM noSNaM na varSaM ca , na pItaM napItaM na pItam , na fvetaM na fvetaM na fvetam , na raktaM na raktaM na raktam , na kqSNaMna kqSNaM na kqSNam , na rUpaM na nAma na guNam , na prApyaM gaNefaM manyante ,sa fuddhaH sa fuddhaH sa fuddho gaNefaH , sa brahma sa brahma sa brahma gaNefaH , safivaH sa fivaH sa fivo gaNefaH , indro gaNefo viSNurgaNefaH sUryo gaNefaetatsarvaM gaNefaH , sa nirguNaH sa nirahazkAraH sa nirvikalpaH sa nirIhaH sanirAkAra AnandarUpastejorUpamanirvAcyamaprameyaH purAtano gaNefo nigadyate ,sa AdyaH so'kSaraH so'nantaH so'vyayo mahAnpuruSaH , tacchuddhaM tacchabalaMtataH prakqtimahattattvAni jAyante , tatafcAhazkArAdipaxcatanmAtrANi jAyante ,tataH pqthvyaptejovAcvAkAfapaxcamahadbhUtAni jAyante , pqthivyA oSadhaya\oSadhIbhyo'nnamannAdretastataH puruSastataH sarvaM tataH sarvaM tataH sarvaM jagat ,----------------------635- .O . sa viSNuH sa fivaH sa brahmA sendraH senduH sa sUryaH sa vAyuHso'gniH sa brahmAyamAtmane sarvadevAya Atmane bhUtAya Atmana iti manyante ,O so'haM O so'haM Oso'hamiti , O brahman O brahman O brahmanniti ,O fivaM O fivaM O fivamiti , taM gaNefaM taM gaNefamidaM freSTham ,O gaNAnAM tvA gaNapatiH , sapriyANAM tvA priyapatiH , sanidhInAM tvA nidhi-patiH , O tatpuruSAya vidmahe vakratuNDAya dhImahi , tanno dantI pracoda-yAt , O tadgaNefaH , O sadgaNefaH , O paraM gaNefaH , O brahma gaNefaH ,gaNanAkAro nAdaH , etatsarvo nAdaH , sarvAkAro nAdaH , etadAkAro nAdaH ,mahAnnAdaH , sa gaNefo mahAn bhavati , so'Nurbhavati , sa bandyo bhavati ,sa mukhyo bhavati , sa pUjyo bhavati , rUpavAn bhavati , arUpavAnbhavati , dvaito bhavati , advaito bhavati , sthAvarasvarUpavAn bhavati , jazgama-svarUpavAn bhavati , sacetanavicetano bhavati , sarvaM bhavati , sa gaNefo'-vyakto yo'NuryaH freSThaH sa vai vegavattaraH , ahrasvAhrasvafca , atihrasvAtihrasvA-tihrasvafca , asthUlAsthUlAsthUlafca , O na vAyurnAgnirnAkAfo nApaH pqthivIna ca , na dqfyaM na dqfyaM na dqfyam , na fItaM noSNaM na varSaM ca , na pItaM napItaM na pItam , na fvetaM na fvetaM na fvetam , na raktaM na raktaM na raktam , na kqSNaMna kqSNaM na kqSNam , na rUpaM na nAma na guNam , na prApyaM gaNefaM manyante ,sa fuddhaH sa fuddhaH sa fuddho gaNefaH , sa brahma sa brahma sa brahma gaNefaH , safivaH sa fivaH sa fivo gaNefaH , indro gaNefo viSNurgaNefaH sUryo gaNefaetatsarvaM gaNefaH , sa nirguNaH sa nirahazkAraH sa nirvikalpaH sa nirIhaH sanirAkAra AnandarUpastejorUpamanirvAcyamaprameyaH purAtano gaNefo nigadyate ,sa AdyaH so'kSaraH so'nantaH so'vyayo mahAnpuruSaH , tacchuddhaM tacchabalaMtataH prakqtimahattattvAni jAyante , tatafcAhazkArAdipaxcatanmAtrANi jAyante ,tataH pqthvyaptejovAcvAkAfapaxcamahadbhUtAni jAyante , pqthivyA oSadhayaoSadhIbhyo'nnamannAdretastataH puruSastataH sarvaM tataH sarvaM tataH sarvaM jagat ,----------------------635- ॥ॐ ॥ स विष्णुः स शिवः स ब्रह्मा सेन्द्रः सेन्दुः स सूर्यः स वायुःसोऽग्निः स ब्रह्मायमात्मने सर्वदेवाय आत्मने भूताय आत्मन इति मन्यन्ते ।ॐ सोऽहं ॐ सोऽहं ॐसोऽहमिति । ॐ ब्रह्मन् ॐ ब्रह्मन् ॐ ब्रह्मन्निति ।ॐ शिवं ॐ शिवं ॐ शिवमिति । तं गणेशं तं गणेशमिदं श्रेष्ठम् ।ॐ गणानां त्वा गणपतिः । सप्रियाणां त्वा प्रियपतिः । सनिधीनां त्वा निधि-पतिः । ॐ तत्पुरुषाय विद्महे वक्रतुण्डाय धीमहि । तन्नो दन्ती प्रचोद-यात् । ॐ तद्गणेशः । ॐ सद्गणेशः । ॐ परं गणेशः । ॐ ब्रह्म गणेशः ।गणनाकारो नादः । एतत्सर्वो नादः । सर्वाकारो नादः । एतदाकारो नादः ।महान्नादः । स गणेशो महान् भवति । सोऽणुर्भवति । स बन्द्यो भवति ।स मुख्यो भवति । स पूज्यो भवति । रूपवान् भवति । अरूपवान्भवति । द्वैतो भवति । अद्वैतो भवति । स्थावरस्वरूपवान् भवति । जङ्गम-स्वरूपवान् भवति । सचेतनविचेतनो भवति । सर्वं भवति । स गणेशोऽ-व्यक्तो योऽणुर्यः श्रेष्ठः स वै वेगवत्तरः । अह्रस्वाह्रस्वश्च । अतिह्रस्वातिह्रस्वा-तिह्रस्वश्च । अस्थूलास्थूलास्थूलश्च । ॐ न वायुर्नाग्निर्नाकाशो नापः पृथिवीन च । न दृश्यं न दृश्यं न दृश्यम् । न शीतं नोष्णं न वर्षं च । न पीतं नपीतं न पीतम् । न श्वेतं न श्वेतं न श्वेतम् । न रक्तं न रक्तं न रक्तम् । न कृष्णंन कृष्णं न कृष्णम् । न रूपं न नाम न गुणम् । न प्राप्यं गणेशं मन्यन्ते ।स शुद्धः स शुद्धः स शुद्धो गणेशः । स ब्रह्म स ब्रह्म स ब्रह्म गणेशः । सशिवः स शिवः स शिवो गणेशः । इन्द्रो गणेशो विष्णुर्गणेशः सूर्यो गणेशएतत्सर्वं गणेशः । स निर्गुणः स निरहङ्कारः स निर्विकल्पः स निरीहः सनिराकार आनन्दरूपस्तेजोरूपमनिर्वाच्यमप्रमेयः पुरातनो गणेशो निगद्यते ।स आद्यः सोऽक्षरः सोऽनन्तः सोऽव्ययो महान्पुरुषः । तच्छुद्धं तच्छबलंततः प्रकृतिमहत्तत्त्वानि जायन्ते । ततश्चाहङ्कारादिपञ्चतन्मात्राणि जायन्ते ।ततः पृथ्व्यप्तेजोवाच्वाकाशपञ्चमहद्भूतानि जायन्ते । पृथिव्या ओषधयओषधीभ्योऽन्नमन्नाद्रेतस्ततः पुरुषस्ततः सर्वं ततः सर्वं ततः सर्वं जगत् ।----------------------६३५- ॥ॐ ॥ स विष्णुः स शिवः स ब्रह्मा सेन्द्रः सेन्दुः स सूर्यः स वायुःसोऽग्निः स ब्रह्मायमात्मने सर्वदेवाय आत्मने भूताय आत्मन इति मन्यन्ते ।ॐ सोऽहं ॐ सोऽहं ॐसोऽहमिति । ॐ ब्रह्मन् ॐ ब्रह्मन् ॐ ब्रह्मन्निति ।ॐ शिवं ॐ शिवं ॐ शिवमिति । तं गणेशं तं गणेशमिदं श्रेष्ठम् ।ॐ गणानां त्वा गणपतिः । सप्रियाणां त्वा प्रियपतिः । सनिधीनां त्वा निधि-पतिः । ॐ तत्पुरुषाय विद्महे वक्रतुण्डाय धीमहि । तन्नो दन्ती प्रचोद-यात् । ॐ तद्गणेशः । ॐ सद्गणेशः । ॐ परं गणेशः । ॐ ब्रह्म गणेशः ।गणनाकारो नादः । एतत्सर्वो नादः । सर्वाकारो नादः । एतदाकारो नादः ।महान्नादः । स गणेशो महान् भवति । सोऽणुर्भवति । स बन्द्यो भवति ।स मुख्यो भवति । स पूज्यो भवति । रूपवान् भवति । अरूपवान्भवति । द्वैतो भवति । अद्वैतो भवति । स्थावरस्वरूपवान् भवति । जङ्गम-स्वरूपवान् भवति । सचेतनविचेतनो भवति । सर्वं भवति । स गणेशोऽ-व्यक्तो योऽणुर्यः श्रेष्ठः स वै वेगवत्तरः । अह्रस्वाह्रस्वश्च । अतिह्रस्वातिह्रस्वा-तिह्रस्वश्च । अस्थूलास्थूलास्थूलश्च । ॐ न वायुर्नाग्निर्नाकाशो नापः पृथिवीन च । न दृश्यं न दृश्यं न दृश्यम् । न शीतं नोष्णं न वर्षं च । न पीतं नपीतं न पीतम् । न श्वेतं न श्वेतं न श्वेतम् । न रक्तं न रक्तं न रक्तम् । न कृष्णंन कृष्णं न कृष्णम् । न रूपं न नाम न गुणम् । न प्राप्यं गणेशं मन्यन्ते ।स शुद्धः स शुद्धः स शुद्धो गणेशः । स ब्रह्म स ब्रह्म स ब्रह्म गणेशः । सशिवः स शिवः स शिवो गणेशः । इन्द्रो गणेशो विष्णुर्गणेशः सूर्यो गणेशएतत्सर्वं गणेशः । स निर्गुणः स निरहङ्कारः स निर्विकल्पः स निरीहः सनिराकार आनन्दरूपस्तेजोरूपमनिर्वाच्यमप्रमेयः पुरातनो गणेशो निगद्यते ।स आद्यः सोऽक्षरः सोऽनन्तः सोऽव्ययो महान्पुरुषः । तच्छुद्धं तच्छबलंततः प्रकृतिमहत्तत्त्वानि जायन्ते । ततश्चाहङ्कारादिपञ्चतन्मात्राणि जायन्ते ।ततः पृथ्व्यप्तेजोवाच्वाकाशपञ्चमहद्भूतानि जायन्ते । पृथिव्या ओषधयओषधीभ्योऽन्नमन्नाद्रेतस्ततः पुरुषस्ततः सर्वं ततः सर्वं ततः सर्वं जगत् ।----------------------६३५- -sv;ÜÉ, .Ut;in j;yNte ) dev; nu j;yNte ) tt jIv²Nt ) dev; nujIv²Nt ) yD; nu jIv²Nt ) sv| jIvit ) s g,ex a;Tm; ÉvDey" )TyupinWt( ) y Ev' ved s mu:yo .vtIit y;DvLKy it y;DvLKyit Ðit g,exoÿrt;ipNyupinWTsu iÃtIyopinWt( Ð 2 -sarvANi bhUtAni jAyante , devA nu jAyante , tatafca jIvanti , devA nujIvanti , yajxA nu jIvanti , sarvaM jIvati , sa gaNefa AtmA vijxeyaH ,ityupaniSat , ya evaM veda sa mukhyo bhavatIti yAjxavalkya iti yAjxavalkya\iti .iti gaNefottaratApinyupaniSatsu dvitIyopaniSat . 2 -sarvANi bhUtAni jAyante , devA nu jAyante , tatafca jIvanti , devA nujIvanti , yajxA nu jIvanti , sarvaM jIvati , sa gaNefa AtmA vijxeyaH ,ityupaniSat , ya evaM veda sa mukhyo bhavatIti yAjxavalkya iti yAjxavalkyaiti .iti gaNefottaratApinyupaniSatsu dvitIyopaniSat . 2 -सर्वाणि भूतानि जायन्ते । देवा नु जायन्ते । ततश्च जीवन्ति । देवा नुजीवन्ति । यज्ञा नु जीवन्ति । सर्वं जीवति । स गणेश आत्मा विज्ञेयः ।इत्युपनिषत् । य एवं वेद स मुख्यो भवतीति याज्ञवल्क्य इति याज्ञवल्क्यइति ॥इति गणेशोत्तरतापिन्युपनिषत्सु द्वितीयोपनिषत् ॥ २ -सर्वाणि भूतानि जायन्ते । देवा नु जायन्ते । ततश्च जीवन्ति । देवा नुजीवन्ति । यज्ञा नु जीवन्ति । सर्वं जीवति । स गणेश आत्मा विज्ञेयः ।इत्युपनिषत् । य एवं वेद स मुख्यो भवतीति याज्ञवल्क्य इति याज्ञवल्क्यैति ॥इति गणेशोत्तरतापिन्युपनिषत्सु द्वितीयोपनिषत् ॥ २ ÐÑ Ð g,exo vw b[÷ tiô;t( ) yidd' ik sv| .Ut' .Vy' j;ym;n'c tTsvRÉmTy;c=te ) aSm;¥;t" pr' ik²t( ) yo vw ved s ved b[÷b[÷wvop;Òoit ) tTsvRÉmTy;c=te ) b[÷Évã .O . gaNefo vai brahma tadvidyAt , yadidaM kixca sarvaM bhUtaM bhavyaM jAyamAnaMca tatsarvamityAcakSate , asmAnnAtaH paraM kixcit , yo vai veda sa veda brahmabrahmaivopApnoti , tatsarvamityAcakSate , brahmaviSNvAdigaNAnAmIfabhUtamityAhatadgaNefa iti , tatparamityAha yamete nApnuvanti pqthivI suvarcA yuvatiHsajoSAH , yadvai vAz nAkrAmati manasA saha nAgnirna pqthvI na tejona vAyurna vyoma na jalamityAha , nendriyaM na farIraM na nAma na rUpam , nafuklaM na raktaM na pItaM na kqSNamiti , na jAgranna svapno na suSuptirna vaiturIyA , tacchuddhamaprApyamaprApyaM ca , ajxeyaM cAjxeyaM ca , vikalpAsahiSNutatsafaktikaM gajavaktraM gajAkAraM jagadevAvarundhe , divamanantafIrSairdifamananta-karairvyomAnantajaTharairmahImanantapAdaiH svatejasA bAhyAntarIyAnvyApya tiSThatI-tyAha , tadvai paraM brahma gaNefa ityAtmAnaM manyante , tadvai sarvataH pafyati sma nakixciddadarfa , tato vai so'hamabhUt , naikAkitA yukteti guNAnnirmame , nAbherajaH sa vai brahmA , mukhAtsattvaM sa vai viSNuH , nayanAttamaH sa vai haraH ,brahmANamupadifati sma brahman kuru sqSTim , brahmovAca nAhaM vedmi , gaNefa\uvAca maddehe brahmANDAntargataM vilokaya tathAdidhAmeva kuru sqSTim , athabrahmA janmadvAreNa brahmANDAntargataM vilokayati sma , samudrAn saritaHparvatAn vanAni mahIM divaM pAtAlaM ca narAn pafUnmqgAnnAgAn hayAngovrajAn sUryAcandramaso nakSatrANyagnIn vAyUndifastato vai sqSTimacIkarat ,tatafcAtmAnamiti manyate sma , na vai mattaH paraM kixcidahameva sarvasyefa itiyAvadvadati tAvatkrUrA ajAyeran , mahaddehA jihvayA bhuvaM lihAnA daMSTrAvyAptA-kAfA mahacchabdA brahmANaM hantumudyuktAH , tAndqSTvAbibhyattatsaMsmAra ,tatafcAgre koTisUryapratIkAfamAnandarUpaM gajavaktraM vilokayati sma , tuSTAvAthagaNefvaram , tvaM nirmAtA kSmAbhqtAM saritAM sAgarANAM sthAvarANAM jazgamAnAMca , tvattaH parataraM kixcinnaivAsti jagataH prabho , kartA sarvasya vifvasya pAta-----------------------636- .O . gaNefo vai brahma tadvidyAt , yadidaM kixca sarvaM bhUtaM bhavyaM jAyamAnaMca tatsarvamityAcakSate , asmAnnAtaH paraM kixcit , yo vai veda sa veda brahmabrahmaivopApnoti , tatsarvamityAcakSate , brahmaviSNvAdigaNAnAmIfabhUtamityAhatadgaNefa iti , tatparamityAha yamete nApnuvanti pqthivI suvarcA yuvatiHsajoSAH , yadvai vAz nAkrAmati manasA saha nAgnirna pqthvI na tejona vAyurna vyoma na jalamityAha , nendriyaM na farIraM na nAma na rUpam , nafuklaM na raktaM na pItaM na kqSNamiti , na jAgranna svapno na suSuptirna vaiturIyA , tacchuddhamaprApyamaprApyaM ca , ajxeyaM cAjxeyaM ca , vikalpAsahiSNutatsafaktikaM gajavaktraM gajAkAraM jagadevAvarundhe , divamanantafIrSairdifamananta-karairvyomAnantajaTharairmahImanantapAdaiH svatejasA bAhyAntarIyAnvyApya tiSThatI-tyAha , tadvai paraM brahma gaNefa ityAtmAnaM manyante , tadvai sarvataH pafyati sma nakixciddadarfa , tato vai so'hamabhUt , naikAkitA yukteti guNAnnirmame , nAbherajaH sa vai brahmA , mukhAtsattvaM sa vai viSNuH , nayanAttamaH sa vai haraH ,brahmANamupadifati sma brahman kuru sqSTim , brahmovAca nAhaM vedmi , gaNefauvAca maddehe brahmANDAntargataM vilokaya tathAdidhAmeva kuru sqSTim , athabrahmA janmadvAreNa brahmANDAntargataM vilokayati sma , samudrAn saritaHparvatAn vanAni mahIM divaM pAtAlaM ca narAn pafUnmqgAnnAgAn hayAngovrajAn sUryAcandramaso nakSatrANyagnIn vAyUndifastato vai sqSTimacIkarat ,tatafcAtmAnamiti manyate sma , na vai mattaH paraM kixcidahameva sarvasyefa itiyAvadvadati tAvatkrUrA ajAyeran , mahaddehA jihvayA bhuvaM lihAnA daMSTrAvyAptA-kAfA mahacchabdA brahmANaM hantumudyuktAH , tAndqSTvAbibhyattatsaMsmAra ,tatafcAgre koTisUryapratIkAfamAnandarUpaM gajavaktraM vilokayati sma , tuSTAvAthagaNefvaram , tvaM nirmAtA kSmAbhqtAM saritAM sAgarANAM sthAvarANAM jazgamAnAMca , tvattaH parataraM kixcinnaivAsti jagataH prabho , kartA sarvasya vifvasya pAta-----------------------636- ॥ॐ ॥ गणेशो वै ब्रह्म तद्विद्यात् । यदिदं किञ्च सर्वं भूतं भव्यं जायमानंच तत्सर्वमित्याचक्षते । अस्मान्नातः परं किञ्चित् । यो वै वेद स वेद ब्रह्मब्रह्मैवोपाप्नोति । तत्सर्वमित्याचक्षते । ब्रह्मविष्ण्वादिगणानामीशभूतमित्याहतद्गणेश इति । तत्परमित्याह यमेते नाप्नुवन्ति पृथिवी सुवर्चा युवतिःसजोषाः । यद्वै वाङ् नाक्रामति मनसा सह नाग्निर्न पृथ्वी न तेजोन वायुर्न व्योम न जलमित्याह । नेन्द्रियं न शरीरं न नाम न रूपम् । नशुक्लं न रक्तं न पीतं न कृष्णमिति । न जाग्रन्न स्वप्नो न सुषुप्तिर्न वैतुरीया । तच्छुद्धमप्राप्यमप्राप्यं च । अज्ञेयं चाज्ञेयं च । विकल्पासहिष्णुतत्सशक्तिकं गजवक्त्रं गजाकारं जगदेवावरुन्धे । दिवमनन्तशीर्षैर्दिशमनन्त-करैर्व्योमानन्तजठरैर्महीमनन्तपादैः स्वतेजसा बाह्यान्तरीयान्व्याप्य तिष्ठती-त्याह । तद्वै परं ब्रह्म गणेश इत्यात्मानं मन्यन्ते । तद्वै सर्वतः पश्यति स्म नकिञ्चिद्ददर्श । ततो वै सोऽहमभूत् । नैकाकिता युक्तेति गुणान्निर्ममे । नाभेरजः स वै ब्रह्मा । मुखात्सत्त्वं स वै विष्णुः । नयनात्तमः स वै हरः ।ब्रह्माणमुपदिशति स्म ब्रह्मन् कुरु सृष्टिम् । ब्रह्मोवाच नाहं वेद्मि । गणेशउवाच मद्देहे ब्रह्माण्डान्तर्गतं विलोकय तथादिधामेव कुरु सृष्टिम् । अथब्रह्मा जन्मद्वारेण ब्रह्माण्डान्तर्गतं विलोकयति स्म । समुद्रान् सरितःपर्वतान् वनानि महीं दिवं पातालं च नरान् पशून्मृगान्नागान् हयान्गोव्रजान् सूर्याचन्द्रमसो नक्षत्राण्यग्नीन् वायून्दिशस्ततो वै सृष्टिमचीकरत् ।ततश्चात्मानमिति मन्यते स्म । न वै मत्तः परं किञ्चिदहमेव सर्वस्येश इतियावद्वदति तावत्क्रूरा अजायेरन् । महद्देहा जिह्वया भुवं लिहाना दंष्ट्राव्याप्ता-काशा महच्छब्दा ब्रह्माणं हन्तुमुद्युक्ताः । तान्दृष्ट्वाबिभ्यत्तत्संस्मार ।ततश्चाग्रे कोटिसूर्यप्रतीकाशमानन्दरूपं गजवक्त्रं विलोकयति स्म । तुष्टावाथगणेश्वरम् । त्वं निर्माता क्ष्माभृतां सरितां सागराणां स्थावराणां जङ्गमानांच । त्वत्तः परतरं किञ्चिन्नैवास्ति जगतः प्रभो । कर्ता सर्वस्य विश्वस्य पात-----------------------६३६- ॥ॐ ॥ गणेशो वै ब्रह्म तद्विद्यात् । यदिदं किञ्च सर्वं भूतं भव्यं जायमानंच तत्सर्वमित्याचक्षते । अस्मान्नातः परं किञ्चित् । यो वै वेद स वेद ब्रह्मब्रह्मैवोपाप्नोति । तत्सर्वमित्याचक्षते । ब्रह्मविष्ण्वादिगणानामीशभूतमित्याहतद्गणेश इति । तत्परमित्याह यमेते नाप्नुवन्ति पृथिवी सुवर्चा युवतिःसजोषाः । यद्वै वाङ् नाक्रामति मनसा सह नाग्निर्न पृथ्वी न तेजोन वायुर्न व्योम न जलमित्याह । नेन्द्रियं न शरीरं न नाम न रूपम् । नशुक्लं न रक्तं न पीतं न कृष्णमिति । न जाग्रन्न स्वप्नो न सुषुप्तिर्न वैतुरीया । तच्छुद्धमप्राप्यमप्राप्यं च । अज्ञेयं चाज्ञेयं च । विकल्पासहिष्णुतत्सशक्तिकं गजवक्त्रं गजाकारं जगदेवावरुन्धे । दिवमनन्तशीर्षैर्दिशमनन्त-करैर्व्योमानन्तजठरैर्महीमनन्तपादैः स्वतेजसा बाह्यान्तरीयान्व्याप्य तिष्ठती-त्याह । तद्वै परं ब्रह्म गणेश इत्यात्मानं मन्यन्ते । तद्वै सर्वतः पश्यति स्म नकिञ्चिद्ददर्श । ततो वै सोऽहमभूत् । नैकाकिता युक्तेति गुणान्निर्ममे । नाभेरजः स वै ब्रह्मा । मुखात्सत्त्वं स वै विष्णुः । नयनात्तमः स वै हरः ।ब्रह्माणमुपदिशति स्म ब्रह्मन् कुरु सृष्टिम् । ब्रह्मोवाच नाहं वेद्मि । गणेशौवाच मद्देहे ब्रह्माण्डान्तर्गतं विलोकय तथादिधामेव कुरु सृष्टिम् । अथब्रह्मा जन्मद्वारेण ब्रह्माण्डान्तर्गतं विलोकयति स्म । समुद्रान् सरितःपर्वतान् वनानि महीं दिवं पातालं च नरान् पशून्मृगान्नागान् हयान्गोव्रजान् सूर्याचन्द्रमसो नक्षत्राण्यग्नीन् वायून्दिशस्ततो वै सृष्टिमचीकरत् ।ततश्चात्मानमिति मन्यते स्म । न वै मत्तः परं किञ्चिदहमेव सर्वस्येश इतियावद्वदति तावत्क्रूरा अजायेरन् । महद्देहा जिह्वया भुवं लिहाना दंष्ट्राव्याप्ता-काशा महच्छब्दा ब्रह्माणं हन्तुमुद्युक्ताः । तान्दृष्ट्वाबिभ्यत्तत्संस्मार ।ततश्चाग्रे कोटिसूर्यप्रतीकाशमानन्दरूपं गजवक्त्रं विलोकयति स्म । तुष्टावाथगणेश्वरम् । त्वं निर्माता क्ष्माभृतां सरितां सागराणां स्थावराणां जङ्गमानांच । त्वत्तः परतरं किञ्चिन्नैवास्ति जगतः प्रभो । कर्ता सर्वस्य विश्वस्य पात-----------------------६३६- -Ñ Ð dev; h vw ¨{mb[uvn( kqmetSyop;snm( ) s hov;c ¨{o g,koincOí;y]I ÅIg,pteren' mN]r;jmNyoNy;.;v;Tp[,vSvåpSy;Sy prm;-Tmno©;in j;nIte s j;n;it somOtTv' c gCzit ) yo/Ite s sv|trit ) y En' mN]r;j g,pte" svRd' inTy' jpit soɦ' StM.yit s¬dkù StM.yit s v;yu' StM.yit s sUy| StM.yit s sv;ÜNdev;NStM.-yit s ÉvW' StM.yit s svoRp{v;NStM.yit ) TyupinWt( ) y En'mN]r;j' inTym/Ite s Évß;n;kWRyit dev;Ny=;n( rog;n( g[h;Nmnuãy;n(sv;Ün;kWRyit ) s .UloRkù jyit s .uvloRkù jyit s SvloRkù smhloRkù s jnolokù s tpolokù s sTylokù s s¢lokù s svRlokùjyit ) soɦ·omen yjte soTyɦ·omen s ¬KQyen s Wo@xIyens v;jpeyen soitr;]e, so¢oy;Üme, s svwR" £tuÉ.yRjte ) y En'mN]r;j' vwßr;j' inTym/Ite s Aco/Ite s yjU'ãy/Ite s s;m;Ny/ItesoqvR,m/Ite soi©rsm/Ite s x;%; a/Ite s pur;,;Ny/Ite skLy;n/Ite s g;q; a/Ite s n;r;x'sIr/Ite s p[,vm/Ite ) y En'mN]r;j' g;,ex' ved s sv| ved s sv| ved ) s vedsm" s muinsm" sn;gsm" s sUyRsm" soɦsm it ) ¬pnItwk;É/kxt' gOhSqwk;É/-kxt' v;np[Sqk;É/kxt' ¨{j;pksmm( ) ytIn;mek;É/kxtmqvR-²xr"²x%;?y;pksmm( ) ¨{j;pkk;É/kxtmqvR²xr"²x%;?y;pkk;É/-kxt' g;,ext;ipnIyopinWd?y;pksmm( ) mN]r;jj;pkSy y] rÉv-som* n tpto y] v;yunR=];É, n v;it .;²Nt y];ɦmORTyunR dhitp[Évxit y] moho n du"%' sd;nNd' pr;nNd' sm' x;t' sd;²xv' pr'b[÷;idv²Ndt' yoÉg?yey' prm' pd' ÉcNm;]' b[÷,Spitmek;=rmev' pr-m;Tm;n' b;ç;Nte lB/;'x' úid sm;veXy ik²ÆPTv; tto n jpo nm;l; n;sn' n ?y;n;v;hn;id ) SvymvtI,oR çym;Tm; b[÷ sohm;Tm;ctuãp;t( ) bih"p[D" p[ÉvÉvÿ_.ukª twjs" ) y] su¢o n kn k;m'k;myte n kn SvÒ' pXyit tTsuWu¢m( ) t]wk¡.Ut" p[D;n`n Ev;-nNd.ukª cetomu%" p[;D" ) EW sveRr" sv;ÜNty;ÜmI EW yoin" svR-.Ut;n;m( ) n bih"p[D' n;Nt"p[D' no.yt"p[D' n p[D;n`nmVypdeXym-Vyvh;yRmg[;çml=,mÉcNTymwk;TMyp[Tyys;r' p[popxm' ²xvmÃøtmev'----------------------639- -O . devA ha vai rudramabruvan kathametasyopAsanam , sa hovAca rudro gaNakonicqdgAyatrI frIgaNapaterenaM mantrarAjamanyonyAbhAvAtpraNavasvarUpasyAsya paramA-tmano'zgAni jAnIte sa jAnAti so'mqtatvaM ca gacchati , yo'dhIte sa sarvaMtarati , ya enaM mantrarAja gaNapateH sarvadaM nityaM japati so'gniM stambhayati sa\udakaM stambhayati sa vAyuM stambhayati sa sUryaM stambhayati sa sarvAndevAnstambha-yati sa viSaM stambhayati sa sarvopadravAnstambhayati , ityupaniSat , ya enaMmantrarAjaM nityamadhIte sa vighnAnAkarSayati devAnyakSAn rogAn grahAnmanuSyAnsarvAnAkarSayati , sa bhUrlokaM jayati sa bhuvarlokaM jayati sa svarlokaM samaharlokaM sa janolokaM sa tapolokaM sa satyalokaM sa saptalokaM sa sarvalokaMjayati , so'gniSTomena yajate so'tyagniSTomena sa ukthyena sa SoDafIyenasa vAjapeyena so'tirAtreNa so'ptoryAmeNa sa sarvaiH kratubhiryajate , ya enaMmantrarAjaM vaighnarAjaM nityamadhIte sa qco'dhIte sa yajUMSyadhIte sa sAmAnyadhIteso'tharvaNamadhIte so'zgirasamadhIte sa fAkhA adhIte sa purANAnyadhIte sakalyAnadhIte sa gAthA adhIte sa nArAfaMsIradhIte sa praNavamadhIte , ya enaMmantrarAjaM gANefaM veda sa sarvaM veda sa sarvaM veda , sa vedasamaH sa munisamaH sanAgasamaH sa sUryasamaH so'gnisama iti , upanItaikAdhikafataM gqhasthaikAdhi-kafataM vAnaprasthakAdhikafataM rudrajApakasamam , yatInAmekAdhikafatamatharva-firaHfikhAdhyApakasamam , rudrajApakaikAdhikafatamatharvafiraHfikhAdhyApakaikAdhi-kafataM gANefatApinIyopaniSadadhyApakasamam , mantrarAjajApakasya yatra ravi-somau na tapato yatra vAyurnakSatrANi na vAti bhAnti yatrAgnirmqtyurna dahatipravifati yatra moho na duHkhaM sadAnandaM parAnandaM samaM fAfvataM sadAfivaM paraMbrahmAdivanditaM yogidhyeyaM paramaM padaM cinmAtraM brahmaNaspatimekAkSaramevaM para-mAtmAnaM bAhyAnte labdhAMfaM hqdi samAvefya kixcijjaptvA tato na japo namAlA nAsanaM na dhyAnAvAhanAdi , svayamavatIrNo hyayamAtmA brahma so'hamAtmAcatuSpAt , bahiHprajxaH praviviktabhuk taijasaH , yatra supto na kaxcana kAmaMkAmayate na kaxcana svapnaM pafyati tatsuSuptam , tatraikIbhUtaH prajxAnaghana evA-nandabhuk cetomukhaH prAjxaH , eSa sarvefvaraH sarvAntaryAmI eSa yoniH sarva-bhUtAnAm , na bahiHprajxaM nAntaHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxAnaghanamavyapadefyama-vyavahAryamagrAhyamalakSaNamacintyamaikAtmyapratyayasAraM prapaxcopafamaM fivamadvaitamevaM----------------------639- -O . devA ha vai rudramabruvan kathametasyopAsanam , sa hovAca rudro gaNakonicqdgAyatrI frIgaNapaterenaM mantrarAjamanyonyAbhAvAtpraNavasvarUpasyAsya paramA-tmano'zgAni jAnIte sa jAnAti so'mqtatvaM ca gacchati , yo'dhIte sa sarvaMtarati , ya enaM mantrarAja gaNapateH sarvadaM nityaM japati so'gniM stambhayati saudakaM stambhayati sa vAyuM stambhayati sa sUryaM stambhayati sa sarvAndevAnstambha-yati sa viSaM stambhayati sa sarvopadravAnstambhayati , ityupaniSat , ya enaMmantrarAjaM nityamadhIte sa vighnAnAkarSayati devAnyakSAn rogAn grahAnmanuSyAnsarvAnAkarSayati , sa bhUrlokaM jayati sa bhuvarlokaM jayati sa svarlokaM samaharlokaM sa janolokaM sa tapolokaM sa satyalokaM sa saptalokaM sa sarvalokaMjayati , so'gniSTomena yajate so'tyagniSTomena sa ukthyena sa SoDafIyenasa vAjapeyena so'tirAtreNa so'ptoryAmeNa sa sarvaiH kratubhiryajate , ya enaMmantrarAjaM vaighnarAjaM nityamadhIte sa qco'dhIte sa yajUMSyadhIte sa sAmAnyadhIteso'tharvaNamadhIte so'zgirasamadhIte sa fAkhA adhIte sa purANAnyadhIte sakalyAnadhIte sa gAthA adhIte sa nArAfaMsIradhIte sa praNavamadhIte , ya enaMmantrarAjaM gANefaM veda sa sarvaM veda sa sarvaM veda , sa vedasamaH sa munisamaH sanAgasamaH sa sUryasamaH so'gnisama iti , upanItaikAdhikafataM gqhasthaikAdhi-kafataM vAnaprasthakAdhikafataM rudrajApakasamam , yatInAmekAdhikafatamatharva-firaHfikhAdhyApakasamam , rudrajApakaikAdhikafatamatharvafiraHfikhAdhyApakaikAdhi-kafataM gANefatApinIyopaniSadadhyApakasamam , mantrarAjajApakasya yatra ravi-somau na tapato yatra vAyurnakSatrANi na vAti bhAnti yatrAgnirmqtyurna dahatipravifati yatra moho na duHkhaM sadAnandaM parAnandaM samaM fAfvataM sadAfivaM paraMbrahmAdivanditaM yogidhyeyaM paramaM padaM cinmAtraM brahmaNaspatimekAkSaramevaM para-mAtmAnaM bAhyAnte labdhAMfaM hqdi samAvefya kixcijjaptvA tato na japo namAlA nAsanaM na dhyAnAvAhanAdi , svayamavatIrNo hyayamAtmA brahma so'hamAtmAcatuSpAt , bahiHprajxaH praviviktabhuk taijasaH , yatra supto na kaxcana kAmaMkAmayate na kaxcana svapnaM pafyati tatsuSuptam , tatraikIbhUtaH prajxAnaghana evA-nandabhuk cetomukhaH prAjxaH , eSa sarvefvaraH sarvAntaryAmI eSa yoniH sarva-bhUtAnAm , na bahiHprajxaM nAntaHprajxaM nobhayataHprajxaM na prajxAnaghanamavyapadefyama-vyavahAryamagrAhyamalakSaNamacintyamaikAtmyapratyayasAraM prapaxcopafamaM fivamadvaitamevaM----------------------639- -ॐ ॥ देवा ह वै रुद्रमब्रुवन् कथमेतस्योपासनम् । स होवाच रुद्रो गणकोनिचृद्गायत्री श्रीगणपतेरेनं मन्त्रराजमन्योन्याभावात्प्रणवस्वरूपस्यास्य परमा-त्मनोऽङ्गानि जानीते स जानाति सोऽमृतत्वं च गच्छति । योऽधीते स सर्वंतरति । य एनं मन्त्रराज गणपतेः सर्वदं नित्यं जपति सोऽग्निं स्तम्भयति सउदकं स्तम्भयति स वायुं स्तम्भयति स सूर्यं स्तम्भयति स सर्वान्देवान्स्तम्भ-यति स विषं स्तम्भयति स सर्वोपद्रवान्स्तम्भयति । इत्युपनिषत् । य एनंमन्त्रराजं नित्यमधीते स विघ्नानाकर्षयति देवान्यक्षान् रोगान् ग्रहान्मनुष्यान्सर्वानाकर्षयति । स भूर्लोकं जयति स भुवर्लोकं जयति स स्वर्लोकं समहर्लोकं स जनोलोकं स तपोलोकं स सत्यलोकं स सप्तलोकं स सर्वलोकंजयति । सोऽग्निष्टोमेन यजते सोऽत्यग्निष्टोमेन स उक्थ्येन स षोडशीयेनस वाजपेयेन सोऽतिरात्रेण सोऽप्तोर्यामेण स सर्वैः क्रतुभिर्यजते । य एनंमन्त्रराजं वैघ्नराजं नित्यमधीते स ऋचोऽधीते स यजूंष्यधीते स सामान्यधीतेसोऽथर्वणमधीते सोऽङ्गिरसमधीते स शाखा अधीते स पुराणान्यधीते सकल्यानधीते स गाथा अधीते स नाराशंसीरधीते स प्रणवमधीते । य एनंमन्त्रराजं गाणेशं वेद स सर्वं वेद स सर्वं वेद । स वेदसमः स मुनिसमः सनागसमः स सूर्यसमः सोऽग्निसम इति । उपनीतैकाधिकशतं गृहस्थैकाधि-कशतं वानप्रस्थकाधिकशतं रुद्रजापकसमम् । यतीनामेकाधिकशतमथर्व-शिरःशिखाध्यापकसमम् । रुद्रजापकैकाधिकशतमथर्वशिरःशिखाध्यापकैकाधि-कशतं गाणेशतापिनीयोपनिषदध्यापकसमम् । मन्त्रराजजापकस्य यत्र रवि-सोमौ न तपतो यत्र वायुर्नक्षत्राणि न वाति भान्ति यत्राग्निर्मृत्युर्न दहतिप्रविशति यत्र मोहो न दुःखं सदानन्दं परानन्दं समं शाश्वतं सदाशिवं परंब्रह्मादिवन्दितं योगिध्येयं परमं पदं चिन्मात्रं ब्रह्मणस्पतिमेकाक्षरमेवं पर-मात्मानं बाह्यान्ते लब्धांशं हृदि समावेश्य किञ्चिज्जप्त्वा ततो न जपो नमाला नासनं न ध्यानावाहनादि । स्वयमवतीर्णो ह्ययमात्मा ब्रह्म सोऽहमात्माचतुष्पात् । बहिःप्रज्ञः प्रविविक्तभुक् तैजसः । यत्र सुप्तो न कञ्चन कामंकामयते न कञ्चन स्वप्नं पश्यति तत्सुषुप्तम् । तत्रैकीभूतः प्रज्ञानघन एवा-नन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः । एष सर्वेश्वरः सर्वान्तर्यामी एष योनिः सर्व-भूतानाम् । न बहिःप्रज्ञं नान्तःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमव्यपदेश्यम-व्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमचिन्त्यमैकात्म्यप्रत्ययसारं प्रपञ्चोपशमं शिवमद्वैतमेवं----------------------६३९- -ॐ ॥ देवा ह वै रुद्रमब्रुवन् कथमेतस्योपासनम् । स होवाच रुद्रो गणकोनिचृद्गायत्री श्रीगणपतेरेनं मन्त्रराजमन्योन्याभावात्प्रणवस्वरूपस्यास्य परमा-त्मनोऽङ्गानि जानीते स जानाति सोऽमृतत्वं च गच्छति । योऽधीते स सर्वंतरति । य एनं मन्त्रराज गणपतेः सर्वदं नित्यं जपति सोऽग्निं स्तम्भयति सौदकं स्तम्भयति स वायुं स्तम्भयति स सूर्यं स्तम्भयति स सर्वान्देवान्स्तम्भ-यति स विषं स्तम्भयति स सर्वोपद्रवान्स्तम्भयति । इत्युपनिषत् । य एनंमन्त्रराजं नित्यमधीते स विघ्नानाकर्षयति देवान्यक्षान् रोगान् ग्रहान्मनुष्यान्सर्वानाकर्षयति । स भूर्लोकं जयति स भुवर्लोकं जयति स स्वर्लोकं समहर्लोकं स जनोलोकं स तपोलोकं स सत्यलोकं स सप्तलोकं स सर्वलोकंजयति । सोऽग्निष्टोमेन यजते सोऽत्यग्निष्टोमेन स उक्थ्येन स षोडशीयेनस वाजपेयेन सोऽतिरात्रेण सोऽप्तोर्यामेण स सर्वैः क्रतुभिर्यजते । य एनंमन्त्रराजं वैघ्नराजं नित्यमधीते स ऋचोऽधीते स यजूंष्यधीते स सामान्यधीतेसोऽथर्वणमधीते सोऽङ्गिरसमधीते स शाखा अधीते स पुराणान्यधीते सकल्यानधीते स गाथा अधीते स नाराशंसीरधीते स प्रणवमधीते । य एनंमन्त्रराजं गाणेशं वेद स सर्वं वेद स सर्वं वेद । स वेदसमः स मुनिसमः सनागसमः स सूर्यसमः सोऽग्निसम इति । उपनीतैकाधिकशतं गृहस्थैकाधि-कशतं वानप्रस्थकाधिकशतं रुद्रजापकसमम् । यतीनामेकाधिकशतमथर्व-शिरःशिखाध्यापकसमम् । रुद्रजापकैकाधिकशतमथर्वशिरःशिखाध्यापकैकाधि-कशतं गाणेशतापिनीयोपनिषदध्यापकसमम् । मन्त्रराजजापकस्य यत्र रवि-सोमौ न तपतो यत्र वायुर्नक्षत्राणि न वाति भान्ति यत्राग्निर्मृत्युर्न दहतिप्रविशति यत्र मोहो न दुःखं सदानन्दं परानन्दं समं शाश्वतं सदाशिवं परंब्रह्मादिवन्दितं योगिध्येयं परमं पदं चिन्मात्रं ब्रह्मणस्पतिमेकाक्षरमेवं पर-मात्मानं बाह्यान्ते लब्धांशं हृदि समावेश्य किञ्चिज्जप्त्वा ततो न जपो नमाला नासनं न ध्यानावाहनादि । स्वयमवतीर्णो ह्ययमात्मा ब्रह्म सोऽहमात्माचतुष्पात् । बहिःप्रज्ञः प्रविविक्तभुक् तैजसः । यत्र सुप्तो न कञ्चन कामंकामयते न कञ्चन स्वप्नं पश्यति तत्सुषुप्तम् । तत्रैकीभूतः प्रज्ञानघन एवा-नन्दभुक् चेतोमुखः प्राज्ञः । एष सर्वेश्वरः सर्वान्तर्यामी एष योनिः सर्व-भूतानाम् । न बहिःप्रज्ञं नान्तःप्रज्ञं नोभयतःप्रज्ञं न प्रज्ञानघनमव्यपदेश्यम-व्यवहार्यमग्राह्यमलक्षणमचिन्त्यमैकात्म्यप्रत्ययसारं प्रपञ्चोपशमं शिवमद्वैतमेवं----------------------६३९- Ðt] Xlok;"--b[÷cy;ÜÅme ²%¥o gu¨xÅUW,e rt" ) ved;n/ITy;nuD;t¬Cyte gu¨,;ÅmI Ð d;rm;úTy sëxmɦm;/;y xáÿ_t" ) b[;÷IÉmi·'yjeÿ;s;mhor;]e, invRpet( Ð s'Év.Jy sut;nqwRg[;ÜMyk;m;âNvsOJy c )cret vnm;geR, xc* dexe pár.[m" Ð v;yu.=oMbu.=o v; Éviht;-noÿr" flw" ) SvxrIre sm;rop" pOÉqVy;' n;=up;tk;" ) sh tenwv pu¨W"kq' s'NySt ¬Cyte Ð 2 .tatra flokAH--brahmacaryAframe khinno gurufufrUSaNe rataH , vedAnadhItyAnujxAta\ucyate guruNAframI . dAramAhqtya sadqfamagnimAdhAya faktitaH , brAhmImiSTiMyajettAsAmahorAtreNa nirvapet . saMvibhajya sutAnarthairgrAmyakAmAnvisqjya ca ,careta vanamArgeNa fucau defe paribhramaH . vAyubhakSo'mbubhakSo vA vihitA-nottaraH phalaiH , svafarIre samAropaH pqthivyAM nAkSupAtakAH , saha tenaiva puruSaHkathaM saMnyasta ucyate . 2 .tatra flokAH--brahmacaryAframe khinno gurufufrUSaNe rataH , vedAnadhItyAnujxAtaucyate guruNAframI . dAramAhqtya sadqfamagnimAdhAya faktitaH , brAhmImiSTiMyajettAsAmahorAtreNa nirvapet . saMvibhajya sutAnarthairgrAmyakAmAnvisqjya ca ,careta vanamArgeNa fucau defe paribhramaH . vAyubhakSo'mbubhakSo vA vihitA-nottaraH phalaiH , svafarIre samAropaH pqthivyAM nAkSupAtakAH , saha tenaiva puruSaHkathaM saMnyasta ucyate . 2 ॥तत्र श्लोकाः--ब्रह्मचर्याश्रमे खिन्नो गुरुशुश्रूषणे रतः । वेदानधीत्यानुज्ञातउच्यते गुरुणाश्रमी ॥ दारमाहृत्य सदृशमग्निमाधाय शक्तितः । ब्राह्मीमिष्टिंयजेत्तासामहोरात्रेण निर्वपेत् ॥ संविभज्य सुतानर्थैर्ग्राम्यकामान्विसृज्य च ।चरेत वनमार्गेण शुचौ देशे परिभ्रमः ॥ वायुभक्षोऽम्बुभक्षो वा विहिता-नोत्तरः फलैः । स्वशरीरे समारोपः पृथिव्यां नाक्षुपातकाः । सह तेनैव पुरुषःकथं संन्यस्त उच्यते ॥ २ ॥तत्र श्लोकाः--ब्रह्मचर्याश्रमे खिन्नो गुरुशुश्रूषणे रतः । वेदानधीत्यानुज्ञातौच्यते गुरुणाश्रमी ॥ दारमाहृत्य सदृशमग्निमाधाय शक्तितः । ब्राह्मीमिष्टिंयजेत्तासामहोरात्रेण निर्वपेत् ॥ संविभज्य सुतानर्थैर्ग्राम्यकामान्विसृज्य च ।चरेत वनमार्गेण शुचौ देशे परिभ्रमः ॥ वायुभक्षोऽम्बुभक्षो वा विहिता-नोत्तरः फलैः । स्वशरीरे समारोपः पृथिव्यां नाक्षुपातकाः । सह तेनैव पुरुषःकथं संन्यस्त उच्यते ॥ २ Ð aq m;y;xb²lt' b[÷;sIÿt mhd;´; b[÷,omh;m;y;sâMm²lt;t( ) p.UteWu gN/vtIy' pOÉqVy;sIt( ) pOÉqVy;vw.v;Ã,R.ed;" ) pItv,;Ü mOdo j;yNte lok;nug[h;qRm( ) m;y;siht-b[÷sM.ogvx;dSy cNdnSy vw.vm( ) y Ev'ÉvÃ;NyithSte d´;-dnupPlv" svRm;yureit ) tt" p[;j;pTy' r;ySpoW' g*ãpTy' c ) yEt{hSy' s;y'p[;t?y;Üyedhor;]Õt' p;p' n;xyit mOto mo=mXnutit Ð 4 . atha mAyAfabalitaM brahmAsIttatafca mahadAdyA brahmaNomahAmAyAsammilitAt , paxcabhUteSu gandhavatIyaM pqthivyAsIt , pqthivyAfcavaibhavAdvarNabhedAH , pItavarNA mqdo jAyante lokAnugrahArtham , mAyAsahita-brahmasambhogavafAdasya candanasya vaibhavam , ya evaMvidvAnyatihaste dadyA-danupaplavaH sarvamAyureti , tataH prAjApatyaM rAyaspoSaM gauSpatyaM ca , yaetadrahasyaM sAyaMprAtardhyAyedahorAtrakqtaM pApaM nAfayati mqto mokSamafnuta\iti . 4 . atha mAyAfabalitaM brahmAsIttatafca mahadAdyA brahmaNomahAmAyAsammilitAt , paxcabhUteSu gandhavatIyaM pqthivyAsIt , pqthivyAfcavaibhavAdvarNabhedAH , pItavarNA mqdo jAyante lokAnugrahArtham , mAyAsahita-brahmasambhogavafAdasya candanasya vaibhavam , ya evaMvidvAnyatihaste dadyA-danupaplavaH sarvamAyureti , tataH prAjApatyaM rAyaspoSaM gauSpatyaM ca , yaetadrahasyaM sAyaMprAtardhyAyedahorAtrakqtaM pApaM nAfayati mqto mokSamafnutaiti . 4 ॥ अथ मायाशबलितं ब्रह्मासीत्ततश्च महदाद्या ब्रह्मणोमहामायासम्मिलितात् । पञ्चभूतेषु गन्धवतीयं पृथिव्यासीत् । पृथिव्याश्चवैभवाद्वर्णभेदाः । पीतवर्णा मृदो जायन्ते लोकानुग्रहार्थम् । मायासहित-ब्रह्मसम्भोगवशादस्य चन्दनस्य वैभवम् । य एवंविद्वान्यतिहस्ते दद्या-दनुपप्लवः सर्वमायुरेति । ततः प्राजापत्यं रायस्पोषं गौष्पत्यं च । यएतद्रहस्यं सायंप्रातर्ध्यायेदहोरात्रकृतं पापं नाशयति मृतो मोक्षमश्नुतइति ॥ ४ ॥ अथ मायाशबलितं ब्रह्मासीत्ततश्च महदाद्या ब्रह्मणोमहामायासम्मिलितात् । पञ्चभूतेषु गन्धवतीयं पृथिव्यासीत् । पृथिव्याश्चवैभवाद्वर्णभेदाः । पीतवर्णा मृदो जायन्ते लोकानुग्रहार्थम् । मायासहित-ब्रह्मसम्भोगवशादस्य चन्दनस्य वैभवम् । य एवंविद्वान्यतिहस्ते दद्या-दनुपप्लवः सर्वमायुरेति । ततः प्राजापत्यं रायस्पोषं गौष्पत्यं च । यएतद्रहस्यं सायंप्रातर्ध्यायेदहोरात्रकृतं पापं नाशयति मृतो मोक्षमश्नुतैति ॥ ४ Ð mho a,R it mN]Sy m/uCzNd AiW" ) g;y]IzNd" ) srSvtI devt; ) s*árit bIjxáÿ_" k¡lkm( ) mN]e, Ny;s" )aNty;ÜMy;Tmn; Év' ]wloKy' y; inyCzit ) ¨{;idTy;idåpSq; ySy;-m;veXy t;' pun" ) ?y;y²Nt svRåpwk; s; m;' p;tu srSvtI ) s*" mhoa,R" srSvtI p[cetyit ktun; ) É/yo Év; Évr;jit Ð 5 . maho arNa iti mantrasya madhucchanda qSiH , gAyatrIchandaH , sarasvatI devatA , sauriti bIjafaktiH kIlakam , mantreNa nyAsaH ,antaryAmyAtmanA vifvaM trailokyaM yA niyacchati , rudrAdityAdirUpasthA yasyA-mAvefya tAM punaH , dhyAyanti sarvarUpaikA sA mAM pAtu sarasvatI , sauH maho\arNaH sarasvatI pracetayati ketunA , dhiyo vifvA virAjati . 5 . maho arNa iti mantrasya madhucchanda qSiH , gAyatrIchandaH , sarasvatI devatA , sauriti bIjafaktiH kIlakam , mantreNa nyAsaH ,antaryAmyAtmanA vifvaM trailokyaM yA niyacchati , rudrAdityAdirUpasthA yasyA-mAvefya tAM punaH , dhyAyanti sarvarUpaikA sA mAM pAtu sarasvatI , sauH mahoarNaH sarasvatI pracetayati ketunA , dhiyo vifvA virAjati . 5 ॥ महो अर्ण इति मन्त्रस्य मधुच्छन्द ऋषिः । गायत्रीछन्दः । सरस्वती देवता । सौरिति बीजशक्तिः कीलकम् । मन्त्रेण न्यासः ।अन्तर्याम्यात्मना विश्वं त्रैलोक्यं या नियच्छति । रुद्रादित्यादिरूपस्था यस्या-मावेश्य तां पुनः । ध्यायन्ति सर्वरूपैका सा मां पातु सरस्वती । सौः महोअर्णः सरस्वती प्रचेतयति केतुना । धियो विश्वा विराजति ॥ ५ ॥ महो अर्ण इति मन्त्रस्य मधुच्छन्द ऋषिः । गायत्रीछन्दः । सरस्वती देवता । सौरिति बीजशक्तिः कीलकम् । मन्त्रेण न्यासः ।अन्तर्याम्यात्मना विश्वं त्रैलोक्यं या नियच्छति । रुद्रादित्यादिरूपस्था यस्या-मावेश्य तां पुनः । ध्यायन्ति सर्वरूपैका सा मां पातु सरस्वती । सौः महोअर्णः सरस्वती प्रचेतयति केतुना । धियो विश्वा विराजति ॥ ५ Ð tOtIyen tu ip<@¼n mitStSy;É.j;yte ) ctuqeRn tu ip<@¼na¾Sq mÆ; p[j;yte Ð 5 . tqtIyena tu piNDena matistasyAbhijAyate , caturthena tu piNDena\asthi majjA prajAyate . 5 . tqtIyena tu piNDena matistasyAbhijAyate , caturthena tu piNDenaasthi majjA prajAyate . 5 ॥ तृतीयेन तु पिण्डेन मतिस्तस्याभिजायते । चतुर्थेन तु पिण्डेनअस्थि मज्जा प्रजायते ॥ ५ ॥ तृतीयेन तु पिण्डेन मतिस्तस्याभिजायते । चतुर्थेन तु पिण्डेनअस्थि मज्जा प्रजायते ॥ ५ Ðaq punrev n;r;y," soNyTk;mo mns; ?y;yet ) tSy ?y;n;Nt"-SqSy ll;$;TSvedoptt( ) t; m;" p[tt; a;pSt;su tejo ihr .atha punareva nArAyaNaH so'nyatkAmo manasA dhyAyeta , tasya dhyAnAntaH-sthasya lalATAtsvedo'patat , tA imAH pratatA ApastAsu tejo hiraNmaya-maNDaM tatra brahmA caturmukho'jAyata , so'dhyAyata pUrvAmukho bhUtvA bhUritivyAhqtirgAyatraM chanda qgvedaH , pafcimAmukho bhUtvA bhuva iti vyAhqtistraiSTubhaMchando yajurvedaH , uttarAmukho bhUtvA svariti vyAhqtirjAgataM chandaH sAmavedaH ,dakSiNAmukho bhUtvoM janaditi vyAhqtyAnuSTubhaM chando'tharvavedaH , O sahasrafIrSaMdevaM sahasrAkSaM vifvafambhuvam , vifvataHparamaM nityaM vifvaM nArAyaNaM harim ,vifvamevedaM puruSaM taM vifvamupajIvati , qSiM vifvefvaraM devaM samudretaM vifvarUpi-Nam , padmakofapratIkAfaM lambatyAkofasannibham , hqdaye cApyadhomukhaM santatefIkarAbhifca , tasya madhye mahAnarcirvifvArcivifvatomukham , tasya madhyevahnifikhA aNIyordhvA vyavasthitA , tasyai fikhAyai madhye puruSaH paramAtmAvyavasthitaH , sa brahmA sa IfAnaH so'kSaraH paramaH svarAT . 3 .atha punareva nArAyaNaH so'nyatkAmo manasA dhyAyeta , tasya dhyAnAntaH-sthasya lalATAtsvedo'patat , tA imAH pratatA ApastAsu tejo hiraNmaya-maNDaM tatra brahmA caturmukho'jAyata , so'dhyAyata pUrvAmukho bhUtvA bhUritivyAhqtirgAyatraM chanda qgvedaH , pafcimAmukho bhUtvA bhuva iti vyAhqtistraiSTubhaMchando yajurvedaH , uttarAmukho bhUtvA svariti vyAhqtirjAgataM chandaH sAmavedaH ,dakSiNAmukho bhUtvO janaditi vyAhqtyAnuSTubhaM chando'tharvavedaH , O sahasrafIrSaMdevaM sahasrAkSaM vifvafambhuvam , vifvataHparamaM nityaM vifvaM nArAyaNaM harim ,vifvamevedaM puruSaM taM vifvamupajIvati , qSiM vifvefvaraM devaM samudretaM vifvarUpi-Nam , padmakofapratIkAfaM lambatyAkofasannibham , hqdaye cApyadhomukhaM santatefIkarAbhifca , tasya madhye mahAnarcirvifvArcivifvatomukham , tasya madhyevahnifikhA aNIyordhvA vyavasthitA , tasyai fikhAyai madhye puruSaH paramAtmAvyavasthitaH , sa brahmA sa IfAnaH so'kSaraH paramaH svarAT . 3 ॥अथ पुनरेव नारायणः सोऽन्यत्कामो मनसा ध्यायेत । तस्य ध्यानान्तः-स्थस्य ललाटात्स्वेदोऽपतत् । ता इमाः प्रतता आपस्तासु तेजो हिरण्मय-मण्डं तत्र ब्रह्मा चतुर्मुखोऽजायत । सोऽध्यायत पूर्वामुखो भूत्वा भूरितिव्याहृतिर्गायत्रं छन्द ऋग्वेदः । पश्चिमामुखो भूत्वा भुव इति व्याहृतिस्त्रैष्टुभंछन्दो यजुर्वेदः । उत्तरामुखो भूत्वा स्वरिति व्याहृतिर्जागतं छन्दः सामवेदः ।दक्षिणामुखो भूत्वों जनदिति व्याहृत्यानुष्टुभं छन्दोऽथर्ववेदः । ॐ सहस्रशीर्षंदेवं सहस्राक्षं विश्वशम्भुवम् । विश्वतःपरमं नित्यं विश्वं नारायणं हरिम् ।विश्वमेवेदं पुरुषं तं विश्वमुपजीवति । ऋषिं विश्वेश्वरं देवं समुद्रेतं विश्वरूपि-णम् । पद्मकोशप्रतीकाशं लम्बत्याकोशसन्निभम् । हृदये चाप्यधोमुखं सन्ततेशीकराभिश्च । तस्य मध्ये महानर्चिर्विश्वार्चिविश्वतोमुखम् । तस्य मध्येवह्निशिखा अणीयोर्ध्वा व्यवस्थिता । तस्यै शिखायै मध्ये पुरुषः परमात्माव्यवस्थितः । स ब्रह्मा स ईशानः सोऽक्षरः परमः स्वराट् ॥ ३ ॥अथ पुनरेव नारायणः सोऽन्यत्कामो मनसा ध्यायेत । तस्य ध्यानान्तः-स्थस्य ललाटात्स्वेदोऽपतत् । ता इमाः प्रतता आपस्तासु तेजो हिरण्मय-मण्डं तत्र ब्रह्मा चतुर्मुखोऽजायत । सोऽध्यायत पूर्वामुखो भूत्वा भूरितिव्याहृतिर्गायत्रं छन्द ऋग्वेदः । पश्चिमामुखो भूत्वा भुव इति व्याहृतिस्त्रैष्टुभंछन्दो यजुर्वेदः । उत्तरामुखो भूत्वा स्वरिति व्याहृतिर्जागतं छन्दः सामवेदः ।दक्षिणामुखो भूत्वॐ जनदिति व्याहृत्यानुष्टुभं छन्दोऽथर्ववेदः । ॐ सहस्रशीर्षंदेवं सहस्राक्षं विश्वशम्भुवम् । विश्वतःपरमं नित्यं विश्वं नारायणं हरिम् ।विश्वमेवेदं पुरुषं तं विश्वमुपजीवति । ऋषिं विश्वेश्वरं देवं समुद्रेतं विश्वरूपि-णम् । पद्मकोशप्रतीकाशं लम्बत्याकोशसन्निभम् । हृदये चाप्यधोमुखं सन्ततेशीकराभिश्च । तस्य मध्ये महानर्चिर्विश्वार्चिविश्वतोमुखम् । तस्य मध्येवह्निशिखा अणीयोर्ध्वा व्यवस्थिता । तस्यै शिखायै मध्ये पुरुषः परमात्माव्यवस्थितः । स ब्रह्मा स ईशानः सोऽक्षरः परमः स्वराट् ॥ ३ ÐÑ v;¹ mnsIit x;²Nt" Ð hár" Ñ Ð devI ç¼k;g[ a;sIt( swv jgd<@msOjt( ) k;mkleitÉvD;yte ) ê©;rkleit ÉvD;yte tSy; Ev b[÷; ajIjnt( ) Évã,ur-jIjnt( ) ¨{ojIjnt( ) sveR m¨í,; ajIjnn( ) gN/v;ÜPsrs"ikùnr; v;id]v;idn" smNt;djIjnn( ) .oGymjIjnt( ) svRmjIjnt( )sv| x;áÿ_mjIjnt( ) a<@j' Svedjmu²ºÆ' xr;yuj' y²TkùcwtTp[;É, Sq;vr-j©m' mnuãymjIjnt( Ð swW;pr; xáÿ_" ) swW; x;'.vI Év´; k;id-Év´eit v; h;idÉv´eit v; s;idÉv´eit v; rhSym( ) aomo' v;Éc p[itÏ;swv pu¨]y' xrIr]y' Vy;Py bihrNtrv.;syNtI dexk;lvSTvNt-rs©;Nmh;i]pursuNdrI vw p[Tykª Écit" ) swv;Tm; ttoNydsTymn;Tm;at EW b[÷s'Éváÿ.;Üv;.;vkl;ÉvinmuRÿ_; Écd;´;iÃtIyb[÷s'Éváÿ"s²°d;nNdlhrI mh;i]pursuNdrI bihrNtrnup[ÉvXy Svymekv Év.;it )ydâSt sNm;]m( ) yiÃ.;it ÉcNm;]m( ) yTp[ym;nNd' tdetTsv;Ük;r;mh;i]pursuNdrI ) Tv' c;h' c sv| Év' svRdevt; ) trTsv| mh;i]pur-----------------------651- .O vAzme manasIti fAntiH . hariH O . devI hyekAgra AsIt saiva jagadaNDamasqjat , kAmakaletivijxAyate , fqzgArakaleti vijxAyate tasyA eva brahmA ajIjanat , viSNura-jIjanat , rudro'jIjanat , sarve marudgaNA ajIjanan , gandharvApsarasaHkiMnarA vAditravAdinaH samantAdajIjanan , bhogyamajIjanat , sarvamajIjanat ,sarvaM fAktimajIjanat , aNDajaM svedajamudbhijjaM farAyujaM yatkiMcaitatprANi sthAvara-jazgamaM manuSyamajIjanat . saiSA'parA faktiH , saiSA fAMbhavI vidyA kAdi-vidyeti vA hAdividyeti vA sAdividyeti vA rahasyam , omoM vAci pratiSThAsaiva purutrayaM farIratrayaM vyApya bahirantaravabhAsayantI defakAlavastvanta-rasazgAnmahAtripurasundarI vai pratyak citiH , saivAtmA tato'nyadasatyamanAtmAata eSa brahmasaMvittirbhAvAbhAvakalAvinirmuktA cidAdyAdvitIyabrahmasaMvittiHsaccidAnandalaharI mahAtripurasundarI bahirantaranupravifya svayamekaiva vibhAti ,yadasti sanmAtram , yadvibhAti cinmAtram , yatprayamAnandaM tadetatsarvAkArAmahAtripurasundarI , tvaM cAhaM ca sarvaM vifvaM sarvadevatA , itaratsarvaM mahAtripura-----------------------651- .O vAzme manasIti fAntiH . hariH O . devI hyekAgra AsIt saiva jagadaNDamasqjat , kAmakaletivijxAyate , fqzgArakaleti vijxAyate tasyA eva brahmA ajIjanat , viSNura-jIjanat , rudro'jIjanat , sarve marudgaNA ajIjanan , gandharvApsarasaHkiMnarA vAditravAdinaH samantAdajIjanan , bhogyamajIjanat , sarvamajIjanat ,sarvaM fAktimajIjanat , aNDajaM svedajamudbhijjaM farAyujaM yatkiMcaitatprANi sthAvara-jazgamaM manuSyamajIjanat . saiSA'parA faktiH , saiSA fAMbhavI vidyA kAdi-vidyeti vA hAdividyeti vA sAdividyeti vA rahasyam , omO vAci pratiSThAsaiva purutrayaM farIratrayaM vyApya bahirantaravabhAsayantI defakAlavastvanta-rasazgAnmahAtripurasundarI vai pratyak citiH , saivAtmA tato'nyadasatyamanAtmAata eSa brahmasaMvittirbhAvAbhAvakalAvinirmuktA cidAdyAdvitIyabrahmasaMvittiHsaccidAnandalaharI mahAtripurasundarI bahirantaranupravifya svayamekaiva vibhAti ,yadasti sanmAtram , yadvibhAti cinmAtram , yatprayamAnandaM tadetatsarvAkArAmahAtripurasundarI , tvaM cAhaM ca sarvaM vifvaM sarvadevatA , itaratsarvaM mahAtripura-----------------------651- ॥ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥ हरिः ॐ ॥ देवी ह्येकाग्र आसीत् सैव जगदण्डमसृजत् । कामकलेतिविज्ञायते । शृङ्गारकलेति विज्ञायते तस्या एव ब्रह्मा अजीजनत् । विष्णुर-जीजनत् । रुद्रोऽजीजनत् । सर्वे मरुद्गणा अजीजनन् । गन्धर्वाप्सरसःकिंनरा वादित्रवादिनः समन्तादजीजनन् । भोग्यमजीजनत् । सर्वमजीजनत् ।सर्वं शाक्तिमजीजनत् । अण्डजं स्वेदजमुद्भिज्जं शरायुजं यत्किंचैतत्प्राणि स्थावर-जङ्गमं मनुष्यमजीजनत् ॥ सैषाऽपरा शक्तिः । सैषा शांभवी विद्या कादि-विद्येति वा हादिविद्येति वा सादिविद्येति वा रहस्यम् । ओमों वाचि प्रतिष्ठासैव पुरुत्रयं शरीरत्रयं व्याप्य बहिरन्तरवभासयन्ती देशकालवस्त्वन्त-रसङ्गान्महात्रिपुरसुन्दरी वै प्रत्यक् चितिः । सैवात्मा ततोऽन्यदसत्यमनात्माअत एष ब्रह्मसंवित्तिर्भावाभावकलाविनिर्मुक्ता चिदाद्याद्वितीयब्रह्मसंवित्तिःसच्चिदानन्दलहरी महात्रिपुरसुन्दरी बहिरन्तरनुप्रविश्य स्वयमेकैव विभाति ।यदस्ति सन्मात्रम् । यद्विभाति चिन्मात्रम् । यत्प्रयमानन्दं तदेतत्सर्वाकारामहात्रिपुरसुन्दरी । त्वं चाहं च सर्वं विश्वं सर्वदेवता । इतरत्सर्वं महात्रिपुर-----------------------६५१- ॥ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥ हरिः ॐ ॥ देवी ह्येकाग्र आसीत् सैव जगदण्डमसृजत् । कामकलेतिविज्ञायते । शृङ्गारकलेति विज्ञायते तस्या एव ब्रह्मा अजीजनत् । विष्णुर-जीजनत् । रुद्रोऽजीजनत् । सर्वे मरुद्गणा अजीजनन् । गन्धर्वाप्सरसःकिंनरा वादित्रवादिनः समन्तादजीजनन् । भोग्यमजीजनत् । सर्वमजीजनत् ।सर्वं शाक्तिमजीजनत् । अण्डजं स्वेदजमुद्भिज्जं शरायुजं यत्किंचैतत्प्राणि स्थावर-जङ्गमं मनुष्यमजीजनत् ॥ सैषाऽपरा शक्तिः । सैषा शांभवी विद्या कादि-विद्येति वा हादिविद्येति वा सादिविद्येति वा रहस्यम् । ओमॐ वाचि प्रतिष्ठासैव पुरुत्रयं शरीरत्रयं व्याप्य बहिरन्तरवभासयन्ती देशकालवस्त्वन्त-रसङ्गान्महात्रिपुरसुन्दरी वै प्रत्यक् चितिः । सैवात्मा ततोऽन्यदसत्यमनात्माअत एष ब्रह्मसंवित्तिर्भावाभावकलाविनिर्मुक्ता चिदाद्याद्वितीयब्रह्मसंवित्तिःसच्चिदानन्दलहरी महात्रिपुरसुन्दरी बहिरन्तरनुप्रविश्य स्वयमेकैव विभाति ।यदस्ति सन्मात्रम् । यद्विभाति चिन्मात्रम् । यत्प्रयमानन्दं तदेतत्सर्वाकारामहात्रिपुरसुन्दरी । त्वं चाहं च सर्वं विश्वं सर्वदेवता । इतरत्सर्वं महात्रिपुर-----------------------६५१- Ð mn" svR] s'yMy ao'k;r't] ÉcNtyet( ) ?y;yet stt' p[;Do úTkTv; prmeÉÏnm( Ð 3 . manaH sarvatra saMyamya oMkAraMtatra cintayet , dhyAyeta satataM prAjxo hqtkqtvA parameSThinam . 3 . manaH sarvatra saMyamya OkAraMtatra cintayet , dhyAyeta satataM prAjxo hqtkqtvA parameSThinam . 3 ॥ मनः सर्वत्र संयम्य ओंकारंतत्र चिन्तयेत् । ध्यायेत सततं प्राज्ञो हृत्कृत्वा परमेष्ठिनम् ॥ ३ ॥ मनः सर्वत्र संयम्य ॐकारंतत्र चिन्तयेत् । ध्यायेत सततं प्राज्ञो हृत्कृत्वा परमेष्ठिनम् ॥ ३
464
465
514
730
746
777
919
920
1009
1040
1077
1085
1207
1357
1415
1574
1607
1608
1707
1813
1815
1827
1829
1876
1925
1929
2041
2046
2047
2190
2483
2524
2553
2833
2855
3229
3242
3295
3387
3388
3389
3390
3391
3393
3597
3849
3905
4016
4026
4041
4050
4055
4094
4125
4128
4131
4137
4229
4231
4232
4235
4278
4290
4336
4345
4356
4360
4398
4421
4433
4458
4463
4467
4487
4490
4491
4506
4545
4574
4592
4608
4614
4618
4621
4633
4683
4696
4767
4777
4778
4781
4782
4783
4850
4853
4862
4875
4895
4914
4916
4954
4955
4956
4957
4958
4960
4961
4975
4978
4979
4980
4996
5000
5004
5027
5029
5042
5045
5046
5055
5068
5084
5087
5101
5102
5111
5113
5135
5157
5217
5226
5256
5268
5278
5298
5300
5302
5303
5306
5307
5317
5318
5319
5330
5333
5363
5374
5377
5378
5380
5381
5382
5384
5386
5390
5391
5393
5402
5527
5528
5533
5536
5593
5594
5615
5620
5646
5647
5854
5909
5913
5996
6068
6129
6148
6209
6215
6218
6221
6222
6223
6225
6226
6391
6457
6584
6588
6617
6645
6695
6756
6757
6761
6762
6772
6855
6860
6905
6920
7079
7081
7120
7128
7162
7195
7213
7221
7228
7232
7278
7343
7349
7353
7355
7361
7364
7420
7421
7557
7618
7622
7659
7664
7665
7713
8132
8133
8154
8168
8242
8246
8248
8335
8356
8539
8590
8752
8794
8796
9271
9788
9843
9890
9896
9897
9898
9904
10052
10053
10333
10345
10431
10435
10466
10505
10508
10622
10635
10639
10642
10717
10720
10721
10841
11015
11021
11071
11230
11334
11343
11373
11406
11411
11414
11417
11424
11427
11443
11454
11464
11467
11485
11492
11511
11522
11531
11719
11840
11854
11872
11902
11922
11942
11944
11945
11946
11951
11960
11973
12007
12057
12067
12073
12117